
TRƯỜNG TRUNG CẤP QUỐC TẾ MEKONG
GIÁO TRÌNH
MÔN HỌC: CHÂM CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP CHỮA BỆNH
KHÔNG DÙNG THUỐC
NGÀNH: Y SỸ, Y SỸ YHCT
TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP
Ban hành kèm theo Quyết định số 43/2024/QĐ-TCQTMK ngày 25 tháng 01
năm 2024 của Hiệu trưởng Trường Trung cấp Quốc tế Mekong
Thành phố Cần Thơ, tháng 01 năm 2024
Lưu hành nội bộ

LỜI GIỚI THIỆU
Để đáp ứng nhu cầu ngày càng nhiều về đào tạo cho chuyên ngành Y học
cổ truyền, đặc biệt cho học sinh chuyên khoa Y HỌC CỔ TRUYỀN, lần này
Khoa Y đã biên soạn cuốn Giáo trình Châm cứu và các phương pháp chữa
bệnh không dùng thuốc để phục vụ nhu cầu đó. Trong một nội dung của giáo
trình này trang bị cho người học những kiến thức cơ bản về: Kiến thức cơ bản về hệ
kinh lạc, huyệt vị; tác dụng của hệ kinh lạc và huyệt vị; đường đi của 12 kinh mạch
chính, vị trí, tác dụng của các huyệt thường dùng. Thực hành cách tìm huyệt, châm
cứu và một số phương pháp khác như tập dưỡng sinh, khí công, xoa bóp, bấm huyệt.
Trong quá trình biên soạn giáo trình này, tổ biên soạn đã cố gắng bám sát
khung chương trình đào tạo, cập nhật các kiến thức từ nhiều nguồn tài liệu, nhằm thể
hiện được kiến thức cơ bản, hiện đại và thực tiễn. Trường rất mong nhận được những ý
kiến đóng góp của các chuyên gia, các đồng nghiệp, các độc giả để giáo trình hoàn
thiện hơn trong lần ban hành sau.
Xin cảm ơn các cơ quan liên quan, các đơn vị và cá nhân đã tham gia.
Cần Thơ, ngày 25 tháng 01 năm 2024
Hiệu trưởng
(đã ký)
DSCKII. Nguyễn Văn Ảnh

LỜI NÓI ĐẦU
Để đáp ứng nhu cầu ngày càng nhiều về đào tạo cho chuyên ngành Y học cổ
truyền, đặc biệt cho học sinh chuyên khoa YHCT, lần này Khoa Y đã biên soạn cuốn
Giáo trình Châm cứu và các phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc để phục
vụ nhu cầu đó. Trong một nội dung của giáo trình chúng tôi cố gắng lựa chọn những
phần cơ bản nhất về lý luận kinh lạc, huyệt vị, các thủ thuật châm cứu mới đã được áp
dụng có hiệu quả trong điều trị nhiều chứng và bệnh thuộc các khoa bệnh học lâm
sàng như nội, thần kinh, nhi, ngoại, phụ và một số chuyên khoa để người học tham
khảo và học tập, với những mục tiêu:
- Về kiến thức: Trình bày được các kiến thức cơ bản về châm cứu. Mô tả đường
đi của 12 kinh chính. Xác định vị trí và trình bày tác dụng của tối thiểu 80 huyệt
thường dùng; Trình bày những kiến thức cơ bản về châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt và
dưỡng sinh để chữa các bệnh, chứng thông thường.
- Về kỹ năng: Hướng dẫn cộng đồng ứng dụng xoa bóp, bấm huyệt và dưỡng
sinh vào chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe.
- Về năng lực tự chủ và trách nhiệm: Có trình độ năng lực và kỹ năng xử lý các
tình huống có liên quan đến môn học.
Trong quá trình soạn chắc chắn còn nhiều thiếu sót, chúng tôi mong nhận được
ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, các thầy cô giáo và học sinh để cuốn sách ngày càng
hoàn thiện hơn. TM. Tổ biên soạn
(đã ký)
TS. BS Hồng Xuân Trường

MỤC LỤC
TT
TÊN BÀI HỌC
SỐ TRANG
1
Đại cương về châm cứu và các phương
pháp chữa bệnh không dùng thuốc
2
2
Đại cương về kinh lạc, huyệt vị
10
3
60 huyệt thường dùng trong điều trị
24
3
12 Kinh chính
36
4
Kinh cân
42
5
Huyệt ngoài kinh
43
6
Nguyên tắc chon huyệt
54
7
Kỹ thuật châm cứu
57
8
Điện châm, thuỷ châm
66
9
Đại cương về xoa bóp, bấm huyệt và luyện
tập dưỡng sinh
71
10
Kỷ thuật xoa bóp bấm huyệt
80
11
Vận động cơ khớp
92
12
Xoa bóp theo từng vùng cơ thể
95
13
Luyện thở, luyện tinh thần
97
14
Điều trị một số bệnh chứng thường gặp
bằng châm cứu và các phương pháp không
dùng thuốc
100

2
ĐẠI CƯƠNG VỀ CHÂM CỨU VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP
CHỮA BỆNH KHÔNG DÙNG THUỐC
MỤC TIÊU: Học xong phần này học sinh có khả năng:
1. Trình bày khái quát lịch sử châm cứu Việt Nam và vị trí của châm cứu trong
chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
2. Nêu được chỉ định và chống chỉ định của châm cứu trong chữa bệnh.
NỘI DUNG
1- LỊCH SỬ CHÂM CỨU Ở VIỆT NAM
1.1. Trước Cách mạng tháng 8:
Châm cứu được ứng dụng ở Việt Nam từ rất lâu đời
- Từ thời Thục An Dương Vương, nước ta có Thôi Vỹ dùng châm cứu để chữa
bệnh. Khoảng thế kỷ III, Bảo cô là thầy thuốc châm cứu nổi tiếng ở Việt Nam
và cả Trung Quốc.
- Thế kỷ XIV, Trâu Canh cứu sống hoàng tử Hạo tức vua Trần Dụ Tông bằng
châm cứu, Danh y Tuệ Tĩnh viết về kinh lạc, huyệt vị trong Hồng nghĩa giác tư
y thư. Nguyễn Bá Tĩnh – “Nam dược thần hiệu”
- Thế kỷ XV (Nhà Hồ) Nguyễn Đại Năng viết cuốn “Châm cứu tiệp hiệu diễn ca”
để phổ cập rộng rãi. Nguyễn Trực giới thiệu châm cứu trong Nhi khoa.
- Thế kỷ XVIII, Hải Thượng Lãn Ông có ghi các phương pháp chữa bệnh trẻ em
bằng châm cứu. Lê Hữu Trác- Hải thượng y tông tâm lĩnh
- Song song với dòng y học chính thống, trong dân gian vẫn lưu truyền các
phương pháp day ấn, xoa bóp, chích lể chữa bệnh.
1.2- Sau cách mạng tháng 8: châm cứu Việt Nam càng phát triển mạnh mẽ
Đảng Cộng sản Việt Nam và Chính phủ chủ trương thừa kế, phát huy y học cổ
truyền dân tộc, châm cứu được chú trọng khai thác và phát triển. Hiện nay
châm cứu Việt Nam đã có tiếng vang lớn trên thế giới. Nhiều chuyên gia châm
cứu Việt Nam đã được mời sang các nước châu Âu, châu Phi, châu Mỹ... để
chữa bệnh và đào tạo cán bộ.
Chương trình châm cứu được giảng dạy chính thức ở các cấp đào tạo y
tế. Năm 1983 Viện Châm cứu Việt Nam được thành lập. Hội Châm cứu Việt
Nam có trên 20.000 hội viên trải khắp đất nước.
Châm cứu và các phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc với dụng cụ
đơn giản, dễ ứng dụng vừa giải quyết được các bệnh thông thường vừa tham gia
cai nghiện ma túy, nghiện thuốc lá có hiệu quả và góp phần phục hồi chức năng
trong các trường hợp bại liệt, teo cơ cứng khớp có hiệu quả.
Tháng 11 năm 1999, Hội nghị Châm cứu Thế giới đã họp tại Việt Nam.
Việt nam được nhìn nhận là nước có một nền châm cứu phát triển, có nhiều
đóng góp cho châm cứu Thế giới
Gs Nguyễn Tài Thu
2- TÁC DỤNG CỦA CHÂM CỨU
Châm cứu có 2 tác dụng chính:
2.1- Tác dụng điều khí : khí huyết lưu thông bình thường
Châm cứu điều hòa chức năng của các tạng phủ. Sự mất cân bằng âm
dương trong cơ thể phản ánh 4 trạng thái:
- Hư là chính khí suy giảm, dùng châm bổ để điều chỉnh