i
SỞ LAO ĐỘNG THƯƠNG BINH & XÃ HỘI ĐẮK LẮK
TRƯỜNG TRUNG CẤP TRƯỜNG SƠN
GIÁO TRÌNH
MÔ ĐUN: ĐỘNG VẬT HẠI CÂY TRỒNG VÀ NÔNG SẢN
NGÀNH/NGHỀ: TRỒNG TRỌT VÀ BẢO VỆ THỰC VẬT
TRÌNH ĐỘ: TRUNG CẤP
Ban hành kèm theo Quyết định số: 226/QĐ - TCTS ngày 15 tháng 12 năm
2022 của Hiệu trưởng trường Trung Cấp Trường Sơn
Đắk Lắk, năm 2022
ii
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.
iii
LỜI GIỚI THIỆU
Giáo trình Quản lý động vật hại cây trồng và nông sản được biên soạn giảng
dạy cho trình độ trung cấp ngành Trồng trọt và Bảo vệ thực vật và hiện đang được
đào tạo tại Trường Trung cấp Trường Sơn.
Giáo trình được biên soạn căn cứ trên chương trình khung mô đun Quản lý
động vật hại cây trồng và nông sản trong ngành Trồng trọt và Bảo vệ thực vật.
Nguồn tài liệu tham khảo dựa trên nhiều tác giả và các biên soạn giáo trình
của đồng nghiệp cùng chuyên ngành.
Trong quá trình biên soạn giáo trình. Dù đã hết sức cố gắng nhưng chắc
chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến
đóng góp từ các nhà giáo, các chuyên gia, người sử dụng lao động và người trực
tiếp lao động trong lĩnh vực điều tra dịch hại để giáo trình được điều chỉnh, bổ
sung cho hoàn thiện hơn, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả và đáp ứng
được nhu cầu học nghề trong thời kỳ đổi mới.
Xin chân thành cảm ơn!.
…………., ngày……tháng……năm………
Tham gia biên soạn
1. Chủ biên: Th.S Trần Tú Trân
2. K.S Hoàng Thị Thành
iv
MỤC LỤC
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN .................................................................................. ii
LỜI GIỚI THIỆU ................................................................................................. iii
MỤC LỤC ............................................................................................................ iv
CHƯƠNG TRÌNH MÔ ĐUN ............................................................................... 1
BÀI MỞ ĐẦU: GIỚI THIỆU MÔ ĐUN .............................................................. 2
Mục tiêu của bài .................................................................................................... 2
Nội dung bài .......................................................................................................... 2
1. Khái niệm chung về động vật hại nông nghiệp ................................................. 2
2. Thiệt hại kinh tế do động vật gây ra .................................................................. 3
3. Nội dung và nhiệm vụ mô đun .......................................................................... 3
Bài 1 NHỆN HẠI CÂY TRỒNG VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG ............... 4
Mục tiêu của bài .................................................................................................... 4
Nội dung bài: ......................................................................................................... 4
1. Vai trò và vị trí phân loại của nhện hại cây ...................................................... 4
1.1. Vị trí phân loại ................................................................................................ 4
1.2. Lịch sử nghiên cứu ......................................................................................... 4
1.3. Tầm quan trọng của nhện hại cây trồng ......................................................... 6
2. Đặc điểm hình thái cấu tạo ................................................................................ 7
2.1. Cấu tạo chung bên ngoài, bên trong ............................................................... 7
2.2. Cấu tạo chi tiết các phần đầu giả .................................................................... 9
2.3. Cấu tạo thân .................................................................................................. 11
2.4. Cấu tạo các cơ quan bên trong ..................................................................... 14
3. Đặc điểm sinh vật học ..................................................................................... 20
3.1. Đặc điểm sinh sản, vòng đời, chỉ số sinh sản............................................... 21
3.2. Đặc điểm dinh dưỡng và các kiểu tác động ................................................. 25
4. Các yếu tố sinh thái và sự phát sinh gây hại của nhện .................................... 25
4.1. Các yếu tố thời tiết ....................................................................................... 25
4.2. Phản ứng của nhện hại đối với sự thay đổi thời tiết ..................................... 26
4.3. Mối quan hệ cây trồng-nhện hại-thiên địch ................................................. 27
4.4. Sự lựa chọn ký chủ ....................................................................................... 28
4.5. Yếu tố canh tác ............................................................................................. 30
4.6. Kẻ thù tự nhiên ............................................................................................. 31
5. Phương pháp điều tra nhện .............................................................................. 34
5.1. Các yếu tố của quần thể ............................................................................... 34
5.2. Đơn vị lấy mẫu ............................................................................................. 34
5.3. Phương pháp lấy mẫu ................................................................................... 35
6. Thuốc trừ nhện hại .......................................................................................... 37
6.1. Các gốc thuốc ............................................................................................... 37
6.2. Các loại thuốc được phép sử dụng ở Việt Nam ........................................... 38
7. Thực hành ........................................................................................................ 43
7.1. Đặc điểm hình thái cấu tạo nhện hại và nhện bắt mồi (thiên địch) .............. 43
v
7.2. Phương pháp làm mẫu, phương pháp nhân nuôi nhện hại và nhện bắt mồi 43
Bài 2 CHUỘT VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG ........................................... 45
Mục tiêu của bài: ................................................................................................. 45
Nội dung bài: ....................................................................................................... 45
1. Vai trò và vị trí phân loại của chuột hại .......................................................... 45
1.1. Vị trí phân loại .............................................................................................. 45
1.2. Lịch sử nghiên cứu và tầm quan trọng của chuột hại cây trồng .................. 45
2. Đặc điểm hình thái cấu tạo và phân loại chuột hại ......................................... 51
2.1. Đặc điểm chung về cấu tạo ngoài ................................................................ 51
2.2. Hệ thống phân loại chuột và đặc điểm hình thái của các loài chuột ở nước ta
............................................................................................................................. 55
3. Đặc điểm sinh vật học ..................................................................................... 56
3.1. Đặc điểm sinh trưởng ................................................................................... 56
3.2. Đặc điểm sinh sản ........................................................................................ 56
4. Đặc điểm sinh thái học .................................................................................... 58
4.1. Nơi ở và sự phân bố ..................................................................................... 58
4.2. Vai trò của yếu tố thức ăn ............................................................................ 64
4.3. Biến động số lượng của chuột ...................................................................... 66
5. Các loài chuột hại chính và biện pháp phòng chống chuột ............................. 67
5.1. Dùng bẫy bả ................................................................................................. 67
5.2. Sử dụng thuốc hóa học ................................................................................. 70
6. Thực hành ........................................................................................................ 73
6.1. Đặc điểm hình thái cấu tạo và phân loại một số loài chuột hại chính ......... 73
6.2. Các loại bẫy bả chuột thường dùng .............................................................. 73
Bài 3 ỐC BƯƠU VÀNG VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG .......................... 74
Mục tiêu của bài: ................................................................................................. 74
Nội dung bài: ....................................................................................................... 74
1. Vai trò, vị trí phân loại và đặc điểm hình thái ................................................. 74
1.1. Lịch sử nghiên cứu, vị trí phân loại ............................................................. 74
1.2. Tầm quan trọng và đặc điểm hình thái ......................................................... 76
2. Đặc điểm sinh vật học và sinh thái học ........................................................... 80
2.1. Đặc điểm sinh trưởng ................................................................................... 80
2.2. Đặc điểm sinh sản ........................................................................................ 81
2.3. Nơi ở và sự phân bố ..................................................................................... 81
3. Đặc điểm phát sinh gây hại và biện pháp phòng chống .................................. 83
3.1. Triệu chứng tác hại ....................................................................................... 83
3.2. Qui luật phát sinh phát triển và gây hại ....................................................... 83
3.3. Biện pháp phòng chống ................................................................................ 85
4. Thực hành: Đặc điểm hình thái các pha phát triển của ốc bươu vàng ............ 89
5. Kiểm tra định kỳ .............................................................................................. 89
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 90