Giáo trình Phương pháp giáo dục thể chất cho trẻ mầm non: Phần 1 - TS. Đặng Hồng Phương

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

1.063
lượt xem 184
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Phương pháp giáo dục thể chất cho trẻ mầm non - Phần 1 do TS. Đặng Hồng Phương biên soạn có nội dung giới thiệu về lý luận giáo dục thể chất cho trẻ Mầm non với 4 chương đầu trình bày về: những vấn đề chung của giáo dục thể chất, đối tượng nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu giáo dục thể chất cho trẻ mầm non, phương tiện giáo dục thể chất cho trẻ mầm non, đặc điểm phát triển thể chất ở trẻ và giáo dục thể chất cho trẻ mầm non.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phương pháp giáo dục thể chất cho trẻ mầm non: Phần 1 - TS. Đặng Hồng Phương

®¹i häc huÕ trung t©m ®µo t¹o tõ xa TS. §Æng hång ph−¬ng Gi¸o tr×nh Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc
Môc lôc Häc phÇn mét: Lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ................5 Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt...................... 5 1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n trong lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt .................................. 5 1.2. Lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt trong hÖ thèng khoa häc tù nhiªn vµ x· héi .............. 9 1.3. S¬ l−îc vÒ hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ë ViÖt Nam .......................................... 11 1.4. Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ................................................... 15 Ch−¬ng 2: §èi t−îng, nhiÖm vô vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non .........................................................................................26 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu cña gi¸o dôc thÓ chÊt mÇm non ..................................... 26 2.2. NhiÖm vô vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ....... 27 2.3. C¬ së khoa häc cña gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ................................... 35 Ch−¬ng 3: Ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ..... 43 3.1. §Æc ®iÓm chung vÒ c¸c ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non .......... 43 3.2. ph−¬ng tiÖn vÖ sinh .......................................................................................... 44 3.3. Ph−¬ng tiÖn thiªn nhiªn .................................................................................... 50 3.4. Bµi tËp thÓ chÊt.................................................................................................. 53 3.5. §Æc ®iÓm chung cña c¸c bµi tËp thÓ chÊt .......................................................... 55 Ch−¬ng 4: §Æc ®iÓm ph¸t triÓn thÓ chÊt ë trÎ vµ gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non .......................................................................................... 63 4.1. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn thÓ chÊt ë trÎ mÇm non ..................................................... 63 4.2. NhiÖm vô gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ................................................... 73 4.3. Gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non .................................................................. 77 2
Häc phÇn hai: Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ....87 Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ................................................................................................................ 87 1.1. §Æc ®iÓm gi¶ng d¹y bµi tËp thÓ chÊt................................................................. 87 1.2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kü n¨ng vµ kü x¶o vËn ®éng ........................................... 88 1.3. C¸c nguyªn t¾c gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non .......................................... 92 1.4. Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ............................................ 105 Ch−¬ng 2: Néi dung gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non............ 128 2.1. Bµi tËp thÓ dôc ................................................................................................ 128 2.2. Trß ch¬i vËn ®éng .......................................................................................... 164 Ch−¬ng 3: H×nh thøc gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non .........175 3.1. §Æc ®iÓm chung vÒ c¸c h×nh thøc gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ............ 175 3.2. C¸c h×nh thøc tæ chøc gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non................................................... 176 3.3. Yªu cÇu ®èi víi gi¸o viªn khi chuÈn bÞ tæ chøc c¸c h×nh thøc gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non .......................................................................................................... 177 3.4. TiÕt häc thÓ dôc .............................................................................................. 177 3.5. ThÓ dôc s¸ng .................................................................................................. 191 3.6. ThÓ dôc chèng mÖt mái .................................................................................. 195 3.7. Trß ch¬i vËn ®éng .......................................................................................... 196 3.8. D¹o ch¬i ......................................................................................................... 204 3.9. Tham quan ..................................................................................................... 206 3.10. Héi thÓ dôc thÓ thao ..................................................................................... 206 3.11. Tæ chøc gi¸o dôc thÓ chÊt trong thêi gian tù ho¹t ®éng cña trÎ .................... 208 Ch−¬ng 4: tæ chøc gi¸o dôc thÓ chÊt ë tr−êng mÇm non ..........215 4.1. NhiÖm vô cña c¸c phßng, ban ......................................................................... 215 4.2. KÕ ho¹ch c«ng t¸c gi¸o dôc thÓ chÊt .............................................................. 217 4.3. KiÓm tra, ®¸nh gi¸ c«ng t¸c gi¸o dôc thÓ chÊt ë tr−êng mÇm non .................. 223 3
4
Häc phÇn mét Lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non Ch−¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt 1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n trong lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n trong lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt ®−îc h×nh thµnh trong nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Møc ®é, néi dung cña nã ®· vµ ®ang thay ®æi ngµy cµng s©u s¾c, chÝnh x¸c h¬n theo tr×nh ®é hiÓu biÕt cña con ng−êi vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt, theo sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn. ViÖc hiÓu biÕt chÝnh x¸c nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n trong lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt, t¹o c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh vµ gi¶i thÝch ®óng nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c liªn quan ®Õn ®èi t−îng cña lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt. Trong khoa häc, thuËt ng÷ "kh¸i niÖm" ®−îc hiÓu nh− lµ sù ph¶n ¸nh vµo ý thøc con ng−êi c¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng vµ c¸c mèi liªn hÖ thuéc b¶n chÊt cña hiÖn t−îng nµy hay hiÖn t−îng kh¸c, lµ tæng thÓ c¸c tri thøc cã tÝnh quy luËt vÒ c¸c hiÖn t−îng Êy. Kh¸i niÖm ®−îc coi lµ cã tÝnh quy luËt vµ hoµn chØnh nÕu nh− nã ®−îc ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c, kh¸i qu¸t c¸c chuÈn mùc kh¸c biÖt cña mét kh¸i niÖm nµy víi c¸c kh¸i niÖm kh¸c, ph−¬ng thøc ph¸t hiÖn ra nã, cÊu tróc vµ c¸ch vËn dông nã. TÊt nhiªn, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mçi mét m«n khoa häc, sù xuÊt hiÖn cña c¸c nh©n tè míi sÏ ®−îc ®−a ®Õn sù biÕn ®æi c¸i cò vµ sù ra ®êi c¸i míi, c¸c kh¸i niÖm míi hoµn chØnh h¬n. Ngoµi ra, sù lÜnh héi nh÷ng kh¸i niÖm nµy cÇn thiÕt ®Ó hiÓu ®−îc nh÷ng tµi liÖu chuyªn m«n, thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô thµnh v¨n b¶n nh− b¸o c¸o, lËp kÕ ho¹ch tãm t¾t,... Kh«ng hiÓu ®−îc néi dung vµ ph¹m vi cña c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n th× kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng chÝnh x¸c cña v« sè hiÖn t−îng vµ nh÷ng vÊn ®Ò riªng biÖt trong lý luËn vµ thùc tiÔn gi¸o dôc thÓ chÊt. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n trong lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt bao gåm: ph¸t triÓn thÓ chÊt, gi¸o dôc thÓ chÊt, chuÈn bÞ thÓ chÊt, hoµn thiÖn thÓ chÊt, thÓ thao, v¨n ho¸ thÓ chÊt. 1.1.1. Ph¸t triÓn thÓ chÊt a) Ph¸t triÓn thÓ chÊt lµ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh, thay ®æi vÒ h×nh th¸i vµ chøc n¨ng sinh häc cña c¬ thÓ con ng−êi d−íi ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn sèng vµ m«i tr−êng gi¸o dôc. TiÒn ®Ò cña sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cña con ng−êi lµ søc sèng tù nhiªn vµ tæ chøc c¬ thÓ con ng−êi do bÈm sinh t¹o nªn. Song xu h−íng, tÝnh chÊt, tr×nh ®é ph¸t triÓn thÓ chÊt do con ng−êi rÌn luyÖn ®−îc l¹i phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn sèng vµ gi¸o dôc. §iÒu kiÖn sinh ho¹t x· héi 5
cña con ng−êi cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn thÓ chÊt mµ trong ®ã lao ®éng vµ gi¸o dôc, nãi riªng lµ gi¸o dôc thÓ chÊt cã t¸c dông hµng ®Çu. b) Ph¸t triÓn thÓ chÊt ®−îc hiÓu theo hai nghÜa - Theo nghÜa réng: Ph¸t triÓn thÓ chÊt lµ chÊt l−îng ph¸t triÓn thÓ chÊt hay lµ møc ®é ph¸t triÓn cña c¸c tè chÊt thÓ lùc: ph¶n x¹ nhanh hay chËm cña c¬ thÓ, møc ®é linh ho¹t, thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn sèng míi, sù mÒm dÎo vµ søc m¹nh cña toµn th©n. - Theo nghÜa hÑp: Ph¸t triÓn thÓ chÊt lµ møc ®é ph¸t triÓn cña c¬ thÓ, ®−îc biÓu hiÖn b»ng c¸c chØ sè sau: chiÒu cao, c©n nÆng, chu vi vßng ngùc, vßng ®Çu, vßng tay,... Sù ph¸t triÓn thÓ chÊt phô thuéc vµo bÈm sinh di truyÒn vµ nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña tù nhiªn: quy luËt thèng nhÊt gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr−êng; quy luËt t¸c ®éng qua l¹i gi÷a sù thay ®æi cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña c¬ thÓ; quy luËt l−îng ®æi, chÊt ®æi trong c¬ thÓ. Sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c quy luËt tù nhiªn ®ã phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn x· héi vµ ho¹t ®éng cña con ng−êi nh−: ®iÒu kiÖn ph©n phèi vµ sö dông s¶n phÈm vËt chÊt (quan hÖ s¶n xuÊt), gi¸o dôc, lao ®éng, sinh ho¹t,... Do ®ã cã thÓ nãi, sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cña con ng−êi lµ do x· héi ®iÒu khiÓn. 1.1.2. Gi¸o dôc thÓ chÊt Gi¸o dôc thÓ chÊt gäi t¾t lµ thÓ dôc, hiÓu theo nghÜa réng cña thÓ dôc. NÕu ph¸t triÓn thÓ chÊt tu©n theo quy luËt tù nhiªn, chÞu sù chi phèi cña x· héi, th× gi¸o dôc thÓ chÊt chÝnh lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn ®ã. Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét bé phËn hîp thµnh cña v¨n ho¸ thÓ chÊt, bao gåm ba khuynh h−íng c¬ b¶n cña mét qu¸ tr×nh s− ph¹m vµ mét khuynh h−íng ®Æc biÖt: - ChuÈn bÞ thÓ lùc chung. - ChuÈn bÞ thÓ lùc nghÒ nghiÖp. - HuÊn luyÖn thÓ thao, bao gåm: huÊn luyÖn c¬ së vµ thÓ thao n©ng cao. - §iÒu trÞ phôc håi thÓ lùc hay cßn gäi lµ thÓ dôc ch÷a bÖnh. a) Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét qu¸ tr×nh s− ph¹m nh»m truyÒn thô vµ lÜnh héi nh÷ng tri thøc v¨n ho¸ thÓ chÊt cña thÕ hÖ tr−íc cho thÕ hÖ sau ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô gi¸o dôc thÓ chÊt. Qu¸ tr×nh s− ph¹m lµ mét qu¸ tr×nh t¸c ®éng cã môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch, cã ph−¬ng ph¸p vµ ph−¬ng tiÖn nh»m ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc cña con ng−êi ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña mét x· héi nhÊt ®Þnh. Ng−êi häc võa lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh nhËn thøc, võa lµ ®èi t−îng cña gi¸o dôc. Ng−êi d¹y gi÷ vai trß l·nh ®¹o, tæ chøc, ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh gi¸o dôc. b) Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét qu¸ tr×nh gi¸o dôc mµ ®Æc tr−ng cña nã thÓ hiÖn ë viÖc gi¶ng d¹y c¸c ®éng t¸c, nh»m hoµn thiÖn vÒ mÆt h×nh thÓ vµ chøc n¨ng sinh häc cña c¬ thÓ ng−êi, h×nh thµnh, rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o vËn ®éng vµ ph¸t triÓn c¸c tè chÊt thÓ lùc cña c¬ thÓ con ng−êi. Qu¸ tr×nh gi¸o dôc ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c gi¸o dôc thÓ chÊt, thùc hiÖn néi dung gi¸o dôc thÓ chÊt, sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc thÓ chÊt, tiÕn hµnh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt d−íi c¸c h×nh thøc gi¸o dôc thÓ chÊt. 6
Gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng nhiÒu mÆt vµo c¬ thÓ trÎ, tæ chøc cho trÎ vËn ®éng vµ sinh ho¹t hîp lý nh»m lµm cho c¬ thÓ trÎ ph¸t triÓn ®Òu ®Æn, søc khoÎ ®−îc t¨ng c−êng, t¹o c¬ së cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn. §Æc ®iÓm riªng cña gi¸o dôc thÓ chÊt - mét hiÖn t−îng x· héi lµ mét ph−¬ng tiÖn phôc vô x· héi, chñ yÕu nh»m n©ng cao thÓ chÊt, t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn tinh thÇn cña con ng−êi. c) §iÒu trÞ phôc håi thÓ lùc lµ mét khuynh h−íng ®Æc biÖt cña gi¸o dôc thÓ chÊt nh»m phôc håi c¸c chøc n¨ng bÞ mÊt ®i b»ng c¸c bµi tËp thÓ lùc. Nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y c¸c tri thøc thuéc lÜnh vùc nµy lµ ®èi t−îng cña m«n häc ThÓ dôc ch÷a bÖnh. 1.1.3. ChuÈn bÞ thÓ chÊt a) VÒ b¶n chÊt, gi¸o dôc thÓ chÊt vµ chuÈn bÞ thÓ chÊt cã ý nghÜa nh− nhau, nh−ng chuÈn bÞ thÓ chÊt ®−îc dïng khi nhÊn m¹nh khuynh h−íng thùc dông cña gi¸o dôc thÓ chÊt cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt hay mét ho¹t ®éng nµo ®ã ®ßi hái ph¶i cã tr×nh ®é chuÈn bÞ thÓ chÊt. ChuÈn bÞ thÓ chÊt lµ møc ®é ph¸t triÓn kü n¨ng, kü x¶o vËn ®éng, tè chÊt thÓ lùc phï hîp víi yªu cÇu vµ tiªu chuÈn tham gia vµo ho¹t ®éng lao ®éng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. b) ChuÈn bÞ thÓ chÊt chung lµ mét qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt kh«ng chuyªn m«n ho¸. Néi dung cña qu¸ tr×nh nµy lµ nh»m t¹o nªn nh÷ng tiÒn ®Ò chung ®Ó ®¹t kÕt qu¶ trong c¸c lo¹i ho¹t ®éng kh¸c nhau cña cuéc sèng. c) ChuÈn bÞ thÓ chÊt nghÒ nghiÖp lµ mét qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt ®−îc chuyªn m«n ho¸, mang tÝnh chuyªn biÖt ®èi víi mét ho¹t ®éng nµo ®ã ®−îc lùa chän lµm ®èi t−îng chuyªn s©u. ChuÈn bÞ thÓ chÊt cho c¸c ngµnh nghÒ mang tÝnh chÊt ®Æc tr−ng vÒ nhiÖm vô, ph−¬ng tiÖn, ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c bµi tËp thÓ chÊt, phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tõng ngµnh. d) ChuÈn bÞ thÓ chÊt cho trÎ mÇm non lµ ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu vÒ c¸c chØ sè ph¸t triÓn thÓ chÊt vµ c¸c kü n¨ng thùc hiÖn bµi tËp thÓ chÊt phï hîp víi tõng løa tuæi. C¸c chØ sè thùc hiÖn c¸c bµi tËp thÓ chÊt trong ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ, nh− kho¶ng c¸ch, sè lÇn, thêi gian, ®é xa,... 1.1.4. Hoµn thiÖn thÓ chÊt NÕu nh− chuÈn bÞ thÓ chÊt lµ giai ®o¹n ®Çu, th× hoµn thiÖn thÓ chÊt lµ giai ®o¹n cuèi cña giai ®o¹n ph¸t triÓn thÓ chÊt ë mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh. - Hoµn thiÖn thÓ chÊt lµ ph¸t triÓn thÓ chÊt tíi tr×nh ®é cao nh»m ®¸p øng mét c¸ch hîp lý c¸c nhu cÇu cña ho¹t ®éng lao ®éng, x· héi, chiÕn ®Êu vµ kÐo dµi tuæi thä s¸ng t¹o cña con ng−êi. Kh¸i niÖm hoµn thiÖn thÓ chÊt thay ®æi d−íi ¶nh h−ëng cña nhu cÇu ph¸t triÓn x· héi - sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, nhu cÇu s¶n xuÊt - tr×nh ®é, møc ®é s¶n xuÊt vµ c¶ sù høng thó cña b¶n th©n con ng−êi. - §Ó hiÓu ®−îc kh¸i niÖm nµy cÇn x¸c ®Þnh 3 ®iÓm: + Mçi mét thêi ®¹i lÞch sö ®Òu cã quan niÖm riªng vÒ sù ph¸t triÓn thÓ chÊt. 7
+ Sù h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn thÓ chÊt trong c¸c løa tuæi vµ giíi tÝnh kh¸c nhau cña con ng−êi mang nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng. + Hoµn thiÖn thÓ chÊt thùc chÊt lµ nãi vÒ søc khoÎ cña con ng−êi, nã bao gåm søc khoÎ vµ vËt chÊt, tinh thÇn vµ x· héi. Ngµy nay, mét nhiÖm vô quan träng ®Æt ra cho lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt lµ nghiªn cøu vµ ®Ò ra nh÷ng tiªu chuÈn s− ph¹m cã c¨n cø khoa häc vÒ sù hoµn thiÖn cña con ng−êi theo mäi ph−¬ng diÖn, trong ®ã cã hoµn thiÖn thÓ chÊt. C¸c yªu cÇu tiªu chuÈn ®ã ph¶i phï hîp víi c¸c yªu cÇu cña x· héi hiÖn nay còng nh− trong t−¬ng lai. 1.1.5. ThÓ thao - XÐt vÒ mÆt lÞch sö, kh¸i niÖm thÓ thao ra ®êi muén h¬n gi¸o dôc thÓ chÊt (thÓ dôc). Trong thêi kú cæ s¬, thÓ dôc ®−îc coi lµ mét biÖn ph¸p rÊt hiÖu qu¶ ®Ó rÌn luyÖn th©n thÓ, ph¸t triÓn toµn diÖn con ng−êi nãi chung vµ cho qu©n ®éi nãi riªng. Nh−ng qua thùc tÕ, ng−êi ta thÊy cÇn ph¶i kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña viÖc rÌn luyÖn thÓ lùc, c¸c phÈm chÊt ý chÝ, dòng c¶m, m−u trÝ,... V× thÕ, c¸c h×nh thøc "®ä søc", "®ua tµi", "thi ®Êu" ra ®êi - ®ã lµ thÓ thao. + ThÓ thao lµ mét bé phËn cña v¨n ho¸ thÓ chÊt, lµ mét ho¹t ®éng chuyªn biÖt h−íng tíi sù thµnh ®¹t trong mét d¹ng, lo¹i bµi tËp thÓ chÊt nµo ®ã ë møc ®é cao, ®−îc thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh thi ®Êu vµ ho¹t ®éng vui ch¬i, gi¶i trÝ. + ThÓ thao lµ mét ho¹t ®éng phôc vô cho lîi Ých x· héi, thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸o dôc, huÊn luyÖn vµ giao tiÕp. ChØ sè c¬ b¶n cña nh÷ng thµnh tùu vÒ thÓ thao lµ tr×nh ®é søc khoÎ, tr×nh ®é ph¸t triÓn toµn diÖn c¸c n¨ng lùc thÓ chÊt, tr×nh ®é nghÖ thuËt thÓ thao vµ møc ®é th©m nhËp cña nh÷ng biÖn ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt vµo ®êi sèng hµng ngµy cña con ng−êi. + ThÓ thao lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña v¨n ho¸ thÓ chÊt, mét mÆt quan träng cña qu¸ tr×nh s− ph¹m. ThÓ thao cßn lµ mét bé phËn cña gi¸o dôc thÓ chÊt ë giai ®o¹n huÊn luyÖn c¬ së. - HuÊn luyÖn thÓ thao lµ mét khuynh h−íng ®Æc biÖt cña v¨n ho¸ thÓ chÊt nh»m ®¹t thµnh tÝch cao trong m«n thÓ thao tù chän. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ tr×nh ®é huÊn luyÖn thÓ thao cña con ng−êi lµ thµnh tÝch thÓ thao, lµ tiªu chuÈn ®Þnh h−íng trong gi¸o dôc thÓ chÊt: ph¸t hiÖn n¨ng khiÕu, båi d−ìng nh©n tµi thÓ thao. 1.1.6. V¨n ho¸ thÓ chÊt Kh¸i niÖm v¨n ho¸ thÓ chÊt liªn quan ®Õn kh¸i niÖm v¨n ho¸, nh− lµ c¸i riªng ®èi víi c¸i chung. - V¨n ho¸ thÓ chÊt lµ mét bé phËn cña nÒn v¨n ho¸ chung cña nh©n lo¹i, lµ tæng hîp c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi, ®−îc s¸ng t¹o nªn vµ sö dông hîp lý nh»m hoµn thiÖn thÓ chÊt cho con ng−êi. + Gi¸ trÞ vËt chÊt cña v¨n ho¸ thÓ chÊt bao gåm c¸c lo¹i c«ng tr×nh thÓ dôc thÓ thao: s©n vËn ®éng, phßng tËp thÓ dôc thÓ thao, bÓ b¬i, dông cô thÓ dôc thÓ thao,... 8
+ Gi¸ trÞ tinh thÇn cña v¨n ho¸ thÓ chÊt bao gåm hÖ thèng c¸c t¸c phÈm lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt, c¸c thµnh tùu x· héi, chÝnh trÞ, khoa häc chuyªn m«n vµ thùc tiÔn ®¶m b¶o tÝnh chÊt tiÕn bé vÒ t− t−ëng, khoa häc kü thuËt vµ vÒ tæ chøc trong lÜnh vùc nµy. Trong thùc tiÔn, kh¸i niÖm v¨n ho¸ thÓ chÊt th−êng gäi lµ thÓ dôc thÓ thao. Khi dïng thuËt ng÷ v¨n ho¸ thÓ chÊt, chóng ta dÔ dµng nhËn ra r»ng nã lµ mét bé phËn cña nÒn v¨n ho¸ chung cña nh©n lo¹i vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña ho¹t ®éng nµy. TÊt c¶ nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña v¨n ho¸ thÓ chÊt kh«ng nh÷ng lµ truyÒn thèng v¨n ho¸ gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña x· héi trong lÜnh vùc nµy, mµ cßn kÝch thÝch sù vËn dông chóng vµ sù bæ sung cña thÕ hÖ sau. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng g× ®−îc s¸ng t¹o nªn bëi khoa häc vµ thùc tiÔn ®Òu ®−îc liÖt vµo kho tµng gi¸ trÞ ®ã, mµ chØ ®−a vµo nh÷ng gi¸ trÞ nµo thùc sù phôc vô cho sù tiÕn bé cña viÖc hoµn thiÖn thÓ chÊt. - V¨n ho¸ thÓ chÊt lµ mét hiÖn t−îng x· héi ®Æc thï, t¸c ®éng hîp lý tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÓ chÊt con ng−êi. ThuËt ng÷ thÓ dôc thÓ thao lµ mét bé phËn hîp thµnh cña v¨n ho¸ thÓ chÊt, ph¶n ¸nh ý nghÜa thùc tiÔn cña v¨n ho¸ thÓ chÊt. V¨n ho¸ thÓ chÊt lµ kh¸i niÖm réng nhÊt trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cña lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt. Nã më ra néi dung cho tÊt c¶ nh÷ng kh¸i niÖm trªn. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cña lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt cã liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau. Gi÷a nh÷ng hiÖn t−îng mµ c¸c kh¸i niÖm trªn ph¶n ¸nh cã mèi liªn hÖ kh¸ch quan bªn trong víi nhau. V× thÕ, kh«ng thÓ cã sù m©u thuÉn gi÷a c¸c kh¸i niÖm ®ã, còng nh− kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a chóng mét c¸ch siªu h×nh. §ång thêi còng cÇn ph©n tÝch râ rµng, v× nh÷ng kh¸i niÖm ®ã ph¶n ¸nh nh÷ng hiÖn t−îng kh¸c nhau. 1.2. Lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt trong hÖ thèng khoa häc tù nhiªn vµ x∙ héi Nguån gèc ph¸t triÓn gi¸o dôc thÓ chÊt lµ dùa vµo thµnh tùu khoa häc tù nhiªn vµ x· héi, mµ trùc tiÕp lµ khoa häc gi¸o dôc. §ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc vµ nh÷ng tiÕn bé cña thùc tiÔn trong n−íc vµ trªn thÕ giíi. Gi¸o dôc thÓ chÊt sö dông c¶ nh÷ng kinh nghiÖm tiªn tiÕn cña qu¸ khø vµ nh÷ng thµnh tùu trong khoa häc hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi. Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét hiÖn t−îng cã nhiÒu mÆt, cã nhiÒu søc hÊp dÉn ®èi víi c¸c bé m«n khoa häc tù nhiªn còng nh− khoa häc x· héi. 1.2.1. Khoa häc x· héi C¸c m«n khoa häc x· héi nghiªn cøu nh÷ng quy luËt x· héi cña sù ph¸t triÓn gi¸o dôc thÓ chÊt, lÞch sö vµ tæ chøc gi¸o dôc thÓ chÊt. Nh÷ng m«n khoa häc thuéc nhãm nµy bao gåm: lÞch sö, t©m lý häc, gi¸o dôc häc, lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc cña c¸c m«n thÓ dôc thÓ thao. a) LÞch sö thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu sù ph¸t sinh, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÓ dôc thÓ thao cña c¸c løa tuæi. b) T©m lý häc thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý, nh÷ng biÕn ®æi vÒ t©m lý con ng−êi do ¶nh h−ëng cña ho¹t ®éng nµy. 9
c) Gi¸o dôc häc thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu qu¸ tr×nh gi¸o dôc trong ho¹t ®éng thÓ dôc thÓ thao vµ mèi liªn quan cña ho¹t ®éng nµy víi c¸c mÆt gi¸o dôc toµn diÖn. d) Lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc c¸c m«n thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu c¬ së lý luËn, c¬ së thùc tiÔn vµ qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¸c bé m«n ®ã ®èi víi c¸c løa tuæi. 1.2.2. Khoa häc tù nhiªn C¸c m«n khoa häc tù nhiªn nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sinh häc cña con ng−êi, quy luËt vÒ sù thay ®æi trong c¬ thÓ do ¶nh h−ëng cña luyÖn tËp thÓ dôc thÓ thao, quy luËt vÒ sù thay ®æi c¬ chÕ sinh lý theo giíi tÝnh vµ theo løa tuæi d−íi ¶nh h−ëng cña l−îng vËn ®éng, nh÷ng biÓu hiÖn cña nh÷ng quy luËt vËt lý, sinh vËt trong c¸c ®éng t¸c kü thuËt cña bµi tËp thÓ chÊt t¸c ®éng lªn c¬ thÓ con ng−êi,... Nh÷ng m«n khoa häc thuéc nhãm nµy bao gåm: sinh lý häc thÓ dôc thÓ thao, sinh c¬ häc, sinh ho¸ häc, vÖ sinh häc, y häc thÓ dôc thÓ thao, thÓ dôc ch÷a bÖnh. a) Sinh lý häc thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu nh÷ng quy luËt h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o vËn ®éng vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tè chÊt thÓ lùc cña con ng−êi, cÊu t¹o cña c¬ thÓ, chøc n¨ng ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan vµ hÖ c¬ quan, ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn vËn ®éng cña trÎ em theo løa tuæi. b) Sinh c¬ häc thÓ dôc thÓ thao gióp cho viÖc nghiªn cøu kü thuËt cña bµi tËp thÓ chÊt, ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thùc hiÖn chóng, ®Ò ra ph−¬ng ph¸p söa ch÷a ®éng t¸c sai vµ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt nhÊt trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh kü n¨ng vËn ®éng, quan s¸t ho¹t ®éng cña c¬ b¾p khi thùc hiÖn bµi tËp thÓ chÊt nh− sù co, søc c¨ng cña c¬ b¾p. c) Sinh hãa häc thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh ho¸ häc diÔn ra trong c¬ thÓ khi thùc hiÖn bµi tËp thÓ chÊt cho phÐp hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh chóng. d) VÖ sinh häc thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chÕ ®é vËn ®éng hîp lý, c¸c ph−¬ng tiÖn thÓ dôc thÓ thao. e) Y häc thÓ dôc thÓ thao nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò ®¶m b¶o vÒ mÆt søc khoÎ cho mäi ng−êi trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp thÓ dôc thÓ thao. f) ThÓ dôc ch÷a bÖnh nghiªn cøu vµ x©y dùng hÖ thèng bµi tËp thÓ chÊt nh»m hoµn thiÖn nh÷ng khuyÕt tËt cña con ng−êi vÒ mÆt thÓ chÊt. Mçi mét m«n khoa häc trªn nghiªn cøu nh÷ng mÆt riªng lÎ, c¸c quy luËt hay c¸c ®iÒu kiÖn gi¸o dôc thÓ chÊt cã liªn quan ®Õn b¶n chÊt cña gi¸o dôc thÓ chÊt, cho phÐp lùa chän c¸c ph−¬ng tiÖn, néi dung, ph−¬ng ph¸p s− ph¹m phï hîp trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt cho con ng−êi. C¸c sù kiÖn mµ c¸c khoa häc riªng lÎ thu ®−îc cã quan träng vµ chi tiÕt ®Õn ®©u th× chóng vÉn kh«ng t¹o ®−îc biÓu t−îng ®Çy ®ñ vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt nãi chung. Lý luËn chung vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt ®¶m b¶o sù ph¶n ¸nh hoµn chØnh ®ã - lµ m«n khoa häc cã tÝnh ph©n tÝch, kh¸i qu¸t, tæng hîp thµnh tùu cña c¸c m«n khoa häc riªng lÎ cã quan hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi gi¸o dôc thÓ chÊt. Lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét khoa häc tæng hîp gióp cho viÖc nhËn thøc quy luËt chung cña gi¸o dôc thÓ chÊt - qu¸ tr×nh s− ph¹m nh»m hoµn thiÖn con ng−êi. 10
1.3. S¬ l−îc vÒ hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ë ViÖt Nam 1.3.1. Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam - D©n téc ViÖt Nam tõ x−a ®· cã truyÒn thèng th−îng vâ, biÕt dïng thÓ dôc thÓ thao ®Ó rÌn luyÖn th©n thÓ, n©ng cao søc khoÎ, ®Æc biÖt lµ rÌn luyÖn thÓ lùc cho qu©n ®éi ®Ó chèng giÆc ngo¹i x©m. Theo sö s¸ch ®· ghi, tõ mÊy ngh×n n¨m vÒ tr−íc, tæ tiªn ta ®· biÕt dïng khÝ c«ng, xoa bãp, th¸i cùc quyÒn ®Ó ch÷a bÖnh. Thêi An D−¬ng V−¬ng ®· biÕt dïng cung tªn, gi¸o m¸c ®Ó chèng giÆc ngo¹i x©m; cã nh÷ng trß ch¬i nh− vËt, kÐo co (thêi Hai Bµ Tr−ng); b¬i léi (thêi Ph¹m Ngò L·o); nghÒ ®ua thuyÒn vµ sö dông chiÕn thuyÒn (thêi Ng« QuyÒn vµ TrÇn H−ng §¹o). Cho ®Õn nay, c¸c h×nh thøc thÓ dôc thÓ thao d©n téc mµ ta khai th¸c ®−îc còng rÊt phong phó: cung, ná, c«n, quyÒn, ®¸nh ®u, ®¸ cÇu, ®ua thuyÒn, kÐo co, nÐm cßn cña c¸c d©n téc miÒn nói, héi vâ vËt ®Çu xu©n ë nhiÒu tØnh kh¾p ®Êt n−íc vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn.Tuy nhiªn, lÞch sö thÓ dôc thÓ thao ë n−íc ta cho ®Õn nay vÉn ch−a ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn. Sau ngµy C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, ®Æc biÖt lµ sau ngµy hoµ b×nh lËp l¹i n¨m 1954, gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn m¹nh mÏ d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. HÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam lµ mét thÓ thèng nhÊt nh÷ng c¬ së t− t−ëng, ph−¬ng ph¸p khoa häc trong gi¸o dôc thÓ chÊt, ®ång thêi ®ã còng lµ sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng tæ chøc vµ c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn, kiÓm tra gi¸o dôc thÓ chÊt cho mäi c«ng d©n ViÖt Nam. - VÒ mÆt t− t−ëng, hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam dùa vµo hÖ t− t−ëng cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, dùa vµo quan ®iÓm, ®−êng lèi cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, khi gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c cña lý luËn vµ thùc tiÔn cña gi¸o dôc thÓ chÊt, ph¶i xuÊt ph¸t tr−íc hÕt tõ c¸c luËn ®iÓm nÒn t¶ng cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin lµ tõ häc thuyÕt vÒ gi¸o dôc con ng−êi ph¸t triÓn toµn diÖn. T− t−ëng cña häc thuyÕt M¸c-Lªnin vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt ®−îc cô thÓ ho¸ trong c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña §¶ng, ChÝnh phñ vµ Hå Chñ tÞch. Hå Chñ tÞch lµ ng−êi khai sinh, s¸ng t¹o nÒn gi¸o dôc thÓ chÊt c¸ch m¹ng cña ViÖt Nam. - Tõ n¨m 1954, hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt nam ®−îc ®−a vµo tr−êng häc cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh d−íi h×nh thøc giê häc thÓ dôc, thÓ dôc s¸ng, phong trµo thÓ dôc thÓ thao ë miÒn B¾c. (ë miÒn Nam duy tr× nÒn gi¸o dôc thÓ chÊt chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, cã tr−êng cao ®¼ng thÓ dôc thÓ thao ë Phan ThiÕt vµ §µ L¹t). Tõ n¨m 1956-1960, c¸c líp ®µo t¹o, båi d−ìng gi¸o viªn thÓ dôc phÊn ®Êu víi môc tiªu: cung cÊp mét sè kiÕn thøc s¬ ®¼ng vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt, kü thuËt mét sè m«n thÓ thao, ph−¬ng ph¸p tæ chøc gi¶ng d¹y cho ng−êi h−íng dÉn tËp thÓ dôc, tæ chøc ho¹t ®éng thi ®Êu ë quy m« nhá, võa ph¶i. N¨m 1959, tr−êng Trung cÊp ThÓ dôc thÓ thao Tõ S¬n ra ®êi. 11
Tõ n¨m 1960-1968, cã chuyªn gia Liªn X« (cò) gióp ®ì ®µo t¹o gi¸o viªn thÓ dôc cã tr×nh ®é s¬ cÊp, trung cÊp. Tõ ®éi ngò gi¸o viªn thÓ dôc thêi kú nµy, ®· lµm nÒn t¶ng n©ng cao chÊt l−îng chung cña sù nghiÖp gi¸o dôc thÓ chÊt trong nhµ tr−êng nh÷ng n¨m tiÕp theo. Tõ n¨m 1968-1975, ngµnh ThÓ dôc thÓ thao ®µo t¹o mét sè l−îng ®¸ng kÓ gi¸o viªn thÓ dôc cho ngµnh Gi¸o dôc. N¨m 1970, Tr−êng Trung cÊp ThÓ dôc thÓ thao Tõ S¬n trë thµnh Tr−êng Cao ®¼ng ThÓ dôc thÓ thao Tõ S¬n. Tõ n¨m 1975 ®Õn nay, gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam thèng nhÊt gi÷a hai miÒn Nam-B¾c. N¨m 1990 Tr−êng §¹i häc ThÓ dôc ThÓ thao Tõ S¬n ®−îc thµnh lËp. C¸c tØnh ®Òu cã Tr−êng Trung cÊp, Cao ®¼ng ThÓ dôc thÓ thao. - HÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt nam kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸c yÕu tè d©n téc tiÕn bé víi tÝnh hiÖn ®¹i cña thÓ dôc thÓ thao thÕ giíi, còng nh− viÖc më réng giao l−u víi thÕ giíi. Gi¸o dôc thÓ chÊt nãi chung vµ gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam nãi riªng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn cña hÖ t− t−ëng x· héi, mét mÆt chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c hÖ thèng chñ yÕu kh¸c cña x· héi nh− kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, khoa häc,... MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, gi¸o dôc thÓ chÊt t¸c ®éng trë l¹i vÒ mÆt t− t−ëng ®èi víi c¸c hÖ thèng kh¸c b»ng c¸ch l«i cuèn réng r·i nh©n d©n lao ®éng vµo viÖc tËp luyÖn, n©ng cao tr×nh ®é søc khoÎ vµ ph¸t triÓn thÓ lùc cña hä. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn nÒn thÓ dôc thÓ thao ViÖt Nam hiÖn ®¹i lµ sù phèi hîp gi÷a V¨n ho¸ thÓ chÊt Ph−¬ng T©y vµ Ph−¬ng §«ng víi d©n téc ViÖt Nam. 1.3.2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam Môc ®Ých cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt nam xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cã tÝnh chÊt quy luËt cña c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc. §Êt n−íc ta ®ang chuyÓn sang mét giai ®o¹n míi, giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, lµm cho d©n giµu, n−íc m¹nh, x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh. NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø IV Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ VII ®· nªu " Con ng−êi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c−êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, ®ång thêi lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi". a) XuÊt ph¸t tõ môc tiªu trªn, môc ®Ých cña gi¸o dôc thÓ chÊt lµ: - §¶m b¶o sù ph¸t triÓn toµn diÖn, c©n ®èi cho con ng−êi, chuÈn bÞ cho hä trong sù nghiÖp lao ®éng s¸ng t¹o x©y dùng ®Êt n−íc vµ b¶o vÖ Tæ quèc. - ChuÈn bÞ søc khoÎ cho mäi ng−êi, ®Ó hä cã thÓ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi. - T¨ng c−êng thÓ chÊt, n©ng cao tr×nh ®é thÓ dôc thÓ thao vµ lµm phong phó thªm ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cho nh©n d©n. Môc ®Ých nµy mang tÝnh kh¸ch quan v× nã ph¶n ¸nh ®−îc yªu cÇu cã tÝnh chÊt quy luËt cña x· héi lµ: con ng−êi cÇn ph¶i ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vÒ c¸c mÆt tinh thÇn vµ thÓ chÊt ®Ó cã ®iÒu kiÖn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña x· héi. 12
C¸c nh©n tè chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh môc ®Ých cña gi¸o dôc thÓ chÊt hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai lµ c¸c ®iÒu kiÖn cña nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ c¸c mèi quan hÖ x· héi kh¸c. §ã lµ sù biÕn ®æi vÒ néi dung vµ tÝnh chÊt cña lao ®éng. b) Môc ®Ých cña gi¸o dôc thÓ chÊt ®−îc thÓ hiÖn vµ cô thÓ ho¸ trong c¸c nhiÖm vô chung cña nã: - NhiÖm vô b¶o vÖ vµ t¨ng c−êng søc khoÎ: Søc khoÎ lµ tµi s¶n thiªng liªng, lµ vèn quý nhÊt cña mçi ng−êi vµ céng ®ång x· héi. Søc khoÎ cña con ng−êi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau: tËp luyÖn thÓ dôc thÓ thao, dinh d−ìng, vÖ sinh, m«i tr−êng vµ x· héi,... Yªu cÇu chñ yÕu cña viÖc tËp luyÖn thÓ dôc thÓ thao theo h−íng søc khoÎ lµ nh»m ph¸t triÓn hµi hoµ c¸c mÆt vÒ h×nh th¸i, chøc n¨ng cña c¬ thÓ, n©ng cao kh¶ n¨ng thÝch øng ®èi víi ngo¹i c¶nh vµ chèng ®ì bÖnh tËt, ®¹t tr×nh ®é chuÈn bÞ thÓ lùc tèt nh»m ®¶m b¶o cho con ng−êi thÓ hiÖn ë møc cao nhÊt c¸c n¨ng lùc cña m×nh trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c nhau. N©ng cao tuæi thä cho ng−êi d©n ViÖt Nam. - NhiÖm vô gi¸o d−ìng: H×nh thµnh hÖ thèng c¸c kü n¨ng, kü x¶o vËn ®éng, ph¸t triÓn tè chÊt thÓ lùc. Trang bÞ cho ng−êi häc nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt vÒ lÜnh vùc thÓ dôc thÓ thao, cã n¨ng lùc tæ chøc ho¹t ®éng thÓ dôc thÓ thao. - NhiÖm vô gi¸o dôc: Gãp phÇn gi¸o dôc trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, thÈm mü, lao ®éng trªn nguyªn t¾c h−íng tíi sù hoµn thiÖn cao nhÊt cña con ng−êi. 1.3.3. C¸c nguyªn t¾c chung cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt ViÖt Nam Trong lý luËn vµ thùc tiÔn gi¸o dôc thÓ chÊt bao gåm nhiÒu nhãm nguyªn t¾c kh¸c nhau: nguyªn t¾c c¬ b¶n cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt; nguyªn t¾c vÒ ph−¬ng ph¸p; nguyªn t¾c biÓu hiÖn ®Æc ®iÓm cña c¸c mÆt gi¸o dôc thÓ chÊt riªng biÖt. Nh÷ng nguyªn t¾c ®ã liªn quan víi nhau vµ kÕt hîp thµnh mét hÖ thèng. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt lµ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n nh»m ph¶n ¸nh c¸c quy luËt chñ yÕu cña gi¸o dôc thÓ chÊt. C¸c nguyªn t¾c cßn l¹i ph¶n ¸nh c¸c quy luËt cã tÝnh riªng lÎ, ®Æc tr−ng riªng cña ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, huÊn luyÖn, tæ chøc vµ c¸c ho¹t ®éng thÓ dôc thÓ thao. a) Nguyªn t¾c ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch - Kh«ng thÓ tù nhiªn mµ cã ®−îc nh÷ng con ng−êi ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ tinh thÇn vµ thÓ chÊt. §ã chØ cã thÓ lµ kÕt qu¶ do ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn x· héi nhÊt ®Þnh, trong ®ã gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o dôc thÓ chÊt nãi riªng cã vai trß ®Æc biÖt. D−íi ¸nh s¸ng cña nguyªn lý triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ dùa vµo nh÷ng c¨n cø khoa häc tù nhiªn vÒ sù thèng nhÊt gi÷a tinh thÇn vµ thÓ chÊt, trªn c¬ së nguyªn t¾c nhÊt nguyªn luËn duy vËt - t©m lý lµ tÝnh chÊt cña bé n·o - th× nh÷ng biÓu hiÖn vµ sù ph¸t triÓn vÒ tinh thÇn cña con ng−êi kh«ng tån t¹i ngoµi c¬ cÊu vËt chÊt vµ chøc n¨ng c¬ thÓ, kh«ng tån t¹i t¸ch rêi khái sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt cña con ng−êi. Khoa häc tù nhiªn vµ nãi riªng lµ nh÷ng t¸c phÈm cña I. M. Xªtrªnèp ®· chøng minh ®iÒu ®ã. Tr−íc ®ã tån t¹i thuyÕt nhÞ nguyªn luËn cña §Ò C¸c (1596-1650), «ng coi vËt chÊt vµ tinh thÇn tån t¹i song song, kh«ng liªn hÖ víi nhau. Sau ®ã xuÊt hiÖn thuyÕt nhÊt nguyªn luËn cña 13
Xpin«da (1632-1677), ng−êi Hµ Lan häc ë Amster®am, «ng cho r»ng thÓ chÊt vµ tinh thÇn lµ mét thÓ thèng nhÊt, do ®ã cÇn ph¶i rÌn luyÖn thÓ chÊt. §©y lµ t− t−ëng tiÕn bé cña «ng. Tuy nhiªn, «ng cßn lµ nhµ duy t©m, v× «ng cho r»ng, thÕ giíi tù nhiªn gåm hai mÆt: tù nhiªn s¸ng t¹o ra thÕ giíi, Th−îng ®Õ s¸ng t¹o ra thÕ giíi tù nhiªn. Cã thÕ giíi tù nhiªn nh−ng l¹i d−íi vá Th−îng ®Õ, mäi vËt ®Òu cã t− duy, do vËy vÒ vÊn ®Ò nµy th× kh«ng chÊp nhËn ®−îc. Trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt, do cã sù thèng nhÊt vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn trong sù ph¸t triÓn cña con ng−êi, nªn cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô gi¸o dôc vÒ trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, thÈm mü. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô ®ã kh«ng chØ më réng vai trß cña gi¸o dôc thÓ chÊt nh− mét nh©n tè ®Ó gi¸o dôc con ng−ßi toµn diÖn, mµ cßn trùc tiÕp quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ cña b¶n th©n qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt. - Nguyªn t¾c ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch ph¶i ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n sau ®©y: + Khi gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô ®Æc tr−ng cña gi¸o dôc thÓ chÊt, cÇn th−êng xuyªn b¶o ®¶m mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a c¸c mÆt gi¸o dôc, nh»m gãp phÇn ®µo t¹o con ng−êi míi "ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c−êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc". + B¶o ®¶m tÝnh toµn diÖn cña ho¹t ®éng thÓ dôc thÓ thao vµ sù thèng nhÊt gi÷a chuÈn bÞ thÓ lùc chung víi chuÈn bÞ thÓ lùc chuyªn m«n. b) Nguyªn t¾c kÕt hîp gi¸o dôc thÓ chÊt víi thùc tiÔn lao ®éng - Nguyªn t¾c nµy ph¶n ¸nh tÝnh quy luËt x· héi c¬ b¶n vµ chøc n¨ng phôc vô chñ yÕu cña gi¸o dôc thÓ chÊt lµ chuÈn bÞ cho c¸c thµnh viªn cña x· héi tiÕn hµnh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ tèt nhÊt trong lÜnh vùc lao ®éng s¶n xuÊt. - Nguyªn t¾c nµy cÇn ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau: + B¶o ®¶m hiÖu qu¶ øng dông tèi ®a cña thÓ dôc thÓ thao nh−: −u tiªn gi¶ng d¹y c¸c kü n¨ng, kü x¶o vËn ®éng cã ý nghÜa thùc dông, ch¼ng h¹n: ®i, ch¹y, nh¶y, nÐm, leo trÌo, mang v¸c, v−ît ch−íng ng¹i,... huÊn luyÖn c¸c tè chÊt thÓ lùc phôc vô cho cuéc sèng. + X©y dùng c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®¶m b¶o viÖc tiÕp thu c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng kh¸c nhau nh»m n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng thÓ lùc chung, ph¸t triÓn c¸c tè chÊt thÓ lùc toµn diÖn. c) Nguyªn t¾c n©ng cao søc khoÎ trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt C¸c tæ chøc thÓ dôc thÓ thao, gi¸o viªn thÓ dôc, nh÷ng huÊn luyÖn viªn chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc nhµ n−íc vÒ n©ng cao søc khoÎ cho ng−êi tËp thÓ dôc thÓ thao. Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái c¸c yªu cÇu sau: - Khi lùa chän c¸c ph−¬ng tiÖn vµ ph−¬ng ph¸p thÓ dôc thÓ thao, ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c gi¸ trÞ n©ng cao søc khoÎ cña chóng nh− nh÷ng tiªu chuÈn b¾t buéc. - ViÖc lËp kÕ ho¹ch tËp luyÖn vµ ®iÒu chØnh l−îng vËn ®éng sao cho phï hîp víi c¸c quy luËt n©ng cao søc khoÎ. - C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c løa tuæi, giíi tÝnh vµ tr¹ng th¸i søc khoÎ cña ng−êi tËp, mµ tiÕn hµnh kiÓm tra y häc c¸c tæ chøc ho¹t ®éng thÓ dôc thÓ thao. 14
- B¶o ®¶m tÝnh liªn tôc vµ sù thèng nhÊt cña viÖc kiÓm tra y häc trong c¸c tr−êng häc. Nh÷ng tµi liÖu thu ®−îc qua kiÓm tra lµ nh÷ng tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó xÐt ®o¸n ¶nh h−ëng tèt hoÆc xÊu cña c¸c buæi tËp luyÖn thÓ dôc thÓ thao, nh»m thay ®æi vµ hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt. 1.4. Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt Còng nh− gi¸o dôc nãi chung, gi¸o dôc thÓ chÊt xuÊt hiÖn cïng víi x· héi vµ ph¸t triÓn tu©n theo quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi. a) Nguyªn nh©n kh¸ch quan Do ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt cña x· héi, ®ßi hái con ng−êi ph¶i cã nh÷ng kü n¨ng, kü x¶o nghÒ nghiÖp. Muèn vËy, con ng−êi ph¶i cã søc khoÎ. Ngoµi s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña ph−¬ng h−íng, tÝnh chÊt, quy m« vµ sù ph¸t triÓn cña gi¸o dôc thÓ chÊt, th× c¸c yÕu tè nh− khoa häc, qu©n sù, v¨n ho¸ còng cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nµy. b) Nguyªn nh©n chñ quan Kh¸c víi b¶n n¨ng cña ®éng vËt, ho¹t ®éng sèng cña con ng−êi lµ cã ý thøc, hµnh ®éng cña hä lµ c¬ - trÝ. V× vËy, hä ®· sö dông nh÷ng biÖn ph¸p truyÒn thô kinh nghiÖm, hiÓu biÕt vÒ kü n¨ng, kü x¶o vËn ®éng cho thÕ hÖ sau. Gi¸o dôc thÓ chÊt ph¶n ¸nh nh÷ng quy luËt vÒ sù ph¸t triÓn thÓ chÊt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng quy luËt x· héi cña gi¸o dôc thÓ chÊt. TÝnh chÊt vµ ph−¬ng thøc vËn dông nh÷ng quy luËt x· héi cña gi¸o dôc thÓ chÊt ®Òu do chÕ ®é kinh tÕ vµ chÝnh trÞ x· héi quyÕt ®Þnh. §iÒu ®ã lµm cho gi¸o dôc thÓ chÊt mang tÝnh chÊt x· héi. Trong x· héi cã giai cÊp th× nã phôc vô cho quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ. Trong x· héi X· héi chñ nghÜa nã lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña gi¸o dôc toµn diÖn. Gi¸o dôc thÓ chÊt ra ®êi cïng víi sù xuÊt hiÖn cña x· héi loµi ng−êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn víi ý nghÜa lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ nhu cÇu cña cuéc sèng b¶n th©n con ng−êi. - Trong x· héi nguyªn thuû: + TÊt c¶ cña c¶i lµm ra ®Òu lµ cña chung, mäi ng−êi cïng lao ®éng, cïng h−ëng, kh«ng cã giai cÊp, kh«ng cã bãc lét, nÒn gi¸o dôc thÓ chÊt ®−îc thùc hiÖn c«ng b»ng vµ thèng nhÊt ®èi víi mäi ng−êi. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn s¶n xuÊt vµ quan hÖ x· héi thêi cæ s¬ ®· quyÕt ®Þnh sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a gi¸o dôc thÓ chÊt víi qu¸ tr×nh lao ®éng vµ c¸c h×nh thøc gi¸o dôc kh¸c. + Môc ®Ých gi¸o dôc thÓ chÊt lµ ®µo t¹o ng−êi ®i s¨n vµ néi dung lµ nh÷ng trß ch¬i b¾t ch−íc c¶nh s¨n b¾n, nh÷ng nghi thøc sinh ho¹t vµ t«n gi¸o. ThÓ dôc thÓ thao dµnh cho mäi ng−êi. - Trong x· héi n« lÖ: + Do søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn, kinh nghiÖm s¶n xuÊt ngµy cµng phong phó, cña c¶i vËt chÊt d− thõa, chÕ ®é t− h÷u vÒ c«ng cô lao ®éng vµ ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt ra ®êi, chÕ ®é céng s¶n nguyªn thuû tan r·, loµi ng−êi b−íc vµo chÕ ®é cã giai cÊp. Gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o dôc 15
thÓ chÊt nãi riªng trë thµnh c«ng cô ®Æc biÖt cña Nhµ n−íc trong cuéc ®Êu tranh ®Ó cñng cè quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ. C¸c gi¸ trÞ cña con ng−êi thêi n« lÖ nh−: sù sïng b¸i ®èi víi c¬ thÓ ph¸t triÓn c©n ®èi, c−êng tr¸ng, lßng dòng c¶m, sù chÞu ®ùng khæ nhôc vÒ th©n thÓ,... ®· chiÕm mét vÞ trÝ chñ yÕu trong hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ. C¸c sù kiÖn thÓ dôc thÓ thao quan träng cña thêi kú nµy nh− c¸c cuéc thi ¤limpic ®· ¶nh h−ëng lín ®Õn mèi quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia. LuyÖn tËp thÓ dôc thÓ thao ph¸t triÓn m¹nh trong ®éi ngò nh÷ng c«ng d©n tù do vµ chñ n«. + Môc ®Ých gi¸o dôc thÓ chÊt lµ ph¸t triÓn thÓ lùc vµ tinh thÇn cña giai cÊp chñ n« vµ chuÈn bÞ cho chóng tiÕn hµnh chiÕn tranh b¶o vÖ nh÷ng vïng ®Êt ®· x©m chiÕm. Ngoµi lao ®éng, qu©n sù còng cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t triÓn tiÕp theo cña thÓ dôc thÓ thao. - Trong x· héi phong kiÕn: + Khi x· héi phong kiÕn lªn thay thÕ th× chÕ ®é n« lÖ ®· bÞ xo¸ bá, nh−ng chÕ ®é ng−êi bãc lét ng−êi kh«ng bÞ tiªu diÖt, mµ ng−îc l¹i nã ®−îc cñng cè, h×nh thøc bãc lét còng ®a d¹ng. Néi dung gi¸o dôc bao gåm "thÊt nghÖ": c−ìi ngùa, s¨n b¾n, b¬i léi, ®Êu kiÕm, nÐm lao, ®¸nh cê, lµm th¬. Gi¸o dôc thÓ chÊt chiÕm vÞ trÝ quan träng. + Môc ®Ých gi¸o dôc thÓ chÊt lµ ®µo t¹o c¸c vâ sÜ, kþ sÜ, hiÖp sÜ −u tiªn cho qu©n ®éi ®Ó sö dông vµo viÖc më réng l·nh thæ, ®µn ¸p phong trµo n«ng d©n. MÆc dï bÞ cÊm hoÆc kh«ng ®−îc chó ý khuyÕn khÝch, nh−ng trong quÇn chóng nh©n d©n ®· h×nh thµnh hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt cña m×nh, bao gåm c¸c lo¹i trß ch¬i, c¸c ®iÖu móa d©n gian, c¸c bµi tËp thÓ lùc vµ chiÕn ®Êu, vâ d©n téc. - Trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa: Do ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng x· héi ®· thay ®æi vµ ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, giai cÊp thèng trÞ kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ lùc vµ trÝ tuÖ cña quÇn chóng lao ®éng. ë c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn, thÓ dôc thÓ thao ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao. Tuy nhiªn, thÓ dôc thÓ thao ®−îc sö dông kh«ng ngoµi môc ®Ých chÝnh trÞ vµ phôc vô cho viÖc cñng cè ®Þa vÞ cña giai cÊp t− s¶n. + Mét sè ®Æc ®iÓm cña gi¸o dôc thÓ chÊt thêi kú nµy: * ChuÈn bÞ thÓ lùc cho ng−êi lao ®éng nh»m bãc lét søc lao ®éng cña hä ë møc cao nhÊt. * HuÊn luyÖn thÓ lùc cho qu©n ®éi, c¶nh s¸t ®Ó b¶o vÖ chÕ ®é chÝnh trÞ cña giai cÊp t− s¶n hoÆc ®i x©m l−îc n−íc kh¸c. * L«i kÐo hoÆc ®èi lËp gi÷a c¸c n−íc cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau, chia rÏ d©n téc, mµu da. * ThÓ dôc thÓ thao trë thµnh mét ho¹t ®éng kinh doanh, vËn ®éng viªn vµ huÊn luyÖn viªn trë thµnh hµng ho¸. - Trong x· héi X· héi chñ nghÜa: ThÓ dôc thÓ thao sö dông vµo môc ®Ých gi¸o dôc con ng−êi ph¸t triÓn toµn diÖn, phôc vô cho lao ®éng s¶n xuÊt vµ quèc phßng, c¶i thiÖn ®êi sèng tinh thÇn cho nh©n d©n. 16
Tãm l¹i: Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét bé phËn quan träng cña gi¸o dôc, n»m trong kho tµng v¨n ho¸ chung cña nh©n lo¹i. Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét hiÖn t−îng cña ®êi sèng x· héi. Nã xuÊt hiÖn cïng víi x· héi vµ ph¸t triÓn tu©n theo c¸c quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi. 1.4.1. Nguån gèc vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña khoa häc vÒ lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt cã thÓ gi¶i thÝch nh− sau: - Thùc tiÔn ®êi sèng x· héi, nhu cÇu cña x· héi trong viÖc cÇn ph¶i chuÈn bÞ tèt vÒ mÆt thÓ lùc cho con ng−êi ®Ó sinh sèng, lao ®éng s¶n xuÊt, chiÕn ®Êu, lµm n¶y sinh kh¸t väng hiÓu biÕt c¸c quy luËt, c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt, trªn c¬ së ®ã x©y dùng hÖ thèng ®iÒu khiÓn sù hoµn thiÖn thÓ chÊt cho con ng−êi. - Thùc tiÔn gi¸o dôc thÓ chÊt ®· kiÓm nghiÖm c¸c quan ®iÓm lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt, xuÊt hiÖn nh÷ng t− t−ëng khoa häc, tõ ®ã kh¸i qu¸t ho¸ thµnh lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt. - C¬ së t− t−ëng cña häc thuyÕt gi¸o dôc toµn diÖn bao gåm nh÷ng quan ®iÓm tiÕn bé vÒ néi dung vµ c¸c con ®−êng ph¸t triÓn con ng−êi toµn diÖn ®· ®−îc c¸c nhµ triÕt häc, nhµ gi¸o dôc cña c¸c n−íc thuéc c¸c thêi ®¹i kh¸c nhau ®· chøng minh. Nh÷ng t− t−ëng Êy ngµy nay ®· ®i vµo lÞch sö nh− lµ nh÷ng häc thuyÕt kinh ®iÓn vµ c¸ch m¹ng, nh÷ng quan ®iÓm gi¸o dôc c¬ b¶n cña c¸c thêi ®¹i kh¸c nhau. - Häc thuyÕt M¸c-Lªnin vÒ gi¸o dôc céng s¶n chñ nghÜa kh«ng nh÷ng ®· chØ râ quyÒn ®−îc ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng−êi, mµ cßn kh¸m ph¸ ra néi dung vµ con ®−êng thùc hiÖn häc thuyÕt Êy. Trªn thÕ giíi, ch−a cã mét ph−¬ng ph¸p luËn nµo cã thÓ v¹ch ra ®−îc con ®−êng ®óng ®¾n ®i ®Õn ch©n lý h¬n ph−¬ng ph¸p luËn chñ nghÜa M¸c-Lªnin. Do ®ã, häc thuyÕt vÒ gi¸o dôc céng s¶n chñ nghÜa ®· trë thµnh c¬ së v÷ng ch¾c cho lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt. - Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña m×nh, lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt tr¶i qua mét sè giai ®o¹n sau ®©y: Giai ®o¹n 1: Tõ khi xuÊt hiÖn loµi ng−êi ®Õn n¨m 776 tr−íc C«ng nguyªn. Trong giai ®o¹n nµy, con ng−êi tiÕp thu nh÷ng tri thøc cã tÝnh chÊt kinh nghiÖm vÒ ¶nh h−ëng cña c¸c t¸c ®éng do kÕt qu¶ thùc tiÔn. Tõ viÖc tÝch luü tri thøc mang tÝnh chÊt kinh nghiÖm Êy n©ng lªn thµnh ý thøc ®−îc hiÖu qu¶ cña viÖc tËp luyÖn vµ nhËn thøc ®−îc c¸c ph−¬ng tiÖn vµ sù truyÒn ®¹t kinh nghiÖm. §ã lµ mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò lµm xuÊt hiÖn c¸c bµi tËp thÓ chÊt vµ cïng víi nã lµ gi¸o dôc thÓ chÊt ra ®êi. Giai ®o¹n 2: Tõ n¨m 776 tr−íc C«ng nguyªn ®Õn thÕ kû XVIII. Trong giai ®o¹n nµy, h×nh thµnh nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Çu tiªn vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt, phæ biÕn trong c¸c thêi kú c¸c quèc gia n« lÖ ë Hy L¹p. C¸c ph−¬ng ph¸p nµy còng ®−îc h×nh thµnh b»ng con ®−êng kinh nghiÖm. ë giai ®o¹n nµy, c¸c nhµ triÕt häc, gi¸o dôc häc vµ thÇy thuèc ch−a hiÓu ®−îc c¸c quy luËt ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, ch−a gi¶i thÝch ®−îc c¬ chÕ t¸c ®éng cña c¸c bµi tËp thÓ chÊt, do ®ã ng−êi ta ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c¸c bµi tËp thÓ chÊt theo kÕt qu¶ bªn ngoµi nhanh h¬n, m¹nh h¬n, h×nh thµnh ®−îc nhiÒu kü n¨ng, kü x¶o míi h¬n. Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt thêi cæ Hy L¹p lµ næi tiÕng h¬n c¶, ph−¬ng ph¸p nµy liªn kÕt c¸c biÖn ph¸p rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn søc nhanh, m¹nh, bÒn thµnh mét hÖ thèng thèng 17
nhÊt. §Õn giai ®o¹n Trung cæ, sè l−îng c¸c ph−¬ng ph¸p ®−îc t¨ng lªn lµm xuÊt hiÖn nh÷ng gi¸o tr×nh ®Çu tiªn vÒ thÓ dôc, b¬i léi, trß ch¬i, b¾n cung,... Giai ®o¹n 3: TÝch luü khèi l−îng lín nh÷ng tri thøc lý luËn vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt, phæ biÕn ë thêi kú Phôc H−ng (thÕ kû XVIII-XIX). Nh÷ng t− t−ëng s− ph¹m vÒ thÓ dôc ®−îc ®Æc biÖt ph¸t triÓn cho ®Õn cuèi thÕ kû XIX. Sù ph¸t triÓn khoa häc vÒ con ng−êi, vÒ gi¸o dôc vµ gi¸o d−ìng, ch÷a bÖnh ®· kÝch thÝch c¸c nhµ triÕt häc, gi¸o dôc häc vµ thÇy thuèc chó ý ®Õn vÊn ®Ò gi¸o dôc thÓ chÊt. C¸c t¸c phÈm cña M¸c-¡nghen ®· x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p luËn cho viÖc t×m tßi, s¸ng t¹o cho c¸c nhµ khoa häc tiÕn bé. ë giai ®o¹n nµy ®· ®Æt c¬ së lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt trë thµnh mét lÜnh vùc khoa häc ®éc lËp tõ ®Çu thÓ kû XIX. Giai ®o¹n 4: H×nh thµnh m«n Lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt, víi t− c¸ch lµ mét khoa häc ®éc lËp. Tõ cuèi thÕ kû XIX ®Õn ®Çu thÕ kû XX, khoa häc vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt ®−îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nhµ b¸c häc Nga P.Ph. Lexg¸p (1837-1909) ®· ®Æt nÒn mãng cho lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt hiÖn ®¹i víi t− c¸ch lµ mét m«n khoa häc ®éc lËp tõ nh÷ng t¸c phÈm cña «ng vÒ lÞch sö, gi¶i phÉu, sinh vËt, gi¸o dôc häc, lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt. C¸c t¸c phÈm cña V. I. Lªnin (1870-1924) cã ý nghÜa to lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn t− t−ëng khoa häc, vÒ vai trß cña gi¸o dôc thÓ chÊt trong ®êi sèng x· héi. Giai ®o¹n 5: Tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn n¨m 1991, thùc hiÖn häc thuyÕt M¸c-Lªnin vÒ gi¸o dôc céng s¶n chñ nghÜa, b¾t ®Çu sau th¾ng lîi vÜ ®¹i cña C¸ch m¹ng th¸ng M−êi Nga. Giai ®o¹n 6: Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi cã chung mét môc ®Ých lµ vËn dông gi¸o dôc thÓ chÊt mét c¸ch khoa häc trong qu¸ tr×nh rÌn luyÖn thÓ chÊt cho mäi ng−êi. 1.4.2. Sù ph¸t triÓn cña lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non Nhµ s¸ng lËp lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt ë n−íc Nga ®ã lµ «ng P.Ph. Lexg¸p, «ng lµ nhµ b¸c häc, gi¸o dôc vÜ ®¹i, gi¸o s− y häc vµ phÉu thuËt, lµ mét trong sè nh÷ng nhµ tiÕn bé ë thêi ®¹i ®ã. Nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XIX, cïng víi t− t−ëng cña «ng, cßn cã c¸c nhµ c¸ch m¹ng d©n chñ nh− N.G. Trern−sÐpxki vµ N. A. §obraliubèp. Dùa trªn quan ®iÓm khoa häc biÖn chøng, ¤ng ®· x©y dùng c¬ së lý luËn gi¸o dôc, trong ®ã lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt ®ãng vai trß chñ yÕu. ¤ng ®· nghiªn cøu hÖ thèng c¸c bµi tËp thÓ chÊt cho trÎ, ý nghÜa vÖ sinh vµ søc khoÎ cña bµi tËp thÓ chÊt. P. Ph. Lexg¸p cho r»ng, c¬ së ®Ó lùa chän bµi tËp thÓ chÊt lµ ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm gi¶i phÉu sinh lý vµ t©m lý, møc ®é khã dÇn vµ ®a d¹ng cña c¸c bµi tËp thÓ chÊt. ¤ng nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng c¸c bµi tËp thÓ chÊt nh»m ph¸t triÓn toµn diÖn vµ ®óng chøc n¨ng cña c¬ thÓ con ng−êi cã kh¶ n¨ng rÌn luyÖn søc lùc. ¤ng cho r»ng, sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cã mèi quan hÖ víi ph¸t triÓn trÝ tuÖ, ®¹o ®øc thÈm mü vµ ho¹t ®éng lao ®éng. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn bµi tËp thÓ chÊt «ng coi nh− lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt gi÷a sù hoµn thiÖn tinh thÇn vµ thÓ chÊt. 18
Lexg¸p coi gi¸o dôc th¸i ®é tù gi¸c thùc hiÖn c«ng viÖc víi sù tiªu hao Ýt søc lùc vµ sù cè g¾ng v−ît qua nh÷ng trë ng¹i lµ nhiÖm vô c¬ b¶n trong viÖc d¹y c¸c bµi tËp thÓ chÊt. ¤ng nhÊn m¹nh ý nghÜa cña lêi nãi h−íng ®Õn sù tù gi¸c cña trÎ, kh«ng ®−îc cho trÎ b¾t ch−íc mét c¸ch m¸y mãc. ¤ng yªu cÇu gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh cã hÖ thèng c¸c tiÕt häc. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, gi¸o viªn cÇn t¨ng dÇn søc chÞu ®ùng c¬ thÓ, thay ®æi bµi tËp thÓ chÊt vµ ®a d¹ng ho¸ chóng. ¤ng nghiªn cøu lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh trß ch¬i vËn ®éng. ¤ng coi trß ch¬i vËn ®éng nh− lµ "bµi tËp" mµ nhê ®ã trÎ chuÈn bÞ cho cuéc sèng sau nµy. Trong nh÷ng trß ch¬i ®ã, trÎ lÜnh héi kü n¨ng, thãi quen, h×nh thµnh tÝnh c¸ch cña nã. Quy t¾c cña trß ch¬i cã ý nghÜa nh− quy luËt, th¸i ®é cña trÎ cÇn ph¶i cã ý thøc tù gi¸c vµ cã tr¸ch nhiÖm. ViÖc thùc hiÖn nh÷ng quy t¾c nµy yªu cÇu ®èi víi tÊt c¶ trÎ, v× thÕ chóng cã ý nghÜa gi¸o dôc lín. Trß ch¬i lµm ph¸t triÓn nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc, tÝnh kû luËt, trung thùc, c«ng b»ng, gióp ®ì lÉn nhau. ¤ng coi trß ch¬i nh− ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc nh©n c¸ch. Nh÷ng lý luËn cña P. Ph. Lexg¸p lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña sù ph¸t triÓn khoa häc cho trÎ em. V.V. GorinhÐpxki (1857-1937) lµ gi¸o s−, b¸c sÜ nhi khoa. ¤ng lµ häc trß cña P. Ph. Lexg¸p, ®· lµm râ h¬n häc thuyÕt cña Lexg¸p vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt. Ho¹t ®éng cña «ng trong suèt nh÷ng n¨m 80-90 cña thÕ kû XIX vµ tiÕp tôc trong vßng 20 n¨m sau C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga. ¤ng nghiªn cøu vÊn ®Ò vÖ sinh cña c¸c bµi tËp thÓ chÊt, thÓ dôc ch÷a bÖnh. ¤ng lµ ng−êi s¸ng lËp c«ng t¸c kiÓm tra y tÕ vµ gi¸o dôc trong c¸c tiÕt häc thÓ dôc vµ rÌn luyÖn thÓ thao. ¤ng x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc tr−ng cña gi¸o dôc thÓ chÊt trong c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña cuéc sèng con ng−êi. S¬ ®å cña «ng vÒ "Bµi tËp thÓ chÊt phï hîp víi løa tuæi" cã ý nghÜa tuyªn truyÒn réng r·i vµ t¸c phÈm "V¨n ho¸ thÓ dôc cho trÎ tr−íc tuæi ®Õn tr−êng" ®· bæ sung vÒ mÆt lý luËn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ. Nh− vËy, nÕu P. Ph. Lexg¸p lµ nhµ s¸ng lËp gi¸o dôc thÓ chÊt ë n−íc Nga, ®Æt c¬ së khoa häc gi¸o dôc thÓ chÊt cho thÕ hÖ trÎ, th× ng−êi kÕ tôc sù nghiÖp cña «ng lµ V.V. GorinhÐpxki ®· ph¸t triÓn khoa häc ®ã dùa trªn ®Æc ®iÓm løa tuæi ®Æc tr−ng cña gi¸o dôc thÓ chÊt víi nh÷ng nghiªn cøu míi vµ nh÷ng yªu cÇu míi cña X· héi chñ nghÜa. E. A. Arkin - gi¸o s−, tiÕn sÜ, viÖn sÜ ViÖn Khoa häc gi¸o dôc Nga ®· kÕ tôc sù nghiÖp cña P. Ph. Lexg¸p vµ V. V. GorinhÐpxki. Tõ ngµy ®Çu cña ChÝnh quyÒn X« viÕt, Arkin lµ ng−êi chØ ®¹o, t− vÊn cho bé phËn hái ®¸p cña d©n ë Së Gi¸o dôc M¸txc¬va, ®−a b¸c sÜ xuèng c¸c tr−êng mÇm non, gi÷ mèi quan hÖ víi gi¸o viªn, cuèn hót hä ®Õn c«ng viÖc nghiªn cøu. Cho hä lµm quen víi nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh cña häc thuyÕt I. M. Xªtrªnèp vµ I. P. P¸plèp vÒ nh÷ng quy luËt cña hÖ thÇn kinh cÊp cao, chÕ ®é sinh ho¹t vµ tæ chøc cuéc sèng cho trÎ, thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a gia ®×nh vµ nhµ tr−êng. N. K. Krópxkaia (1869-1939) lµ ng−êi cã c«ng lao lín nhÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lý luËn vÒ gi¸o dôc toµn diÖn cho trÎ mÇm non. Bµ ®· chØ ra sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu lý luËn gi¸o dôc míi, x©y dùng trªn c¬ së häc thuyÕt M¸c-Lªnin, kÕt hîp víi nhiÖm vô cña Nhµ n−íc X· héi chñ nghÜa. Bµ cho r»ng, gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ cã ý nghÜa lín, coi luyÖn tËp thÓ dôc thÓ thao lµ nhiÖm vô quan träng ®Ó lµm v÷ng m¹nh thÕ hÖ mai sau. Ghi nhËn sù t¸c ®éng cã Ých cña bµi tËp thÓ chÊt lªn c¬ thÓ trÎ, bµ ®Ò cao vai trß cña trß ch¬i. Trß ch¬i kh«ng chØ cñng cè søc khoÎ cña c¬ thÓ, mµ nã cßn ®−îc sö dông víi môc ®Ých 19
gi¸o dôc, gãp phÇn h×nh thµnh, cñng cè kü n¨ng bµi tËp thÓ chÊt, gi¸o dôc c¸ch biÕt ®iÒu khiÓn b¶n th©n, cã tæ chøc, cã tÝnh c¸ch. E. G. Levi- GorinhÐpxkaia lµ b¸c sÜ - nhµ gi¸o dôc. Bµ ®· ®ãng gãp nhiÒu c«ng lao trong lÜnh vùc lý luËn vµ thùc tiÔn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non. T¸c phÈm "RÌn luyÖn c¬ thÓ trÎ" vµ "Sù ph¸t triÓn vËn ®éng c¬ b¶n cña trÎ mÇm non" cña bµ vµ A. I. B−icèpva ®· gióp cho c¸c nhµ nghiªn cøu cã c¬ së x©y dùng hÖ thèng bµi tËp thÓ chÊt phï hîp víi trÎ mÇm non. A. I. B−icèpva nghiªn cøu vÊn ®Ò ph¸t triÓn vËn ®éng cña trÎ mÇm non, bµ ®· chøng minh vµ më ra qu¸ tr×nh d¹y trÎ c¸c vËn ®éng, ý nghÜa, néi dung, c¸ch thøc tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh cña nã. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc vÒ ph−¬ng ph¸p cña N. A. MÐtlèp, M. M. K«ntor«vÝch, L. I. Mikhailèpva, A. I. B−icèpva cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn sù ph¸t triÓn lý luËn vµ thùc tiÔn cña gi¸o dôc thÓ chÊt mÇm non. Cïng víi nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c, hä ®· nghiªn cøu ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ, gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y cho Tr−êng Trung häc S− ph¹m vµ nh÷ng trß ch¬i vËn ®éng cho c¸c tr−êng mÇm non. Mét trong nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu tiªn vÒ h×nh thµnh kü n¨ng vËn ®éng ë trÎ ®ã lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña §. V. Khóckhlaieva. Bµ x¸c ®Þnh ý nghÜa vµ mèi t−¬ng quan cña ph−¬ng ph¸p d¹y häc trong sù h×nh thµnh kü n¨ng vËn ®éng ë trÎ 3-7 tuæi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong lÜnh vùc gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non ®· cã sè l−îng ®¸ng kÓ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc vÒ chÕ ®é sinh ho¹t, h×nh thµnh kü n¨ng vËn ®éng cho trÎ mÇm non, ý nghÜa gi¸o dôc cña trß ch¬i vËn ®éng, h×nh thµnh ®Þnh h−íng kh«ng gian, tè chÊt vËn ®éng trong vËn ®éng cña trÎ, vai trß gi¸o dôc cña thi ®ua, d¹y trÎ bµi tËp vËn ®éng c¬ b¶n vµ bµi tËp thÓ thao. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn ph¸t triÓn lý luËn vµ thùc tiÔn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em ®−îc ph¶n ¸nh trong ch−¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa vµ gi¸o tr×nh. T¸c gi¶ cña nh÷ng tµi liÖu ®ã lµ nh÷ng nhµ khoa häc cña ViÖn nghiªn cøu khoa häc vµ Tr−êng §¹i häc. N¨m1972, A.V. Kenheman vµ §.V. Khóckhlaieva ®· viÕt cuèn s¸ch "Lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non", ®©y lµ sù ®óc kÕt cña hµng tr¨m c«ng tr×nh nghiªn cøu trong lÜnh vùc gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non. ë Ph−¬ng T©y, c¸c nhµ gi¸o dôc chñ yÕu nghiªn cøu khÝa c¹nh øng dông cña gi¸o dôc thÓ chÊt. C¸c nghiªn cøu mang tÝnh chÊt t¶n m¹n, ®i s©u nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p rÌn luyÖn tõng bé m«n thÓ dôc thÓ thao dµnh cho trÎ lín tuæi, Ýt cã nh÷ng c«ng tr×nh vÒ lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non. ë ViÖt Nam cã Trung t©m nghiªn cøu gi¸o dôc mÇm non thuéc ViÖn Khoa häc Gi¸o dôc, nghiªn cøu øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc cña c¸c nhµ khoa häc Liªn X«, Mü, Ph¸p, Ýt cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ lý luËn. 20