Hải mã, điều cần biết
Hải mã là loại cá sống ở các vùng biển của nhiều nước trên thế giới. Nước ta hải mã
cũng có nhiều ở những vùng ven biển, đó là loại có gai (Thích hải mã – Hippocmpus
histrix Kaup), loại có ba khoang gọi là Tam ban hải mã – Hippocmpus trimaculatus
Leach và loại to (Đại hải mã – Hippocampus trimaculatus kuda Bleeker) và cho
rằng thứ to là tốt hơn cả.
Tên Hán Việt của hải mã là cá ngựa (thuộc chi Hippocampus) họ cá chìa vôi
(Syngnathidae). Cũng có những tên gọi khác như Hải tượng hay Moóc (Odobenus
rosmarus), họ Odobenidae trong bộ ăn thịt (Canivora). Tuy nhiên giữa chúng cũng có
nhiều loại, chỉ xin kể một số loại thường gặp đã được xác định tên khoa học mà hiện nay
vẫn sử dụng làm thuốc có tác dụng trị liệu trong các bệnh chứng đạt hiệu quả gần như
nhau đó là Hippocampus Trimaculatus, Hippocampus Antiquorum, Hippocampus
Gutalantus, giống Phulopteryx có nhiều tua dài mảnh trên mình, khiến cá dễ lẫn mình
trong đám rong biển. Ngoài ra còn loại Long hạc tử (Hippocampus coronatus T.EtS), loại
Hắc hải mã (Hippocamtus Aterrimus T.EtS) và loại Bắc hải mã (Hippocampus japonicus
Kaup).
Hải mã có tên thuốc là Hippocampus, tên khoa học Hippocampus Sp. Họ Hải long
Syngnathidae. Bộ phận dùng là cả con, loại to sắc trắng, khô, chắc, hơi mặn, còn mắt và
nguyên con có cả đuôi thì tốt.
Hải mã thân dẹt bên, khá dày, cấu tạo bởi các đốt xương vòng, dài từ 5 – 20cm, có loài
dài tới 30cm. Đầu giống đầu ngựa nằm ngang vuông góc với thân hoặc gấp xuống và
đỉnh có chùm gai. Mõm hình trụ dài, miệng nhỏ, mắt to, lưng hơi võng có vây to, bụng
phình không vây, vây ngực và vây hậu môn nhỏ. Con đực có túi ở bụng để hứng trứng do
con cái đẻ vào nên vẫn lầm tưởng là con cái. Đuôi dài, xoắn tròn về phía trước, không có
vây. Màu sắc của hải mã thường màu vàng, trắng, vàng nâu, có khi pha đỏ hoặc xanh đen
nhạt.
Theo đông y hải mã có vị ngọt, mặn, mùi tanh, tính ôn, không độc, đi vào thận kinh. Có
công năng làm tráng dương, kích thích sinh dục, gây hứng phấn, làm ấm thủy tạng, trị
đau bụng do khí huyết. Tác dụng làm cường dương, tăng sinh dục, và dễ đẻ. Chủ trị yếu
sinh lý ở nam giới, liệt dương, đàn bà chậm có con do dương khí suy. Ngoài ra còn dùng
trong chữa hen suyễn, thở khò khè, đái són, trị viêm thận mãn tính...
Không sử dụng cho phụ nữ đang mang thai. Ngoài ra với người âm hư, nội nhiệt, cảm
mạo cũng không nên dùng. Dạng sử dụng thông thường là bột, viên hoàn hoặc rượu
ngâm. Theo ngư dân, lấy hải mã còn sống tươi nhất là được loại đang quấn nhau và mắt
vẫn còn nguyên cho ngay vào rượu ngâm thì tác dụng trị liệu yếu sinh lý còn tuyệt vời
hơn nhiều. Người ta còn tán bột hải mã rồi rắc lên chỗ mụn, nhọt lở loét để chữa trị.
Sau đây xin giới thiệu những phương thuốc tiêu biểu trị bệnh từ hải mã để cùng tham
khảo và tùy theo bệnh chứng có thể chọn lựa áp dụng sao cho phù hợp, an toàn, hiệu quả.
*Dùng hỗ trợ trong trị nam yếu sinh lý, nữ chậm con (chọn lấy 1 phương thích hợp):
Chỉ dùng riêng hải mã một đôi (1đực, 1 cái), sấy khô tán vàng, tán nhỏ rây bột mịn, ngày
uống 2 – 5g chiêu với rượu.
Hoặc dùng phối hợp gồm: Hải mã 30g, bàn long sâm 30g, cốt toái bổ 20g, long nhãn 20g,
Tất cả thái nhỏ cho vào 1.000ml rượu gạo cao độ (40 – 45độ), ngâm chiết lạnh từ 7 – 10
ngày (đây là phương pháp chiết lạnh nên hàng ngày cần lấy chai hay lọ ngâm thuốc và
lắc nhẹ từ 1 – 2 lần trong suốt thời gian ngâm) mới dùng, nếu để lâu càng tốt. Mỗi ngày
uống từ 20 – 40ml chia làm 2 lần.
Hay sử dụng 1 đôi hải mã (đực và cái), ngài tằm đực 5 con, tôm càng 20g, tất cả sao
vàng, tán bột mịn, ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần từ 2 – 5g chiêu với nước ấm.
Cũng có thể lấy 1 đôi hải mã, chim bìm bịp 1 con, tắc kè 1 con, củ sâm cau 30 – 50g,
ngâm trong 5.000ml rượu thời gian 30 – 60 ngày là được, tuy nhiên để càng lâu càng tốt.
*Chữa viêm thận mãn tính: Hải mã 1 con to, rang chín vàng giòn, tán bột mịn, bổ đôi bầu
dục lợn 2 quả, nhét bột đã tán mịn vào trong gấp lại buộc chặt cho vào hấp cách thủy cho
chín rồi mang ra ăn hết trong ngày. Cần ăn liền nửa tháng (15 ngày).
*Trị suyễn, thở khò khè, đái són: Hải mã 5g, đương quy 10g, cho vào 200ml nước sắc
còn lại 50ml, uống 1 lần trong ngày.