Hình thức kỷ luật
Hình thức kỷ luật mà bạn chọn để phạt con phải phù hợp với từng trường hợp và
hoàn cảnh cụ thể. Khi nào thì nên phạt con và phạt bằng cách nào thực sự là một
vấn đề đối với các bậc cha mẹ. Phải dùng đến ngọn roi với đứa con thân yêu thật
là “cực chẳng đã”, nhưng đồng thời, nói như một nhà thơ nào đó, thì “tre non giờ
không uốn, biết thế nào mai sau?”…
Trẻ từ 4 đến 6 tuổi
Ở độ tuổi này, trẻ hay khám phá thế giới xung quanh. Vì thế: đánh đổ sữa, làm
rách quần, phá hỏng đồ chơi… là những việc không thể tránh khỏi. Đối với những
lỗi này, bạn nên yêu cầu trẻ điều chỉnh chứ không nên trách phạt. Đôi khi, bạn chỉ
cần biểu hiện sự phản đối bằng một cái nhìn, hoặc một vài từ kiên quyết là đủ. Bạn
hãy khuyến khích hành vi tự sửa chữa của trẻ như: nếu làm đổ sữa, trẻ sẽ tự dọn đi
ngay (mặc dù sự dọn dẹp này chỉ là hình thức và bạn vẫn phải “ra tay” thu xếp lại
“hiện trường”), nếu làm hỏng đồ chơi, trẻ phải biết xin lỗi… Hãy chứng tỏ cho trẻ
thấy rằng nếu trẻ biết lỗi và có ý thức tự sửa chữa, lỗi lầm của trẻ sẽ được bạn bỏ
qua, không có một sự trách phạt nào nữa.
Ở lứa tuổi này, trẻ rất hay có xu hướng tỏ ra ngang bướng để thăm dò phản ứng và
thái độ của cha mẹ, để được cha mẹ chú ý hoặc biểu thị ý thích cá nhân. Do đó,
việc trách phạt trẻ lúc này, nếu có, phải được xác lập trên nguyên tắc: không tính
thời gian. Có nghĩa là bạn không nhất thiết phải phạt ngay khi trẻ vừa mắc lỗi,
nhiều đứa trẻ đã tỏ ra cáu kỉnh hoặc khóc òa lên để thăm dò phản ứng của cha mẹ
và mong được bỏ qua, không bị phạt. Hãy phớt lờ những cơn la khóc làm dữ của
trẻ, bạn có thể đặt trẻ ngồi trên một chiếc ghế nào đó, vẫn cư xử tốt với trẻ để trẻ
có thời gian bình tĩnh trở lại, sau đó hãy nói từ từ cho trẻ hiểu và đưa ra những lời
trách thích hợp. Cách phạt này dần dần sẽ giúp trẻ học cách tự điều chỉnh và chịu
trách nhiệm về những hành vi của mình.
Trẻ từ 6 đến 10 tuổi
Ở tuổi này, trẻ tự điều chỉnh tốt hơn về hành vi của mình. Chúng tự chủ hơn, hiểu
hơn về các giới hạn cũng như nguyên tắc mà cha mẹ đặt ra. Nhưng cũng vì lớn
hơn nên trẻ càng muốn bộc lộ những quan điểm cá nhân và vì thế dễ phản ứng lại
những mệnh lệnh của bạn.
Để khiến trẻ có trách nhiệm với những công việc chung của gia đình, với những
việc vặt bạn giao thì những mệnh lệnh bạn đưa ra cho trẻ phải thật chính xác. Hãy
nêu lên những nguyên tắc của bạn thật rõ ràng, ví dụ như: “Con trai, con chỉ được
đi đá bóng sau khi đã làm xong bài tập!” hoặc “Nếu hết phim mà con không đi ngủ
ngay thì từ tối sau con không được phép xem phim nữa!”… Và để những nguyên
tắc của bạn không bị trẻ bỏ qua, hãy luôn luôn làm tất cả những gì mình nói. Hãy
kỷ luật trẻ như lời bạn đã báo trước mỗi khi trẻ vi phạm để trẻ hiểu rằng bạn
nghiêm túc. Nhưng ngoài việc phạt trẻ vì hành vi “trái nguyên tắc” như đã nêu,
trong những sinh hoạt hàng ngày khác, bạn vẫn phải đối xử với trẻ âu yếm, và yêu
thương như bình thường. Nếu không, rất dễ dẫn đến việc trẻ cảm thấy tủi thân và
dần xa lánh bạn.
Trẻ từ 10 đến 15 tuổi
Trẻ đến tuổi dậy thì, cơ thể chúng thay đổi về mặt thể chất và tâm lý nên chúng dễ
cáu kỉnh, dễ bị tổn thương và luôn có ý “thách thức” lại mọi hình thức kỷ luật của
bạn cũng như của nhà trường. 10 tuổi, trẻ có biểu hiện sự giận dữ, khó chịu khi
không hài lòng. 11 tuổi, trẻ có thể thách thức những quy định bạn đưa ra bằng
cách một vài lần nào đó thử không làm theo, tỏ ra không phục và không sợ hãi khi
bị phạt… 14 tuổi, trẻ có thể không làm theo lời khuyên của bạn và sẽ “kỷ luật” lại
bạn bằng một vài ngày im lặng, hay một hai bữa nhịn ăn khi không được vừa ý…
Bạn không nên vì thông cảm với lứa tuổi “dở dở ương ương” mà bỏ qua những
hành vi không ngoan của trẻ, nhưng cũng không “đàn áp thẳng tay” những hành vi
đó. Hãy cho con cơ hội trình bày, sau đó, cha mẹ con cái cùng trao đổi thân tình để
chỉ cho trẻ thấy tại sao làm như vậy là không được. Cách ngắn nhất để trẻ đi đến
sự tự nguyện tuân theo kỷ luật là làm cho trẻ thấy được lý do bạn ngăn cản trẻ là
đúng, làm cho trẻ hiểu rõ rằng nếu không nghe theo lời khuyên của bạn trẻ sẽ gặp
những hậu quả không vui, rằng bạn là người đi trước, có kinh nghiệm, bạn đã báo
trước hậu quả đó chính là vì bạn yêu con bạn và muốn những điều tốt nhất cho
chúng.
Khi đã rõ những điều này, trẻ tự khắc sẽ biết suy nghĩ chín chắn trước mọi hành
động của mình, không phải để đối phó với sự trách phạt mà còn chính vì lợi ích
bản thân của chúng.