Đề: Một hình tượng nghệ thuật có tầm cở bao giờ cũng là một sự
khám phá lớn. Sự khám phá này làm phong phú thêm nền văn hoá
tinh thần của loài người.
BÀI LÀM
Nghệ thuật tồn tại khi nào? Khi nó là một hình tượng đẹp trong giây lát,
trong một khoảnh khắc nào đó mà lòng người thấy cao hứng hay là một hình tượng
đạt đến mức “siêu hình” và tồn tại mãi mãi với lòng người qua bao nhiêu năm
tháng. Vâng! Nó tồn taị khi nó có ý nghĩa có sức lay chuyển ở tâm hồn bạn đọc và
hình tượng nghệ thuật chính là chất xúc tác cho sự thăng hoa đó. Vì thế, có ý kiến
cho rằng: “Một hình tượng ...........loài người”.
Đây là một nhận định hoàn toàn đúng đắn, từ ý kiến này, cho ta thấy được
thần thái trong một tác phẩm nghệ thuật. Sự đổi mới, khám phá và phát hiện ra cái
mới đem đến cho nghệ thuật một bước chuyển mình, một đỉnh cao, một tầm cở.
Trước hết, ta cần hiểu “một hình tượng nghệ thuật có tầm cở” là như thế
nào? Thế giới của nghệ thuật, thế giới của tâm hồn thì rộng vô chừng làm sao có
thể dùng vật gì để mà cân, đo, đong, đếm được nó. Thế nhưng nó được khẳng định
bởi tâm hồn và tâm hồn. Vì thế mà người ta mới phân ra thành “hình tượng nghệ
thuật có tầm cỡ”. Tức là nó có một sự mới mẽ táo bạo hơn hẵn những gì đã có từ
trước, nó mang tính thời đại, là sự sáng tạo và cuống hút người đọc bởi nét độc đáo
riêng biệt của nó. Một hình tượng trong nghệ thuật chính là điều mà hầu hết những
người cầm bút quan tâm đến. Bởi nó là hơi thở, là công cụ để truyền tải bao cảm
xúc, suy tư, trăn trở của tác giả. Và khi nó được người đời đón nhận thì tức là nó đã
đạt đến tầm cở.
Xuôi ngược để tìm ra một hình tượng nghệ thuật hay cho sự lí giải của mình,
tôi băn khoăn đắn đo suy nghĩ nhưng rồi tôi quyết định chọn hình tượng con sóng
để cụ thể hoá nhận định trên. Bởi cái tình yêu “bồi hồi trong ngực trẻ” lôi cuống
tâm hồn tôi, cái tâm hồn đann ở độ căng đầy sức sống.
Trang 1
Từ xưa trong ca dao người ta đã biết dùng con sóng để nói đến tình yêu:
“Bao giờ con sóng bỏ ghềnh
Cù lao bỏ biển anh mới đành bỏ em”
Bao giờ để có được điều đó? Điều đó sẽ chẳng thể nào xảy ra. Nói đến sự
vĩnh hằng của tạo vật để khẳng định sự vĩnh hằng trong tình yêu.
Con sóng của muôn đời, con sóng tình mang tính thời đại ấy cứ mãi xô bờ, và
đến thời của ông hoàng tình yêu Xuân Diệu thì nó ngọt ngào lãng mạn, thôi thúc và
đắm say hơn nhiều.
“Anh xin làm sóng biết
Hôn mãi cát vàng em
Hôn thật khẻ thật êm
Hôn êm đềm mãi mãi”
Mãi mãi là như thế, mãi vẹn tròn của sóng và tình yêu, sóng luôn là ngọn
nguồn để người ta truy tìm tình cảm thật của mình, hay nói cách khác là tìm ra
chính mình trong “muôn trùng sóng bể”. Xuân Diệu – “kẻ uống tình yêu dập cả
môi” đã khao khát và say đắm với con sóng tình như thế thì một nữ thi sĩ như Xuân
Quỳnh cũng chẳng khác là bao, có khi lại còn hơn hẳn Xuân Diệu bởi cái “ào ạt”
mà “lặng lẽ”, “dữ dội” mà “dịu êm”. Xưa nay người ta chỉ mượn sóng để nói đến
tình yêu của anh nhưng Xuân Quỳnh thì ngược lại “sóng” là em, sóng là con người
thật, tình cảm thật và nhịp đập của trái tim em. Đã có ai, một người phụ nữ đã
mạnh dạng lấy sóng để thể hiện tình cảm của mình như Xuân Quỳnh chưa? Hiển
nhiên là chưa, điều đó cho thấy con sóng đến với Xuân Quỳnh là một sự khám phá,
một sự sáng tạo không giống với ca dâohy Xuân Diệu.
Thời đại của Xuân Quỳnh, thời đại của mmọt người phụ nữ truyền thống
với đầy đủ “công danh ngôn hạnh” nào ai dám thổ lộ tình yêu của mình, nào ai
dám mãnh liệt và tó bạo trong tình yêu. Sự dịu dàng khuôn phép đã biến người phụ
Trang 2
nữ trơ nên chìm khuất. Thế nhưng những con người dám vượt lên thời cuộc, dư
luận để khẳng định cái tôi say đắm thì không phải là không có. Thơ trung đại ta bắt
gặp Hồ Xuân Hương với:
“Qủa cau nho nhỏ miếng trầu hôi
Này của Xuân Hương đã quệt rồi”
Táo bạo, mãnh liệt, sự chủ đọng trong tình yêu đã giúp cho Xuân Hương
một người phụ nữ gặp không ít trắc trở trong tình yêu khẳng định niềm khao khát
được yêu, được sống trong những giây phút ngọt ngào và lãng mạng trong tình
yêu.
Muôn đời, sự chủ đọng trong tình yêu đối với những phụ nữ phương Tây
không có gì là lạ lẫm nhưng với người phụ nữ Á Đông thì ngược lại. Xuân Quỳnh
một người phụ nữ Việt Nam nhưng chút văn hoá tình yêu phương Tây đã lăn lõi
vào tâm hồn của chị và tạo nên sự cuốn hút ở một vẻ đẹp đầy nữ tính. Khao khát
tình yêu muốn vượt ra khỏi không gian chật hẹp của dòng sông để đến tình yêu,
muốn vượt khỏi dư luận của thời cuộc để “nhập cuộc”, sẵn sàng thoát khỏi giới hạn
của nữ nhi thường tình để khẳng định mình.
“Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể”
Với Xuân Quỳnh, đơn phương “sóng” không tạo nên tình yêu, mà sóng phải
cộng hưởng với “em” thì mới đích thực là tình yêu. Song hành “sóng và em” là đặc
trưng cho một kết cấu ,ới lạ, kết cấu kép, càng khẳng định sự giao thoa của hai
hình tượng mang tính tầm cỡ. “Sóng” là hình tuợng của tình yêu, “em” muợn sóng
để chuyển tải tình yêu. Sự giao hoà, đồng điệu của hai trái tim biết yêu đã tạo nên
điểm sáng tạo nữa trong thơ của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh.
Tình yều với những gian nang cách trở đã trở thành quy luật và định lý
trong tình yêu mà người đời chấp nhận. Nhưng đến Xuân Quỳnh thì có phần mạnh
mẽ hơn, khẳng định được sức mạnh của tình yêu trong Xuân Quỳnh. Xuân Quỳnh Trang 3
chấp nhận tình yêu với những trắc trở như những con sóng kia không phải đến với
bờ một cách dễ dàng mà hiển nhiên sẽ gặp phải những khó khăn. Đứng trước điều
đó Xuân Quỳnh nhìn thoáng hơn hay nói đúng hơn là chấp nhận nổi đau hiện có để
nuôi dưỡng niềm tin cho tình yêu. Tại sao tôi lại như vậy? Bởi Xuân Quỳnh viết
“sóng” trong lúc bản thân chị gặp phải trúc trắc trong tình yêu, một tình yêu đẹp,
lung linh nhưng bỗng vỡ tan. Đứng trước điều đó bất cứ người phụ nữ nào cũng
vậy sẽ không tránh khỏi đau buồn, hụt hẫn nhưng ở Xuân Quỳnh lại toát lên một
vẽ đẹp đầy nữ tính, vẫn mạnh mẽ, đau khổ hiển nhiên là có nhưng từ đau khổ chị
lại có thêm niềm tin cho tình yêu. Một nhà phê bình khi bình về thơ của Xuân
Quỳnh đã có nói “Xuân Quỳnh là người yêu đến hết và yêu đến chết”. Qủa đúng là
như vậy. “Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”. Trở lại với “sóng” ta thấy được quy luật
trong tình yêu đã được tác giả khẳng định như một cao trào của muôn ngàn con
sóng.
“Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở”
“Con sóng” dưới ngòi bút ngọt lịm hương thơm tình yêu đã được việt hoá và
đua đến đỉnh cao, đến cao trào của cảm xúc. Lần đầu tiên “con sóng” – vật vô tri
vô giác nhưng đã biết nhớ bờ, biết khao khát cái lần được xô vào bờ để vỡ và bao
thương nhớ “em” sẽ bắt cặp với “sóng”, “em” sẽ song hành với “sóng” để vổ vào
bến bờ hạnh phúc – nơi có anh. Khao khát trong tình yêu của Xuân Quỳnh như gửi
trọn vào từng đợt sóng. Cũng chỉ: “Vì tình yêu muôn thuở
Có bao giờ đứng yên”
“Sóng” chẳng bao giờ đứng yên, cũng như chính tình yêu của “em”. Vì thế
“sóng” và “em” có chung một nổi nhớ nhung, yêu thương. “Sóng” mãi nhớ bờ còn
“em” thì đó là nỗi nhớ thường trực cả khi thức hay ngủ, không chỉ là ý thức mà
xâm phạm vào cả giấc mơ, nổi nhớ cồn cào, da diết không thể nào nguôi, cuồn
Trang 4
cuộn như những đợt sóng triền miên vô hồi, vô hạn. Muợn nổi nhớ của sóng để nói
đến nổi nhớ của em là một sáng tạo độc đáo, tinh tế và đầy ý mị, nhẹ nhàng vẫn
không làm phá vỡ đi vẽ đẹp của người phụ nữ Việt.
“Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”
Ngưỡng mộ, nổi nhớ mà sóng đối với bờ, ngưỡng mộ tình yêu mạnh liệt ấy
nhà thơ đã muốn mình hoá thành hàng “trăm con sóng nhỏ” để được đắm mình
trong tình yêu, để tình yêu mãi trường tồn như những con sóng mãi xô bờ và bờ cát
mãi dâng trào những con sóng. Xuân Quỳnh muốn mình trở thành con sóng để tình
yêu trong con người mình là bất diệt. Với bài thơ “Sóng” ta thấy được Xuân
Quỳnh càng khao khát, càng mãnh liệt trong tình yêu bao nhiêu thì càng thấy được
vẽ đẹp nữ tính của chị bấy nhiêu. Đó là điều đáng ngưỡng mộ. Yêu theo cách
phương Tây nhưng vẫn không làm mất đi giá trị của một người phụ nữ truyền
thống.
Với những sáng tạo của hình tượng con sóng đã đem đến cho sự nghiệp thơ
ca của Xuân Quỳnh những thành công nhất định. Con sóng đó đã lăn lõi vào đời
sống tinh thần của loài người như thôi thúc tình yêu trong họ. Với sóng – với tình
yêu của một người phụ nữ giữa một xã hội còn nhiều khuôn phép đã phần nào hoá
giải điều đó. Xuân Quỳnh đã đem đến cho người đọc, cho nhân loại một cái nhìn
thoáng hơn về tình yêu của người phụ nữ. Tình yêu là cái thế giới mà ai cũng được
trải qua nhưng liệu ai đó có dám thổ lộ nó như Xuân Quỳnh không? Điều này chắc
hẳn là rất hiếm ở thời đại của Xuân Quỳnh chính vì thế mà “sóng” là chìa khoá mở
ra những tình cảm, những rung động trong tình yêu.
Trang 5
Có “sóng” những người đang yêu không cần phải che dấu đi tình yêu, không
cần phải che dấu đi nổi nhớ và hơn hết là được như Xuân Quỳnh biết chấp nhận để
nuôi dưỡng niềm tin, biết khao khát, biết hi sinh.
“Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Là máu thịt đời thường ai chả có
Vẫn ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cá khi chết đi rồi”
Và sự khám phá ra hình tượng con sóng của Xuân Quỳnh đã khiến cho con
ngưòi dù nhìn nó bằng mắt thường hay khi đưa nó nằm dưới kính hiển vi mà
“khuếch đại” thì nó cũng chỉ là con sóng bình thường. Nhưng hãy nhìn nó bằng
con mắt thơ như Xuân Quỳnh ta sẽ nhận ra nhiều điều hay hơn thế “sóng” là tình
yêu, “sóng” là khao khát của tình yêu.
Hình tượng nghệ thuật chính là hương nước hoa cuốn hút tâm hồn ngươì đọc
và làm phong phú thêm đời sống của con người. Qua nhận định trên đã đưa ra tiêu
chí để đánh giá một tác phẩm nghệ thuật. Nếu hình tượng nghệ thuật đó không
phục vụ cho nhân loại thì nó dễ dàng bị mai một và lãng quên theo thời gian.
Chính vì thế hình tượng “sóng” trong thơ Xuân Quỳnh là một sự “khám phá lớn”
và nó đã làm phong phú thêm cái thế giới tình yêu trong mỗi con người.
Với nhận định này cũng đã phần nào thôi thúc giới nghệ sĩ biết tìm tòi và
khám phá ở những hình tượng nghệ thuật có sức lây chuyển, nâng cao tầm nhìn sự
cảm thụ của con người theo như mức đánh giá chung “tác phong chuẩn mực nhân
loại”.
