Quan đi m c a H Chí Minh v xây d ng nhà n c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a nhân dân, doể ủ ồ ề ự ướ ề ộ ủ ủ
nhân dân và vì nhân dân
Tô Huy R aứ
(C p nh t: 19/1/2007)ậ ậ
T t ng H Chí Minh v nhà n c c a nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân là m t h th ng các quan đi mư ưở ồ ề ướ ủ ộ ệ ố ể
lý lu n v b n ch t, ch c năng, c ch ho t đng, t ch c b máy, xây d ng đi ngũ cán b công ch c nhàậ ề ả ấ ứ ơ ế ạ ộ ổ ứ ộ ự ộ ộ ứ
n c; trong đó, quan ni m v nhà n c pháp quy n là m t t t ng nh t quán, th hi n t m nhìn v t th iướ ệ ề ướ ề ộ ư ưở ấ ể ệ ầ ượ ờ
đi và có giá tr lâu b n. Trong di s n lý lu n c a mình, H Chí Minh đã có l n chính th c s d ng thu t ngạ ị ề ả ậ ủ ồ ầ ứ ử ụ ậ ữ
"ch đ pháp tr ". Ti p xúc v i n n văn minh Âu - M , nh t là kinh nghi m t ch c, đi u hành đi s ng xãế ộ ị ế ớ ề ỹ ấ ệ ổ ứ ề ờ ố
h i, H Chí Minh cho r ng, qu n lý xã h i b ng pháp lu t là dân ch , ti n b và có tính ch t ph bi n đi v iộ ồ ằ ả ộ ằ ậ ủ ế ộ ấ ổ ế ố ớ
các xã h i hi n đi. ộ ệ ạ
Nh n th c đc t m quan tr ng c a lu t pháp, t r t s m, H Chí Minh đã đ c p đn vai trò c a chúng trongậ ứ ượ ầ ọ ủ ậ ừ ấ ớ ồ ề ậ ế ủ
đi u hành và qu n lý xã h i. Năm 1919, tám yêu sách c a nhân dân An Nam g i t i H i ngh Véc- xây đã có 4ề ả ộ ủ ử ớ ộ ị
đi m liên quan đn v n đ pháp quy n, còn l i liên quan đn công lý và quy n con ng i.ể ế ấ ề ề ạ ế ề ườ
Sau này, b n Yêu sách c a nhân dân An Nam đc H Chí Minh chuy n thành "Vi t Nam yêu c u ca", trong đóả ủ ượ ồ ể ệ ầ
yêu c u th b y là:ầ ứ ả
"B y xin hi n pháp ban hành,ả ế
Trăm đi u ph i có th n linh pháp quy n"ề ả ầ ề (1)
"Trăm đi u" là m t đi l ng đc s d ng theo cách n d đ đ c p m t cái chung, bao quát. Còn "th nề ộ ạ ượ ượ ử ụ ẩ ụ ể ề ậ ộ ầ
linh pháp quy n" là m t cách nói theo ngôn ng ngày nay, là ý th c, tinh th n pháp lu t ph i chi ph i, ch đoề ộ ữ ứ ầ ậ ả ố ỉ ạ
m i hành vi, ho t đng c a b máy, c quan nhà n c; môi tr ng pháp lý ph i bao trùm m i m t, m i lĩnhọ ạ ộ ủ ộ ơ ướ ườ ả ọ ặ ọ
v c đi s ng xã h i. Đây là t t ng r t đc s c c a H Chí Minh, ph n ánh n i dung c t lõi c a Nhà n cự ờ ố ộ ư ưở ấ ặ ắ ủ ồ ả ộ ố ủ ướ
dân ch m i - Nhà n c qu n lý xã h i b ng pháp lu t. Đng th i, đây cũng là nguyên t c xuyên su t trongủ ớ ướ ả ộ ằ ậ ồ ờ ắ ố
ho t đng qu n lý nhà n c c a Ng i. ạ ộ ả ướ ủ ườ
Sau Cách m ng Tháng Tám, năm 1945, H Chí Minh đ ra m t trong sáu nhi m v c p bách c a Nhà n cạ ồ ề ộ ệ ụ ấ ủ ướ
Vi t Nam dân ch c ng hòa là: Chúng ta ph i có m t hi n pháp dân ch . Cùng v i ch tr ng xây d ng Hi nệ ủ ộ ả ộ ế ủ ớ ủ ươ ự ế
pháp, ngày 10-10-1945, H Chí Minh đã ký S c l nh SL/47 cho phép s d ng m t s đi u kho n c a pháp lu tồ ắ ệ ử ụ ộ ố ề ả ủ ậ
cũ đ đi u ch nh các quan h dân s . Trong nh n th c c a H Chí Minh, pháp lu t c a các ch đ xã h i cóể ề ỉ ệ ự ậ ứ ủ ồ ậ ủ ế ộ ộ
nh ng giá tr nhân b n chung mà chúng ta có th k th a, phát tri n. đây, H Chí Minh đã nhìn nh n phápữ ị ả ể ế ừ ể Ở ồ ậ
lu t trong chi u sâu văn hóa c a nó.ậ ề ủ
Sau năm 1954, khi mi n B c b c vào th i k quá đ lên ch nghĩa xã h i, đt n c đt đc nhi u thành t uề ắ ướ ờ ỳ ộ ủ ộ ấ ướ ạ ượ ề ự
quan tr ng, nhi u quy đnh trong Hi n pháp năm 1946 không còn phù h p, H Chí Minh đã ch tr ng s a điọ ề ị ế ợ ồ ủ ươ ử ổ
và ban hành Hi n pháp m i - Hi n pháp năm 1959. Trong t duy H Chí Minh, m t khi đi u ki n kinh t - xãế ớ ế ư ồ ộ ề ệ ế
h i thay đi thì pháp lu t, nh t là đo lu t "g c" - Hi n pháp, cũng ph i thay đi đ b o đm kh năng đi uộ ổ ậ ấ ạ ậ ố ế ả ổ ể ả ả ả ề
ch nh h p lý các quan h xã h i đã phát sinh và đnh hình.ỉ ợ ệ ộ ị
Ngoài hai b n Hi n pháp, t năm 1945 đn 1969, H Chí Minh còn ch đo so n th o, ký quy t đnh công bả ế ừ ế ồ ỉ ạ ạ ả ế ị ố
16 đo lu t và 1.300 văn b n d i lu t. Kh i l ng văn b n lu t đó luôn th hi n rõ vi c đ cao tính nhân đoạ ậ ả ướ ậ ố ượ ả ậ ể ệ ệ ề ạ
và nhân văn, b o đm tính h p hi n, h p pháp c a nhà n c mà nhân dân là ch và do nhân dân làm ch .ả ả ợ ế ợ ủ ướ ủ ủ
H Chí Minh luôn kh ng đnh: Pháp lu t c a ta là pháp lu t dân ch , ph i nghiêm minh và phát huy hi u l cồ ẳ ị ậ ủ ậ ủ ả ệ ự
th c t . Nhà n c ta cũng s d ng pháp lu t đ qu n lý xã h i. Song pháp lu t c a ta đã có s thay đi vự ế ướ ử ụ ậ ể ả ộ ậ ủ ự ổ ề
ch t, mang b n ch t c a giai c p công nhân, là m t lo i hình pháp lu t ki u m i, pháp lu t th t s dân ch , vìấ ả ấ ủ ấ ộ ạ ậ ể ớ ậ ậ ự ủ
nó b o v quy n t do, dân ch r ng rãi cho nhân dân lao đng. Tuy nhiên, pháp lu t dân ch H Chí Minhả ệ ề ự ủ ộ ộ ậ ủ ở ồ
cũng đc xem xét trong các m i quan h h t s c đc tr ng:ượ ố ệ ế ứ ặ ư
- Trong quan ni m v th c ch t c a dân ch : "Không nên hi u l m dân ch . Khi ch a quy t đnh thì tha h bànệ ề ự ấ ủ ủ ể ầ ủ ư ế ị ồ
cãi. Nh ng khi đã quy t đnh r i thì không đc bàn cãi n a, có bàn cãi cũng ch là đ bàn cách thi hành choư ế ị ồ ượ ữ ỉ ể
đc, cho nhanh, không ph i đ đ ngh không th c hi n. Ph i c m ch nh ng hành đng t do quá tr n y" ượ ả ể ề ị ự ệ ả ấ ỉ ữ ộ ự ớ ấ (2).
- Trong vi c xác đnh rõ gi i h n c a các quy n t do cá nhân, Ng i nói: Nhân dân ta hi n nay có t do, t doệ ị ớ ạ ủ ề ự ườ ệ ự ự
trong k lu t. M i ng i có t do c a mình, nh ng ph i tôn tr ng t do c a ng i khác. Ng i nào s d ngỷ ậ ỗ ườ ự ủ ư ả ọ ự ủ ườ ườ ử ụ
quy n t do c a mình quá m c là ph m đn t do c a ng i khác, là ph m pháp. Không th có t do cho b nề ự ủ ứ ạ ế ự ủ ườ ạ ể ự ọ
vi t gian, b n ph n đng, b n phá ho i t do c a nhân dân.ệ ọ ả ộ ọ ạ ự ủ
- Trong vi c x lý m i quan h gi a quy n và nghĩa v công dân, pháp lu t dân ch v a th hi n các quy n,ệ ử ố ệ ữ ề ụ ậ ủ ừ ể ệ ề
l i ích c a công dân, nh ng cũng quy đnh rõ các nghĩa v mà ng i dân ph i th c hi n. H ng quy n và th cợ ủ ư ị ụ ườ ả ự ệ ưở ề ự
hi n nghĩa v là thu c tính hai m t c a m t ng i dân làm ch nhà n c.ệ ụ ộ ặ ủ ộ ườ ủ ướ
H Chí Minh nh n m nh: Pháp lu t c a ta là pháp lu t dân ch ; m i công dân c a n c Vi t Nam dân chồ ấ ạ ậ ủ ậ ủ ọ ủ ướ ệ ủ
c ng hòa đu bình đng tr c pháp lu t c v quy n l i và nghĩa v ; ai vi ph m pháp lu t đu ph i x lýộ ề ẳ ướ ậ ả ề ề ợ ụ ạ ậ ề ả ử
nghiêm kh c, cho dù ng i đó v trí nào trong b máy lãnh đo, qu n lý c a Đng, Nhà n c. Theo Ng i,ắ ườ ở ị ộ ạ ả ủ ả ướ ườ
hi u l c c a pháp lu t ch có đc khi m i ng i đu nghiêm ch nh ch p hành pháp lu t; pháp ch ch b oệ ự ủ ậ ỉ ượ ọ ườ ề ỉ ấ ậ ế ỉ ả
đm khi các quy ph m pháp lu t đc th c thi trong các quan h xã h i; m i hành vi vi ph m pháp lu t ph i bả ạ ậ ượ ự ệ ộ ọ ạ ậ ả ị
x lý. Nh v y, trong th c thi lu t pháp, vi c th ng ph t ph i nghiêm minh. Vì n u th ng ph t khôngử ư ậ ự ậ ệ ưở ạ ả ế ưở ạ
nghiêm minh thì ng i cúc cung t n t y lâu ngày cũng th y chán n n, còn ng i h h ng, vi ph m pháp lu t,ườ ậ ụ ấ ả ườ ư ỏ ạ ậ
k lu t s ngày càng lún sâu vào t i l i, làm thi t h i cho nhân dân. Trong m t n c, th ng ph t ph i nghiêmỷ ậ ẽ ộ ỗ ệ ạ ộ ướ ưở ạ ả
minh thì nhân dân m i yên n, kháng chi n m i th ng l i, ki n qu c m i thành công.ớ ổ ế ớ ắ ợ ế ố ớ
Mu n pháp lu t nghiêm minh, phát huy hi u l c, c n có các đi u ki n:ố ậ ệ ự ầ ề ệ
Tr c h t,ướ ế pháp lu t đó ph i đúng và ph i đ. Pháp lu t đúng là pháp lu t ph n ánh trung thành b n ch t cácậ ả ả ủ ậ ậ ả ả ấ
quan h xã h i khách quan, ti p c n đn chân lý, mà chân lý là t t c nh ng gì phù h p v i l i ích c a nhânệ ộ ế ậ ế ấ ả ữ ợ ớ ợ ủ
dân. Còn pháp lu t đ là ph i có tính đng b , bao quát đc các m t, các lo i quan h , các lĩnh v c c a điậ ủ ả ồ ộ ượ ặ ạ ệ ự ủ ờ
s ng xã h i.ố ộ
Th hai,ứ pháp lu t ph i đn đc v i dân, "đi vào gi a dân gian". Đ pháp lu t đc th c thi trong đi s ng xãậ ả ế ượ ớ ữ ể ậ ượ ự ờ ố
h i ph i chú tr ng giáo d c, tuyên truy n pháp lu t cho m i đi t ng dân c , làm cho h bi t, hi u và th cộ ả ọ ụ ề ậ ọ ố ượ ư ọ ế ể ự
hi n đúng. Trong đi u ki n dân trí còn th p, h c v n h n ch , văn hóa dân ch ch a cao, vi c tuyên truy n,ệ ề ệ ấ ọ ấ ạ ế ủ ư ệ ề
giáo d c pháp lu t càng tr nên c n thi t.ụ ậ ở ầ ế
Trong quan ni m c a H Chí Minh, tuyên truy n, giáo d c pháp lu t là m t "công đo n" trong toàn b quy trìnhệ ủ ồ ề ụ ậ ộ ạ ộ
xây d ng - thông qua, ban hành - th c hi n, giám sát - s a đi, đi u ch nh pháp lu t. T i H i ngh th o lu nự ự ệ ử ổ ề ỉ ậ ạ ộ ị ả ậ
Lu t Hôn nhân và Gia đình, v n đ này đã đc H Chí Minh ch rõ: "công b đo lu t này ch a ph i đã làậ ấ ề ượ ồ ỉ ố ạ ậ ư ả
m i vi c đu xong, mà còn ọ ệ ề ph i tuyên truy n giáo d c lâu dài m i th c hi n đc t t"ả ề ụ ớ ự ệ ượ ố (3). Mu n dân hi u, dânố ể
nh đ làm theo, trong tuyên truy n ph i bi t cách di n đt đn gi n, ng n g n, nh ng tuy t đi chính xác,ớ ể ề ả ế ễ ạ ơ ả ắ ọ ư ệ ố
phù h p v i đc đi m tâm lý, tính cách, văn hóa c a các đi t ng dân c t ng khu v c, t ng mi n trên đtợ ớ ặ ể ủ ố ượ ư ừ ự ừ ề ấ
n c.ướ
Th ba,ứ cán b tr c ti p th c thi lu t pháp ph i th t s công tâm và nghiêm minh. H Chí Minh yêu c u cánộ ự ế ự ậ ả ậ ự ồ ầ
b , đng viên có nhi m v "g ng m u ch p hành pháp lu t c a Nhà n c, k lu t c a các đoàn th cáchộ ả ệ ụ ươ ẫ ấ ậ ủ ướ ỷ ậ ủ ể
m ng c a qu n chúng mà mình tham gia". Ng i nhi u l n phê phán nh ng cán b , đng viên không ch p hànhạ ủ ầ ườ ề ầ ữ ộ ả ấ
pháp lu t c a Nhà n c, cá nhân ch nghĩa sinh ra t do ch nghĩa, không tôn tr ng pháp lu t và th l nhàậ ủ ướ ủ ự ủ ọ ậ ể ệ
n c, làm g ng x u cho qu n chúng nhân dân.ướ ươ ấ ầ
Trong vi c gi v ng tính nghiêm minh và hi u l c c a pháp lu t, cán b làm công tác t pháp có vai trò quanệ ữ ữ ệ ự ủ ậ ộ ư
tr ng. H chính là ng i tr c ti p th c thi lu t pháp, đi di n c th cho "cán cân công lý". Vì th , H Chíọ ọ ườ ự ế ự ậ ạ ệ ụ ể ế ồ
Minh yêu c u h ph i có ph m ch t đo đc c n thi t: Trong công tác x án ph i công b ng, liêm khi t,ầ ở ọ ả ẩ ấ ạ ứ ầ ế ử ả ằ ế
trong s ch nh th cũng ch a đ vì không th ch h n ch ho t đng c a mình trong khung tòa án mà còn ph iạ ư ế ư ủ ể ỉ ạ ế ạ ộ ủ ả
g n dân, giúp dân, h c dân, hi u dân đ giúp mình thêm liêm khi t, thêm công b ng, trong s ch. ầ ọ ể ể ế ằ ạ
Đi v i nh ng ng i l i d ng ch c v , quy n h n vi ph m pháp lu t ho c x lý không đúng, không nghiêmố ớ ữ ườ ợ ụ ứ ụ ề ạ ạ ậ ặ ử
các tr ng h p vi ph m pháp lu t, H Chí Minh ch rõ: Có cán b , đng viên l i d ng quy n th c a Đng vàườ ợ ạ ậ ồ ỉ ộ ả ợ ụ ề ế ủ ả
Nhà n c làm nh ng vi c trái v i chính sách và pháp lu t, xâm ph m đn l i ích v t ch t và quy n t do dânướ ữ ệ ớ ậ ạ ế ợ ậ ấ ề ự
ch c a nhân dân, nh ng cũng ch a b x lý k p th i..., nh v y là k lu t ch a nghiêm. Ng i yêu c u kiênủ ủ ư ư ị ử ị ờ ư ậ ỷ ậ ư ườ ầ
quy t tr ng tr nh ng k vi ph m pháp lu t, xâm ph m quy n l i c a công dân, làm cho nhân dân b t bình, oanế ừ ị ữ ẻ ạ ậ ạ ề ợ ủ ấ
c.ứ
V i H Chí Minh, pháp lu t không ph i là đ tr ng tr con ng i mà là công c b o v , th c hi n l i ích c aớ ồ ậ ả ể ừ ị ườ ụ ả ệ ự ệ ợ ủ
con ng i. T t ng pháp quy n c a Ng i không ch d ng l i các quy n con ng i đc ghi trong các vănườ ư ưở ề ủ ườ ỉ ừ ạ ở ề ườ ượ
b n pháp lu t mà còn th m đm m t t m lòng th ng yêu nhân dân, chăm lo cho m no, h nh phúc c a nhânả ậ ấ ượ ộ ấ ươ ấ ạ ủ
dân, th m đm lòng nhân ái, nghĩa đng bào theo đo lý truy n th ng ngàn năm c a dân t c Vi t Nam. Vìấ ượ ồ ạ ề ố ủ ộ ệ
th , ếpháp quy n H Chí Minh là pháp quy n đc bi t, pháp quy n nhân nghĩaề ồ ề ặ ệ ề - m t th nhân nghĩa có n i hàmộ ứ ộ
tri t lý, mang đm tính dân t c và dân ch sâu s c.ế ậ ộ ủ ắ
Trên th gi i, t c chí kim, t Đông sang Tây t n t i hai ph ng th c tr n c ch y u: đc tr và pháp tr .ế ớ ừ ổ ừ ồ ạ ươ ứ ị ướ ủ ế ứ ị ị
B n thân H Chí Minh cũng đã có l n đ c p đn ch đ pháp tr : ... T pháp c n góp ph n c a mình là ả ồ ầ ề ậ ế ế ộ ị ư ầ ầ ủ th cự
hi n ch đ pháp tr ,ệ ế ộ ị gi v ng và b o v quy n l i nhân dân, b o v ch đ dân ch nhân dân. Nh ng trongữ ữ ả ệ ề ợ ả ệ ế ộ ủ ư
th c t , Ng i đã k t h p ch t ch vi c qu n lý, đi u hành xã h i b ng pháp lu t v i vi c tuyên truy n, giáoự ế ườ ế ợ ặ ẽ ệ ả ề ộ ằ ậ ớ ệ ề
d c đo đc cách m ng, nâng cao b n lĩnh công dân, giác ng lý t ng cách m ng cho cán b , đng viên vàụ ạ ứ ạ ả ộ ưở ạ ộ ả
qu n chúng nhân dân. H Chí Minh nh n rõ c pháp lu t và đo đc đu dùng đ đi u ch nh hành vi c a conầ ồ ậ ả ậ ạ ứ ề ể ề ỉ ủ
ng i, nâng con ng i lên, h ng con ng i t i ườ ườ ướ ườ ớ chân, thi n, mệ ỹ. Pháp lu t góp ph n hoàn thi n nhân cách làmậ ầ ệ
ng i, còn đo đc làm cho ng i ta th c hi n lu t pháp m t cách t giác. Trong quan ni m c a H Chí Minh,ườ ạ ứ ườ ự ệ ậ ộ ự ệ ủ ồ
đo đc là c s đ xây d ng, th c hi n pháp lu t. N n pháp quy n c a ta là m t n n pháp quy n h p đoạ ứ ơ ở ể ự ự ệ ậ ề ề ủ ộ ề ề ợ ạ
đc, có nhân tính. H Chí Minh lý gi i: nghĩ cho cùng, v n đ t pháp, cũng nh m i v n đ khác, trong lúcứ ồ ả ấ ề ư ư ọ ấ ề
này là v n đ đi và làm ng i. đi và làm ng i là ph i th ng n c, th ng dân, th ng nhân lo i đauấ ề ở ờ ườ Ở ờ ườ ả ươ ướ ươ ươ ạ
kh b áp b c. Ph i làm sao đóng góp vào vi c làm cho n c đc l p, dân đc t do, h nh phúc, nhân lo iổ ị ứ ả ệ ướ ộ ậ ượ ự ạ ạ
kh i đau kh .ỏ ổ
S th ng nh t gi a đo đc và pháp lu t trong t t ng H Chí Minh đc th hi n quan ni m x lý cácự ố ấ ữ ạ ứ ậ ư ưở ồ ượ ể ệ ở ệ ử
hành vi ph m pháp, nguyên t c "có lý","có tình" chi ph i m i hành vi ng x c a con ng i, tôn tr ng cái lý, đạ ắ ố ọ ứ ử ủ ườ ọ ề
cao cái tình, tùy t ng tr ng h p, tình hu ng c th mà H Chí Minh nh n m nh m t này hay m t khác. X lýừ ườ ợ ố ụ ể ồ ấ ạ ặ ặ ử
hành vi vi ph m pháp lu t ph i k p th i, nghiêm minh. Pháp lu t không lo i tr m t ai, nh m ngăn ch n, đyạ ậ ả ị ờ ậ ạ ừ ộ ằ ặ ẩ
lùi cái x u, cái ác, khuy n khích, nâng đ, phát huy cái t t, cái thi n v n có trong m i con ng i, ch khôngấ ế ỡ ố ệ ố ỗ ườ ứ
đn thu n tr ng ph t, răn đe. Trong vi c th c thi pháp lu t cũng ph i b o đm tính hài hòa gi a các m t t ngơ ầ ừ ạ ệ ự ậ ả ả ả ữ ặ ưở
ch ng nh đi l p nhau. Ph ng châm c a H Chí Minh là: không x ph t là không đúng; song, cái gì cũngừ ư ố ậ ươ ủ ồ ử ạ
tr ng ph t c cũng là không đúng, nên ph i tránh l m d ng pháp lu t. Tính nghiêm minh và hi u l c c a lu từ ạ ả ả ạ ụ ậ ệ ự ủ ậ
pháp không ch ph thu c vào s đúng đn c a pháp lu t mà trong quan h th c t còn ph thu c vào c cáiỉ ụ ộ ự ắ ủ ậ ệ ự ế ụ ộ ả
tâm c a chính ng i đi di n cho pháp lu t.ủ ườ ạ ệ ậ
V n d ng t t ng H Chí Minh, ti p thu các giá tr t t ng hi n đi c a loài ng i, tr c nhu c u th c ti nậ ụ ư ưở ồ ế ị ư ưở ệ ạ ủ ườ ướ ầ ự ễ
phát tri n đt n c, Đng C ng s n Vi t Nam ch tr ng lãnh đo xây d ng nhà n c pháp quy n n c ta.ể ấ ướ ả ộ ả ệ ủ ươ ạ ự ướ ề ở ướ
Quan đi m v nhà n c pháp quy n c a Đng là m t b ph n h p thành t ng th lý lu n v ch nghĩa xã h iể ề ướ ề ủ ả ộ ộ ậ ợ ổ ể ậ ề ủ ộ
và con đng đi lên ch nghĩa xã h i.ườ ủ ộ
Nh n th c c a Đng v nhà n c pháp quy n là m t quá trình. Tr c nh ng năm 90 c a th k XX, trên bìnhậ ứ ủ ả ề ướ ề ộ ướ ữ ủ ế ỷ
di n lý lu n, chúng ta ch dùng các khái ni m "Nhà n c chuyên chính vô s n", "Nhà n c xã h i ch nghĩa".ệ ậ ỉ ệ ướ ả ướ ộ ủ
Đn năm 1994, t i H i ngh đi bi u toàn qu c c a Đng gi a nhi m k khóa VII, khái ni m "nhà n c phápế ạ ộ ị ạ ể ố ủ ả ữ ệ ỳ ệ ướ
quy n" đã đc nêu lên. T đó, Đng ta nh n th c r t rõ r ng, nhà n c pháp quy n là m t thành t u vĩ điề ượ ừ ả ậ ứ ấ ằ ướ ề ộ ự ạ
c a t t ng nhân lo i; xét v b n ch t, không ch có m t lo i nhà n c pháp quy n duy nh t; mà d a trên củ ư ưở ạ ề ả ấ ỉ ộ ạ ướ ề ấ ự ơ
s kinh t - xã h i, b n ch t ch đ xã h i khác nhau, v n t n t i Nhà n c pháp quy n t b n ch nghĩa vàở ế ộ ả ấ ế ộ ộ ẫ ồ ạ ướ ề ư ả ủ
Nhà n c pháp quy n xã h i ch nghĩa. ướ ề ộ ủ
Nh n th c này ngày càng th ng nh t trong toàn Đng và đc kh ng đnh rõ t i Đi h i IX c a Đng (4-ậ ứ ố ấ ả ượ ẳ ị ạ ạ ộ ủ ả
2001): Nhà n c ta là công c ch y u đ th c hi n quy n làm ch c a nhân dân, ướ ụ ủ ế ể ự ệ ề ủ ủ là Nhà n c pháp quy nướ ề
c a dân, do dân, vì dân.ủ Quy n l c nhà n c là th ng nh t, có s phân công và ph i h p gi a các c quan nhàề ự ướ ố ấ ự ố ợ ữ ơ
n c trong vi c th c hi n các quy n l p pháp, hành pháp, t pháp. Nhà n c qu n lý xã h i b ng pháp lu t.ướ ệ ự ệ ề ậ ư ướ ả ộ ằ ậ
M i c quan, t ch c, cán b , công ch c, m i công dân có nghĩa v ch p hành Hi n pháp và pháp lu t. Quanọ ơ ổ ứ ộ ứ ọ ụ ấ ế ậ
đi m này đã đc th hi n trong vi c s a đi, b sung m t s đi u c a Hi n pháp N c C ng hòa xã h i chể ượ ể ệ ệ ử ổ ổ ộ ố ề ủ ế ướ ộ ộ ủ
nghĩa Vi t Nam năm 1992 và c th hóa trong Đi u 2: Nhà n c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam là Nhàệ ụ ể ề ướ ộ ộ ủ ệ
n c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. T t c quy n l c nhà n c thu cướ ề ộ ủ ủ ấ ả ề ự ướ ộ
v nhân dân mà n n t ng là liên minh gi a giai c p công nhân v i giai c p nông dân và đi ngũ trí th c.ề ề ả ữ ấ ớ ấ ộ ứ
Quy n l c nhà n c là th ng nh t, có s phân công và ph i h p gi a các c quan nhà n c trong vi c th cề ự ướ ố ấ ự ố ợ ữ ơ ướ ệ ự
hi n các quy n l p pháp, hành pháp, t pháp.ệ ề ậ ư
Trong D th o Đ c ng các Văn ki n trình Đi h i X c a Đng, xây d ng và hoàn thi n Nhà n c phápự ả ề ươ ệ ạ ộ ủ ả ự ệ ướ
quy n xã h i ch nghĩa đc kh ng đnh thành m t v n đ có tính nguyên t c v i các n i dung: nghiên c u,ề ộ ủ ượ ẳ ị ộ ấ ề ắ ớ ộ ứ
th ch hóa và xây d ng c ch v n hành c th đ b o đm nguyên t c t t c quy n l c nhà n c đu thu cể ế ự ơ ế ậ ụ ể ể ả ả ắ ấ ả ề ự ướ ề ộ
v nhân dân; nguyên t c quy n l c nhà n c là th ng nh t, có s phân công, ph i h p gi a các c quan trongề ắ ề ự ướ ố ấ ự ố ợ ữ ơ
vi c th c hi n quy n l p pháp, hành pháp và t pháp; xây d ng c ch b o v Hi n pháp, đng th i đnh rõ cệ ự ệ ề ậ ư ự ơ ế ả ệ ế ồ ờ ị ơ
ch , cách th c b o đm tính t i cao c a Hi n pháp và lu t trong đi s ng kinh t - xã h i c a đt n c.ế ứ ả ả ố ủ ế ậ ờ ố ế ộ ủ ấ ướ
Th c hi n nguyên t c này, trên th c t là ti p t c quán tri t t t ng H Chí Minh v nhà n c pháp quy nự ệ ắ ự ế ế ụ ệ ư ưở ồ ề ướ ề
trong nh ng đi u ki n và yêu c u phát tri n m i c a đt n c. C th là:ữ ề ệ ầ ể ớ ủ ấ ướ ụ ể
- C n ph i nh n th c đúng đn vai trò c a pháp lu t trong nhà n c pháp quy n, b o đm đ pháp lu t trầ ả ậ ứ ắ ủ ậ ướ ề ả ả ể ậ ở
thành ph ng ti n cho ng i dân th c hi n quy n làm ch c a mình, s ng và làm vi c theo Hi n pháp, phápươ ệ ườ ự ệ ề ủ ủ ố ệ ế
lu t.ậ
- Xây d ng đng b và hoàn thi n h th ng pháp lu t, đáp ng t t và k p th i nhu c u phát tri n kinh t - xãự ồ ộ ệ ệ ố ậ ứ ố ị ờ ầ ể ế
h i c a đt n c.ộ ủ ấ ướ
- Ki n toàn, nâng cao ch t l ng các c quan làm lu t, xây d ng đi ngũ cán b t pháp đ ph m ch t và năngệ ấ ượ ơ ậ ự ộ ộ ư ủ ẩ ấ
l c.ự
- Đy m nh công tác giáo d c ý th c pháp lu t cho nhân dân, coi tr ng tuyên truy n, h ng d n, gi i thích, hẩ ạ ụ ứ ậ ọ ề ướ ẫ ả ỗ
tr t v n pháp lu t, nh t là vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa; giáo d c pháp lu t ph i g n li n v i giáoợ ư ấ ậ ấ ở ụ ậ ả ắ ề ớ
d c đo đc cách m ng.ụ ạ ứ ạ
- Pháp lu t ph i đc th c thi nghiêm ch nh t c quan nhà n c, cán b , công ch c nhà n c đn các t ch cậ ả ượ ự ỉ ừ ơ ướ ộ ứ ướ ế ổ ứ
xã h i và công dân; m i hành đng vi ph m pháp lu t ph i đc x lý đúng, k p th i, không đ sót ng i, sótộ ọ ộ ạ ậ ả ượ ử ị ờ ể ườ
t i, không gây oan c cho ng i vô t i...ộ ứ ườ ộ
- Tăng c ng vai trò và đi m i ph ng th c lãnh đo c a Đng trong quá trình xây d ng và hoàn thi n nhàườ ổ ớ ươ ứ ạ ủ ả ự ệ
n c pháp quy n, nh t là nâng cao t m trí tu và t duy lý lu n c a Đng trong ch đo đnh h ng xây d ngướ ề ấ ầ ệ ư ậ ủ ả ỉ ạ ị ướ ự
h th ng pháp lu t. ệ ố ậ
* PGS, TS, y viên Trung ng Đng, Giám đc H c vi n Chính tr qu c gia H Chí MinhỦ ươ ả ố ọ ệ ị ố ồ
(1) H Chí Minh : Toàn t p, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i, 1995, t 1, tr 438ồ ậ ị ố ộ
(2) H Chí Minh: Sđd, t 6, tr 108ồ
(3) H Chí Minh: Sđd, t 9, tr 267ồ