Nghieân cöùu Y hoïc
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005
HOÄI CHÖÙNG CHEØN EÙP KHOANG BAÙN CAÁP NHAÂN 8 TRÖÔØNG HÔÏP
Ñoã Phöôùc Huøng*
TOÙM TAÉT
Taùc giaû taäp hôïp 8 tröôøng hôïp laâm saøng vôùi nhöõng trieäu chöùng gioáng vaø khaùc vôùi hoäi chöùng cheøn eùp khoang caáp tính vaø vaø maïn tính theo phaân loaïi kinh ñieån.Treân cô sôû ñoù taùc giaû ñeà nghò theå laâm saøng môùi ít ñöôïc ñeà caäp trong y vaên: cheøn eùp khoang baùn caáp.
SUMMARY
Do Phuoc Hung * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 208 – 210
SUBACUTE COMPARTMENT SYNDROME A REPORT OF 8 CASES
The author has collected 8 clinical cases which were similar to and different from conventional acute and chronic compartment syndrome in terms of signs, symptoms and duration. Basing on what was observed the author proposes a new type: subacute compartment syndrome which has rarely discussed in medical bibliography.
ÑAËT VAÁN ÑEÀ
Hoäi chöùng cheøn eùp khoang laø moät traïng thaùi beänh lyù ñaõ trôû neân quen thuoäc vôùi caùc baùc só ngoaïi khoa. Ngaøy nay ña soá caùc taùc giaû thoáng nhaát phaân chia hoäi chöùng naøy laøm hai loaïi: hoäi chöùng cheøn eùp khoang caáp tính vaø maõn tính. Hoäi chöùng Volkmann laø thuaät ngöõ daønh cho caùc di chöùng cuûa hoäi chöùng cheøn eùp khoang caáp tính khi khoâng ñöôïc chöõa trò hoaëc chöõa trò sai qui caùch trong ñoù cô vaø thaàn kinh ngoïai bieân hoaïi töû ñöôïc thay theá baèng caùc moâ xô(1,2,3,5).
Thöïc teá laâm saøng cho thaáy coù theå coù theå loaïi khaùc: hoäi chöùng cheøn eùp khoang baùn caáp.
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
Töø thaùng 1/2001 – 1/2004 chuùng toâi khaûo saùt 8 beänh nhaân ñeán vieän vì ñau nhöùc nhieàu vuøng chi.Thôøi gian tröôùc nhaäp vieän thöôøng khaù muoän (treân 3 tuaàn). Chuùng toâi ghi nhaän nguyeân nhaân gaây thöông tích, tính chaát ñau, tình traïng thieáu maùu nuoâi, caùc daáu chöùng thaàn kinh, söï co ruùt cô, ño aùp löïc khoang baèng kyõ thuaät kim Whitesides. Caùc beänh nhaân ñeàu ñöôïc ñeàu trò baèng phaãu thuaät môû khoang, daãn löu sau moã, caáy dòch, vaø gôûi giaûi phaãu beänh lyù moâ cô trong khoang. Nguyeân nhaân tröïc tieáp gaây ñau nhöùc ñöôïc xaùc ñònh baèng quan saùt trong luùc moã vaø keát quaû ngaén haïn sau moã.
KEÁT QUAÛ
Vò trí ñoaïn chi coù trieäu chöùng
* Khoa boä moân Chaán Thöông Chænh Hình - Ñaïi hoïc Y döôïc TPHCM - Beänh vieän Chôï Raãy
2 caùnh tay, 3 caúng tay, 2 ñuøi, 1 khoeo
Vò trí khoang ñau: 2 khoang tröôùc caùnh tay, 3 khoang tröôùc saâu caúng tay, 2 khoang tröoác ñuøi, 1 khoang khoeo
Thöôøng chæ coù moät khoang coù trieäu chöùng
Nguyeân nhaân
- Bò ñaâm baèng dao: 7
Chuyeân ñeà Ngoại Chuyeân Ngaønh
208
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005
Nghieân cöùu Y hoïc
- Xöông gaõy coù ñaàu nhoïn: 1
Cô cheá chính lieân quan ñeán vaät saéc nhoïn
Thôøi gian tröôùc luùc nhaäp vieän
Ngaén nhaát laø 24 ngaøy, daøi nhaát laø 36 ngaøy, trung bình 27 ngaøy.
Duø thôøi gian daøi nhöng khoâng coù hieän töôïng thieáu maùu nuoâi ôû ñaàu chi, khoâng coù co cöùng cô
Tính chaát ñau
Caùc beänh nhaân ñeàu coù ñau töï nhieân,kieåu ñau caêng töùc,ñau khi sôø aán, khi caêng cô. Tuy nhieân ñau caêng töùc xuaát hieän 2-3 ngaøy sau tai naïn. Cöôøng ñoä ñau luùc taêng luùc giaûm nhöng coù khuynh höôùng taêng daàn, laøm cho beänh nhaân ñeán vieän muoän. Ñau nhöùc laøm beänh nhaân töø choái hoaëc haïn cheá vaän ñoäng caùc khôùp ôû 2 ñaàu ñoaïn chi.
Caùc daáu hieäu thaàn kinh
Moät beänh nhaân cheøn eùp khoang khoeo bò lieät hoaøn toaøn thaàn kinh maùc chung vaø chaøy sau. Caùc tröôøng hôïp coøn laïi
ñeàu coù caûm giaùc teâ hoaëc kieán boø ôû ñaàu chi nhöng khoâng coù trieäu chöùng giaûm caûm giaùc roõ reät.
AÙp löïc khoang
Aùp löïc tuyeät ñoái caùc khoang khaùc cuûa cuøng moät ñoaïn chi taêng nheï töø 10-15mmHg.
Khoang tröôùc caùnh tay
Khoang tröôùc saâu caúng tay
Khoang tröôùc ñuøi
Khoang khoeo
Aùp löïc cuûa khoang nghi cheøn eùp (mmHg)
Aùp löïc tuyeät ñoái 28 34 27 28 33 35 45 47
(cid:85)P 40 35 48 50 37 45 25 23
Aùp löïc khoang dao ñoäng quanh trò soá 30 mmHg
Chæ coù hai tröôøng hôïp (cid:85)P nhoû hôn trò soá 30
Quan saùt luùc phaãu thuaät
Taát caû caùc tröôøng hôïp ñeàu coù khoái maùu tuï ñen seät pha laån vôùi maùu cuïc. Khoái löôïng khoái maùu tuï khoaûng 30-
40g.
Ñoäng maïch bò thuûng loã: 2 ñoäng maïch caùnh tay(1/3G), 1 ñoäng maïch ñuøi(1/3G)
Ñoäng maïch bò ñöùt khoâng hoaøn toaøn: 1 ñoäng maïch ñuøi(1/3G), 1 ñoäng maïch khoeo (vöøa qua voøng cô kheùp
lôùn), 1ñoäng maïch lieân coát tröôùc caúng tay.
Ñoäng maïch ñöùt hoaøn toaøn: 2 ñoäng maïch lieân coát tröôùc.
Nôi toån thöông maïch coù maùu tuï môùi ñoùng.Chæ caàn gaép nheï cuïc maùu ñoâng laø maùu töø ñoäng maïch phuït ra.
Khoâng coù hieän töôïng hoaïi töû cô quan saùt treân laâm saøng vaø giaûi phaãu beänh Caáy vi truøng hieáu khí cho keát quaû
aâm tính
Toån thöông ñoäng maïch chaûy maùu, taïo khoái maùu töï khoâng thuaàn nhöùt
Keát quaû ngaén haïn sau moã
Chaán Thöông Chænh Hình
209
Nghieân cöùu Y hoïc
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005
Taát caû beänh nhaân ñeàu coù caûm giaùc thoaûi maùi hôn raát nhieàu, caûm giaùc ñau caêng töùc bieán maát hoaøn toaøn. Caûm giaùc dò caûm, kieán boø hay teâ giaûm nhieàu.Chöùc naêng cuûa khôùp 2 ñaàu cuûa ñoaïn chi caûi thieän roõ reät nhôø giaûm ñau. Ñau khi caêng cô haàu nhö bieán maát 2-3 ngaøy sau moã
Vieäc phaãu thuaät môû khoang laáy ñi khoái maùu tuï vaø daãn löu ñaõ caûi thieän roõ reät trieäu chöùng laâm saøng.
BAØN LUAÄN
Coù hay khoâng coù cheøn eùp khoang baùn caáp
Trong y vaên ít baùo caùo veà vaán ñeà naøy.Stefl DJ(4). Thoâng baùo 3 tröôøng hôïp cheøn eùp khoang baùn caáp ôû ngaên
tröôùc caúng chaân. Tuy nhieân nguyeân nhaân, trieäu chöùng laâm saøng vaø ñieàu trò raát gioáng cheøn eùp khoang maïn tính.
8 tröôøng hôïp chuùng toâi quan saùt ñöôïc coù nhöõng trieäu chöùng gioáng cho pheùp khaúng ñònh coù cheøn eùp khoang:ñau töï nhieân, coù khuynh höôùng ngaøy caøng taêng, ñau khi sôø naén khoang, khi caêng cô cuûa khoang, coù taêng aùp löïc trong khoang. Ñieàu quan troïng nhaát laø sau phaãu thuaät môû khoang giaûi aùp, laáy maùu tuï vaø daån löu thì caùc trieäu chöùng laâm saøng caûi thieän raát nhanh choùng.
Tuy nhieân caùc tröôøng hôïp naøy cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc bieät so vôùi cheøn eùp khoang caáp tính vaø maïn
tính
So saùnh vôùi hoäi chöùng cheøn eùp khoang caáp tính
Veà thôøi gian: caùc tröôøng hôïp quan saùt ñöôïc neáu tính töø luùc baét ñaàu ñau khaùc thöôøng ñeán luùc nhaäp vieän coù
thôøi gian keùo daøi hôn nhieàu so vôùi caùc tröôøng hôïp cheøn eùp khoang caáp tính.
Veà trieäu chöùng ñau: cheøn eùp khoang caáp tính coù trieäu chöùng ñau tieán trieån taêng daàn.Traùi laïi caùc tröôøng hôïp
quan saùt ñöôïc coù luùc taêng luùc giaûm.
Veà hoaïi töû cô. Trong cheøn eùp khoang caáp tính thöôøng sau 6 h ñaõ coù hieän töôïng hoaïi töû cô. Hieän töôïng naøy khoâng
thaáy trong caùc tröôøng hôïp nghieân cöùu.
So saùnh vôùi cheøn eùp khoang maïn tính
Veà nguyeân nhaân. Cheøn eùp khoang maïn tính thöôøng do söû duïng cô quaù möùc trong thôøi gian keùo daøi(vaän ñoäng
vieân, taân binh,..)
Veà trieäu chöùng ñau.Trieäu chöùng giaûm khi beânh nhaân nghó ngôi hoaøn toaøn trong cheøn eùp khoang maïn tính.
Trieäu chöùng coù lieân quan maät thieát vôùi khoái löôïng vaø thôøi gian beänh nhaân söû duïng cô baép.
Veà vò trí.Caùc baùo caùo cho thaáy cheøn eùp khoang maïn tính chæ xuaát hieän ôû caúng chaân.
Vôi nhöõng ñieåm gioáng vaø khaùc bieät treân chuùng toâi nghó raèng cheøn eøp khoang theå baùn caáp thöïc teá coù toàn taïi.
Moät soá nhaän xeùt veà caùc trieäu chöùng laâm saøng vaø ñieàu trò CEK baùn caáp
Caùc toån thöông maïch maùu laøm chaûy maùu trong khoang töøng ñôït. Haäu quaû laø
Ñau coù luùc taêng luùc giaûm, khoâng dieån tieán raàm roä.
Thöôøng chæ coù moät khoang
AÙp löïc trong khoang khoâng taêng nhieàu do taêng töø töø neân khoang coù thôøi gian giaõn nôû phaàn naøo
Nhôø vaäy maø khoâng coù hieän töôïng hoaïi töõ cô duø thôøi gian keùo daøi.
Haàu heát caùc tröôøng hôïp ñeàu coù trò (cid:85)P lôùn hôn 30mmHg. Nhö vaäy khoâng theå laáy tieâu chuaån naøy ñeå chæ ñònh
môõ giaûi aùp trong cheøn eùp khoâng baùn caáp.
Chaån ñoaùn chuû yeáu döïa vaøo beänh söû keùo daøi, nguyeân nhaân lieân quan ñeán vaät saéc nhoïn vaø trieäu chöùng ñau khi
Chuyeân ñeà Ngoại Chuyeân Ngaønhi
210
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005
Nghieân cöùu Y hoïc
taêng khi giaûm nhöng coù khuynh höôùng phaùt trieån ngaøy caøng taêng.
- Chæ ñònh phaãu thuaät chuû yeáu döïa vaø trieäu chöùng ñau coù chieàu höôùng ngaøy caøng taêng. Ño aùp löïc khoang neáu
xeùt veà trò soá tuyeät ñoái hoaëc (cid:85)P khoâng quyeát ñònh cho chæ ñònh ñieàu trò.
Ñeà nghò boå sung ñònh nghóa hoäi chöùng cheøn eùp khoang
Ñònh nghóa veà cheøn eùp khoang cuûa taùc taùc giaû thöôøng chæ chuù troïnng ñeán yeáu toá aùp löïc. Nguyeãn Q Long(3) ñònh nghóa: HCCEK chæ hoaøn caûnh tuaàn hoaøn mao maïch trong moät khoang kín giaõi phaãu bò thieåu naêng do taêng aùp löïc trong khoang.R.Scott Meyer(2) cho raèng HCCEK laø moät tình traïng dòch tích tuï beân trong hoaëc cheøn eùp beân ngoaøi taïo neân moät aùp löïc cao trong moät khoang caân maïc kín, laøm giaûm töôùi moâ döôùi möùc caàn thieát. Khoâng coù taêng aùp löïc thì khoâng theå coù cheøn eùp khoang. Tuy nhieân neáu chæ coù taêng aùp löïc khoâng thì chöa ñuû. Ngöôøi ta tính toaùn moä söï co cô coù theå laøm aùp löïc trong khoang taên leân ñeán 100mmHg nhöng khoâng coù cheøn eùp khoang vì aùp löïc naøy nhanh choùng bò trieät tieâu trong ñieàu kieän bình thöôøng. Cuõng khoâng theå coù cheøn eùp khoang neáu aùp löïc taêng khoâng ñaùng keå duø cho coù keùo daøi ñeán bao laâu. Coù theå xem cheøn eùp khoang laø tích soá cuûa taêng aùp löïc trong khoang ñuû lôùn vaø ñuû laâu.
Nhö vaäy cheøn eùp khoang laø tình traïng taêng aùp löïc trong khoang ñuû lôùn vaø ñuû laâu daãn tôùi tình traïng giaûm töôùi
maùu moâ trong khoang döôùi möùc caàn thieát.
KEÁT LUAÄN
Cheøn eùp khoang theå baùn caáp toàn taïi trong thöïc teá duø tæ leä khoâng cao.Nghó ñeán theå naøy khi laâm saøng coù nhöõng trieäu chöùng töông töï nhö cheøn eùp khoang caáp tính nhöng khoâng raàm roä, luùc taêng luùc giaûm.Ñaëc bieät trong nhöõng tröôøng hôïp coù veát thöông choät. Chuùng toâi nghó raèng sieâu aâm coù theå phaùt hieän nhanh choùng khoái chieám choã vaø laø daáu hieäu giaùn tieáp chöùng toû hoäi chöùng cheøn eùp khoang. Ño aùp löïc khoang neáu xeùt veà trò soá tuyeät ñoái hoaëc (cid:85)P khoâng quyeát ñònh cho chæ ñònh ñieàu trò
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Azar F M.(2003), In S. Terry Canale, Campbell’s Operative Orthopaedics,Vol 3, 10th edition,pp 2449-2493.Mosby
1. 2. Meyer R.S(2001).In Chapman, Operative Orthopaedics, vol1,3rd edition,pp 393-415,Lippincott/ 3. Nguyeãn Quang Long (2003).Töø hoäi chöùng Volkmann ñeán hoäi chöùng cheøn eùp khoang 120 naêm tieán trieån.Taøi lieäu hoäi nghò
4. 5.
thöôøng nieân chaán thöông chænh hình laàn thöù baûy, 1-17 Stefl DJ (1981). Subacute anterior tibial compartment syndrome. J Foot Surg Winter,20(4): 258-261. Traàn Anh Tuaán(2003). Cheânh leäch (cid:85)P ñeå chaån ñoùan sôùm vaø theo doõi cheøn eùp khoang caáp tính trong gaõy xöông caúng chaân. Luaän vaên thaïc só y khoa.
