1
H I CH NG T KỘ Ứ Ự Ỷ :
H ng đ n m t l i nhìn khoa h c và toàn di nướ ế ộ ố ọ ệ
NGUY N văn ThànhỄ
Lausanne, Th y Sĩụ
1.-Năm d u hi u c đi n c a H i Ch ng T Kấ ệ ổ ể ủ ộ ứ ự ỷ
Trong 2 cu n sách, đ c xu t b n Vi t Nam, vào nh ng nămố ượ ấ ả ở ệ ữ
2005 và 2006 (1), tôi đã nói đ n 5 tri u ch ng hay là d u hi u chínhế ệ ứ ấ ệ
qui và c đi n, c n đ c phát hi n và xác đ nh, m t cách c th vàổ ể ầ ượ ệ ị ộ ụ ể
khách quan, khi chúng ta c u mang trong tâm t ng, nh ng «ư ưở ữ nghi
v nấ » v H i ch ng T K đang thành hình và xu t di n, n i m tề ộ ứ ự ỷ ấ ệ ơ ộ
tr em, trong kho ng th i gian t 0 đ n 7 tu i.ẻ ả ờ ừ ế ổ
-D u hi u th nh t là đ i s ng bít kínấ ệ ứ ấ ờ ố : Tr em không cóẻ
nh ng quan h tác đ ng qua l i v i nh ng ng i khác, cùng cóữ ệ ộ ạ ớ ữ ườ
m t trong môi tr ng sinh s ng, th m chí v i bà m đã sinh raặ ườ ố ậ ớ ẹ
mình,
-D u hi u th hai n m trong lãnh v c ngôn ngấ ệ ứ ằ ự ữ : Ngôn ngữ
thi u v ng hoàn toàn, t nh ng giai đo n bi bô, b p b , hay làế ắ ừ ữ ạ ậ ẹ
có nh ng r i l an trong th th c s d ng các lo i đ i danh tữ ố ọ ể ứ ử ụ ạ ạ ừ
khác nhau nh anh và tôi…ư
-D u hi u th ba là nh ng ph n ng «ấ ệ ứ ữ ả ứ bùng nổ », trong lãnh
v c xúc đ ng, kèm theo nh ng hành vi t h y, làm h i chínhự ộ ữ ự ủ ạ
mình, hay là nh ng tác phong b o đ ng đ i v i k khác,ữ ạ ộ ố ớ ẻ
-D u hi u th b n là nh ng hành vi «ấ ệ ứ ố ữ l p đi l p l iặ ặ ạ », m tộ
cách t đ ng, c h m t chi c máy ghi và phát âm,ự ộ ơ ồ ộ ế
2
-D u hi u th năm là nh ng s thích kỳ dấ ệ ứ ữ ở ị, l th ng, nhạ ườ ư
nhún nh y, quay tròn, đ a 5 ngón tay ve v y tr c m t, say mêả ư ẫ ướ ắ
nhìn ng m nh ng h t b i, nh ng tia n ng xuyên qua m t kắ ữ ạ ụ ữ ắ ộ ẻ
h , hay là s p x p đ ch i thành hàng…Thêm vào đó, vài trở ắ ế ồ ơ ẻ
em có nh ng c n đ ng kinh nh hay n ng,ữ ơ ộ ẹ ặ v i nh ng hi nớ ữ ệ
t ng nh sùi b t mép, m t ý th c, ti u ti n trong qu n vàượ ư ọ ấ ứ ể ệ ầ
c n răng vào lu i.ắ ỡ
2.- Nh ng tr ng đi m c n nh n m nhữ ọ ể ầ ấ ạ
M i khi li t kê và trình bày năm tri u ch ng trên đây, tôi luôn luônỗ ệ ệ ứ
c tình nh n m nh thêm nh ng tr ng đi m sau đâyố ấ ạ ữ ọ ể :
a) V a khi chúng ta khám phá và xác đ nh m t d u hi u đangừ ị ộ ấ ệ
thành hình và xu t hi n n i tr em, công vi c c n th c thi t cấ ệ ơ ẻ ệ ầ ự ứ
kh c, không trì ho n là ắ ả Can Thi p S m, nh m ch n đ ngệ ớ ằ ậ ứ
ho c gi i h n nh h ng lan t a c a d u hi u n y, trongặ ớ ạ ả ưở ỏ ủ ấ ệ ầ
nhi u lãnh v c phát tri n khác.ề ự ể
b) Bao lâu t t c 5 d u hi u ch a đ c h i t m t cách đ y đ ,ấ ả ấ ệ ư ượ ộ ụ ộ ầ ủ
khách quan và chính xác, cũng nh khi tr em còn trong l aư ẻ ở ứ
tu i tăng tr ng và phát tri n - t 0 đ n 7 năm - thái đổ ưở ể ừ ế ộ
« khoa h cọ » c a chúng ta là khiêm cung và dè d t. Chúng taủ ặ
không s d ng m t cách v i vàng nhãn hi u «ử ụ ộ ộ ệ H i Ch ng Tộ ứ ự
Kỷ », bao lâu h th n kinh trung ng ch a hoàn t t ti n trìnhệ ầ ươ ư ấ ế
myêlin-hóa các đ ng dây liên l c c a mình. Thay vào đó, ườ ạ ủ l iố
nói « có nguy c T Kơ ự ỷ » đ c đ ngh và c n đ c tr nênượ ề ị ầ ượ ở
thông d ng, trong nh ng trao đ i thông tin gi a các bác sĩ vàụ ữ ổ ữ
chuyên viên, cũng nh gi a giáo viên và ph huynh c a h cư ữ ụ ủ ọ
sinh.
c) Ngoài ra, đ i v i cha m đ n tham v n, nh ng nh n đ nh c aố ớ ẹ ế ấ ữ ậ ị ủ
chúng ta v nguy c T K n i đ a con c a h , có th gây raề ơ ự ỷ ơ ứ ủ ọ ể
nhi u n t ng hoang mang, kh c kho i, lo s và m c c mề ấ ượ ắ ả ợ ặ ả
3
t i l i… n u chúng ta không trình bày nh ng tin t c khoa h cộ ỗ ế ữ ứ ọ
đ n s và c th , cũng nh đ ngh thêm ơ ơ ụ ể ư ề ị nh ng l i h ngữ ờ ướ
d n, hay là nh ng cách làm thu c kh năng và trongẫ ữ ộ ả ở
t m ho t đ ng th ng ngày c a h .ầ ạ ộ ườ ủ ọ
d) M t cách đ c bi t, khi câu h i v ộ ặ ệ ỏ ề Nguyên Nhân c a H iủ ộ
Ch ng T Kứ ự ỷ đ c nêu lên, chúng ta c n kh ng đ nh, m tượ ầ ẳ ị ộ
cách rõ ràng và d t khoát là v n đ đang trong vòng nghiênứ ấ ề ở
c u khoa h c. M t trong nh ng y u t càng ngày càng đ cứ ọ ộ ữ ế ố ượ
đ xu t, trong lãnh v c y khoa, là nh ng r i lo n, tr c tr ,ề ấ ự ữ ố ạ ắ ở
trong ti n trình tăng tr ng và phát tri n c a H Th n Kinhế ưở ể ủ ệ ầ
Trung ng, còn mang tên là Não B . Ngoài ra, m t s tác giƯơ ộ ộ ố ả
đã đ a ra gi thuy tư ả ế v nh ng quan h l nh nh t, vô c m c aề ữ ệ ạ ạ ả ủ
cha m . L i gi i thích n y, th ng đ c nêu lên vào nh ngẹ ố ả ầ ườ ượ ữ
năm 1950, đã gây t n th ng m t cách tr m tr ng cho baoổ ươ ộ ầ ọ
nhiêu t ng l p cha me. May thay, đ ng h ng ti p c n v nầ ớ ườ ướ ế ậ ấ
đ nh v y, d n d n m t hi u năng và tàn l i, trong các côngề ư ậ ầ ầ ấ ệ ụ
trình nghiên c u ngày nay.ứ
Nh m phát huy tinh th n và l i nhìn Khoa H c v a đ c đ xu t,ằ ầ ố ọ ừ ượ ề ấ
bài chia s n y s l n l t gi i thi u nh ng tin t c b sung, đ iẻ ầ ẽ ầ ượ ớ ệ ữ ứ ổ ổ
m i và có kh năng soi sáng, cho nh ng ai luôn luôn trên đ ngớ ả ữ ở ườ
tìm ki m.ế
3.-Nh ng R i lo n T K C u V ng muôn S cữ ố ạ ự ỷ ầ ồ ắ
(Spectrum Disorders)
Khi nói đ n H i Ch ng T K , chúng ta c n l u tâm đ n nhi u đ cế ộ ứ ự ỷ ầ ư ế ề ặ
đi m quan tr ng đang có m t v i nhau, cùng m t lúcể ọ ặ ớ ộ :
-Th nh t, H i Ch ng T K bao g m nhi u tri u ch ng khácứ ấ ộ ứ ự ỷ ồ ề ệ ứ
nhau. Trên đây, tôi đã li t kê 5 tri u ch ng, th ng đ c nh cệ ệ ứ ườ ượ ắ
lui nh c t i, trong các tác ph m chuyên môn.ắ ớ ẩ
-Th hai, T K không ph i là m t H i ch ng đ n thu n vàứ ự ỷ ả ộ ộ ứ ơ ầ
duy nh t. Th theo tác ph m DMS-4 (2), đ c gi i Y Khoaấ ể ẩ ượ ớ
4
Hoa Kỳ ch n làm tài li u qui chi u, T K còn đ c g i làọ ệ ế ự ỷ ượ ọ
« R i Lo n Phát Tri n Lan T aố ạ ể ỏ » (Pervasive Developmental
Disorders, PDD). Hay là r i lo n nan qu t, r i lo n c uố ạ ạ ố ạ ầ
v ng (spectrum disorders).ồ Nói cách khác, đó là m t R iộ ố
lo n qu n th hay là h p th , bao g m 5 th lo i khácạ ầ ể ợ ể ồ ể ạ
nhau, tùy theo giai đo n xu t hi n, cũng nh tùy vào m c đạ ấ ệ ư ứ ộ
tr m tr ng khác nhau, đ c nhi u bác sĩ chuyên môn phát hi n,ầ ọ ượ ề ệ
nhi u th i đi m khác nhau, n i tr em t 0 đ n 8 tu i.ở ề ờ ể ơ ẻ ừ ế ổ
-Th ba, cũng trong tác ph m DMS-4, năm tri u ch ng c đi n,ứ ẩ ệ ứ ổ ể
nh tôi đã trình bày trên đây, đ c gom góp l i thành 3 tri uư ượ ạ ệ
ch ng đ c hi u và chính quiứ ặ ệ :
•Tri u ch ng th nh t n m trong lãnh v c Quan H Xãệ ứ ứ ấ ằ ự ệ
H i,ộ
•Tri u ch ng th hai n m trong lãnh v c Ngôn Ng . Ph iệ ứ ứ ằ ự ữ ả
chăng đây là ph ng ti n Thông Đ t, có m c đích và ýươ ệ ạ ụ
nghĩa là Di n T Chính Mình và đ ng th i l ng nghe, tìmễ ả ố ờ ắ
hi u quan đi m c a k khácể ể ủ ẻ ?
•Tri u ch ng th ba n m trong lãnh v c Hành vi và Sệ ứ ứ ằ ự ở
Thích.
- Th b n, H i Ch ng đ c g i là T K C u V ng (Spectrumứ ố ộ ứ ượ ọ ự ỷ ầ ồ
autism), trong DMS-4, bao g m 5 th lo i khác nhauồ ể ạ :
•R i lo n T K đ c hi u và chính qui (Autisticố ạ ự ỷ ặ ệ
Disorder),
•R i lo n Asperger, còn đ c g i là T K v i tríố ạ ượ ọ ự ỷ ớ
thông minh trên trung bình (Asperger’s Disorder),
•R i lo n Rett (Rett’s Disorder),ố ạ
•R i lo n thoái hóa tố ạ hu c th i th u (Childhoodộ ờ ơ ấ
Disentegrative Disorder, CDD),
•R i lo n phát tri n lan t a: Không đ c hi uố ạ ể ỏ ặ ệ
(Pervasive Developmental Disorder: Not otherwise
Specified, PDD:NOS).
5
-Th ứnăm, H i ch ng T K là m t lo i R i Lo n, vào nhi uộ ứ ự ỷ ộ ạ ố ạ ở ề
giai đo n thu c cùng m t ti n trình lan t a, t lãnh v c sinhạ ộ ộ ế ỏ ừ ự
ho t n y sang qua nh ng lãnh v c khác, trong đ i s ng c a conạ ầ ữ ự ờ ố ủ
ng i. Do đó, khi mô t các d u hi u c b n, cũng nh khi đườ ả ấ ệ ơ ả ư ề
ngh nh ng th th c can thi p n i tr em, chúng ta không thị ữ ể ứ ệ ơ ẻ ể
không đ c p, m t cách đ ng đ u, t t c 5 lo i sinh ho t cề ậ ộ ồ ề ấ ả ạ ạ ơ
b n khác nhau, nh ng có nh h ng tác đ ng qua l i hai chi uả ư ả ưở ộ ạ ề
trên nhau (3) :
•1) Lo i sinh ho t th nh t là: ạ ạ ứ ấ Nh n th c giác quan và Tâmậ ứ
V n Đ ng,ậ ộ còn g i là ọC a Vào c a N i Tâmử ủ ộ (Input),
•2) Lo i sinh ho t th hai là: ạ ạ ứ T duy,ư
•3) Lo i sinh ho t th ba làạ ạ ứ : Xúc đ ngộ,
•4) Lo i sinh ho t th b n làạ ạ ứ ố : Ngôn ng trao đ i và giao ti p,ữ ổ ế
•5) Lo i sinh ho t th năm làạ ạ ư : Quan h tác đ ng qua l i trongệ ộ ạ
đ i s ng xã h iờ ố ộ , còn g i là ọC a Raử (Output).
•C 3 sinh ho t gi a – T duy, Xúc đ ng và Ngôn ng - thu cả ạ ở ữ ư ộ ữ ộ
v Ti n trình bi n chề ế ế ế, chuy n hóa (Processing) c a N i tâm.ể ủ ộ
Theo l i gi i thích bình dân, Processing trong ti ng Anh cóố ả ế
nghĩa là “kho n u”, chuy n bi n nh ng v t li u góp nh t tấ ể ế ữ ậ ệ ặ ừ
môi tr ng, thành c a ăn nuôi s ng con ng i.ườ ủ ố ườ
•Tôi đã đ nh v trí lo i sinh ho t «ị ị ạ ạ Quan H tác đ ng qua l iệ ộ ạ », ở
C a Ra. Tuy nhiên, t i C a Vào, Quan H cũng ph i có m tử ở ạ ử ệ ả ặ
và đ m nhi m m t vai trò r t quan tr ng, kh dĩ nâng caoả ệ ộ ấ ọ ả
ph m ch t c a Nh n th c Giác Quan. ẩ ấ ủ ậ ứ Nói khác đi, Quan Hệ
cũng là m t lo i kích thích có kh năng tăng c ng hay là gi mộ ạ ả ườ ả
h giá tr c a các lo i kích thích khác. Ch ng h n, khi cóạ ị ủ ạ ẳ ạ
nh ng c m tình đ c bi t v i m t v th y, ph i chăng tôi s nữ ả ặ ệ ớ ộ ị ầ ả ẵ
sàng thu hóa nh ng bài d y c a v y m t cách d dàng và mauữ ạ ủ ị ấ ộ ễ
chóng h nơ ?
Thay vi tri n khai m t l i nhìn bao quát và toàn di n nh v y,ể ộ ố ệ ư ậ
nhi u tác gi hay là giáo viên, ch t p trung kh năng chú ý và thề ả ỉ ậ ả ể
th c tác đ ng vào 1 ho c 2 lãnh v c ch y u mà thôi, ví d nhứ ộ ặ ự ủ ế ụ ư
quá đ cao lãnh v c ngôn ng và không đánh giá đúng t m nh ngề ự ữ ầ ữ
lãnh v c khác nh Xúc đ ng và Giác quan... ự ư ộ