K NĂNG BIÊN T P VÀ BIÊN SO N L I D NỸ Ậ Ạ Ờ Ẫ
PH N I: CÁC KHÁI NI M C B NẦ Ệ Ơ Ả
I Khái ni m Biên t p báo chí và hi u bi t chung v nhi m v BTV ệ ậ ể ế ề ệ ụ
1. Biên t p ậ
a Khái ni mệ:
-Biên t pậ ( ti ng La tinh là Redactus – có nghĩa là s p đ t, s a ch a, tu ch nh, g tế ắ ặ ử ữ ỉ ọ
rũa hay trong ti ng Pháp – Rédaction – có nghĩa là so n th o, biên so n), hi uế ạ ả ạ ể
theo nghĩa h p là s tu ch nh, g t rũa, s a ch a các s n ph m văn hóa. Theoẹ ự ỉ ọ ử ữ ả ẩ
nghĩa r ng h n thì biên t p đ c hi u là quá trình chuy n t ý đ , m c đíchộ ơ ậ ượ ể ể ừ ồ ụ
chính tr , khoa h c, có tính ch t cá nhân thành các s n ph m văn hóa, tinh th n cóị ọ ấ ả ẩ ầ
tính ch t xã h i d i d ng xu t b n ph m đ ph c v ng i đ c, ng i nghe,ấ ộ ướ ạ ấ ả ẩ ể ụ ụ ườ ọ ườ
ng i xem…ườ
-M t cách d hi u và g n gũi h n, công vi c biên t p hay biên t p báo chí chínhộ ễ ể ầ ơ ệ ậ ậ
là vi c x lý thông tin và chuy n t i thông tin s ki n thành ngôn ng báo chí đệ ử ề ả ự ệ ữ ể
giúp khán gi , đ c gi , thính gi ti p c n thông tin m t cách hi u qu nh t.ả ộ ả ả ế ậ ộ ệ ả ấ
( Ngôn ng báo chí đây đ c hi u là hình nh, âm thanh trong truy n hình, báoữ ở ượ ể ả ề
hình: ti ng đ ng, l i đ c trong phát thanh – báo nói và hình nh, văn b n trongế ộ ờ ọ ả ả
báo vi t và báo đi n t - báo m ng)ế ệ ử ạ
-
b. S đ quá trình chuy n hóa thông tin.ơ ồ ể
S ki n → Biên t p viên → Công chúng ự ệ ậ
(Ti p c n v n đ , l a ch n thông tin quan tr ng, ph ng ti n th hi n, ch nhế ậ ấ ề ự ọ ọ ươ ệ ể ệ ỉ
s a và truy n t i đ n công chúng) ử ề ả ế
2. Biên t p viên ậ
-BTV (Editor): Là ng i x lý thông tin đ chuy n t i công chúng. Công vi cườ ử ể ể ớ ệ
c a các biên t p viên báo chí trong tòa so n là t ch c s n xu t, l a ch n, s aủ ậ ạ ổ ứ ả ấ ự ọ ử
ch a các tác ph m báo chí theo các quan đi m và l i ích nh t đ nh.ữ ẩ ể ợ ấ ị
-BTV truy n hìnhề: hi u m t cách s l c nh t là nh ng ng i b ng nghi p vể ộ ơ ượ ấ ữ ườ ằ ệ ụ
truy n hình, s tìm ki m và x lý thông tin (b ng ngôn ng hình nh và âmề ẽ ế ử ằ ữ ả
thanh) đ t o ra m t tác ph m truy n hình đ g i t i công chúng.ể ạ ộ ẩ ề ể ử ớ
-Ngôn ng truy n hình:ữ ề
+ Hình nhả: Nhân v t, b i c nh, không gian x y ra s ki n….ậ ố ả ả ự ệ
+ Âm thanh: Ti ng đ ng hi n tr ng, l i ph ng v n, âm nh c….ế ộ ệ ườ ờ ỏ ấ ạ
Các biên t p viên truy n hình có nhi u cách đ b t đ u công vi c khác nhauậ ề ề ể ắ ầ ệ
nh ng môtip chung luôn là tìm ki m thông tin – ti p c n thông tin – x lý thôngư ế ế ậ ử
tin và truy n t i thông tin.ề ả
-Tìm đ tàiề: V n s ng, các thông tin nóng h i, các s ki n đang đ c quan tâmố ố ổ ự ệ ượ
trong xã h i.ộ
-X lý đ tàiử ể : L a ch n hình th c th hi n ( tin, phóng s , ph ng v n, ghi nhanh,ự ọ ứ ể ệ ự ỏ ấ
phim tài li u…), Ch n đ a đi m quay và tìm nhân v t ph ng v n ( trong nhi uệ ọ ị ể ậ ỏ ấ ề
tr ng h p không th chu n b tr c mà ph i đ n hi n tr ng m i có nh ngườ ợ ể ẩ ị ướ ả ế ệ ườ ớ ữ
phát hi n m i và khi y có th cách ti p c n v n đ s đi theo 1 h ng hoànệ ớ ấ ể ế ậ ấ ề ẽ ướ
toàn khác, góc nhìn và cách l a ch n nhân v t PV cũng khác…); d ng ( làm h uự ọ ậ ự ậ
kỳ): th c hi n trên bàn phi tuy n ho c analogue, có th s d ng nh ng k x oự ệ ế ặ ể ử ụ ữ ỹ ả
phù h p đ nh n m nh câu chuy n mu n k , vi t l i bình…ợ ể ấ ạ ệ ố ể ế ờ
MCG Training- No 25/44 Nguyen Phuc Lai. Dong Da. Ha Noi
1
-Hoàn t tấ: đ c l i bình, làm nh c ho c s d ng ti ng đ ng n n, duy t băng…ọ ờ ạ ặ ử ụ ế ộ ề ệ
L u ýư: Đây là quá trình tác nghi p c a m t phóng viên báo chí th i s , chuyênệ ủ ộ ờ ự
m c ho c chuyên đ , v i các m ng ch ng trình đ c thù h n nh : Game show,ụ ặ ề ớ ả ươ ặ ơ ư
live show thì fomat ch ng trình là y u t quan tr ng nh t đ BTV và ekip th cươ ế ổ ọ ấ ể ự
hi n d a vào đó đ có nh ng thay đ i và b trí các v trí công vi c phù h p. Hìnhệ ự ể ữ ổ ố ị ệ ợ
dung chung v ekip th c hi n 1 showgame ( trò ch i truy n hình) là: T ch c s nề ự ệ ơ ề ổ ứ ả
xu t - Ch nhi m ch ng trình – BTV(BTV âm nh c: n u là show v ca nh c)ấ ủ ệ ươ ạ ế ề ạ
– ng i d n - đ o di n tr ng quay – đ o di n hi n tr ng, các tr lý sânườ ẫ ạ ễ ườ ạ ễ ệ ườ ợ
kh u, âm thanh, ánh sáng, k thu t….ấ ỹ ậ
Nguyên nhân vàng c a thông tin báo chí: ph i tr l i đ c 5 câu h i (5W – 1H)ủ ả ả ờ ượ ỏ
-Who ?
-What ?
-Where ?
-When ?
-Why?
-How?
-B n ch t c a truy n hình, cũng có th coi là đ c tr ng quan tr ng nh t là: hìnhả ấ ủ ề ể ặ ư ọ ấ
nh, âm thanh s ng đ ng, tính xác th c c a thông tin là quan tr ng nh t. Các kả ố ộ ự ủ ọ ấ ỹ
năng k x o s d ng trong quá trình khai thác thông tin ch ph c v cho vi c kỹ ả ử ụ ỉ ụ ụ ệ ể
câu chuy n y b ng hình nh thêm xác th c, sinh đ ng, tác đ ng t t h n vào tâmệ ấ ằ ả ự ộ ộ ố ơ
lý, tình c m c a ng i xem. Ch b n thân c a v n đ c n đ c nhìn nh n vàả ủ ườ ứ ả ủ ấ ề ầ ượ ậ
tôn tr ng m c t i đa. Tránh l m d ng nh ng k x o, th m x ng đ làm saiọ ở ứ ố ạ ụ ữ ỹ ả ậ ư ể
l ch v n đ và k nh t là đ a thông tin không chính xác.ệ ấ ề ỵ ấ ư
-Cũng có nh ng tr ng h p đ tài r t hay nh ng kh năng th c hi n chuy n hóaữ ườ ợ ề ấ ư ả ự ệ ể
thành m t s n ph m truy n hình là không th . Nên l a ch n cách di n đ t khácộ ả ẩ ề ể ự ọ ễ ạ
hi u qu h n (VD: báo vi t, phát thanh…), (VD: s lãng phí trên bàn nh u hayệ ả ơ ế ự ậ
cách giáo d c máy móc…nh ng đ tài này nghe r t hay nh ng không tìm ra cáchụ ữ ề ấ ư
quay không th quay đ c ch có th thuy t minh. Đó cũng có th coi là m t h nể ượ ỉ ể ế ể ộ ạ
ch c a báo hình b t bu c ph i có hình nh âm thanh s ng đ ng m i c u thànhế ủ ắ ộ ả ả ố ộ ớ ấ
nên tác ph m)ẩ
-Trong th i đ i ngày nay, khi nhi u lo i hình thông tin bùng n khán gi có nhi uờ ạ ề ạ ổ ả ề
s l a ch n và ít th i gian đ ti p c n thông tin thì đi u đòi h i tiên quy t v iự ự ọ ờ ể ế ậ ề ỏ ế ớ
báo chí m i lo i hình là các y u t : thông tin ph i ở ọ ạ ế ố ả nhanh, chu n, ng n g n vàẩ ắ ọ
bi u c mể ả , tác đ ng ngay vào c m nh n suy nghĩ c a khán gi .ộ ả ậ ủ ả
VD: Trên truy n hình, th i l ng cho 1 b n tin v i r t nhi u v n đ ngày càngề ờ ượ ả ớ ấ ề ấ ề
thu h p, các tin, bài , phóng s đ u b co ng n l i. Làm sao ch trong 30’’ là hoànẹ ự ề ị ắ ạ ỉ
thi n 1 m u tin hay kho ng 2’ cho m t phóng s mà thông tin v n đ y đ , bi uệ ẩ ả ộ ự ẫ ầ ủ ể
c m, đ m b o đ 5W – 1H . Cô đ ng, xúc tích, n t ng s là nh ng t ngả ả ả ủ ọ ấ ượ ẽ ữ ừ ữ
đ c nói đ n nhi u nh t cho m i tác ph m truy n hình.ượ ế ề ấ ọ ẩ ề
Bài ca c a ng i biên t p:ủ ườ ậ
Hãy vi t tin ng n g nế ắ ọ
Tránh nh ng t không c nữ ừ ầ
Hãy bám sát ch đủ ề
Không nên dài dòng quá
Nên vi t tin cô đ ngế ọ
Vi t nh ng câu đ n gi nế ữ ơ ả
MCG Training- No 25/44 Nguyen Phuc Lai. Dong Da. Ha Noi
2
Hãy trau chu t t ng tố ừ ừ
Hãy vi t câu ng n g nế ắ ọ
R i l i rút ng n thêmồ ạ ắ
Nên vi t tin cô đ ngế ọ
Sau khi đã g t rũaọ
Không th b i t nàoể ớ ừ
Anh hãy đ a cho tôiư
Đ tôi cô đ ng ti p.ể ọ ế
II L I D N VÀ BIÊN SO N L I D NỜ Ẫ Ạ Ờ Ẫ
1. L i d n ờ ẫ
a. Khái ni mệ: là m t đo n văn nói di n đ t, mô t ng n g n v v n đ n i dungộ ạ ễ ạ ả ắ ọ ề ấ ề ộ
đ c nêu trong vài bài vi t ( phóng s , tin…). Trong báo vi t, l i d n t ng tượ ế ự ế ờ ẫ ươ ự
nh Sapo c a bài báo, ng n g n, đ ý, n t ng đ chào m i m i ng i đ cư ủ ắ ọ ủ ấ ượ ề ờ ọ ườ ọ
đ n v i nh ng thông tin đ c c th hóa h n trong tác ph m.ế ớ ữ ượ ụ ể ơ ẩ
- Trong th i đi m hi n nay, l i d n ngày càng có xu h ng ng n đi, cô đ ngờ ể ệ ờ ẫ ướ ắ ọ
h n và nh t thi t ph i h p d n.ơ ấ ế ả ấ ẫ
- L i d n có v trí đ ng gi a m t phóng s xu t s c và nút chuy n kênh trênờ ẫ ị ứ ữ ộ ự ấ ắ ể
bàn đi u khi n t xa c a TV.ề ể ừ ủ
- L i d n ph i thu hút lôi kéo s chú ý c a ng i xem, đ nh hình tâm tr ng vàờ ẫ ả ự ủ ườ ị ạ
có th có thêm chút b i c nh.ể ố ả
-Dĩ nhiên, l i d n ph i t o s mong đ i trong đ u ng i xem r ng: ng i thêmờ ẫ ả ạ ự ợ ầ ườ ằ ồ
vài phút n a tr c TV th t không u ng công.ữ ướ ậ ổ
(Theo Reuter)
Nh t thi t ph i coi d n nh :ấ ế ả ẫ ư
- Là đi m kh i đ u c a câu chuy n k , ch không ph i là kho đ ng nát ch aể ở ầ ủ ệ ể ứ ả ồ ứ
đ ng nh ng chi ti t (Facts) b điự ữ ế ỏ
-Là ô kính bày hàng, quày bán hang – qu ng cáo câu chuy nả ệ
- M i ng i rao hàng các h i ch - m i m c ng i xem vào l u c a mình.ọ ườ ở ộ ợ ờ ọ ườ ề ủ
b. Vai trò c a l i d nủ ờ ẫ
- K câu chuy n ể ệ
- Qu ng cáo cho câu chuy n ho c khêu g i tính hi u kỳ c a ng i xem.ả ệ ặ ợ ế ủ ườ
- Đi m báo ề
- Đ nh hình tâm tr ng (không khí)ị ạ
- Chu n b ng i xemẩ ị ườ
- T o s liên t c, liên k tạ ự ụ ế
- T o d ng phong cách, tính cáchạ ự
Nh ng l i d n hay không vi t qu n, không dùng nh ng t ng xáo mòn, nhàmữ ờ ẫ ế ẩ ữ ừ ữ
chán, tránh nh ng t khó hi u, đao to búa l n nên g n gũi, đ n gi n v i nh ngữ ừ ể ớ ầ ơ ả ớ ữ
câu ng n, m ch l c và có s c thái rõ ràng, chung chung.ắ ạ ạ ắ
VD: v v n đ gia tăng t i ph m t i Nga ề ấ ề ộ ạ ạ
D n 1ẫ: “S s p đ c a ch nghĩa c ng s n các n c trong liên bang Xô Vi tự ụ ổ ủ ủ ộ ả ở ướ ế
tr c đây đã mang l i s bùng n c a nh ng t i ph m có t ch c. T i Nga,ướ ạ ự ổ ủ ữ ộ ạ ổ ứ ạ
buôn bán ch đen đã tr thành ngành công nghi p phát tri n m nh v i ba ngànợ ở ệ ể ạ ớ
MCG Training- No 25/44 Nguyen Phuc Lai. Dong Da. Ha Noi
3
băng nhóm mafia ho t đ ng n c này. Đi u đó đã thúc gi c c nh sát Nga mạ ộ ở ướ ề ụ ả ở
cu c t n công l n ch ng l i các b già m i”ộ ấ ớ ố ạ ố ớ
D n 2ẫ: “C nh sát Matxcova ch a bao gi b n r n nh hi n nay. C 3 phút l iả ư ờ ậ ộ ư ệ ứ ạ
có m t v c p. Các v gi t ng i m t năm đã tăng g p ba. T ng ti n đã trộ ụ ướ ụ ế ườ ộ ấ ố ề ở
thành m t hình th c thu khác v i nhi u doanh nghi p. Tuy nhiên, c nh sát đangộ ứ ế ớ ề ệ ả
m cu c ph n công vào ba nghìn t i ph m có t ch c”ở ộ ả ộ ạ ổ ứ
Rõ ràng h p d n vì nó c th , thông tin đ y đ , thuy t ph c, cho ng i xem hìnhấ ẫ ụ ể ầ ủ ế ụ ườ
dung ngay v v n đ h đang đ c gi i thi uề ấ ề ọ ượ ớ ệ
2. Ngôn ng c a l i d nữ ủ ờ ẫ
Ngôn ng c a l i d n ph i là ngôn ng đ n gi n. L i d n không vi t quanhữ ủ ờ ẫ ả ữ ơ ả ờ ẫ ế
qu n mà c n:ẩ ầ
- “Túm l y” khán gi ấ ả
- G i m h ng phát tri n c a câu chuy nợ ở ướ ể ủ ệ
- Nhanh chóng nh ng ch cho câu chuy n b t đ u ườ ỗ ệ ắ ầ
S đ n gi n, ng n g n và rõ ràng là đ c bi t quan tr ng v i nh ng l i d n t 30ự ơ ả ắ ọ ặ ệ ọ ớ ữ ờ ẫ ừ
– 50 t . Nó s ngay l p t c t o ra s khác bi t trong vi c gi hay đ m t ng iừ ẽ ậ ứ ạ ự ệ ệ ữ ể ấ ườ
xem c a mình.ủ
L i d n c a BTV truy n hình t t nh t ch nên trong kho ng 30 giây.ờ ẫ ủ ề ố ấ ỉ ả
Không bao gi nên dùng câu b đ ng khi có th dùng d ng ch đ ng, vì nhìnờ ị ộ ể ạ ủ ộ
chung ch đ ng thì d hi u và rõ ràng. B đ ng là cách nói quanh co v đi u gìủ ộ ễ ể ị ộ ề ề
đó. Tuy nhiên cũng không nên c ng nh c trong nhi u tr ng h p cũng nên dùngứ ắ ề ườ ợ
câu b đ ng.ị ộ
VD: khi mu n nh n m nh vi c b t đ c tên trùm ma túy.ố ấ ạ ệ ắ ượ
“Khánh tr ng đã b b t” thay vì nói: L c l ng c nh sát đã b t đ c Khánhắ ị ắ ự ượ ả ắ ượ
tr ng,ắ rõ ràng câu b đ ng đây phát huy t t h n kh năng bi u đ t.ị ộ ở ố ơ ả ể ạ
- Ch đ ng: ch th là ng i làm ra hành đ ngủ ộ ủ ể ườ ộ
- B đ ng: ch th không làm ra hành đ ng mà hành đ ng tác đ ng lên ch thị ộ ủ ể ộ ộ ộ ủ ể
VD : so sánh
-M i ng i b ch t và hàng ngàn ng i b m t nhà c a trong tr n đ ng đ t.ườ ườ ị ế ườ ị ấ ử ậ ộ ấ
-Tr n đ ng đ t đã c p đi sinh m ng c a m i ng i và làm hàng ngànậ ộ ấ ướ ạ ủ ườ ườ
ng i m t nhà c a.ườ ấ ử
Đ ng t th ch đ ng nh n m nh ng i làm ra hành đ ng; đ ng t th bộ ừ ở ể ủ ộ ấ ạ ườ ộ ộ ừ ở ể ị
đ ng nh n m nh ng i ch u tác đ ng c a hành đ ngộ ấ ạ ườ ị ộ ủ ộ
Hãy dùng nh ng tiêu chí sau đ quy t đ nh dùng th ch đ ng hay b đ ng:ữ ể ế ị ể ủ ộ ị ộ
- B i c nhố ả
- T m quan tr ng c a ng i làm ra hành đ ng và ng i ch u tác đ ng.ầ ọ ủ ườ ộ ườ ị ộ
- C u trúc câu (xét v m t hình nh)ấ ề ặ ả
- Nguyên t c 5C:ắ
1. Clear (rõ ràng): d đ c, d nghe, c th h n chung chung, logicễ ọ ễ ụ ể ơ
2. Correct( đúng): đ ng nhiênươ
3. Consice(súc tích): không có t ng hay thông tin th a, t và câu ng n, m iừ ữ ừ ừ ắ ọ
t đ u mang nghĩaừ ề
MCG Training- No 25/44 Nguyen Phuc Lai. Dong Da. Ha Noi
4
4. Comprehensive: d hi u, tr l i rõ ràng cho các câu h i: ai, cái gì, khi nào,ễ ể ả ờ ỏ
đâu, t i sao.ở ạ
5. Considerate(ý t ): đ a ng i xem vào cu c, không lo i h ra, không dùngứ ư ườ ộ ạ ọ
bi t ng , không dùng c m t , t n ng n , lan man. Bi t ng i mình nóiệ ữ ụ ừ ừ ặ ề ế ườ
chuy n và đi u đó quy t đ nh ngôn ng , gi ng đi u, m c đ thân m t hayệ ề ế ị ữ ọ ệ ứ ộ ậ
trang tr ng.ọ
3. Các l u ý khi vi t l i d nư ế ờ ẫ
- Hi u bi t v n đ c n trình bàyể ế ấ ề ầ
- Tìm cách ti p c n h p lý nh tế ậ ợ ấ
- Tránh r p khuôn, vi t câu ng n, d hi uậ ế ắ ễ ể
- C thụ ể
- G i mợ ở
MCG Training- No 25/44 Nguyen Phuc Lai. Dong Da. Ha Noi
5