A. ĐT V N ĐẶ Ấ Ề
Chúng ta đang s ng trong m t th i đi nhi u bi n đng, nhi u bãoố ộ ờ ạ ề ế ộ ề
giông, khó khăn và thách th c. Làn sóng văn minh m i, v i th i đi côngứ ớ ớ ờ ạ
ngh 4.0 đã, đang và s tác đng nhi u m t làm thay đi đi s ng conệ ẽ ộ ề ặ ổ ờ ố
ng i. Bên c nh nh ng thay đi tích c c, nh t là s phát tri n v đi s ngườ ạ ữ ổ ự ấ ự ể ề ờ ố
kinh t , chúng ta ph i đi di n v i nhi u v n đ m i n y sinh mà trong đóế ả ố ệ ớ ề ấ ề ớ ả
ng n ngang nh ng giá tr tích c c và tiêu c c đan xen. Báo chí cũng ch uổ ữ ị ự ự ị
nhi u tác đng c a th i cu c, c a s phát tri n khoa h c k thu t, th mề ộ ủ ờ ộ ủ ự ể ọ ỹ ậ ậ
chí là m t trong nh ng ngành ch u tác đng, nh h ng to l n nh t. Nh ngộ ữ ị ộ ả ưở ớ ấ ữ
năm g n đây, cùng v i s phát tri n đi n tho i di đng, m ng Internet vàầ ớ ự ể ệ ạ ộ ạ
nh t là s bùng n c a m ng xã h iấ ự ổ ủ ạ ộ 1, ngành báo chí Vi t Nam đã có nhi uệ ề
thay đi l n, không ch v quy mô, hình th c, ph ng ti n, cách th c làmổ ớ ỉ ề ứ ươ ệ ứ
báo, s l ng cán b qu n lý, phóng viên,... mà còn c nh ng thay đi đángố ượ ộ ả ả ữ ổ
quan tâm v ch t l ng đi ngũ, c trên ph ng di n năng l c nghề ấ ượ ộ ả ươ ệ ự ề
nghi p và ph m ch t đo đc.ệ ẩ ấ ạ ứ
Trong th i đi k thu t s , ranh gi i đa lý d ng nh b xóa nhòaờ ạ ỹ ậ ố ớ ị ườ ư ị
trên nhi u lĩnh v c, th gi i tr i ph ng và tr nên nh bé h n, con ng iề ự ế ớ ả ẳ ở ỏ ơ ườ
d dàng đc liên k t, cung c p m t l ng tri th c, thông tin kh ng l vàễ ượ ế ấ ộ ượ ứ ổ ồ
nhanh chóng. Nhi u t báo, nhi u lo i hình báo chí cùng t n t i, nhi uề ờ ề ạ ồ ạ ề
ng i có c h i làm báo, th m chí ng i ta còn nói đn vi c m i ng iườ ơ ộ ậ ườ ế ệ ọ ườ
dân cùng làm báo2; cu c s ng trôi nhanh h n, thông tin nhi u h n, ph c t pộ ố ơ ề ơ ứ ạ
h n,... N u nói báo chí ph n ánh di n m o c a cu c s ng thì di n m o yơ ế ả ệ ạ ủ ộ ố ệ ạ ấ
đang ngày càng tr nên góc c nh, đa di n, đa s c, bi n đi t ng ngày v iở ạ ệ ắ ế ổ ừ ớ
1 Vi t Nam hi n có 64 tri u ng i dùng Internet, đt m c s l ng ng i dùng Internet đng th 6ệ ệ ệ ườ ạ ứ ố ượ ườ ứ ứ
châu Á và th 12 trên th gi i; đng th 7 trong b ng x p h ng các qu c gia có đông ng i s d ngứ ế ớ ứ ứ ả ế ạ ố ườ ử ụ
Facebook và có đn 50 tri u ng i vào các m ng xã h i qua đi n tho i di đng (T ng h p theo B nế ệ ườ ạ ộ ệ ạ ộ ổ ợ ả
tin th i s c a VTV1 ngày ngày 22/11/2017 và bài đăng trên Zing.vn ngày 28/11/2017). ờ ự ủ
2 Hi n nay, n c ta có g n 900 c quan qu n lý báo chí và c quan báo chí, v i đ các lo i hình: báoệ ướ ầ ơ ả ơ ớ ủ ạ
in, phát thanh, truy n hình, báo đi n t ,... Có kho ng 30.000 ng i làm báo, trong đó có h n 18.000ề ệ ử ả ườ ơ
ng i đc c p th nhà báo.ườ ượ ấ ẻ
nh ng m ng màu t ng ph n, b c c đan xen ph c t p. ữ ả ươ ả ố ụ ứ ạ
N n kinh t th tr ng v i nh ng tác đng hai m t vô cùng khóề ế ị ườ ớ ữ ộ ặ
l ng, nh t là nh ng tác đng tiêu c c do m t trái c a c ch th tr ng,ườ ấ ữ ộ ự ặ ủ ơ ế ị ườ
c a vi c m c a, h i nh p, ti p thu nh ng nh h ng văn hóa, xã h i c aủ ệ ở ử ộ ậ ế ữ ả ưở ộ ủ
các n c khác trên th gi i đã d n đn tình tr ng suy thoái v t t ngướ ế ớ ẫ ế ạ ề ư ưở
chính tr , đo đc, l i s ng c a m t b ph n không nh cán b , đng viênị ạ ứ ố ố ủ ộ ộ ậ ỏ ộ ả
và nhân dân, trong đó có c đi ngũ làm báo chí. Ngh quy t Trung ng 4ả ộ ị ế ươ
(khóa XII) v xây d ng, ch nh đn Đng đã nêu rõ: “ề ự ỉ ố ả Tình tr ng suy thoáiạ
v t t ng chính tr , đo đc, l i s ng c a m t b ph n không nh cánề ư ưở ị ạ ứ ố ố ủ ộ ộ ậ ỏ
b , đng viên ch a b đy lùi, có m t, có b ph n còn di n bi n tinh vi,ộ ả ư ị ẩ ặ ộ ậ ễ ế
ph c t p h n; tham nhũng, lãng phí, tiêu c c v n còn nghiêm tr ng, t pứ ạ ơ ự ẫ ọ ậ
trung vào s đng viên có ch c v trong b máy nhà n c. Tình hình mâuố ả ứ ụ ộ ướ
thu n, m t đoàn k t n i b không ch c p c s mà c m t s c quanẫ ấ ế ộ ộ ỉ ở ấ ơ ở ở ả ộ ố ơ
Trung ng, t p đoàn kinh t , t ng công ty. Nhi u t ch c đng, đng viênươ ậ ế ổ ề ổ ứ ả ả
còn h n ch trong nh n th c, l là, m t c nh giác, lúng túng trong nh nạ ế ậ ứ ơ ấ ả ậ
di n và đu tranh, ngăn ch n “t di n bi n”, “t chuy n hóa”; vi c đuệ ấ ặ ự ễ ế ự ể ệ ấ
tranh, ph n bác nh ng lu n đi u sai trái, xuyên t c c a các th l c thùả ữ ậ ệ ạ ủ ế ự
đch, t ch c ph n đng, ph n t c h i, b t mãn chính tr còn b đng,ị ổ ứ ả ộ ầ ử ơ ộ ấ ị ị ộ
thi u s c bén và hi u qu ch a cao...ế ắ ệ ả ư ”.
Nh ng dù có bi n đng ra sao, bão giông th nào thì nh ng giá tr c tư ế ộ ế ữ ị ố
lõi c a xã h i nh tôn tr ng con ng i, yêu th ng con ng i v n ph iủ ộ ư ọ ườ ươ ườ ẫ ả
đc xây d ng và b o v . Xã h i càng hi n đi thì tính nhân văn càng ph iượ ự ả ệ ộ ệ ạ ả
đc coi tr ng. Trong b i c nh hi n t i, đ báo chí th c hi n đc tr nượ ọ ố ả ệ ạ ể ự ệ ượ ọ
v n ch c năng, nhi m v c a mình, đc bi t là “Ph n ánh và h ng d nẹ ứ ệ ụ ủ ặ ệ ả ướ ẫ
d lu n xã h i; làm di n đàn th c hi n quy n t do ngôn lu n c a nhânư ậ ộ ễ ự ệ ề ự ậ ủ
dân”, đng th i “B o v đng l i, ch tr ng, chính sách c a Đng,ồ ờ ả ệ ườ ố ủ ươ ủ ả
pháp lu t c a Nhà n c” thì đi u tr c tiên đòi h i đi ngũ làm báo chínhậ ủ ướ ề ướ ỏ ộ
th ng ph i là l c l ng có b n lĩnh trí tu , có tâm và tài, đ đa thông tinố ả ự ượ ả ệ ể ư
chính xác, trung th c, k p th i, phân tích s c bén v i cái nhìn nhân văn vự ị ờ ắ ớ ề
2
các v n đ c a cu c s ng. B i vi c đa thông tin nh th nào đ th hi nấ ề ủ ộ ố ở ệ ư ư ế ể ể ệ
đc nh ng giá tr nhân văn có tính ph quát v n ti p t c là n n t ng choượ ữ ị ổ ẫ ế ụ ề ả
báo chí, truy n thông. Khát v ng phát tri n g n v i vi c b o v , th c thiề ọ ể ắ ớ ệ ả ệ ự
quy n con ng i, b i đp văn hóa, luôn là th c đo giá tr cho m i s nề ườ ồ ắ ướ ị ọ ả
ph m c a truy n thông đi chúng. Do v y, v n đ tính nhân văn trong báoẩ ủ ề ạ ậ ấ ề
chí tuy là m t v n đ không m i, v n là m t trong nh ng nguyên t c cộ ấ ề ớ ố ộ ữ ắ ơ
b n c a ho t đng báo chí nh ng ngày càng c n đc quan tâm đúng m c.ả ủ ạ ộ ư ầ ượ ứ
Th i cu c càng bi n đng, xã h i hi n đi càng ch u nhi u áp l c, va đpờ ộ ế ộ ộ ệ ạ ị ề ự ậ
c a nhi u xu h ng, hi n t ng trong th i đi thông tin k thu t s thìủ ề ướ ệ ượ ờ ạ ỹ ậ ố
cùng v i tính chi n đu, tính nhân văn c a báo chí càng ph i đc đ cao.ớ ế ấ ủ ả ượ ề
Đó là lúc báo chí v a ph c v công cu c phát tri n đt n c, v a b o vừ ụ ụ ộ ể ấ ướ ừ ả ệ
bình yên xã h i, bình yên d i nh ng n p nhà, bình yên trong lòng ng i.ộ ướ ữ ế ườ
Ch c n gõ t khóa “tính nhân văn c a báo chí” vào ch c năng tìmỉ ầ ừ ủ ứ
ki m c a Google, trong kho ng 0,35 giây, h th ng tìm ki m đã đa raế ủ ả ệ ố ế ư
kho ng 107.000.000 k t qu . Đi u đó cho th y xã h i nói chung, ng iả ế ả ề ấ ộ ườ
làm báo nói riêng r t quan tâm đn v n đ này. Nh ng di n m o c aấ ế ấ ề ư ệ ạ ủ
nguyên t c nhân văn trong báo chí đang đc th hi n ra sao? Li u có ph iắ ượ ể ệ ệ ả
c s báo chí nào cũng đ cao tính nhân văn, ng i c m bút lao đng báoơ ở ề ườ ầ ộ
chí nào cũng hi u, ghi nh , tôn tr ng và phát huy tính nhân văn trong tácể ớ ọ
ph m c a chính mình? Có ph i đc gi nào cũng hi u và đòi h i tính nhânẩ ủ ả ộ ả ể ỏ
văn trong báo chí? Nh ng k t qu đt đc và nh ng đi u b t c p c nữ ế ả ạ ượ ữ ề ấ ậ ầ
ph i trăn tr , suy nghĩ? Ph i làm gì đ nâng cao tính nhân văn c a báoả ở ả ể ủ
chí?...
Đó là lý do ng i vi t ch n đ tài “M t s v n đ v tính nhân vănườ ế ọ ề ộ ố ấ ề ề
c a báo chí hi n nay” đ làm Ti u lu n k t thúc môn h c C s lý lu n báoủ ệ ể ể ậ ế ọ ơ ở ậ
chí. Trong ph m vi Ti u lu n, th t khó đ có th ch ra h t các v n đ c nạ ể ậ ậ ể ể ỉ ế ấ ề ầ
quan tâm v tính nhân văn trong báo chí hi n nay, ng i vi t, trên quan đi mề ệ ườ ế ể
và góc nhìn cá nhân ch xin phép đ c p đn m t s v n đ c b n và ch raỉ ề ậ ế ộ ố ấ ề ơ ả ỉ
m t s ví d c th trong m t s bài báo trên m t vài t báo in, báo đi n tộ ố ụ ụ ể ộ ố ộ ờ ệ ử
3
hi n nay.ệ
Hi v ng bài lu n góp thêm m t ti ng nói, m t cái nhìn đ nh n di nọ ậ ộ ế ộ ể ậ ệ
rõ h n v các bi u hi n c th c a tính nhân đo hay s thi u nhân đoơ ề ể ệ ụ ể ủ ạ ự ế ạ
trong ho t đng báo chí và các tác ph m báo chí; tìm ra nh ng gi i phápạ ộ ẩ ữ ả
kh thi đ nâng cao tính nhân đo trong báo chí. Và quan tr ng nh t đi v iả ể ạ ọ ấ ố ớ
b n thân ng i vi t, đó là tìm hi u, nh n di n và ghi nh m t cách sâu s cả ườ ế ể ậ ệ ớ ộ ắ
h n v nguyên t c tính nhân đo c a ho t đng báo chí, t đó th c hi nơ ề ắ ạ ủ ạ ộ ừ ự ệ
t t h n nhi m v c a mình trong quá trình công tác, góp ph n bé nh c aố ơ ệ ụ ủ ầ ỏ ủ
mình vào vi c nâng cao ch t l ng các s n ph m báo chí t i đa ph ng.ệ ấ ượ ả ẩ ạ ị ươ
B. GI I QUY T V N ĐẢ Ế Ấ Ề
I. Khái ni m và t m quan tr ng c a tính nhân văn trong các tácệ ầ ọ ủ
ph m báo chíẩ
Tr c đây, khi nói v các nguyên t c c b n c a báo chí, m t trongướ ề ắ ơ ả ủ ộ
nh ng nguyên t c ng i ta th ng hay nói đn là tính nhân đo, nh ngữ ắ ườ ườ ế ạ ư
th i gian g n đây, nguyên t c này đã đc nâng lên thành tính nhân văn. Haiờ ầ ắ ượ
khái ni m này, trong cu c s ng cũng nh trong văn h c và báo chí có cùngệ ộ ố ư ọ
ph m trù ng nghĩa nh ng bi u hi n c p đ và s c thái ng nghĩa khácạ ữ ư ể ệ ở ấ ộ ắ ữ
nhau.
“Nhân đoạ, có th hi u là nh ng ph m ch t đo đc th hi n nh nể ể ữ ẩ ấ ạ ứ ể ệ ở ậ
th c, thái đ và hành vi s th ng yêu, quý tr ng, chăm sóc và b o v conứ ộ ự ươ ọ ả ệ
ng i, nh t là nh ng con ng i, nh ng thân ph n đang g p nh ng khóườ ấ ữ ườ ữ ậ ặ ữ
khăn b t tr c. ấ ắ Nhân văn, có th hi u là “thu c v văn hóa c a loài ng i”,ể ể ộ ề ủ ườ
t c là nh ng giá tr văn hóa chung c a loài ng i”ứ ữ ị ủ ườ 3. Nói m t cách c thộ ụ ể
h n thì ơNhân văn có th hi u là nh ng giá tr đp đ c a con ng i (ể ể ữ ị ẹ ẽ ủ ườ Hi uể
theo cách chi t t thìế ự Nhân là Con ng i,ườ Văn - theo t đi n Hán-Nômừ ể
Hanosoft, là d u v t c a đo đc l nh c đ l i trong quá trình giáo hóaấ ế ủ ạ ứ ễ ạ ể ạ
3 Trích C s lý lu n báo chí, PGS – TS Nguy n Văn D ng biên so n, Nxb Thông tin và Truy n thôngơ ở ậ ễ ữ ạ ề
năm 2018, Tr.319.
4
con ng i, t o nên v đp rõ r t đc g i làườ ạ ẻ ẹ ệ ượ ọ văn). Theo đó, m t tác ph mộ ẩ
có tính nhân văn ph i th hi n con ng i v i nh ng nét đp c a nó, đcả ể ệ ườ ớ ữ ẹ ủ ặ
bi t là nh ng giá tr tinh th n nh trí tu , tâm h n, tình c m, ph m cách,ệ ữ ị ầ ư ệ ồ ả ẩ
h ng đn s kh ng đnh và đ cao v đp c a con ng i. ướ ế ự ẳ ị ề ẻ ẹ ủ ườ Nguyên t cắ
tính nhân văn trong báo chí nh n m nh đn vi c báo chí đ cao, quý tr ng,ấ ạ ế ệ ề ọ
ca ng i và b o v nh ng giá tr văn hóa chung c a c ng đng, vì cu c s ngợ ả ệ ữ ị ủ ộ ồ ộ ố
và l i ích chính đáng c a con ng i, c a c ng đng.ợ ủ ườ ủ ộ ồ
Tính nhân văn có vai trò vô cùng quan tr ng đi v i báo chí, nó là m tọ ố ớ ộ
trong nh ng th c đo c b n đ đo giá tr c a ho t đng và tác ph m báoữ ướ ơ ả ể ị ủ ạ ộ ẩ
chí. Ho t đng báo chí ph i đm b o các nguyên t c c b n nh : tínhạ ộ ả ả ả ắ ơ ả ư
khuynh h ng; tính khách quan, chân th t; tính nhân dân và dân ch ; tínhướ ậ ủ
dân t c và qu c t ; tính nhân văn. Trong nh ng nguyên t c đó, có th nóiộ ố ế ữ ắ ể
tính nhân văn có ph m vi r ng h n c , quan tr ng h n c , nó hàm ch a vàạ ộ ơ ả ọ ơ ả ứ
đòi h i ph i th c hi n t t t t c các nguyên t c khác. Đó là nguyên t cỏ ả ự ệ ố ấ ả ắ ắ
đc k t tinh t kh i óc, đi ra t trái tim, l ng tri c a ng i làm báo vàượ ế ừ ố ừ ươ ủ ườ
bám sát vào th c ti n sinh đng, mang h i th c a đi s ng. Nói cách khác,ự ễ ộ ơ ở ủ ờ ố
tính nhân văn mang tính kim ch nam, là ng n đèn soi sáng đ đnh h ng vàỉ ọ ể ị ướ
d n d t ng i ho t đng báo chí th c hi n t t các nguyên t c c b n c aẫ ắ ườ ạ ộ ự ệ ố ắ ơ ả ủ
báo chí, t ng b c rèn luy n, tr ng thành, mà tr c h t là tr thànhừ ướ ệ ưở ướ ế ở
ng i làm báo chân chính. S dĩ báo chí t o đc ni m tin, s trân tr ng,ườ ở ạ ượ ề ự ọ
đng tình ng h c a ch th lãnh đo, qu n lý và công chúng xã h i cũngồ ủ ộ ủ ủ ể ạ ả ộ
m t ph n là nh th c hi n t t nguyên t c tính nhân văn.ộ ầ ờ ự ệ ố ắ
II. Nh ng yêu c u c b n và bi u hi n c th c a tính nhân vănữ ầ ơ ả ể ệ ụ ể ủ
trong báo chí
Tính nhân văn là h th ng giá tr chung c a loài ng i, c a nhân lo i.ệ ố ị ủ ườ ủ ạ
Đó là “h giá tr v a r t tr u t ng, l i v a bi u hi n r t c th thông quaệ ị ừ ấ ừ ượ ạ ừ ể ệ ấ ụ ể
các s ki n và v n đ th i s hàng ngày, th hi n nh n th c, thái đ vàự ệ ấ ề ờ ự ể ệ ậ ứ ộ
hành vi ng x c a con ng i. Trong báo chí truy n thông, đó là thái đứ ử ủ ườ ề ộ
ti p c n, đánh giá các s ki n và v n đ trong cu c s ng hàng ngày liênế ậ ự ệ ấ ề ộ ố
5