ỦY BAN DÂN TỘC
TÀI LIỆU
CHUYÊN ĐỀ 10
KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN TAI, CHỦ ĐỘNG
THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU, QUẢN LÝ RỦI RO
THIÊN TAI DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG
(Lưu hành nội bộ - Nhóm Cộng đồng)
Hà Nội 2024
BẢN
PHÊ DUYỆT
LỜI NÓI ĐẦU
Việt Nam là một quốc gia chịu ảnh hưởng của nhiều loại hình thiên tai và
chịu tác động lớn của biến đổi khí hậu. Sau mỗi trận thiên tai đi qua, để lại những
đau thương, thiệt hại về tài sản của Nhà nước, của Nhân dân, đặc biệt là những
đối tượng dễ bị tổn thương là người dân vùng dân tộc thiểu số và miền núi.
Mục tiêu biên soạn tài liệu nhằm nâng cao nhận thức cho cộng đồng, người
dân phòng chống rủi ro thiên tai, chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu. Giúp
cộng đồng phát huy ý thức tự giác, chủ động phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu
quả thiên tai trong toàn dân.
Nội dung tài liệu nhằm giới thiệu kỹ năng phòng chống thiên tai, chủ động
thích ứng với biến đổi khí hậu, quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng tập trung
vào việc làm rõ những kiến thức cơ bản về thiên tai, biến đổi khí hậu và kỹ năng
xây dựng kế hoạch, phương án phòng chống thiên tai, giảm thiểu rủi ro, bao gồm
5 nhóm nội dung chính:
I. Những kiến thức cơ bản về thiên tai và biến đổi khí hậu.
II. Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng.
III. Kỹ năng xây dựng kế hoạch, phương án phòng chống thiên tai, giảm thiểu
rủi ro, thiệt hại do thiên tai.
Tài liệu này chỉ mang tính tham khảo, các chuyên gia, giảng viên ở các cấp
tiếp tục cập nhật biên soạn dựa trên cơ sở các báo cáo tình hình thiên tai qua các
năm. Hệ thống các văn bản quản lý, các chương trình kịch bản và các kế hoạch
phòng chống thiên tai của Việt Nam và các địa phương.
Mặc dù đ có nhiều nỗ lực chắt lọc những thông tin bổ ích vào bộ tài liệu
này, tuy nhiên không thể tránh khi những thiếu sót. Chúng tôi mong muốn nhận
được sự đóng góp ý kiến của các nhà khoa học và độc giả để hoàn thiện hơn cho
tài liệu này.
Trân trọng cảm ơn!
ỦY BAN DÂN TỘC
MỤC LỤC
I. NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ THIÊN TAI, BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ...... 1
1.1. Nhận diện các loại hình thiên tai ................................................................ 1
1.1.1. Đặc điểm địa hình Việt Nam ....................................................................... 1
1.1.2. Các loại hình thiên tai chính ở Việt Nam .................................................... 1
1.2. Kiến thức cơ bản về biến đổi khí hậu ở Việt Nam .................................. 15
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản về biến đổi khí hậu ........................................... 15
1.2.2. Biểu hiện của biến đổi khí hậu .................................................................. 16
1.2.3. Nguyên nhân gây ra biến đổi khí hậu ....................................................... 18
1.2.4. Ảnh hưởng từ thiên tai, biến đổi khí hậu .................................................. 20
1.2.5. Tình hình biến đổi khí hậu ở Việt Nam .................................................... 26
1.2.6. Tác động của biến đổi khí hậu đến một số ngành ..................................... 38
1.2.7. Quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật và cam kết với quốc tế của Nhà
nước về ứng phó với biến đổi khí hậu ở Việt Nam ............................................. 42
II. QUẢN LÝ RỦI RO THIÊN TAI DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG .................. 55
2.1. Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng ............................................. 55
2.1.1. Một số khái niệm ....................................................................................... 55
2.1.2. Mục đích .................................................................................................... 57
2.1.3. Đặc điểm ................................................................................................... 58
2.2. Các nhóm biện pháp quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng ......... 59
2.2.1. Trước thiên tai ........................................................................................... 59
2.2.2. Trong thiên tai: Ứng phó ........................................................................... 60
2.2.3. Sau thiên tai: Khôi phục ............................................................................ 60
2.3. Hướng dẫn thực hiện các bước quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng .. 60
2.3.1. Quy trình chung quản lý rủi ro thiên tai .................................................... 60
2.3.2. Hướng dẫn các bước quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng ............. 61
III. KỸ NĂNG XÂY DỰNG KẾ HOẠCH, PHƯƠNG ÁN PHÒNG CHỐNG
THIÊN TAI GIẢM THIỂU RỦI RO THIỆT HẠI DO THIÊN TAI ........... 71
3.1. Kỹ năng xây dựng kế hoạch ...................................................................... 71
3.1.1. Trình tự xây dựng kế hoạch phòng, chống thiên tai ................................. 71
3.1.2. Nội dung kế hoạch phòng, chống thiên tai................................................ 71
3.2. Giải pháp phòng chống thiên tai, giảm thiểu rủi ro thiệt hại ................ 99
3.2.1. Nhóm giải pháp phi công trình.................................................................. 99
3.2.2. Giải pháp công trình .................................................................................. 99
3.3. Kỹ năng phòng, chống thiên tai cho người dân ..................................... 100
3.3.1. Áp thấp nhiệt đới và bão ......................................................................... 100
3.3.2. Mưa, lũ và sạt lở đất ................................................................................ 102
3.3.3. Hạn hán ................................................................................................... 105
3.3.4. Giông sét ................................................................................................. 107
3.3.5. Lốc xoáy .................................................................................................. 110
3.3.6. Động đất .................................................................................................. 111
3.3.7. Mưa đá ..................................................................................................... 113
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 115
DANH MỤC VIẾT TẮT
ATNĐ
Áp thấp nhiệt đới
HST
Hệ sinh thái
ĐNN
Đất ngập nước
RNM
Rừng ngập mặn
NBD
Nước biển dâng
BĐKH
Biến đổi khí hậu
ĐBSH
Đồng bằng sông Hồng
ĐBSCL
Đồng bằng sông Cửu Long
ĐDSH
Đa dạng sinh học
KNK
Khí nhà kính
KTTV
Khí tượng thuỷ văn
TDBTT
Tính dễ bị tổn thương
TNN
Tài nguyên nước
