Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT. 33
®¹i häc cÇn th¬
®¹i häc cÇn th¬ ®¹i häc cÇn th¬
®¹i häc cÇn th¬ -
--
- khoa n«ng nghiÖp
khoa n«ng nghiÖp khoa n«ng nghiÖp
khoa n«ng nghiÖp
gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y trùc tuyÕn
§−êng 3/2, Tp. CÇn Th¬. Tel: 84 71 831005, Fax: 84 71 830814
Website: http://www.ctu.edu.vn/knn email: dminh@ctu.edu.vn, vtanh@ctu.edu.vn
Chæång 4
KYÎ THUÁÛT CANH TAÏC BÀÕP
1. SÆÍA SOAÛN ÂÁÚT
Ngoaìi viãûc læûa choün âáút thêch håüp, viãûc canh taïc bàõp âoìi hoíi phaíi coï kyî thuáût laìm
dáút thêch håüp âãø cho nàng suáút cao vaì baío vãû âäü phç nhiãu âáút âai.
ÅÍ vuìng âäöi nuïi, viãûc sæía soaûn âáút cáön thæûc hiãûn theo âæåìng âäöng cao âäü (terrace)
âãø âáút âai khäng bë xoi moìn.
Cäng taïc sæía soaûn âáút träöng bàõp cáön âaïp æïng caïc âiãöu kiãûn cå baín:
- Âáút phaíi âæåüc caìy sáu 15 - 20 cm, låïp âáút màût xäúp âãø cáy con dãù phaït triãøn.
- Laìm saûch coí vaì ngàn âæåüc coí daûi.
- Tiãu diãût âæåüc cän truìng phaï haûi tiãöm áøn trong âáút, kãø caí træïng, áúu truìng vaì caïc
kyï chuí cuía noï.
- Taûo âäü xäúp trong âáút âuí thoaïng âãø caïc vi sinh váût hoaût âäüng hæîu hiãûu vaì rãù dãù hä
háúp, nhæng phaíi xåïi væìa phaíi âãù âáút khäng bë xoïi moìn do gioï vaì næåïc.
Mäüt caïch täøng quaït, âáút seït nàûng thæåìng âæåüc caìy láût 1 láön vaì bæìa tæì 2 - 3 láön vaìo 1
- 3 tuáön træåïc khi gieo. Cäng taïc naìy thæûc hiãûn åí âiãöu kiãûn áøm âäü âáút væìa phaíi. Phán boïn loït
vaì thuäúc saït truìng khæí âáút seî âæåüc raîi træåïc khi bæìa láön choït vaì häüt giäúng âæåüc gieo ngay
sau âoï.
Kyî thuáût träöng bàõp trãn ruäüng saû åí vuìng An Giang cho tháúy coï thãø khäng cáön caìy
bæìa âáút. Bàõp âæåüc träöng trong vuû Âäng Xuán, sau muìa luïa näøi, luïc âáút coìn áøm vaì gieo
thaình haìng hay saû ngay dæåïi gäúc raû. Phæång phaïp naìy giuïp giaím thiãøu chi phê canh taïc,
nhæng khoï chàm soïc cáy nãn dãù laìm giaím nàng suáút.
Hiãûn nay taûi caïc næåïc tiãn tiãún, coï âiãöu kiãûn kiãøm soaït coí daûi bàòng hoïa cháút, ngæåìi
ta thæåìng aïp duûng phæång phaïp caìy xåïi täúi thiãøu bàòng caïch chè xåïi thaình tæìng bàng nhoí
âáút chè räüng khoaíng 7 - 10 cm âuí âãø gieo häüt. Nhåì âoï âáút âai êt bë xoïi moìn, nháút laì åí vuìng
nuïi vaì ven biãøn. Phæång phaïp naìy cuîng tiãút kiãûm âæåüc thåìi gian, chi phê sæía soaûn âáút vaì
cho nàng suáút váùn cao trãn bàõp vaì luïa mç.
2. LUÁN CANH
Màûc dáöu cáy bàõp váùn coï thãø cho nàng suáút cao khi träöng nhiãöu nàm liãn tiãúp, tuy
nhiãn viãûc âäüc canh bàõp âoìi hoíi phaíi coï biãûn phaïp chàm soïc vaì ngàn ngæìa sáu bãûnh triãût âãø.
Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT. 34
Taûi vaình âai bàõp (corn belt) cuía Myî, ngæåìi ta tháúy nãúu träöng liãn tiãúp bàõp trong hai
nàm thç nàm thæï hai phaíi boïn phán nhiãöu hån vaì phaíi ngàn ngæìa sáu thán maûnh meî hån
âäúi våïi bàõp. Do âoï, åí âáy, sau mäüt nàm träöng bàõp ngæåìi ta luán canh våïi âáûu naình, luïa kiãöu
maûch, âinh hæång hoàûc âäöng coí Alfalfa.
Täøng quaït, chuïng ta coï thãø träöng bàõp sau vuû träöng bäng vaíi, thuäúc laï, âáûu phuûng
hay âáûu naình vç bàõp dãù âæa vaìo chãú âäü luán canh. Tuy nhiãn sau muìa âáûu dé nhiãn träöng
bàõp seî täút hån.
Sau muìa bàõp, nhåì læåüng thán laï coìn âãø laûi cho âáút våïi mäüt læåüng khaï låïn (trãn 5 táún
cháút khä/ha) nãn cuîng cung cáúp mäüt læåüng muìn âaïng kãø cho cáy träöng vuû sau. Theo
Schnubbe, W.(1964), læåüng thán laï bàõp vuìi laìm phán xanh cuîng cung cáúp mäüt säú dæåîng liãûu
khoaíng læåüng phán chuäöng trung bçnh (nhåì tyí lãû C/N tháúp).
Biãûn phaïp xen canh bàõp våïi caïc cáy hoü âáûu vaì nhæîng hoa maìu khaïc âaî âæåüc ngæåìi
da âoí åí Myî cháu aïp duûng tæì láu våïi hai haìng bàõp räüng 1,2 m. Ngaìy nay åí vuìng Bàõc Hoa kyì,
ngæåìi ta xen bàõp våïi âáûu âäöng coí vaì åí nam Hoa Kyì thç xen noï våïi âáûu phuûng vaì rau caíi.
Tuy nhiãn, khi xen canh cáön chuï yï âãún mæïc âäü caûnh tranh dæåîng liãûu, aïnh saïng giæîa hai
loaûi hoa maìu vaì khaí nàng cå giåïi hoïa coï thãø aïp duûng. Vç váûy, khi xen canh ngæåìi ta thæåìng
träöng bàõp våïi khoaíng caïch haìng thæa hån, khoaíng 1 - 1,5 m.
ÅÍ Âaìi Loan, xen canh bàõp våïi âáûu naình (träöng 3 haìng âáûu giæîa hai haìng bàõp) cho
tháúy nàng suáút bàõp âaî bë giaím 12% vaì âáûu naình giaím khoaíng 60% so våïi âäüc canh, nhæng
låüi tæïc âaî tàng thãm 40% Thê nghiãûm åí IRRI nàm 1973 cuîng cho tháúy xen canh bàõp våïi âáûu
phuûng âaî laìm giaím sæû phaï haûi cuía sáu âuûc thán âãún 30%.
Näng dán Viãût Nam cuîng thæåìng träöng xen bàõp våïi bê, dæa leo vaì caïc cáy hoü âáûu.
Vuìng miãön Âäng nam bäü thæåìng xen bàõp våïi âáûu phuûng, trong khi åí Táy nam bäü thæåìng
xen bàõp våïi âáûu xanh hoàûc luïa muìa näøi (saû luïa våïi læåüng 120 - 150 kg/ha). Khoaíng caïch
träöng bàõp khi xen canh thæåìng laì 1,0 - 1,2 m hoàûc âäi khi âãún 2 m (máût âäü 25.000 - 50.000
cáy/ha).
3. THÅÌI VUÛ
Træì mäüt säú vuìng åí miãön nuïi Bàõc bäü, næåïc ta coï thãø träöng bàõp quanh nàm, nãúu âuí
næåïc vaì dæåîng liãûu cung cáúp. Tuy váûy, tuìy tçnh traûng âáút âai vaì hãû thäúng luán canh åí mäùi
âia phæång, maì thåìi vuû träöng bàõp cuîng khaïc nhau. Täøng quaït, träöng bàõp vaìo muìa khä cáy êt
bë sáu bãûnh, âäø ngaî, phaït triãøn nhanh vaì cho nàng suáút cao, äøn âënh hån so våïi muìa mæa,
nhæng chi phê saín xuáút seî nàûng hån (vç dáùn thuíy täún keïm).
- ÅÍ âäöng bàòng vaì trung du Bàõc bäü thæåìng coï 3 vuû träöng bàõp: Vuû Xuán (gieo thaïng
1 - 2 dæång lëch) laì vuû chênh vaì cho nàng suáút cao nháút. Vuû thu (gieo thaïng 8 - 9 dl) thæåìng
chè âæåüc träöng åí âáút ven säng, khi næåïc ruït. Vuû Âäng xuán (gieo thaïng 10 - 11 dl, sau vuû luïa
muìa), cuîng laì vuû chênh, nhæng cáön träöng caïc giäúng ngàõn ngaìy âãø këp thu hoaûch träöng luïa
xuán. Vaìi nåi coìn träöng luïa vuû Heì.
- ÅÍ Trung bäü: Vç mæa luî bàõt âáöu tæì thaïng 8 - 9dl nãn thåìi vuû bàõp chè chuï troüng vaìo
vuû Âäng xuán (gieo thaïng 1 dl), sau vuû luïa . Riãng vuìng Phan Rang, vç mæa êt nãn coï thãø
träöng bàõp vaìo âáöu muìa mæa (gieo thaïng 8 - 9 dl).
Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT. 35
- ÅÍ Táy Nguyãn : Träöng bàõp trong vuû Thu (gieo thaïng 6 - 8 dæång lëch) vaì chè âäüc
canh trong muìa mæa.
- ÅÍ Âäng Nam bäü: Träöng bàõp trong âáöu muìa mæa (4 - 5 dl) giuïp cáy êt bë sáu bãûnh,
âuí næåïc. Thê nghiãûm åí Hæng Läüc (1963 - 1964) cho tháúy gieo bàõp 4 - 5 dæång lëch cho nàng
suáút gáúp 2 láön so våïi gieo vaìo thaïng 7 - 8 dl, trãn giäúng Guatemala Golden.
- ÅÍ Táy Nam bäü: Våïi cå cáúu cáy träöng theo hæåïng thám canh tàng vuû, coï thãø träöng
bàõp vaìo hai vuû chênh:
+ Vuû Âäng xuán (gieo thaïng 12 - 01 dl): Träöng vaìo cuäúi muìa mæa, khi âáút coìn
áøm âãø âåí chi phê tæåïi næåïc luïc âáöu. Nhæng phaíi cung cáúp âuí næåïc vaìo giai âoaûn träø måïi
âaím baío âæåüc nàng suáút. Âáy laì thåìi vuû lyï tæåíng nháút cho bàõp nhåì âuí aïnh saïng, nhiãût âäü, êt
sáu bãûnh phaï haûi vaì cho nàng suáút äøn âënh, nhæng thæåìng täún nhiãöu chi phê tæåïi hån vaì
thåìi gian sinh træåíng cuîng tæång âäúi daìi hån vuû Heì thu 5 - 7 ngaìy.
+ Vuû Heì thu: Gieo thaïng 4 - 5 dl. Muìa vuû naìy dãù gàûp haûn trong giai âoaûn âáöu,
nhæng sau âoï cáy phaït triãøn thuáûn låüi (nhåì mæa). Thåìi vuû naìy êt täún chi phê tæåïi, nhæng dãù
bë sáu bãûnh táún cäng vaì nàng suáút keïm äøn âënh, nháút laì åí caïc giäúng dãù âäø ngaî. Thêch håüp
cho nhæîng vuìng coï hãû thäúng thuíy näng keïm.
Ngoaìi ra, trãn caïc loaûi âáút cao, dãù thoaït thuíy cuîng coï thãø träöng bàõp vaìo vuû thu (7 -
8 dl), giæîa muìa mæa, nhæng bàõp thæåìng dãù bë sáu bãûnh, âäø ngaî, phaït triãøn keïn hån hai vuû
trãn. Diãûn têch naìy cuîng khäng räüng làõm.
4. CHOÜN GIÄÚNG TRÄÖNG
Tuìy muûc âêch sæí duûng:
- Träöng láúy thán laï chàn nuäi: Nãn choün caïc giäúng coï thán mãöm, nhiãöu næåïc, tàng
træåíng nhanh vaì cho saín læåüng sinh váût cao.
- Träöng láúy traïi àn tæåi: Choün caïc giäúng thuäüc nhoïm bàõp ngoüt (vê duû : Pajimaka,
sinh træåíng 77 - 85 ngaìy, nàng suáút 2,5 - 3,0 t/ha) vaì nhoïm bàõp nãúp (bàõp Nuì, sinh træåíng 70
- 75 ngaìy, nàng suáút 1 - 2 t/ha).
- Träöng láúy häüt âãø chàn nuäi hay chãú biãún: Choün caïc giäúng thuäüc nhoïm bàõp Âaï,
Ràng ngæûa, Næîa ràng ngæûa hay bàõp Sæîa. ÅÍ Miãön Nam næåïc ta hiãûn coï nhiãöu giäúng bàõp lai
vaì thuû pháún tæû do cho nàng suáút cao vaì coï chu kyì sinh træåíng ngàõn.
Khi choün giäúng , ngæåìi ta thæåìng choün nhæîng traïi to, khäng sáu bãûnh. Häüt giäúng åí
2 âáöu vaì giæîa traïi âãöu khäng khaïc biãût nhau vãö nàng suáút.
Baíng 10: Âàûc âiãøm mäüt säú giäúng bàõp âang canh taïc taûi miãön Nam.
Giäúng Nguäön gäúc Loaûi Nhoïm Chu kyì sinh
træåíng (ngaìy)
Nàng suáút
(t/ha)
DK - 888 Hoa Kyì Lai âån Ràng ngæûa 95 - 105 7,0 - 9,0
Pacific - 11 Anh Lai keïp Næîa R.ngæûa 90 - 95 6,5 - 8,0
Bioseed - 9670 Hoa Kyì Lai keïp Næîa R.ngæûa 90 - 95 6,0 - 7,0
TSB-1(Suwan 1) Thaïi Lan TPTD nt 87 - 93 4,0 - 5,0
Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT. 36
Giäúng Nguäön gäúc Loaûi Nhoïm Chu kyì sinh
træåíng (ngaìy)
Nàng suáút
(t/ha)
Thaïi såïm HH nt nt nt 75 - 85 3,0 - 5,0
Guat. Golden nt nt nt 90 - 95 2,5 - 3,5
MTB - 1 ÂHCáönThå nt Bàõp sæîa 85 - 92 3,0 - 4,0
Nuì Viãût Nam nt Nãúp 70 - 75 1,0 - 2,5
Ghi chuï: TPTD = Giäúng thuû pháún tæû do.
Kãút quaí nghiãn cæïïu vãö bàõp lai âæåüc ghi nháûn nhæ sau:
Baíng 11: Mäüt säú giäúng bàõp lai coï triãùn voüng taûi miãön Nam.
Tãn giäúng Kiãøu lai Sinh træåíng Nàng suáút Nguäön gäúc
Heì thu Â. Xuán Heì thu Â. Xuán
Dk - 888 Lai âån 94 - 98 105 - 107 5,9 - 7,7 5,0 - 9,6 Charoen Pokphand
seeds Co.
Dk - 222 Lai ba 87 - 91 5,8 - 6,3 "
Cargill - 333 Lai ba 86 - 87 95 - 97 5,2 - 6,3 4,5 - 8,5 Cargill seeds Ltd.
Cargill - 777 Lai ba 86 92 - 95 5,0 - 8,0 5,1 - 9,1 "
Uniseed - 38 90 - 93 98 - 100 5,9 - 7,5 3,7 - 8,4 Thailand.
Uniseed - 90 Lai âån 88 - 93 96 - 99 5,3 - 7,5 4,7 - 7,9 "
Pacific - 11 Lai keïp 87 94 - 95 5,5 - 7,5 4,2 - 7,7 Pacific seeds Co.
LVN - 11 Lai ba 100-102 4,6 - 8,7 Viãûn Ngä Säng Bäi.
Nguäön: Kãút quaí thê nghiãûm taûi Soïc tràng (Âäù Tiãún Âaût, 1993).
5. GIEO VAÌ XÆÍ LYÏ GIÄÚNG
5.1. Xæí lyï
Tuìy cåí häüt vaì máût âäü träöng, thäng thæåìng âãø gieo 1 ha bàõp phaíi cáön 20 - 30 kg häüt
giäúng. ÅÍ máût âäü 57.000 cáy/ha (70 x 25 cm), cáön 20 - 25 kg.
Häüt giäúng phaíi coï âäü náøy máöm > 90% âãø âaím baío máût âäü träöng, vç gieo dáûm dãù
laìm cáy moüc yãúu åït, chên muäün.
Træåïc khi gieo, cáön xæí lyï häüt våïi caïc loaûi thuäúc saït khuáøn nhæ Arasan (Thiram),
Captan hoàûc Dithane M-45 våïi näöng âäü 2 - 3%o âãø diãût vaì ngæìa náúm bãûnh táún cäng cáy con.
Häüt xæí lyï xong thæåìng âæåüc gieo khä. Âäi khi, nãúu âáút âuí áøm, näng dán cuîng
ngám vaì uí häüt træåïc khi gieo. Nhæng phæång phaïp naìy thæåìng chè aïp duûng trãn diãûn têch
nhoí.
Ngoaìi biãûn phaïp xæí lyï häüt bàòng thuäúc saït khuáøn, hiãûn cuîng coï nhiãöu caïch khaïc
âæåüc aïp duûng:
- Phæång phaïp cäø âiãøn: Ngám häüt giäúng tæì 12 - 24 giåì trong næåïc tiãøu 50%, sau âoï
phåi khä häüt træåïc khi gieo.
Dæång Minh. 1999. Giaïo trçnh män “Hoa Maìu”. Khoa Näng nghiãûp, ÂHCT. 37
- Phæång phaïp Codunski (1955): Xæí lyï häüt åí - 2oC âãún +2oC trong 16 giåì, sau âoï
xæí lyï åí 15 - 18oC trong 8 giåì.
- Phæång phaïp Payve vaì Dobrovonski (1958): Ngám häüt giäúng trong 24 giåì våïi
dung dëch gäöm H3PO3 (30 - 100 ppm) + MnSO4 (300 - 500 ppm) + ZnSO4 (300 - 500 ppm)
cuîng coï taïc duûng laìm tàng âäü náøy máöm, sæïc tàng træåíng vaì nàng suáút häüt nhåì cung cáúp
thãm mäüt nguyãn täú vi læåüng, nháút laì åí nhæîng âáút ngheìo dæåîng täú.
Caïc näng dán miãön Bàõc xæí lyï häüt våïi næåïc väi trong, næåïc laï xoan hay næåïc áúm 55oC.
5.2. Caïch gieo
Tuìy sa cáúu âáút, häüt giäúng âæåüc gieo sáu tæì 3 - 10 cm. Âáút seït nàûng, áøm vaì tråìi laûnh
thç phaíi gieo caûn (3 - 5 cm). Nãúu âáút caït, khä haûn vaì noïng phaíi gieo sáu (5 - 10 cm). Coï hai
caïch gieo häüt:
- Gieo theo häúc: Mäùi häúc träöng 2 - 4 cáy, do âoï thæåìng gieo 3 - 5 häüt. Phæång phaïp
naìy aïp duûng khi coï thãø chàm soïc bàòng cå giåïi, vç träöng nhiãöu cáy trãn häúc nãn khoaíng caïch
giæîa haìng vaì giæîa cáy gáön bàòng nhau (60 x 60 cm hay 70 x 70 cm hoàûc hån), nhåì âoï dãù chàm
soïc. Tuy nhiãn gieo theo häúc våïi khoaíng caïch ä vuäng thæåìng khoï gieo bàòng maïy vaì nãúu säú
cáy/häúc quaï cao seî caûnh tranh aïnh saïng, dæåîng liãûu laìm cáy phaït triãøn khäng âãöu. Caïc thê
nghiãûm taûi træåìng ÂHCT cho tháúy chè nãn gieo täúi âa 2 cáy/häúc maì thäi (nàng suáút tæång
âæång 1 cáy/häúc åí cuìng máût âäü). Träöng nhiãöu cáy trãn häúc cuîng thêch håüp våïi biãûn phaïp
xen canh.
- Gieo theo haìng: Mäùi häúc chè chæìa 1 cáy. Phæång phaïp naìy âæåüc aïp duûng räüng raîi
vç dãù aïp duûng cå giåïi hay baïn cå giåïi (duìng maïy xåïi hay tráu boì raûch haìng vaì sau âoï ràõc
häüt). Nãúu gieo tay, coï thãø duìng coüc xoi läø hay duìng càûp gieo caíi tiãún cuía Hungary (nàng suáút
12 - 15 ngaìy cäng/ha) nãúu âáút coï sa cáúu nheû.
6. MÁÛT ÂÄÜ
Laì yãúu täú quyãút âënh quan troüng âãún nàng suáút. Tuìy yãúu täú âáút âai, giäúng, næåïc,
tçnh hçnh sáu bãûnh vaì khê háûu åí mäùi âëa phæång maì máût âäü bàõp cuîng khaïc nhau.
Trãn thãú giåïi, ngæåìi ta thæåìng träöng bàõp våïi máût âäü thay âäøi tæì 30.000 - 80.000
cáy/ha (3 - 8 cáy/m2) våïi khoaíng caïch giæîa haìng tæì 60 - 100 cm vaì trãn haìng tæì 20 - 40 cm.
Haìng bàõp thæåìng âæåüc träöng thæa täúi thiãøu 60 cm âãø dãù chàm soïc bàòng cå giåïi. Khoaíng caïch
trãn haìng phaíi täúi thiãøu 20 cm cáy måïi moüc täút.
ÅÍ Phaïp, bàõp âæåüc träöng våïi máût âäü tæì 30.000 - 90.000 cáy/ha. Taûi vaình âai bàõp
cuía Myî, caïc giäúng bàõp lai âæåüc träöng våïi máût âäü 25.00 - 50.000 cáy/ha.
Täøng quaït ngæåìi ta thæåìng träöng thæa åí nhæîng giäúng cao cáy, daìi ngaìy hoàûc trãn
nhæîng âáút xáúu, ngheìo dinh dæåîng.
Taûi miãön Bàõc næåïc ta, caïc khuyãún caïo cuîng cho tháúy máût âäü träöng bàõp thay âäøi tæì
25.000 cáy/ha (80 x 50 cm) âãún 80.000 cáy/ha (60 x 40 cm/2 cáy).
Taûi miãön Nam, caïc thê nghiãûm tæì nàm 1964 âãún nay trãn caïc giäúng bàõp thuû pháún tæû
do cuîng cho tháúy ráút khaïc biãût: ÅÍ Phan Rang, máût âäü täúi haîo laì 50.000 cáy/ha, åí Long
Khaïnh laì 47.000 - 50.000 cáy/ha (70 x 30 cm - 80 x 25 cm).