Lập và quản lý chi phí xây dựng - Những
vấn đề cần quan tâm
Trong những năm qua, hoạt động xây dựng đã có sự phát triển mạnh mẽ, nhiều công
trình xây dựng lớn được hoàn thành và đưa vào sử dụng đem lại những hiệu quả kinh
tế - xã hội to lớn góp phần vào thành tựu chung của đất nước. Tuy nhiên so với tốc độ
phát triển cao của hoạt động xây dựng thì việc hoàn thiện các văn bản pháp quy cũng
như việc đào tạo nhân lực cho công tác lập, kiểm soát và quản lý chi phí xây dựng đã
bộc lộ những bất cập cần có sự quan tâm, điều chỉnh thay đổi cho phù hợp.
Có thể nhận thấy việc lập và quản lý chi phí xây dựng của nhiều dự án lớn, đặc biệt là
các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông, thuỷ lợi trong thời gian vừa qua đã gặp
nhiều khó khăn, không kiểm soát được. Đây là nhân tố gây ảnh hưởng nhiều tới tiến
độ, chất lượng, là một trong những nguyên nhân gây lãng phí về thời gian, chi phí và
ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư chung cần được nhìn nhận, đề cập một cách đúng
mức. Một cách tổng quát, ngay từ yếu tố con người, từ hệ thống đào tạo loại hình
nhân lực thực hiện công tác lập và quản lý chi phí trong xây dựng đến các văn bản
pháp quy trong lĩnh vực này, hệ thống định mức áp dụng đã chưa thực sự đáp ứng
được yêu cầu. Việc phân tích tổng hợp những nguyên nhân để tìm biện pháp giải
quyết khắc phục, đổi mới trong lập và quản lý chi phí xây dựng là công việc cấp thiết
cần làm. Những vấn đề còn hạn chế, bất cập tập trung ở một số các nguyên nhân:
1. Yếu tố con người và việc đào tạo loại hình kỹ sư giá xây dựng
- Đặc thù của hoạt động xây dựng là trong các giai đoạn đầu tư, từ chuẩn bị, đấu thầu,
thực hiện, thanh quyết toán luôn phải đề cập đến việc lập và quản lý chi phí. Nó liên
quan tới tất cả các chủ thể tham gia dự án từ các cơ quan Quản lý, Tổ chức tư vấn
thiết kế, Nhà thầu thi công xây dựng. Tuy nhiên, trong suốt một thời gian dài, nhận
thức về vai trò, vị trí của những người làm công tác lập, kiểm soát và quản lý chi phí
xây dựng... chưa được đánh giá đúng mức. Công tác đào tạo để có được các kỹ sư,
chuyên gia trong lĩnh vực này đã chưa được chú trọng quan tâm. Tại các nước phát
triển, các tổ chức Quản lý dự án chuyên nghiệp, các hãng tư vấn lớn đều rất chú trọng
thu hút, đào tạo các kỹ sư, chuyên gia về giá xây dựng, kiểm soát khối lượng, lập hồ
sơ thầu và phân tích lựa chọn nhà thầu xây dựng.
- Nếu xét theo các tiêu chí của hiệp hội các kỹ sư giá Quốc tế “The International Cost
Engineering Council (ICEC)” một tổ chức lớn nhất trong lĩnh vực giá xây dựng và
Quản lý dự án thfi chúng ta hầu như chưa có kỹ sư dự toán, kỹ sư khối lượng do vậy
có thể dễ dàng nhận thấy công tác lập, quản lý chi phí xây dựng còn nhiều tồn tại; kỹ
sư lập dự toán ít am hiểu về kết cấu, nguyên tắc tính khối lượng, trình tự biện pháp thi
công, không nắm được quy trình quy phạm, không nhìn ra được bất cập trong định
1
www.dutoancongtrinh.com www.dutoancongtrinh.com
mức và một số văn bản pháp quy, chưa bóc tách được tiên lương và xây dựng đơn giá
một cách khoa học, phù hợp để lập dự toán chặt chẽ phản ánh đúng giá trị thực của
công trình.
- Một thực tế là hiện nay, ngay trong nhiều tổ chức Tư vấn thiết kế, Cơ quan quản lý,
thẩm tra, thẩm lượng, lực lượng làm công tác lập, thẩm định dự toán đã chưa được
quan tâm đào tạo đúng mức. Phần nhiều các kỹ sư thực hiện công tác này chưa đáp
ứng được yêu cầu và có lẽ cũng chính vì vậy mà chất lượng dự toán cho công trình
xây dựng, đặc biệt là những loại công trình xây dựng mà muốn có được dự toán phù
hợp đòi hỏi tính chuyên môn cao, kiến thức tổng hợp và kinh nghiệm trên nhiều lĩnh
vực đã chưa đảm bảo yêu cầu chất lượng.
- Hiện cũng đang tồn tại bất cập trong việc cấp chứng chỉ hành nghề đối với kỹ sư giá
xây dựng, nếu theo như các quy định hiện nay về “Hướng dẫn trình tự, thủ tục cấp
chứng chỉ hành nghề xây dựng” thì khó có thể cấp chứng chỉ hành nghề cho loại hình
chuyên môn này.
2. Về định mức dự toán
- Định mức dự toán xây dựng công trình là nhân tố quyết định tới giá trị dự toán của
công trình do vậy về nguyên tắc cần được xây dựng sao cho phù hợp thực tế, mang
tính đặc trưng của công việc. Hệ thống định mức của chúng ta mặc dù có nhiều song
thực chất lại rất thiếu và phức tạp, còn nhiều bất cập. Nhiều hạng mục công tác xây
dựng trong định mức chưa phù hợp thực tế dẫn tới không chuẩn xác trong xác định
chi phí xây dựng. Đây là một trong những nguyên nhân khiến cho công tác quản lý
giá thành, lập dự toán, thẩm định, phê duyệt và thực hiện dự án xây dựng gặp khó
khăn trong suốt thời gian vừa qua. (Các nhầm lẫn trong định mức, các quy định bất
cập, các bất hợp lý trong quy định tính toán khấu hao, sự thiếu thực tế trong một số
loại hình công tác xây dựng...) Các vấn đề đã từng được phân tích, phản ánh góp ý
nhưng chưa được kịp thời nghiên cứu điều chỉnh.
3. Chi phí chung
- Về chi phí chung (chi phí quản lý của doanh nghiệp, chi phí phục vụ thi công, chi
phí điều hành ở công trường...) Đây hiện đang là vấn đề cần xem xét cho phù hợp
giữa các loại hình dự án, công trình xây dựng khác nhau, còn tồn tại sự bất hợp lý
trong các quy định hiện hành. Với mức chi phí chung (bao gồm cả các chi phí như
kho bãi để vật tư, điện, nước phục vụ thi công...) cho công trình giao thông, thủy lợi là
công tác xây dựng đặc thù, các công trình chịu nhiều các yếu tố chi phối (trải trên địa
bàn rộng, quản lý khó khăn, huy động thiết bị và nhân lực lớn, phụ thuộc địa hình, địa
chất, điều kiện thi công, biện pháp thi công, vị trí xây dựng, ứng dụng công nghệ mới,
2
www.dutoancongtrinh.com www.dutoancongtrinh.com
nguồn và khả năng cung ứng vật liệu...) thì lại thấp hơn của các công trình xây dựng
dân dụng, thường tập trung trong một phạm vi hẹp hơn.
- Trong phương pháp lập dự toán, khi xác định chi phí xây dựng, phần lớn các nước
tiên tiến không đưa chi phí mặt bằng, kho xưởng, bến bãi, huy động, giải thể... vào
trong chi phí chung và trực tiếp phí khác như ở Việt Nam bởi đưa như vậy sẽ bất cập
cho các loại hình công tác xây dựng khác nhau.
4. Việc xác định chi phí ca máy thi công
- Việc xây dựng giá ca máy theo phương pháp phân tích chi phí là phương pháp tiếp
cận dần thông lệ tiên tiến, tuy nhiên đi kèm theo đó phải là các quy định đầy đủ và
chặt chẽ (từ xác định nguyên giá, quy trình vận hành, nhân công điều khiển, quy định
khấu hao, điều kiện thi công, năng suất máy...) để đảm bảo trong cùng một điều kiện,
công trình, đối tượng nào thực hiện cũng sẽ phải cho ra kết quả như nhau và có nhưu
vậy mới có thể xác định và quản lý được chi phí xây dựng. Vừa qua, một thông tư
hướng dẫn (TT06/2005/TT-BXD) mang định hướng đổi mới theo hướng tăng cường
trao quyền chủ động, tuy nhiên có lẽ do chưa được xem xét một cách thấu đáo nên đã
khiến cho hầu hết các địa phương, các cơ quan quản lý, các đơn vị chủ đầu tư hết sức
lúng túng trong triển khai thực hiện và thực tế đã xuất hiện rất nhiều bất cập, mỗi nơi
một loại giá và điều đáng lưu ý là mức chênh lệch giá của được. Đây là vướng mắc
lớn, là một trong các nguyên nhân dẫn đến việc chậm trễ, không phê duyệt được dự
toán để triển khai thực hiện của nhiều dự án đặc biệt là các dự án xây dựng cơ sở hạ
tầng giao thông, thuỷ lợi, cần kịp thời có các nghiên cứu điều chỉnh bổ sung sửa đổi.
5. Phương pháp tính chi phí vật liệu
- Tính chi phí vật liệu đầu vào như thế nào cho phù hợp để lập dự toán công trình xây
dựng cơ bản đang là một thực tế tồn tại lớn hiện nay. Cùng với sự phát triển của nền
kinh tế theo hướng thị trường hoá, nếu cứ vẫn giữ những nguyên tắc cũ là quy định
các địa phương ra thông báo chung cho vật liệu xây dựng để tính toán chi phí là bất
cập. Thực tế đã chứng minh các thông báo giá này thường có độ vênh lớn so với các
biến động thực tế bởi hầu hết các địa phương đã không thể cập nhật thường xuyên
cũng như đưa ra được mức thông báo phù hợp. Nên có các quy định để làm sao giá cả
phù hợp sát với thực tế, có thể xem xét phương án lấy theo báo giá của một số nhà
cung ứng lớn, so sánh lựa chọn và thông qua một tổ chức thẩm định giá. Đối với các
vật liệu có yêu cầu chỉ ra vị trí khai thác chế tạo như đất, đá, cát, sỏi... cần xây dựng
các định mức đào, khai thác, nghiền sàng, chế tạo, vận chuyển... để hạn chế tối đa sự
phụ thuộc vào các cơ quan chức năng mà thực tế đang làm cản trở tới quá trình thực
hiện dự án.
3
www.dutoancongtrinh.com www.dutoancongtrinh.com
- Cần phân định rõ nhiệm vụ và trách nhiệm của các bên liên quan trong dự án với
việc điều tra, tính toán và làm các thủ tục với các địa phương, các cơ quan chức năng
liên quan, các tổ chức thẩm định để xác định chi phí vật liệu đến chân công trình.
6. Về cách tính chi phí nhân công
- Hiện đang chưa có sự thống nhất trong quy định tính toán chi phí nhân công và các
khoản phụ cấp lương. Mỗi nơi, mỗi đơn vị có các cách hiểu và tính toán khác nhau
gây khó khăn trong việc lập và quản lý chi phí. Tại thông tư 04/2005/TT - BXD
hướng dẫn lập và quản lý chi phsi xây dựng do không quy định rõ việc tính toán
khoản phụ cấp không ổn định sản xuất nên có địa phương thì tính, có địa phương quy
định không tính cho cùng loại công trình.
- Các khoản phụ cấp ngoài lương trước đây có quy định thống nhất nguyên tắc thống
nhất nguyên tắc tính (1 + Knc) với hệ số biểu thị quan hệ so với tiền lương tối thiểu
và lương cấp bậc (h1n, h2n) nay do không được làm rõ nên đang có các vận dụng
khác nhau, ảnh hưởng tới giá trị dự toán và phương thức quản lý khoản chi phí này.
7. Phương pháp lập dự toán cho công trình xây dựng
- Việc xác định chi phí xây dựng công trình trên cơ sở các bộ đơn giá xây dựng cơ
bản lập sẵn của các địa phương và sử dụng để khống chế chi phí xây dựng trên thực tế
khó có thể xác định dự toán phù hợp, đặc biệt là các công trình xây dựng cơ bản, giao
thông, thuỷ lợi, bến cảng... Các bộ đơn giá xây dựng cơ bản lập sẵn của địa phương
chỉ có thể phù hợp với các công trình đơn giản, ít phức tạp, các công trình nhỏ ít chịu
ảnh hưởng của các yếu tố đặc thù. Cần hướng tới phương pháp phân tích đơn giá trên
cơ sở hệ thống định mức chuẩn, hồ sơ thiết kế và điều kiện cụ thể của mỗi công trình
để xác định giá trị dự toán phù hợp.
8. Xử lý trượt giá tại các công trình xây dựng
- Trong thời gian vừa qua, giá cả thị trường trong nước và Quốc tế có nhiều biến động
mạnh, đặc biệt là sự tăng giá nguyên vật liệu, nhiên liệu, các loại vật liệu xây dựng
chủ yếu, các chỉ số tăng chung của hàng hoá cùng các điều chỉnh của Nhà nước về
tiền lương. Tuy nhiên việc tính toán xác định các yếu tố này và thiết lập các nguyên
tắc thanh toán khoản kinh phí do chênh lệch vật liệu, nhân công, giá ca máy đã chưa
được giải quyết thấu đáo dẫn tới hàng loạt dự án bị ảnh hưởng nghiêm trọng về kế
hoạch, tiến độ triển khai, vốn và hiệu quả đầu tư, khai thác. Làm cho không ít nhà
thầu rơi vào hoàn cảnh khó khăn, đặc biệt là các nhà thầu xây dựng công trình giao
thông, thủy lợi, một trong các nguyên nhân đẩy nhà thầu đứng trước nguy cơ phá sản
hoặc buộc phải vi phạm các điều kiện hợp đồng.
9. Kinh phí dự phòng cho công trình xây dựng
4
www.dutoancongtrinh.com www.dutoancongtrinh.com
- Với quy định mức dự phòng tối đa 15% (bước NCKT) và 10% (bước KTKT) cho cả
trượt giá và khối lượng là thực sự không phù hợp. Một thực tế đã được chứng minh là
chỉ tính riêng giá trị do yếu tố trượt giá (vật liệu, nhân công, máy) trong thời gian 2-3
năm gần đây đã là khoảng từ 30% - 50%. Một công trình xây dựng với tiến độ 2-3
năm thì riêng khoản chi phí cho trượt giá rõ ràng đã lớn hơn nhiều so với mức quy
định do vậy việc phải điều chỉnh dự án và bổ sung chi phí là không thể tránh khỏi và
đi kèm theo đó là hiệu quả đầu tư không đảm bảo như tính toán ban đầu, gây khó
khăn đặc biệt đối với dự án đầu tư từ các nguồn vốn ngoài ngân sách.
* Một số ý kiến đề xuất
1. Việc đào tạo loại hình kỹ sư, chuyên gia giá xây dựng
- Trong thời gian tới, cần khẩn trương xây dựng kế hoạch đào tạo cơ bản (xây dựng
giáo trình, trang bị kiến thức tổng hợp về kết cấu, tổ chức xây dựng, hệ thống luật
trong xây dựng, kinh nghiệm thi công, khả năng phân tích đánh giá dự án, viết hồ sơ
thầu...) ngay trong các trường đại học để đào tạo ra các loại hình kỹ sư cơ bản đáp
ứng các yêu cầu cho dự án.
- Cử các kỹ sư, chuyên gia, sinh viên sang du học, thực tập, nghiên cứu về lĩnh vực
đào tạo kỹ sư giá, kỹ sư khối lượng, quản lý dự án tại các quốc gia tiên tiến đang đào
tạo như Mỹ, Anh, Ý, Canada, Úc...
- Nghiên cứu quy định lại phạm vi ngành nghề và các lĩnh vực cấp chứng chỉ hành
nghề. Xây dựng cơ chế hướng tới chuyên nghiệp hoá nghề nghiệp này tránh bất cập
như hiện nay.
2. Định mức dự toán
- Bổ sung nguồn lực cho các cơ quan chức năng nghiên cứu và xây dựng định mức,
xác định mức chi phí cho công tác theo dõi, tổng hợp lại các công trình, dự án có áp
dụng các công nghệ mới, phối hợp với các đơn vị thi công, tưu vấn giám sát... để tổng
hợp xây dựng định mức phù hợp với điều kiện Việt Nam.
- Xem xét việc xã hội hoá công tác xây dựng định mức với sự tham gia của các tổ
chức tư vấn chuyên ngành, các nhà thầu, các hiệp hội xây dựng. Bổ sung các định
mức chuyên ngành phù hợp với các công tác đặc thù, đặc biệt các công trình chịu
nhiều các yếu tố chi phối như (địa hình, địa chất, điều kiện thi công, biện pháp thi
công, ứng dụng công nghệ mới nguồn và khả năng cung ứng vật liệu... Xử lý ngay
những bất cập trong định mức hiện hành.
- Tham khảo công tác xây dựng định mức của các quốc gia tiên tiến, xây dựng định
mức khoa học, không quá nhiều nhưng đảm bảo đầy đủ cơ sở để lập dự toán một cách
5
www.dutoancongtrinh.com www.dutoancongtrinh.com