Nguyễn Qúy Nghị, Martin H. Lenihan,
Claude Saint-Pierre, Nguyễn Thị Minh Phương, Phan Huyền Dân
QUẢN LÝ RỦI RO VÀ TÁC ĐỘNG XÃ HỘI
CỦA PHÁT TRIỂN THỦY ĐIỆN
KINH NGHIỆM TỪ MỘT DỰ ÁN QUY MÔ TRUNG BÌNH Ở VIỆT NAM
Public Disclosure AuthorizedPublic Disclosure AuthorizedPublic Disclosure AuthorizedPublic Disclosure Authorized
Bản quyền © 2020
Ngân hàng Quốc tế Tái thiết và Phát triển/Nhóm Ngân hàng Thế giới. 1818 H Street, NW,
Washington, DC20433 USA. Tài liệu này đã được bảo hộ bản quyền.
Các kết quả tìm hiểu, các giải thích và kết luận trong tài liệu này thuộc về các tác giả và không
phản ánh quan điểm của Ngân hàng Thế giới, các tổ chức thành viên, các thành viên Ban Giám
đốc Điều hành Ngân hàng Thế giới và các chính phủ mà họ đại diện.
Ngân hàng Thế giới không đảm bảo tính chính xác của các dữ liệu trong tài liệu này và được miễn
trừ trách nhiệm đối với việc sử dụng các dữ liệu đó.
Ảnh bìa: TSHPCo
iiiMục lục
Mục lục
Các từ viết tắt vi
Lời cảm ơn vii
Tóm tắt viii
I. Dự án Thủy điện Trung Sơn 1
A. Giới thiệu chung về dự án 2
B. Khía cạnh xã hội của dự án Thủy điện Trung Sơn 3
C. Cơ sở xây dựng tài liệu 6
II. Phương pháp thực hiện 7
A. Xác định khái niệm thực hành tốt 8
B. Lựa chọn chủ đề 9
C. Xác nhận các thực hành tốt từ các cộng đồng bị ảnh hưởng 10
III. Cuộc sống trước và sau khi xây dựng Thủy điện Trung Sơn 12
A. Trước khi xây dựng Thủy điện Trung Sơn 13
B. Sau khi xây dựng Thủy điện Trung Sơn 14
IV. Tham vấn, Tham gia và Cam kết của các bên liên quan 18
A. Tham vấn sớm và thường xuyên với các cộng đồng bị ảnh hưởng 19
B. Sử dụng ngôn ngữ của cộng đồng dân tộc thiểu số 22
C. Từng bước nâng cao năng lực xây dựng quan hệ cộng đồng 23
D. Tóm tắt 25
V. Tái định cư 27
A. Sử dụng tri thức bản địa để lựa chọn các vị trí tái định cư 29
B. Trao quyền cho hộ tái định cư bằng cách cho phép tự xây nhà mới 30
C. Đảm bảo diện tích đất ở đầy đủ 34
D. Cho phép điều chỉnh trong quá trình xây dựng các lô tái định cư 36
E. Chi trả tiền xây dựng nhà thành nhiều đợt 38
F. Tóm tắt 41
VI. Cải thiện sinh kế 43
A. Lập kế hoạch phục hồi sinh kế theo mô hình dự án phát triển
dựa vào cộng đồng 44
B. Sử dụng một cơ chế thực hiện đã được chứng minh: Các nhóm cùng sở thích 46
C. Điều chỉnh các hoạt động và nguồn lực khôi phục sinh kế 48
D. Đảm bảo chuyển giao cho chính quyền địa phương 51
E. Nhận biết rằng thay đổi sinh kế là một quá trình lâu dài 53
F. Tóm tắt 54
iv Quản lý rủi ro và tác động xã hội của phát triển thuỷ điện: Kinh nghiệm từ một dự án quy mô trung bình ở Việt Nam
VII. Quản lý rủi ro trong giai đoạn tích nước lòng hồ 57
A. Đánh giá lại rủi ro và tác động từ việc tích nước, dựa trên thiết kế
kỹ thuật cập nhật 58
B. Chuẩn bị và thực hiện đồng thời biện pháp giảm thiểu rủi ro và tác động
môi trường và xã hội 58
C. Đặc biệt chú ý đến truyền thông trong thời gian tích nước 61
D. Tóm tắt 62
VIII. Quan tâm tới văn hóa bản địa và sự tham gia của phụ nữ 64
A. Đảm bảo sự tôn trọng đối với các nền văn hóa dân tộc thiểu số trong suốt
quá trình thực hiện dự án 65
B. Quan tâm đồng đều đến nam giới và phụ nữ trong các hộ gia đình
bị ảnh hưởng 68
C. Một cơ chế giải quyết khiếu nại cho phép tiếp cận tối đa 70
IX. Kết luận và Viễn cảnh 71
A. Bài học cho các dự án thủy điện có quy mô tương tự 72
B. Hướng tới thực hành tốt trong quản lý rủi ro và tác động xã hội
đòi hỏi quy trình quản lý thích ứng kết hợp với các khuyến khích phù hợp 73
C. Những câu trả lời và lời kết cho tương lai 74
Phụ lục 1. Địa bàn dự án 79
Phụ lục 2. Địa bàn của các hoạt động trong dự án 80
vMục lục
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1. Tóm tắt các tác động môi trường và xã hội của dự án Thủy điện Trung Sơn 3
Bảng 2. Các mốc thực hiện dự án theo kế hoạch và thực tế 5
Bảng 3. Các hoạt động tham vấn trong giai đoạn chuẩn bị dự án 20
Bảng 4. Tham vấn và Sự tham gia: Tóm tắt kinh nghiệm từ dự án
Thủy điện Trung Sơn 25
Bảng 5. Số hộ bị ảnh hưởng bởi dự án Thủy điện Trung Sơn, và tổng kinh phí
bồi thường 28
Bảng 6. Hiệp định gốc và sửa đổi với Ngân hàng thế giới về dự án Thủy điện
Trung Sơn 34
Bảng 7. Một số ý kiến của người dân và phương án xử lý về lô tái định cư 37
Bảng 8. Tái định cư: Tóm tắt kinh nghiệm dự án thủy điện Trung Sơn 42
Bảng 9. Gói hỗ trợ khôi phục sinh kế theo các nhóm bản 49
Bảng 10. Cải thiện sinh kế: Tóm tắt kinh nghiệm từ Dự án Thủy điện Trung Sơn 56
Bảng 11. Các tác động tiềm năng và tác động thực tế trong giai đoạn tích nước 59
Bảng 12. Kế hoạch truyền thông của dự án thủy điện Trung Sơn về việc tích nước 61
Bảng 13. Quản lý rủi ro khi tích nước: Tóm tắt kinh nghiệm từ dự án Trung Sơn 62
DANH MỤC HÌNH
HÌNH 1. Các mốc thời gian của Dự án Thủy điện Trung Sơn 5
HÌNH 2. Các hộ gia đình có nhà tắm và sử dụng điện lưới 14
HÌNH 3. Những thay đổi về tài sản hộ gia đình 15
HÌNH 4. Các mốc quyết định tham vấn ở dự án Thủy điện Trung Sơn 25
HÌNH 5. Các mốc quyết định trong tái định cư ở dự án thủy điện Trung Sơn 41
HÌNH 6. Các mốc quyết định trong cải thiện sinh kế ở dự án thủy điện Trung Sơn 55
HÌNH 7. Phương pháp tiếp cận thích ứng đối với quản lý rủi ro và tác động xã hội 73
DANH MỤC HỘP
Hộp 1. Các tiêu chí xác định thực hành tốt trong dự án Trung Sơn 10
Hộp 2. Kết quả xã hội của dự án Thủy điện Trung Sơn 16
Hộp 3. Tham vấn cấp thôn bản về các khu tái định cư 21
Hộp 4. Sử dụng tri thức bản địa trong việc lựa chọn địa điểm tái định cư 30
Hộp 5. Trình tự sửa đổi Hiệp định với Ngân hàng Thế giới về Dự án thủy điện
Trung Sơn 33
Hộp 6. Nhà ở theo lối sống của người Thái và ở khu tái định cư tập trung 35
Hộp 7. Điều phối viên địa phương trong chương trình cải thiện sinh kế ở dự án
Trung Sơn 51
Hộp 8. Tín ngưỡng của người Thái 65