10
Chѭѫng 2
CHҬNĈOÁN HÌNH ҦNH Hӊ XѬѪNG KHӞP
I. Các kӻ thuұt hình ҧnh xѭѫng khӟp và mô mӅm và giҧi phүu X quang xѭѫng
khӟp
Mөc tiêu hӑc tұp
1. Phân tích vai trò cӫa các kӻ thuұt hình ҧnh ÿӕi vӟi hӋ vұnÿӝng: xѭѫng khӟp và mô mӅm.
2. Cҩu trúc giҧi phүu xѭѫng bình thѭӡng trên hình ҧnh X quang.
1. Các kͿ thut chnÿoán hình nh x˱˯ng khp mô mm
1.1. X quang thѭӡng quy (Conventional Radiography)
Các kӻ thuұt chөp X quang thѭӡng quy hay còn gӑi là quy ѭӟc, hҫu nhѭ kinh ÿiӇn tӯ hѫn
100 năm nay ÿãÿánh giá các tәn thѭѫng xѭѫng mӝt cách hiӋu quҧ. Tӯ gãy xѭѫng trong chҩn
thѭѫng cho ÿӃn các bӋnh lý nhiӉm trùng, ký sinh trùng, các loҥi u xѭѫng lành và ác tính, X
quang xѭѫng ÿã có thӇ chҭnÿoán ÿѭӧc nhiӅu trѭӡng hӧp. Do ÿó chӍÿӏnh chөp X quang
xѭѫng là mӝt lӵa chӑn hàng ÿҫu.
Trên nguyên tҳc chөp X quang theo các tѭ thӃ:
- Chөp xѭѫng tӯng bӝ phұn cѫ thӇ theo các mһt phҷng không gian 3 chiӅu: thҷng (Face),
nghiêng (Profil), và theo trөc (Axial) ÿӕi vӟi mӝt sӕ xѭѫng.
- Chөp cӝt sӕng tӯng vùng: cә- bҧn lӅ chүm cә, ngӵc, lѭng, cùng cөt.
- Chөp X quang xѭѫng phóng ÿҥi trӵc tiӃp mӝt vùng.
- Chөp X quang xѭѫng vӟi tѭ thӃÿӝng (Radiographie dynamique), gҩp tӕiÿa, duӛi tӕiÿa.
- Chөpә khӟp có bѫm thuӕc cҧn quang (Arthrography). Ĉánh giá ÿѭӧc các tәn thѭѫng trong
khӟp.
1.2. Siêu âm (Ultrasound - Echographie)
Siêu âm là chӍÿӏnh thӭ hai cho hӋ vұnÿӝng, là chӍÿӏnh hàng ÿҫuÿӕi vӟi mô mӅm. Sӱ dөng
các ÿҫu dò tҫn sӕ tӯ 5 - 10MHz, vӟiÿӝ phân giҧi nông ta có thӇ khҧo sát mô mӅm, màng
xѭѫng rҩt hiӋu quҧ. Hҥn chӃ là không xem ÿѭӧc mô xѭѫng.
- Mode 2D: Ĉánh giá các cҩu trúc tӯ da, mô dѭӟi da bình thѭӡng hay bҩt thѭӡng, hình thái
cӫa cân cѫ, các khoang.
- Cҩu trúc cӫa màng xѭѫng, dѭӟi màng xѭѫng và mӝt phҫn nông cӫa mô xѭѫng (vӓ xѭѫng).
Khi có tәn thѭѫng xѭѫng, ta có thӇÿánh giá thêm các cҩu trúc bên trong tәn thѭѫng.
-Ә khӟp, siêu âm chӍÿánh giá bӅ mһt tiӃp cұn vӟi cân cѫ, chә bám tұn cӫa các dây chҵng,
bao hoҥt dӏch.
- Các mode Doppler, Power, Harmonic Tissue ÿánh giá thêm tình trҥng phân bӕ mҥch máu,
tѭӟi máu cӫa mô góp phҫn chҭnÿoán bҧn chҩt cӫa tәn thѭѫng.
1.3. Cҳt lӟp vi tính (CLVT - Computed Tomography Scanner)
Thay vì chӍ có 4 ÿұmÿӝ cѫ bҧn trên X quang qui ѭӟc, CLVT ÿoÿѭӧc gҫn 4000 ÿұmÿӝ xám
gӑi là ÿѫn vӏ Hounsfield (HU), ÿây là mӝt phѭѫng pháp hình ҧnh khá tӕiѭu cho hӋ vұnÿӝng.
11
-Ĉánh giá ÿѭӧc các cҩu trúc cӫa mô xѭѫng chi tiӃt vӅ hình thái, ÿoÿѭӧc tӍ trӑng góp phҫn
ÿánh giá bҧn chҩt cӫa tәn thѭѫng xѭѫng mà các kӻ thuұt khác không làm ÿѭӧc.
-Ĉánh giá cҩu trúc cӫaә khӟp, hoһcә khӟp có bѫm thuӕc cҧn quang (Arthroscaner).
- Nhӡ các thuұt toán ÿo tӍ trӑng, CLVT còn ÿoÿѭӧc khoáng xѭѫng QCT (Quantitative
computed tomography), phát hiӋn chính xác loãng xѭѫng.
- Khi có tiêm thuӕc cҧn quang tƭnh mҥch, CLVT còn ÿánh giá ÿѭӧc các tәn thѭѫng cӫa mô
mӅm, ÿánh giá tình trҥng xâm lҩn cӫa tәn thѭѫng tӯ xѭѫng, màng xѭѫng hoһc các tәn thѭѫng
tӯ nѫi khác di cănÿӃn.
Kӻ thuұt X quang cҳt lӟp vi tính mҥch máu (CTA): Tiêm nhanh chҩt cҧn quang và cҳt lӟp
tӭc thì, dѭӟi sӵ hӛ trӧ xӱ lý cӫa máy vi tính. Ta có thӇ hiӇn thӏ toàn bӝ hӋ mҥch máu chi phӕi,
vӟi các máy CLVT ÿa lӟp cҳt (Multislices CT) cho phép chөp và tái tҥo hình ҧnh các mҥch
máu rҩt chi tiӃt, do ÿó CTA ÿã thay thӃ các kӻ thuұt chөp mҥch thѭӡng quy trong chҭnÿoán
các bӋnh lý có liên quan ÿӃn mҥch.
1.4. Chөp nhҩp nháy (Scintigraphie)
Vӟi các chҩt phóng xҥÿѭa vào cѫ thӇ, nhӡ mӝt thiӃt bӏÿo lѭӡng bӭc xҥ, ghi lҥi hình ҧnh,
chúng ta thăm dò sӵ di chuyӇn và chөpӣ bên ngoài cùng lúc sӵ phân bӕ vұn tӕcÿào thҧi.
Tiêm chҩt phóng xҥ hoҥtÿӝng (Radioactif) trong tƭnh mҥch hay trong màng cӭng tùy theo kӻthuұt và thông tin cҫn tìm kiӃm chҩt phóng xҥ này sӁ cӕÿӏnh trong tәn thѭѫng. ѬuÿiӇm cӫa
kӻ thuұt này là có thӇÿánh giá thêm phҫn chӭc năng cӫa các thuǤ não, tiӇu não. Các kӻ thuұt
hiӋnÿҥi nhѭ PET, SPECT ÿã bә sung hoàn thiӋn cho chҭnÿoán hӋ vұnÿӝng.
- SPECT (Single photon emission computed tomography): phát hiӋn loãng xѭѫng rҩt nhҥy
cao nhҩt là ӣÿҫu xa cӫa xѭѫng quay.
- DER (Dual energy radiography): ÿó là phѭѫng pháp dùng X quang sӕ hoá ÿӇÿӏnh lѭӧng,
phát hiӋn loãng xѭѫng.
1.5. Chөp mҥch máu (Angiography)
Tiêm chҩt cҧn quang Iode tan trong nѭӟc vào ÿӝng mҥch, sau khi chích trӵc tiӃp hoһc gián
tiӃp qua Catheter (sonde). Tӯÿóÿánh giá mҥch phân bӕ cho hӋ xѭѫng, mô mӅm bình thѭӡng
hay bӋnh lý, góp phҫn chҭnÿoán u lành hoһc u ác cӫa xѭѫng, là nӅn tҧng cӫa can thiӋp mҥch.
Kӻ thuұt chөpÿӝng mҥch trӵc và gián tiӃp dҫn dҫn thay thӃ bӣi chөp mҥch máu sӕ hóa nhѭchөp mҥch CLVT (CTA), chөp mҥch CHT (MRA).
1.6. Cӝng hѭӣng tӯ (Magnetic Resonance Imaging - MRI)
Khác vӟi phѭѫng pháp CLVT, tҥoҧnh cӝng hѭӣng tӯ (CHT) liên quan tӟi hҥt nhân nguyên
tӱ Hydro (proton Hydrogen) trong cѫ thӇ và mӕi tѭѫng quan cӫa nó vӟi môi trѭӡng sinh hóa
xung quanh nhѭ nѭӟc, mӥ, protein, tҥo nên mӝt tұp hӧp tín hiӋu gӑi là CHT. Nhӡ sӵ hӛ trӧcӫa vi tính, ta có thӇ thҩy hiӇn thӏ tҩt cҧ các mһt phҷng trong không gian 3 chiӅu: ngang, ÿӭng,
dӑc và chӃch qua bҩt kǤ mһt phҷng nào qua cѫ thӇ. Do vұyÿánh giá các mô cӫa cѫ thӇ rҩt chi
tiӃt tuǤ theo chuӛi xung Radio phát ra.
- CHT rҩt nhҥy trong viӋcÿánh giá tәn thѭѫng ӣ mô mӅm, thҫn kinh sӑ não- tuӹ khi thay ÿәi
chuӛi xung.
-Ĉánh giá rҩt tӕt mô sөn, nhѭng lҥi ít có tín hiӋu trong mô xѭѫng ÿһc.
CLVT ÿһc hiӋu hѫn CHT, nhѭng kém nhҥy hѫn, vì thӃ CHT ngày nay ÿѭӧcӭng dөng rӝng
rãi ÿӇ bә sung chҭnÿoán cho CLVT và các phѭѫng pháp khác.
12
2. Cu trúc gii phu x˱˯ng bình th˱ng
2.1. Mô xѭѫng
Là mô liên kӃt gӗm có các tӃ bào xѭѫng (cӕt bào), chҩt gian bào vôi hóa, nhӳng sӧi keo và
mӝt sӕ chҩt vô ÿӏnh hình giàu Mucopolysaccharis. Mô xѭѫng là mӝt mô sӕng luôn luôn thay
ÿәi dѭӟi sӵҧnh hѭӣng cӫa các tӃ bào tҥo xѭѫng (osteoblast) và các tӃ bào hӫy xѭѫng
(osteoclast).
Hình 1. Cҩu trúc giҧi phүu xѭѫng bình thѭӡng
2.2. Cҩu trúc xѭѫng
Ta có mô xѭѫng xӕp, mô xѭѫng ÿһc phân bӕ khác nhau tùy theo xѭѫng dài xѭѫng ngҳn
xѭѫng dҽp:
2.2.1. Xѭѫng dài
Gӗm có 3 phҫn: 2 ÿҫu xѭѫng phình to ra gӑi là hành xѭѫng (metaphyses) chӫ yӃu là mô
xѭѫng xӕp.Thân xѭѫng (diaphyse) có hình ӕng dài, gӗm mô xѭѫng ÿһc và ӕng tӫy. Sөn liên
hӧp thҩyӣ tuәi thanh thiӃu niên, cӕt hóa hoàn toàn ӣ ngѭӡi trѭӣng thành.
Thӟ xѭѫng bên trong
Mô xѭѫng ÿһc
Màng xѭѫng
Ӕng Volkman Ӕng Havers
Lӟp cҳt qua trөc xѭѫng dài Sѫÿӗ cҩu trúc mô xѭѫng
13
Hình 2. Cҩu trúc vi thӇ cӫa sөn liên hӧp
2.2.2. X˱˯ng ngn và x˱˯ng dp
Xѭѫng ngҳn và xѭѫng dҽp tҥo bӣi xѭѫng xôp có vӓ xѭѫng ÿһc bao bӑc bên ngoài.
2.2.3. Màng x˱˯ng
Màng xѭѫng là màng liên kӃt bao quanh xѭѫng, thѭӡng không thҩyÿѭӧc trên phim X quang,
có thӇ thҩyÿѭӧc trên Siêu âm và Cӝng hѭӣng tӯ.
2.2.4. Hình nh X quang
Màng xѭѫng và sөn khӟp không cҧn quang. Thân xѭѫng có hình ӕng thѭӡng chҥy dӑc theo
trөc cӫa chi, mô xѭѫng ÿһc rҩt dày, rҩt cҧn quang. Ĉҫu xѭѫng và ÿiӇm cӕt hóa (epiphyse)
ÿѭӧc cҩu tҥo bӣi mô xӕp có ÿӝ cҧn quang thҩp hѫn mô xѭѫng ÿһc giӟi hҥn ngoài là vӓ mӓng,
chính vùng này ta có thӇ phân biӋt các thӟ xѭѫng ÿѭӧc phân bӕ theo ÿѭӡng chӏu lӵc (ligne de
force) ÿӇÿҧm nhұn chӭc năng cѫ hӑc tҥo ra.
Trên hình ҧnh X quang thѭӡng quy ta có thӇ thҩyÿѭӧc cҩu trúc xѭѫng tѭѫng tӵ trên giҧi
phүu thѭӡng, nhѭng không thҩyÿѭӧc màng xѭѫng sөn và mô mӅm. Trong lúc ÿó trên siêu âm
ta thҩyÿѭӧc phҫn mӅm, màng xѭѫng. Chөp cҳt lӟp vi tính cho phép thҩyÿѭӧc rõ ràng các
cҩu trúc cӫa mô xѭѫng ÿһc, xѭѫng xӕp, và có thӇ thҩyÿѭӧc màng xѭѫng và sөn.
Hình ҧnh X quang xѭѫng tóm lҥiÿѭӧc phân thành 2 nhóm cҩu trúc có cҧn quang hay không
cҧn quang, tӯÿó ta có thӇ giҧi thích dӉ dàng các dҩu hiӋu cѫ bҧn.
Sөn liên hӧp: không cҧn quang
Vùng vôi hoá dӵ kiӃn: cҧn quang
Vùng sөn sѫ cҩp: xѭѫng phát triӇn, sөn liên
h
ӧpg
iҧ
m
Vùng sөn thӭ cҩp: sөn biӃn mҩt chӍ có
xѭѫng
14
Hình 3. Hình ҧnh X quang xѭѫng, khӟp: xѭѫng cҧn quang;
màng xѭѫng, sөn liên hӧp, sөn khӟp không cҧn quang
II.Các dҩu hiӋu cѫ bҧn cӫa tәn thѭѫng xѭѫng trên phim X quang
Mөc tiêu hӑc tұp
1. Phân tích ÿѭӧc các hình ҧnh bҩt thѭӡng cӫa xѭѫng trên phim X quang thѭӡng quy.
2. Trình bày ÿѭӧc các nhóm bӋnh lý thӇ hiӋn trên hình ҧnh X quang.
Các loҥi hình thѭѫng tәn cӫa xѭѫng ÿѭӧc chia làm 3 loҥi có liên quan ÿӃnÿӝ cҧn quang, cҩu
trúc và hình dáng, có khi riêng lҿ, có khi phӕi hӧp.
1. Bt th˱ng vÿ cn quang
Ĉӝ cҧn tia X cӫa xѭѫng tùy theo lѭӧng Calcium chӭa trong mӝtÿѫn vӏ thӇ tích. TӍ lӋ này
cNJng có giá trӏ nhѭ chӍ sӕ vӓ - tӫyÿoӣ thân xѭѫng chày:
- Giҧmÿӝ cҧn quang cӫa xѭѫng: chӍ thҩyÿѭӧc trên phim X quang quy ѭӟc khi sӕ lѭӧng calci
giҧm ít nhҩt là 30%. BiӇu hiӋn bҵng hình ҧnh sáng (ÿen hѫn) mô lành ӣ chung quanh, gӑi là
loãng xuѫng. Ta gһp quá trình này xãy ra:
+ Cho tҩt cҧ các xѭѫng, trong mӝt sӕ bӋnh lý tәng quát.
+ Mӝt cách khu trú ӣ các bӋnh nhiӉm khuҭn, ký sinh trùng, u , chҩn thѭѫng, ӣ mӝt sӕ nguyên
nhân khác.