VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN THANH MẬN
ÁN LỆ HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 9.38.01.04
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS TS. Trần Văn Độ
Hà Nội, 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các số liệu,
trích dẫn trong luận án là trung thực, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Luận án không
trùng lặp với các công trình khoa học đã công bố.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
NCS Nguyễn Thanh Mận
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1
Chƣơng 1.TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN
ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU VỀ ÁN LỆ HÌNH SỰ ............. 11
1.1. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................... 11
1.2. Nhận xét về tình hình nghiên cứu ...................................................................... 33
1.3. Giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu .................................................... 36
Chƣơng 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁN LỆ HÌNH SỰ, XÂY
DỰNG VÀ ÁP DỤNG ÁN LỆ HÌNH SỰ............................................................. 40
2.1. Khái niệm, bản chất, đặc điểm và vai trò của án lệ hình sự................................ 40
2.2. Khái niệm, đặc điểm và những nguyên tắc xây dựng án lệ hình sự ................... 53
2.3. Khái niệm, đặc điểm và các nguyên tắc áp dụng án lệ hình sự .......................... 64
Chƣơng 3. THỰC TIỄN XÂY DỰNG VÀ ÁP DỤNG ÁN LỆ HÌNH SỰ Ở
VIỆT NAM.............................................................................................................. 78
3.1. Thực tiễn xây dựng và áp dụng án lệ hình sự ..................................................... 78
3.2. Đánh giá thực tiễn xây dựng và áp dụng án lệ hình sự ..................................... 102
Chƣơng 4. YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG XÂY
DỰNG VÀ ÁP DỤNG ÁN LỆ HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM ................................. 121
4.1. Yêu cầu xây dựng, phát triển án lệ hình sự ...................................................... 121
4.2. Các giải pháp nâng cao chất lƣợng xây dựng, áp dụng án lệ hình sự ............... 127
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 148
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 152
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ALHS
Án lệ hình sự
BLHS
Bộ luật hình sự
BLDS
Bộ luật Dân sự
BLTTDS
Bộ luật Tố tụng dân sự
BLTTHS
Bộ luật Tố tụng hình sự
TAND
Tòa án nhân dân
TANDTC
Tòa án nhân dân Tối cao
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Án lệ chính thức đƣợc thừa nhận trong hệ thống pháp luật Việt Nam là
bƣớc ngoặc lớn, đánh dấu sự đột phá trong quá trình cải cách tƣ pháp. Từ những
định hƣớng về cải cách tƣ pháp trong các Nghị quyết của Đảng, những quy định
của Hiến pháp và pháp luật, TANDTC đã và đang tích cực xây dựng các đề án,
triển khai thực hiện một cách khẩn trƣơng, quyết liệt, cho ra đời những án lệ nói
chung, án lệ hình sự nói riêng, phục vụ cải cách tƣ pháp, nhằm thực hiện tốt hơn
nhiệm vụ bảo vệ công lý, hƣớng tới xây dựng Tòa án thân thiện, gần dân, là chỗ
dựa tin cậy của nhân dân và xã hội trong giai đoạn mới.
Thứ nhất, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do
dân và vì dân là một trong những nhiệm vụ ƣu tiên hàng đầu trong nội dung cải
cách tƣ pháp ở Việt Nam hiện nay. Việc quản lý nhà nƣớc và xã hội bằng pháp
luật chỉ là một yếu tố cần nhƣng chƣa đủ của một nhà nƣớc pháp quyền. Nhà
nƣớc pháp quyền đòi hỏi pháp luật phải đƣợc áp dụng một cách thống nhất. Việc
Tòa án áp dụng thống nhất pháp luật thể hiện ở những vụ án giống nhau thì phải
đƣợc xử nhƣ nhau. Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị
Về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định
hướng đến năm 2020 (Nghị quyết số 48) nhấn mạnh: Xây dựng và hoàn thiện hệ
thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, trọng tâm là
hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà
nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì
nhân dân; đổi mới căn bản cơ chế xây dựng và thực hiện pháp luật; phát huy vai
trò và hiệu lực của pháp luật để góp phần quản lý xã hội, giữ vững ổn định chính
trị, phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng Nhà nƣớc trong sạch, vững
mạnh, thực hiện quyền con ngƣời, quyền tự do, dân chủ của công dân, góp phần
đƣa nƣớc ta trở thành nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại vào năm 2020.