Luận văn
Nhân giống lan Dendrobium
bằng phương pháp gieo hạt
in-vitro
Khoaù luaän toát nghieäp – 2005 Môû ñaàu
PHAÀN I: GIÔÙI THIEÄU
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây vôùi chính saùch môû roäng ñaàu tö veà moïi maët cuûa Nhaø
nöôùc, ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa ngöôøi daân ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän vaø naâng
cao. Song song vôùi nhu caàu veà vaät chaát thì nhu caàu tinh thaàn ñaëc bieät khoâng theå thieáu
ñöôïc. Töø laâu con ngöôøi ñaõ thích troàng hoa, caây caûnh vöøa ñeå trang trí cho ñeïp, vöøa ñeå
giaûi trí tinh thaàn. Moãi ngöôøi thích troàng moät loaøi hoa khaùc nhau, vieäc löïa choïn loaøi hoa
naøo thöôøng tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän khí haäu cuûa vuøng ñoù, veû ñeïp cuûa hoa, cuõng nhö laø
hoa ñoù coù deã troàng vaø chaêm soùc hay khoâng. Hoa lan ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích, bôûi leõ
hoa lan coù caáu truùc kieâu kì vaø phöùc taïp, nhaát laø boä phaän moâi coù nhöõng neùt chaïm troå raát
tinh vi, laïi raát phuø hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu cuûa Vieät Nam, deã chaêm soùc vaø moãi ngöôøi
coù theå choïn loaïi hoa lan mình thích tuyø theo tuùi tieàn cuûa mình maø vaãn thoaû maõn ñöôïc
thuù vui tao nhaõ.
Phong lan ôû nöôùc ta raát phong phuù vaø ña daïng, coù nhieàu gioáng khaùc nhau nhö:
Cattleya, Phalaenopsis, Oncidium, Mokara, Vanda, Dendrobium… chuùng ñeàu cho hoa
raát ñeïp vaø mang nhieàu maøu saéc khaùc nhau. Noù coù theå duøng ñeå trang trí, tröng baøy, laøm
ñeïp, duøng trong caùc buoåi leã… hay ngöôøi ta coù theå baùn hoa caét caønh-kinh doanh. Trong
soá ñoù coù leõ Dendrobium laø gioáng ñaëc saéc nhaát töø maøu saéc, daïng hoa cho ñeán gioáng loaøi.
Maëc khaùc, Dendrobium cuõng raát deã troàng, raát sieâng hoa vaø laâu taøn. Do ñoù noù raát ñöôïc
öa chuoäng vaø ñöôïc troàng phoå bieán nhaát nöôùc ta hieän nay nhaèm phuïc vuï cho nhu caàu
cuoäc soáng.
Caùc nhaø troàng lan khoâng ngöøng tìm kieám caùc gioáng lan môùi ñeå thoõa maõn söï
hieáu kì cuûa mình hoaëc coù theå ñem baùn. Coù hai caùch ñeå coù ñöôïc gioáng lan môùi. Moät laø,
söu taäp nhöõng gioáng lan hoang daïi trong röøng ñem veà thuaàn hoùa, taïo caùc ñieàu kieän
nhaân taïo gioáng töï nhieân ñeå caây lan coù theå ra hoùa. Phöông phaùp naøy gaëp nhieàu ruûi ro do
ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng thuaän lôïi cho caây lan phaùt trieån. Hai laø, taïo ra nhöõng gioáng
lan lai môùi, caây lan lai seõ mang nhöõng ñaëc tính toát vöïôt troäi cuûa caû boá meï, coù theå thoûa
maõn ñöôïc nhu caàu cuûa ngöôøi thöôûng thöùc lan. Tuy nhieân khi hai caây lan lai vôùi nhau
ñaït keát quaû vaø taïo traùi caàn phaûi keát hôïp vôùi phöông phaùp gieo haït trong oáng nghieäm ñeå
haït lan coù theå naåy maàm deã daøng. Coù nhö vaäy môùi coù theå kieåm tra keát quaû cuûa vieäc lai
hai caây lan.
Xuaát phaùt töø nhu caàu thöïc tieãn, trong phaïm vi ñeà taøi naøy chuùng toâi tieán haønh
nghieân cöùu:
Nhaân gioáng lan Dendrobium baèng phöông phaùp gieo haït in-vitro.
SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 1
Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu
SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 2
PHAÀN II: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU
I. Giôùi thieäu hoï lan:
1.1 Ñaëc ñieåm chung:
Caùc hoï lan ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng loaøi hoa cao caáp trong vöông quoác
thaûo moäc, bao goàm hôn 25.000 ngaøn loaøi khaùc nhau, cuøng vôùi nhöõng loaøi môùi ñöôïc
khaùm phaù vaø moâ taû theo töøng naêm. Do bôûi chuùng ñöôïc phaân boá vuøng roäng lôùn, traûi
daøi töø ñöôøng xích ñaïo cho ñeán Baéc cöïc, töø ñoàng baèng cho ñeán caùc vuøng nuùi baêng
tuyeát, caùc loaøi lan raát khaùc bieät nhau: Lan ñaát (phaùt trieån moïc trong ñaát khaùng
nöôùc); thöïc vaät bieåu sinh hoaëc thöïc vaät phuï sinh (phaùt trieån phía treân maët ñaát hoaëc
soáng baùm treân caùc loaïi thaûo moäc khaùc, thu huùt chaát dinh döôõng vaø nöôùc töø moâi
tröôøng xung quanh); thöïc vaät phaùt trieån treân maët ñaù hoaëc ngay caû döôùi maët ñaát
(phaùt trieån döôùi beà maët cuûa moâi tröôøng caáy troàng).
Nhöõng nhaø saùng laäp ngaønh Lan hoïc ñaùng keå laø trieát gia ngöôøi Hy Laïp
Theophrastus (372-287 tröôùc Coâng nguyeân) vaø sau naøy laø nhaø thöïc vaät hoïc ngöôøi
Thuïy Ñieån Linnaeus (1707-1778). Chính Theophrastus laø ngöôøi ñaàu tieân söû duïng töø
Hy Laïp “Orchis” ñeå chæ nhoùm Lan [4].
1.2 Ñaëc ñieåm hình thaùi:
1.2.1 Cô quan dinh döôõng:
Giaû haønh (thaân giaû): chæ xuaát hieän treân caùc loaøi lan ña thaân. Giaû haønh laø
boä phaän raát caàn thieát cho söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa lan. Giaû haønh
tuy laø thaân nhöng laïi chöùa dieäp luïc, ñaây laø boä phaän döï tröõ nhieàu chaát
dinh döôõng raát caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa giaû haønh môùi. Giaû haønh
cuõng laø cô quan döï tröõ nöôùc[11].
Thaân: Thaân vaåy giaû coù nhieàu hình daùng khaùc nhau tuøy theo gioáng lan.
Treân thaân coù ñoát, treân moãi ñoát moïc moät nhaùnh laù hoaëc laù bao. Thaân laø cô
quan döï tröõ nöôùc vaø chaát dinh döôõng, maàm hoa vaø maàm laù ñeàu moïc töø
phaàn goác cuûa boä phaän thaân reã[12]. Chæ coù caùc loaøi ñôn thaân vaø moät soá
loaøi cuûa gioáng Dendrobium vaø Epidendrum vöøa coù giaû haønh, vöøa coù thaân.
Caùc loaøi lan coù thaân thöôøng khoâng coù cô quan döï tröõ nöôùc vaø chaát dinh
döôõng[11].
Laù: laø cô quan dinh döôõng cuûa hoa lan, laø xöôûng cheá taïo chaát dinh döôõng
baèng quang hôïp. Phieán laù thöôøng coù hình löôõi kieám daøi, soá löôïng vaø hình
daïng laù khaùc nhau tuøy chuûng loaïi lan khaùc nhau [12]. Laù coù theå moïc ñoái
xöùng qua gaân chính hay khoâng, laù saùt nhau ôû goác hay xeáp caùch coù beï uùp
leân nhau, chia ñoát ñeàu ñaën, coù khi thoaùi hoùa thaønh vaåy hay phình leân,
moïng nöôùc, hình daïng raát khaùc nhau [11].
Caên haønh (thaân-reã): chæ gaëp ôû lan ña thaân. Caên haønh laø nôi caáu taïo caùc
cô quan dinh döôõng môùi, treân caên haønh coù nhieàu maét soáng, cheát hoaëc
Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu
SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 3
höu nieân. Maét laù nôi hình thaønh cuõng mang raát nhieàu reã ñeå nuoâi soáng
caây lan [11].
Reã: ôû lan ña thaân, reã thöôøng ñöôïc hình thaønh töø caên haønh. Ôû caùc loaøi ñôn
thaân thì reã moïc thaúng töø thaân vaø thöôøng xen keõ vôùi laù. Reã treân khoâng cuûa
caùc loaøi lan phuï sinh coù moät truïc chính bao quanh bôûi moâ khoâng chaët,
gioáng boït bieån bao quanh goïi laø maïc. Maïc coù theå haáp thuï hôi nöôùc cuûa
khoâng khí, cuõng nhö tích tröõ nöôùc möa vaø söông ñoïng [11].
1.2.2 Cô quan sinh saûn:
Hoa: taäp hôïp thaønh cuïm hoa chuøm hay boâng. Hoa löôõng tính, ñoái xöùng
hai beân. Bao hoa daïng caùnh, rôøi nhau, xeáp thaønh 2 voøng: 3 maûnh voøng
ngoaøi (ñaøi hoa) vaø 2 maûnh voøng trong (caùnh hoa) beù hôn maûnh thöù 3 ôû
voøng trong. Maûnh naøy coù hình daïng vaø maøu saéc khaùc haún, goïi laø caùnh
moâi [13].
Quaû: khi khoâ, môû thaønh 3-6 maûnh. Haït raát nhoû vaø nhieàu, thöôøng khoâng
coù noäi nhuõ. Do nheï neân haït deã phaùt taùn nhôø gioù. Ôû nhieàu loaøi, trong quaû
coù nhöõng loâng huùt nöôùc duøng ñeå baén haït ñi. Phoâi trong haït phaùt trieån yeáu,
khoâng phaân hoùa thaønh cô quan. Haït muoán naåy maàm caàn coù naám coäng
sinh [13].
1.3 Ñaëc ñieåm veà phaân loaïi.
Orchidaceae laø moät hoï raát lôùn thuoäc lôùp Ñôn töû dieäp, phaân boá khaép nôi treân theá
giôùi [16].
ÔÛ vuøng oân ñôùi, ta gaëp nhieàu loaøi soáng ôû ñaát nhö ñòa lan; moät soá loaøi hoaïi
sinh khoâng dieäp luïc vaø soáng nhôø vaøo chaát muïc naùt trong ñaát; coù loaøi ôû
UÙc Chaâu coù theå soáng ngaàm döôùi ñaát nhö naám.
Ôû vuøng nhieät ñôùi, ta seõ gaëp nhieàu loaøi phuï sinh soáng treân caây khaùc nhö
Cattleya, Oncidium, Laelia taäp trung nhieàu ôû vuøng Trung Myõ; ôû Ñoâng
Nam AÙ ñaëc saéc nhaát laø Dendrobium vaø coøn coù Cypripedium,
Phalaenopsis, Cymbidium coù nguoàn goác ôû Indonesia.
Moät soá loaøi lan soáng treân ñaù nhö thaïch lan.
Caây lan coù theå chia laøm hai nhoùm [11]:
Nhoùm ñôn thaân: ñaây laø nhoùm chæ taêng tröôûng veà chieàu cao laøm caây daøi
ra maõi. Nhoùm ñôn thaân chia laøm hai nhoùm phuï:
- Nhoùm phuï laù moïc ñoái (Sarcanthinae): nhoùm naøy laù ñöôïc xeáp
thaønh 2 haøng moïc ñoái nhau, laù treân moät haøng xen keû vôùi laù cuûa
haøng kia. Goàm caùc gioáng nhö: Vanda, Aerides, Phalaenopsis…
- Nhoùm phuï laù deïp thaúng hay troøn (Campylocentrinae):
Papilionanthe, Luisia…
Nhoùm ña thaân: ñaây laø nhoùm goàm nhöõng caây taêng tröôûng lieân tuïc. Caên cöù
vaøo caùch ra hoa nhoùm naøy chia thaønh 2 nhoùm phuï:
Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu
SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 4
- Nhoùm ra hoa phía treân nhö: Cymbidium, Dendrobium, Oncidium…
- Nhoùm ra hoa ôû ñænh: Cattleya, Laelia, Epidendrum…
Ngoaøi ra coøn coù moät soá gioáng mang tính chaát trung gian nhö:
Centropetatum, Phachyphllum, Dichaea…
Hình 2.1: Caáu taïo cô quan sinh saûn.
a. Caáu taïo hoa chi tieát.
b. Quaû lan chín.
Hình 2.2: Moät soá gioáng hoa ñeïp cuûa hoï Orchidaceae.