Luận văn tốt nghiệp: So sánh một số giống lúa lai nhập nội từ Trung Quốc vụ mùa 2009, tại công ty cổ phần giống cây trồng Bắc Ninh

Chia sẻ: Pham Linh Dan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

278
lượt xem 94
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ ngàn đời nay, cây lúa (Oryza Stiva) đã gắn bó với con người, làng quê Việt Nam và đồng thời cũng trở thành tên gọi cho một nền văn minh- nền văn minh lúa nước.Lúa là cây lương thực chính của hơn một nửa dân số thế giới tập chung tại các nước Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ La Tinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp: So sánh một số giống lúa lai nhập nội từ Trung Quốc vụ mùa 2009, tại công ty cổ phần giống cây trồng Bắc Ninh

LU N VĂN T T NGHI P tài : “So sánh m t s gi ng lúa lai nh p n i t Trung Qu c v mùa 2009, t i công ty c ph n gi ng cây tr ng B c Ninh” 0
M CL C U ................................................................................ 5 Ph n m t M ....................................................................................... 5 1.1. tv n tài ........................................................................... 7 1.2. M c tiêu c a Ph n hai ............................................................................................... 8 Vi t Nam .......................... 8 2.1. Tình hình s n xu t lúa g o trên th gi i và 2.1.1. S n xu t lúa g o trên th gi i .......................................................... 8 Vi t Nam .......................................................... 10 2.1.2. S n xu t lúa g o c i m nông sinh h c c a cây lúa .................... 11 2.2. M t s nghiên c u v 2.2.1. Th i gian sinh trư ng ................................................................... 12 2.2.2. Nghiên c u v hình thái cây lúa ..................................................... 12 nhánh ...................................................................... 14 2.2.3. Kh năng 2.2.4. Chi u cao cây lúa ......................................................................... 15 2.2.5. B lá lúa và kh năng quang h p .................................................... 16 2.2.6. Năng su t và các y u t c u thành năng su t .................................... 16 2.2.7. Nghiên c u v kh năng ch ng ch u sâu b nh .................................. 17 Vi t Nam .... 19 2.3. Quá trình nghiên c u và phát tri n lúa lai trên th gi i và lúa ............................................ 19 2.3.1. Phát hi n và ng d ng ưu th lai 1
2.3.2. Nghiên c u, phát tri n lúa lai trên th gi i và Vi t Nam ...................... 20 2.3.2.1. Nghiên c u, phát tri n lúa lai trên th gi i ..................................... 20 Vi t Nam ..................................... 22 2.3.2.2. Nghiên c u, phát tri n lúa lai Vi t Nam ...................... 24 2.3.3. Hi n tr ng s n xu t lúa lai trên th gi i và 2.3.3.1. Hi n tr ng s n xu t lúa lai trên th gi i ........................................ 24 Vi t Nam ......................................... 25 2.3.3.2. Hi n tr ng s n xu t lúa lai Vi t Nam .......................................... 27 2.4. nh hư ng phát tri n lúa lai Ph n ba .............................................................................................. 29 a i m và th i gian nghiên c u ...................................... 30 3.1. i tư ng, i tư ng nghiên c u .................................................................. 30 3.1.1. a i m nghiên c u .................................................................... 30 3.1.2. 3.1.3. Th i gian nghiên c u ................................................................... 30 3.2. N i dung nghiên c u ..................................................................... 30 3.3. Phương pháp nghiên c u ................................................................ 30 3.3.1. B trí thí nghi m ......................................................................... 30 3.3.2. Quy trình thí nghi m ................................................................... 31 3.3.3. Các ch tiêu và phương pháp theo dõi ............................................. 32 3.3.3.1. Th i gian sinh trư ng................................................................. 32 c i m hình thái ............................................................... 32 3.3.3.2. Các 3.3.3.3 ánh giá kh năng ch ng ch u sâu b nh h i và các i u ki n b t thu n ......................................................................................................... 33 2
3.3.3.4 Năng su t và các y u t c u thành năng su t .................................. 36 3.3.3.5. ánh giá các ch tiêu ch t lư ng g o ............................................ 37 3.4. Phương pháp phân tích và s lý s li u .............................................. 38 Ph n b n ............................................................................................ 38 c i m sinh trư ng, phát tri n .............................................. 38 4.1. M t s 4.1.1. Th i gian sinh trư ng ................................................................... 38 ............................................. 42 4.1.2. c i m sinh trư ng và hình thái m ng thái tăng trư ng chi u cao cây ............................................... 44 4.1.3. nhánh ...................................................................... 48 4.1.4 ng thái ng thái tăng trư ng s lá ........................................................... 52 4.1.5. c i m nông sinh h c ................................................................. 54 4.2. 4.2.1. Hình thái lá òng và bông.............................................................. 54 4.2.1.1. Hình thái lá òng....................................................................... 54 4.2.1.2. Hình thái bông .......................................................................... 56 b n c a lá .............................................................................. 57 4.2.2. r ng c a h t ........................................................................... 57 4.2.3. ....................................................................... 58 4.2.4. Kh năng ch ng 4.2.5. Kh năng ch ng ch u sâu b nh....................................................... 58 4.2.5.1. Kh năng ch ng ch u sâu ............................................................ 59 4.2.5.2. Kh năng ch ng ch u b nh .......................................................... 60 3
4.3. Năng su t và các y u t c u thành năng su t ...................................... 61 ............................................ 61 4.3.1. Năng su t sinh v t h c và h s kinh t 4.3.2. Năng su t th c thu và các y u t c u thành năng su t ........................ 63 4.3.2.1. Các y u t c u thành năng su t .................................................... 64 4.3.2.2. Năng su t lý thuy t .................................................................... 65 4.3.2.3. Năng su t th c thu .................................................................... 66 4.4/ ánh giá ch t lư ng g o.................................................................. 66 Ph n năm ........................................................................................... 70 ..................................................................... 70 K T LU N VÀ NGH 5.1. K t lu n ........................................................................................ 70 ......................................................................................... 71 5.2. ngh .................................................................... 72 T ÀI LI U T HAM KH O 4
Ph n m t M U 1.1. tv n T ngàn i nay, cây lúa (Oryza Stiva) ã g n bó v i con ngư i, làng quê Vi t Nam và ng th i cũng tr thành tên g i cho m t n n văn minh- n n văn minh lúa nư c. Lúa là cây lương th c chính c a hơn m t n a dân s th gi i t p chung t i các nư c Châu Á, Châu Phi và Châu M La Tinh. Lúa g o có vai trò quan tr ng trong vi c m b o an ninh lương th c và n nh xã h i. Vn l n nh t c a an ninh lương th c m i qu c gia là cung c p y dinh dư ng cho m i ngư i. t ư c m c tiêu trên v phương di n t o gi ng chúng ta có th i theo hai hư ng: nâng cao năng su t cây tr ng trên m t ơn v di n tích và nâng cao ch t lư ng dinh dư ng c a cây tr ng ó. Vì v y nghiên c u ch n t o gi ng lúa ưu th lai hay còn g i là lúa lai, là m t khám phá l n nh t nâng cao năng su t, s n lư ng lúa và hi u qu canh tác lúa. Lúa lai ã ư c nghiên c u r t thành công Trung Qu c, hi n di n tích gieo tr ng lúa lai c a nư c này là 15 tri u ha, chi m kho ng 50% di n tích tr ng lúa c a Trung Qu c. Lúa lai cũng ã và ang ư c m r ng nhi u qu c gia khác nhau: Vi t Nam, n , Myanma…v i quy mô ư c t 1,35 tri u ha năm 2006. Trong ó di n tích lúa lai c a Vi t Nam kho ng 560 nghìn ha (T ng Khiêm, 2007). Lúa lai v i năng su t vư t tr i hơn lúa truy n th ng và lúa cao năng t 15 – 20%, kho ng 1-1,5 t n/ha. Như v y s n xu t lúa lai ã góp ph n làm tăng năng su t lúa, tăng thu nh p cho các h nông dân, t o thêm công ăn vi c làm nông thôn qua khâu s n xu t h t lai F1, và dành nhi u di n tích t cho các ho t ng s n xu t, kinh doanh khác mang l i l i ích cao hơn. Nh t là trong i u ki n di n tích t nông nghi p c a Vi t Nam ngày càng thu h p do phát tri n công nghi p hóa và dân s ngày càng tăng nhanh như hi n nay. 5
Theo ánh giá c a t ch c Nông Lương Liên Hi p Qu c (FAO), khu v c châu Á- Thái Bình Dương. Ngoài cư ng qu c xu t kh u g o Thái Lan, còn ba nư c khác có kh năng canh tranh v i Vi t Nam là n , Pakistan, và Trung Qu c. Khác v i các nư c khác trong khu v c 20 năm qua Vi t Nam ã th c hi n chính sách i m i toàn di n, sâu s c trong nông nghi p và kinh t nông thôn theo tinh th n ngh quy t 10 c a b chính tr (khóa VI) và các chính sách phát tri n kinh t – tài chính c a ng và nhà nư c. S n xu t nông nghi p nói chung và lúa g o nói riêng c a nư c ta ã phát tri n n nh và tăng trư ng nhanh. C th s n lư ng lúa c năm 2008 ư c t 38,6 tri u t n tăng 2,7 tri u t n (7,5%) so v i năm 2007. Nhà nư c ch trương ph n u n năm 2010 gi n nh s n lư ng lương th c kho ng 38-39 tri u t n và dành 1,3 tri u ha di n tích gieo c y lúa ch t lư ng cao ph c v xu t kh u. t ư c m c tiêu trên thì vi c nghiên c u và áp d ng lúa lai vào s n xu t là r t c n thi t. Vi c tìm ra b gi ng lúa lai m i có năng su t cao, ch t lư ng t t, kh năng sinh trư ng phát tri n t t, kh năng ch ng ch u v i i u ki n ngo i c nh, kh năng ch u thâm canh, thích h p v i ng b ng châu th Sông H ng…là y u t quan tr ng m b o an ninh lương th c. Trong công tác ch n gi ng lúa thì vi c ánh giá, kh o nghi m các gi ng lúa m i là r t quan tr ng, trên cơ s d a vào k t qu ó, sau ó ưa vào s n xu t th là căn c tìm ra ư c m t gi ng lúa m i. Vì v y tôi ti n hành tài: “So sánh m t s gi ng lúa lai nh p n i t Trung Qu c v mùa 2009, t i công ty c ph n gi ng cây tr ng B c Ninh”. 6
1.2. M c tiêu c a tài ánh giá c i m sinh trư ng, phát tri n, kh năng ch ng ch u và năng su t c a các gi ng lúa lai, t ó ch n ra gi ng lúa ưu tú ph c v s n xu t. 7
Ph n hai T NG QUAN TÀI LI U 2.1. Tình hình s n xu t lúa g o trên th gi i và Vi t Nam 2.1.1. S n xu t lúa g o trên th gi i Theo th ng kê c a FAO(2008) di n tích canh tác lúa trên toàn th gi i là 156,95 tri u ha, năng su t bình quân 4,15 t n/ha, s n lư ng 615,74 tri u t n (B ng 2.1). Trong ó di n tích lúa c a Châu Á là 140,3 tri u ha, chi m 89,39% t ng di n tích lúa toàn c u, k n là Châu Phi 9,38 tri u ha(5,97%) Châu M 6,63 tri u ha(4,22%), Châu Âu 0,60 tri u ha (0,38%)… M và Italy là hai nư c có năng su t lúa d n u th gi i v i s li u c a năm 2007 là 8,05 và 6,42 t n/ha, ti p n là Trung Qu c v i 6,34 t n/ha. Vi t Nam có năng su t lúa 4,86 t n/ha cao hơn năng su t lúa bình quân c a th gi i là 0,71 t n/ha. Nư c có năng su t lúa bình quân th p nh t th gi i là nư c Guinea có năng su t là 1,77 t n/ha. Nh ng nư c có s n lư ng lúa nhi u nh t năm 2007 là Trung Qu c 187,04 tri u t n, k n là n 141,13 tri u t n, Indonesia 57,04 tri u t n, Bangladesh 43,50 tri u t n, Vi t Nam 35,36 tri u t n… Theo Daniel Workman(2007), th trư ng g o toàn c u năm 2007 ư c t 30 tri u t n. Trong ó Châu Á xu t kh u 22,1 tri u t n chi m 76,3% s n lư ng xu t kh u g o th gi i, ti p theo là B c và Trung M 3,1 tri u t n(10,6%), Châu Âu 1,6 tri u t n (5,4%), Nam M 1,2 tri u t n (4,2%)…Sáu nư c xu t kh u g o hàng u th gi i năm 2007 là Thái Lan 10 tri u t n chi m 34,5% t ng s n lư ng xu t kh u g o, n 4,8 tri u t n (16,5%), Vi t Nam 4,1 tri u t n(14,1%), M 3,1 tri u t n (10,6%),… 8
B ng 2.1 Di n tích, năng su t, s n lư ng lúa trên th gi i năm 2007 Tên nư c Di n tích Năng su t S n lư ng (tri u ha) (t n/ha) (tri u t n) Th gi i 156,95 4,15 651,74 Châu Á 140,30 4,21 591,71 Trung Qu c 29,49 6,34 187,04 N 44,00 3,20 141,13 Indonesia 12,16 4,68 57,04 Bangladest 11,20 3,88 43,50 Thái Lan 10,36 2,69 27,87 Myanmar 8,20 3,97 32,61 Vi t Nam 7,30 4,86 35,56 Philipines 4,25 3,76 16,00 Campuchia 2,54 2,35 5,99 Châu M 6,63 4,95 32,85 Brazil 2,90 3,81 11,07 M 1,11 8,05 8,95 Colombia 0,36 6,25 2,25 Ecuador 0,32 4,00 1,30 Châu Phi 9,38 2,50 23,48 Nigeria 3,00 1,55 4,67 Guinea 0,78 1,77 1,40 Châu Âu 0,60 5,77 3,49 Italy 0,23 6,42 1,49 *Ngu n: FAOSTAT, 2008 So v i năm 2000, di n tích lúa toàn c u năm 2007 ã tăng 2,85 tri u ha, năng su t tăng 0,21 t n/ha, s n lư ng tăng 52,78 tri u t n. 9
2.1.2. S n xu t lúa g o Vi t Nam Vi t Nam là m t nư c có n n nông nghi p tương i phát tri n m nh do ã ti p thu ư c các thành t u khoa h c c a th gi i. Và ã có nhi u các chính sách yêu tiên phát tri n nông nghi p. T năm 1987 trư c khi im i s n lư ng thóc ch t 15,1 tri u t n n năm 2007 thì s n lư ng thóc t 35,56 tri u t n, g p 2,36 l n. M t t c cao hi m g p, cũng cao nh t các nư c tr ng lúa trên th gi i. C th di n tích, năng su t và s n lư ng lúa tăng r t m nh qua các năm. B ng 2.2 Di n tích, s n lư ng, năng su t lúa Vi t Nam 2000 - 2008 Năm Di n tích (Nghìn ha) Năng su t(t n/ha) S n lư ng (nghìn t n) 1998 7362,7 3,96 28919,3 1999 7653,6 4,10 31393,8 2000 7666,3 4,24 32529,5 2001 7492,7 4,29 32108,4 2002 7504,3 4,.59 34447,2 2003 7452,2 4,64 34568,8 2004 7445,3 4,86 36148,9 2005 7329,2 4,89 35832,9 2006 7324,8 4,89 35849,5 2007 7021,0 4,98 35867,5 2008 7401,5 5,09 38600,0 *Ngu n: S li u c a t ng c c th ng kê Nhìn vào b ng s li u ta th y di n tích tr ng lúa, c a Vi t Nam t năm 1998 – 2008 là không tăng mà b gi m i do phát tri n công nghi p. Nhưng năng su t, s n lư ng lúa thì l i tăng qua các năm, t cao nh t là năm 2008 s n lư ng 38600,0 nghìn t n. 10
t ư c k t qu như trên là nh vào nh ng thành t u t vi c ch n gi ng lúa m i có năng su t cao, ng n ngày, kháng sâu b nh, ch t lư ng gi ng t t, áp d ng các bi n pháp thâm canh, chuy n i cơ c u cây tr ng phù h p v i vùng sinh thái, ã làm tăng năng su t lúa c a Vi t Nam. Trong nh ng năm 70 Vi t Nam ã nh p n i r t nhi u các gi ng lúa khác nhau và ã ch n ra ư c các gi ng lúa m i th p cây, ng n ngày, năng su t cao. K t qu i u tra c a trung tâm kh o ki m nghi m gi ng cây tr ng trung ương trong hai năm 2000-2001 cho th y c nư c có trên 680 gi ng lúa ư c gieo tr ng (chưa k các gi ng a phương). 2.2. M t s nghiên c u v c i m nông sinh h c c a cây lúa phân bi t các gi ng lúa khác nhau ta d a vào c i m hình thái vì m i gi ng có c i m hình thái riêng mà ta có th d a vào ó nh n bi t: ki u cây, ki u lá, màu s c thân, lá, d ng bông, d ng h t, góc lá òng, màu s c h t.... Do v y, vi c nghiên c u hình thái c a các gi ng lúa là công vi c nghiên c u h t s c quan tr ng và c n thi t ã ư c ti n hành t lâu và ã có nhi u k t qu . c bi t là v i các gi ng lúa m i ang ư c so sánh, kh o nghi m thì vi c nghiên c u các c i m hình thái c a cây lúa là h t s c quan tr ng. Nghiên c u hình thái các gi ng lúa tr ng châu Á, Jenning (1979) cho r ng: các gi ng lúa thu c loài ph Indica thư ng cao cây, lá nh màu xanh nh t, bông xoè, h t dài, v tr u m ng, ch u phân kém, d l p , năng su t th p, cơm khô, n nhi u. Trong khi ó, các gi ng lúa thu c loài Japonica thư ng th p cây, lá to, màu xanh m, bông ch m, h t ng n, v tr u dày, thích nghi v i i u ki n thâm canh, ch u phân t t, thư ng cho năng su t cao, cơm d o, ít n . 11
2.2.1. Th i gian sinh trư ng Th i gian sinh trư ng c a cây lúa ph thu c r t nhi u vào th i v và i u ki n ngo i c nh. Trong i u ki n mi n b c nư c ta cùng m t gi ng lúa gieo tr ng trong v xuân s có th i gian sinh trư ng dài hơn v mùa. V th i gian sinh trư ng c a cây lúa, inh Văn L , 1978, Nguy n H u T và c ng s , 1997 cho r ng: Th i gian sinh trư ng c a cây lúa tính t khi h t n y m m cho n khi chín thay i t 90 - 180 ngày tuỳ theo gi ng và i u ki n ngo i c nh. Các gi ng ng n ngày nư c ta có th i gian sinh trư ng t 90 - 120 ngày, trung bình t 140 - 160 ngày. Các gi ng lúa chiêm cũ Mi n b c do nh hư ng c a nhi t th p th i gian sinh trư ng kéo dài 200 - 240 ngày, lúa n i có th lên n 270 ngày. Theo Yoshida (1972) cho r ng: nh ng gi ng lúa có th i gian sinh trư ng quá ng n thì không th cho năng su t cao vì sinh trư ng sinh dư ng b h n ch . Nhưng các gi ng lúa có th i gian sinh trư ng quá dài thì cũng cho năng su t th p vì d b l p . Hư ng ch n t o c a các nhà ch n gi ng hi n nay là ch n t o ra các gi ng ng n ngày, c m ôn d dàng tăng v , tăng s n lư ng lương th c. 2.2.2. Nghiên c u v hình thái cây lúa Cây lúa là m t cây ngũ c c quan tr ng vì th có r t nhi u công trình nghiên c u c a Vi t Nam cũng như các nư c trên th gi i quan tâm c chi u sâu và chi u r ng. c bi t các nghiên c u u hư ng n m c ích là không ng ng nâng cao năng su t, ph m ch t áp ng nhu c u trong nư c cũng như xu t kh u g o. Khi nhiên c u v lo i hình Jenninh (1964) Yoshida (1972) cho là cây ng n , lá th ng thì nhánh kho . Khi nghiên c u v lá Tsuoda (1962) và Tanaka (1964) cho bi t s sinh trư ng c a lá ng th ng k t h p v i lá tương i ng n làm gi m m nh hi n tư ng che c m l n nhau, và nâng cao hi u qu s d ng ánh sáng. G n ây 12
Hayashi và Ito cho r ng: Nh ng c trưng hình thái như góc rũ c a lá và dày c a lá có liên quan ch t ch v i nh ng khác bi t tuỳ gi ng v s truy n ánh sáng c a t ng lá. Th nhưng các nhà khoa h c Vi t Nam l i i theo m t hư ng nghiên c u khác, hư ng nghiên c u nh m vào nhu c u th c ti n là tăng năng su t lúa. ào Th Tu n (1970) ã chia lúa nư c giai o n này thành hai lo i chính. Lo i hình bông to g m các gi ng a phương và lai t o ch n l c nư c ta ph n nhi u là cao cây c y v mùa như: Tám Thơm, N p, 813, 828, A20. V chiêm xuân g m các gi ng a phương ph n nhi u g c mi n Trung B như: Gié Qu ng, Chùm Qu ng, Ba Lá. v xuân các gi ng như HN, 127, 131... Lo i hình nhi u bông như: M c Tuy n, Khô Nam Lùn, à i B c 8, gi ng a phương như: Di Hương, D Hương ph n nhi u tương i th p cây. V chiêm các gi ng như: Sài ư ng, Tép. V xuân như: Trân Châu Lùn Thư ng H i. Các gi ng to bông cho năng su t th p hơn các gi ng nhi u bông, i u ki n nư c ta các gi ng to bông khó vư t m c 50 t /ha. Nguyên nhân là vì s bông c a lo i hình này khó ưa cao lên mà ru ng lúa không b l p , kh năng tăng tr ng ru ng lúa thì có h n. i theo hư ng nghiên c u v ki u bông Tr ng An cho bi t chi u dài bông là tính tr ng di truy n c a gi ng lúa d a vào ki u bông mà chia gi ng lúa thành 2 ki u. - Ki u nhi u bông thân nh , phi n lá h p tr ng lư ng 1000 h t nh . V i s bông 300-350 bông/m2 có th t 4-7 t n/ha/v . - Ki u bông to, thân cao, phi n lá r ng và dài hơn, h t to, tr ng lư ng 1000 h t l n 25,7- 30g. Năng su t do s bông trên ơn v di n tích quy t nh, bông là 300 bông/m2, có th cho năng su t t 5-8 t n/ha/v . v im t 13
Nguy n Văn Th ng và Nguy n Văn Hoan cho r ng s bông c a ru ng lúa là y u t quan tr ng hàng u. B i v y các nhà ch n gi ng trư c khi chu n b cho b t kỳ m t quy trình ch n gi ng nào cũng c n có các thông tin y v các c trưng, hình thái c a ngu n v t li u kh i u. Do v y vi c nghiên c u hình thái c a các gi ng lúa ã ư c nghiên c u t lâu và có nhi u k t qu . 2.2.3. Kh năng nhánh nhánh là m t trong nh ng y u t quy t nh n năng su t lúa vì nó liên quan ch t ch n quá trình hình thành bông. Cây lúa có th nhánh ngay trong th i kì m khi gieo thưa (m ng nh trê). Khi c y ra ru ng, cây lúa b t u nhánh t khi h i xanh n khi làm t, làm òng. Th i gian nhánh dài hay ng n tuỳ thu c vào th i v , gi ng, các bi n pháp kĩ thu t canh tác . nhánh kho hay y u là m t tính tr ng di truy n s lư ng, có h s di truy n t th p n trung bình và ch u nhi u nh hư ng c a i u ki n ngo i c nh (Nguy n Th Trâm, 1998). Theo Vũ Tuyên Hoàng, Luy n H u Ch và Tr n Th Nhàn, (1998): " Nh ng gi ng lúa s m, t p trung s tr d và năng su t cao hơn" còn inh Văn L (1978) cho r ng: Nh ng gi ng lúa r i rác thì tr bông không t p trung, bông không u, lúa chín không u, không có l i cho quá trình thu ho ch, d n n gi m năng su t. Nguy n Xuân Hi n và Nguy n Bích Nga (1970) cho r ng: Nh ng gi ng lúa nhi t i nhi u cũng có gi i h n nào ó lá s tre l n nhau, khi bón phân m v i li u l ơng cao. Hình như nh ng ki u cây nhánh v a ph i c trưng c a ph n l n nh ng gi ng lúa Japonica c a ài Loan trong quá trình nhánh cây lúa r t m m c m v i i u ki n ngo i c nh và c i u ki n dinh dư ng. 14
Nguy n Văn Hi n nh n xét: Ki u nhánh ch m là l n, ki u nhánh xoè là tr i. 2.2.4. Chi u cao cây lúa Chi u cao cây là m t tính tr ng liên quan ch t ch n m t s tính tr ng khác: tính ch ng , dài bông… c bi t là tính ch ng . Guliaep (1975) xác nh: có 4 gen ki m tra chi u cao cây. Khi nghiên c u các d ng lùn t nhiên và t bi n, ông nh n th y có trư ng h p tính lùn ư c ki m tra b ng m t c p gen l n, có trư ng h p c hai c p và a s trư ng h p do 8 c p gen l n ki m tra là d1d2d3d4d5d6d7d8. Các nhà khoa h c t i Vi n nghiên c u lúa Qu c t (IRRI) kh ng nh: các gi ng lúa lùn có ngu n g c t Trung Qu c ( Dee - geo - woo - gen, I - geo – tze…) chúng mang gen lùn, l n nhưng không nh hư ng gì n chi u dài bông, r t có ý nghĩa trong ch n gi ng . Theo Mackill và Ruger (1979): có 4 gen quy nh tính n a lùn là sd - 1, sd-2, sd-3, sd-4, trong ó sd-1 là alen v i gen lùn c a Dee-geo Woo-gen, còn l i 3 gen kia không alen v i nhau. Tuy nhiên trong th c t r t khó phân bi t s bi u hi n khác nhau c a các lo i gen d và sd . Bùi huy áp (1970) thì có quan ni m các gi ng lúa cao cây, nhi u, chín mu n m m c m v i quang chu kỳ ã ư c gieo c y t lâu các vùng nhi t i do kh năng c a chúng có th sinh s ng nh ng m c nư c sâu ít hay nhi u có th c nh tranh ư c v i nhi u c d i và ch u ng nh ng t x u. Theo Y. Futshara, F. Kikuchi, N. Rutger (1977): Các t bi n c c lùn ph n l n ư c ki m tra b ng m t gen ơn l n, nhưng t bi n n a lùn l i ư c quy nh b i m t gen ơn tr i không hoàn toàn . 15
2.2.5. B lá lúa và kh năng quang h p B lá lúa: là m t c trưng hình thái ( dài, màu s c...) nh n di n các gi ng lúa khác nhau và quan tr ng nh t nó là cơ quan th c hi n ch c năng quang h p, chuy n t năng lư ng ánh sáng m t tr i thành năng lư ng d tr trong h t. D ng lá lúa: có r t nhi u các d ng lá lúa khác nhau như lá lá b n r ng xòe to, lá ng, lá úp lòng mo.... dài lá có quan h a hi u v i gen xác nh chi u cao cây, nhưng b chi ph i m nh b i i u ki n ngo i c nh . Tính tr ng lá òng, ng di truy n c l p v i gen lùn ki m tra dài thân và dài các lá phía dư i. Theo Nguy n Văn Hi n (2000) cho bi t: lá ng th ng ư c ki m tra b i m t c p gen l n có h s di truy n cao, c p gen này có tác d ng a hi u v a gây nên thân ng n, v a làm cho b lá ng c ng. Nh ng nghiên c u c a Nguy n H u T (1997) ch ra rõ: H s di n tích lá ph thu c vào gi ng (hình d ng lá ng hay lá r ), m t c y, lư ng phân bón, m nh và t t i a trư c tr bông. S quang h p c a cây lúa ư c quy t nh b i cư ng b c x , cư ng quang h p, ch s di n tích lá và hư ng lá. 2.2.6. Năng su t và các y u t c u thành năng su t NSLT (t / ha) = (S khóm/ m2 x s bông h u hi u/ khóm x s h t ch c/ bông x M1000 h t)/ 104. T công th c trên ta th y ư c năng su t h t và các y u t c u thành năng su t có t l thu n v i nhau. Năng su t lúa ư c hình thành b i 4 y u t - S bông/ ơn v di n tích - S h t/ bông - T l h t ch c 16
- Kh i lư ng 1000 h t Khi nghiên c u v năng su t cá th Vũ Tuyên Hoàng, Luy n H u Ch và Tr n Th Nhàn cho r ng: gi ng lúa bông to, h t to cho năng su t cao. Còn Nguy n Văn Hi n, Tr n Th Nhàn (1978): Khi nghiên c u thoát c bông cho bi t: nh ng gi ng có bông tr thoát hoàn toàn thư ng cho t l h t ch c cao. Theo Nguy n Văn Hoan cho bi t: - S tương quan gi a năng su t và s bông/ khóm m i gi ng lúa khác nhau. Nhóm lúa n a lùn có h s tương quan r = 0,85, nhóm các gi ng lúa lùn có r = 0,62, nhóm gi ng lúa cao cây có r = 0,54. - M i tương quan gi a năng su t và chi u cao cây thì nhóm lúa lùn là ch t nh t có r = 0,62, nhóm lúa bán lùn có r = 0,49 trong khi ó nhóm lúa cao cây có r = 0,37. 2.2.7. Nghiên c u v kh năng ch ng ch u sâu b nh Trong quá trình s n su t cây lúa ch u nh hư ng tr c ti p c a y u t th i ti t và sâu b nh phá h i. Do nhu c u c a con ngư i v s n lư ng, v ch t lư ng ã làm cho cây lúa phát tri n m t cân i nhi u b n năng di truy n không th phát huy. Kh năng ch ng ch u v i i u ki n ngo i c nh ngày càng y u i. D n n r i do trong s n su t ngày càng nhi u. Do v y các nhà khoa h c ã d y công nghiên c u t o ra ư c nh ng gi ng v a cho năng su t cao l i có kh năng kháng sâu b nh t t. Công trình nghiên c u c a Mainakata Viakinoto (1967) cho bi t m t s ch t như acid benzoic, acid dicilic và m t s acid béo phân l p ư c t m t s gi ng lúa có tác d ng kìm hãm s phát tri n c a sâu c thân. Saleo, Kto (1980) ã phát hi n ư c tính ch ng ch u sâu c thân là do c u t o gi a ph n c a thân, r có mô dày bó m ch ch c và kho ng r ng trong thân r h p. 17
Theo Painter (1951, 1958) cho r ng: Tính ch ng sâu h i c a cây thư ng có nguyên nhân ph c t p nhưng ngư i ta phân l p cơ ch tính ch ng sâu thành 3 lo i l n. - Không ưa thích: Cây có nh ng y u t làm sâu h i không thích n ăn, tr ng. - Không duy trì s s ng: Cây ch gây nh hư ng s u n s sinh s ng, sinh trư ng và sinh s n c a sâu b nh. - Ch u ng: Kh năng cây ch b thi t h i ít khi có m t qu n th ông gây ra thi t h i n ng cho nh ng cây ch m n c m. Có nhi u nh n xét khác nhau v tính m n c m v i sâu b nh. Theo (Shiraki 1917, Gotvander 1925) thì nh ng gi ng có râu m n c m hơn nh ng gi ng không râu. Nh ng gi ng lúa có lông trên m t b n ít b sâu phá h i (Mutsuo,1953) còn Israll Veramusthy và Rao l i cho r ng ph n l n nh ng gi ng ch ng sâu có nh ng l p mô c ng ho c mô hoá linhin dư i bi u bì, nh ng gi ng có m t thân g g thư ng ít b sâu phá h i hơn nh ng gi ng có m t thân nh n. Có cùng quan i m v i Israll Veramusthy và Rao, nguy n Xuân Hi n (1976) cho r ng nh ng gi ng ch ng sâu c thân là nh ng gi ng có l p mô c ng ho c mô hoá LiNhin dư i bi u bì, nh ng gi ng có khoang thân h p hơn l i ít m m c m v i sâu c thân. Nh ng gi ng có m t thân g thư ng ít b sâu phá h i hơn nh ng gi ng có m t thân nh n. Nh ng gi ng lúa có lư ng silic trong thân cao ít m m c m v i sâu c thân hơn nh ng gi ng có lư ng silic th p. 18
2.3. Quá trình nghiên c u và phát tri n lúa lai trên th gi i và Vi t Nam 2.3.1. Phát hi n và ng d ng ưu th lai lúa Ưu th lai (heterosis) là m t thu t ng ch tính hơn h n c a con lai F1 so v i b m chúng v các tính tr ng hình thái, kh năng sinh trư ng, s c s ng, năng su t, ch t lư ng.... Vi c s d ng r ng rãi gi ng lai F1 vào s n xu t ã làm tăng năng su t nhi u lo i cây tr ng c bi t là nhóm cây lương th c, cây th c ph m làm tăng thu nh p cho ngư i nông dân, tăng hi u qu s n xu t nông nghi p. Ưu th lai là hi n tư ng ph bi n trong tr ng tr t và chăn nuôi. Vào năm 584 trư c công nguyên ngư i c xưa ã lai Ng a v i L a thu ư c con La (con lai F1) có thân hình tuy nh hơn Ng a, nhưng r t dai s c, ch u h n gi i. Năm 1763 Kolreuter ã phát hi n ưu th lai cây thu c lá khi tr ng gi ng thu c lá Nga c nh ru ng thu c lá Pêru. Nh ng năm 1866-1867 Darwin sau khi nghiên c u nh ng bi n d c a th c v t t th ph n và giao ph n ã ch r a r ng ngô có ưu th lai. Năm 1926, J.W. Jones (nhà th c v t h c ngư i M ) l n u tiên báo cáo v s xu t hi n ưu th lai trên nh ng tính tr ng s lư ng và năng su t. Ti p sau ó là nhi u công trình nghiên c u xác nh n s xu t hi n ưu th lai v năng su t, các y u t c u thành năng su t (Li, 1977; Lin và Yuan, 1980); v s tích lũy ch t khô (Rao, 1965; Jening,1967)… Tuy nhiên lúa là cây t th ph n i n hình, kh năng nh n ph n ngoài là r t th p do ó khai thác ưu th lai lúa c bi t khó khăn khâu s n xu t h t lai F1. Nh ng năm u c a th p k 60, Yuan Long Ping ã cùng ng nghi p phát hi n ư c cây lúa d i b t d c trong loài lúa d i Qryza fatua spontanea. Sau khi thu v , nghiên c u, lai t o h ã chuy n ư c tính b t d c c hoang d i này vào lúa tr ng và t o ra nh ng v t li u di truy n m i giúp cho vi c 19