6
quan trọng nhất tạo nên sự thống nhất hữu cơ giữa xã hội và tự nhiên. Bởi "lao động
trước hết là một quá trình diễn ra giữa con người và tự nhiên, một quá trình trong đó
bằng hoạt động của chính mình, con người làm trung gian, điều tiết và kiểm soát sự
trao đổi chất giữa họ và tự nhiên".
Sự trao đổi chất giữa con người và tự nhiên thể hiện ở chỗ: tự nhiên cung cấp cho
con người điều kiện vật chất để con người sống và tiến hành hoạt động sản xuất.
Cũng chính trong quá trình sử dụng những nguồn vật chất này con người đã làm biến
đổi nó và các điều kiện môi trường xung quanh tức là làm biến đổi tự nhiên một cách
mạnh mẽ. Hoạt động sống và lao động sản xuất của con người trong xã hội là vô cùng
phong phú nên sự tác động vào tự nhiên cũng vô cùng phong phú nên sự tác động vào
tự nhiên cũng vô cùng phong phú như khai thác khoáng sản, đánh bắt cá hay kể cả
đốt rừng, đẩy trả rác thải ra tự nhiên...
Thực tế xã hội luôn tác động tự nhiên. Giờ đây với sức mạnh của khoa học công
nghệ, một lực lượng dân số khổng lồ, sự tác động này trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ
hết.
Vấn đề hiện nay là trong quá trình tác động nàycon người cần kiểm tra, điều tiết
việc sử dụng khai thác, bảo quản các nguồn vật chất của tự nhiên, nếu không thì
khủng hoảng sẽ xảy ra, sự cân bằng của hệ thống tự nhiên - xã hội sẽ bị đe dọa. ấy
vậy mà hiện nay con người lại đang đi ngược lại với những điều đúng đắn: Con người
chính là sinh vật có khả năng làm biến đổi tự nhiên nhiều nhất - Chính vì vậy họ đang
là sinh vật tàn phá thiên nhiên khủng khiếp nhất.
Tóm lại trong mối quan hệ với môi trường tự nhiên xã hội có vai trò ngày càng
quan trọng. Để giữ gìn môi trường tồn tại và phát triển của mình con người cần nắm
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
7
chắc các qui luật tự nhiên, kiểm tra điều tiết sử dụng hợp lí, bảo quản khai thác có
hiệu quả đảm bảo khả năng tái tạo các nguồn vật chất của tự nhiên, đảm bảo cân bằng
hệ thống tự nhiên - xã hội.
1.2.5. Những yếu tố tác động đến mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội:
Có nhiều yếu tố tác động đến mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội trong đó quan
trọng nhất là trình độ phàt triển của xã hội và sự độ nhận thức, vận dụng qui luật tự
nhiên, xã hội vào hoạt động thực tiễn của con người.
Mối quan hệ tự nhiên và xã hội phụ thuộc vào trình độ phát triển của xã hội:
Thông qua các hoạt động của con người lịch sử tự nhiên và lịch sử xã hội đã
trở nên gắn bó và quy định lẫn nhau. Sự gắn bó và quy định này phụ thuộc vào trình
độ phát triển của xã hội mà tiêu chí để đánh giá là phương thức sản xuất. Sự ra đời
của những phương thức sản xuất mới quyết định sự biến chuyển về chất của xã hội
loài người. Chính phương thức sản xuất quy định tính chất của mối quan hệ giữa tự
nhiên và xã hội vì mỗi phương thức sản xuất khác nhau sẽ có những công cụ lao động
khác nhau để khai thác giới tự nhiên, sẽ có những mục đích tiến hành sản xuất khác
nhau. Khi công cụ thay đổi, mục đích sản xuất của mỗi chế độ sản xuất thay đổi thì
tính chất của mối quan hệ giữa xã hội và tự nhiên cũng thay đổi theo.
Ngày nay, khi có khoa học và kĩ thuật phát triển song với chế độ sở hữu tư nhân tư
bản chủ nghĩa thì con người coi tự nhiên không chỉ là môi trường sống mà còn là đối
tượng chiếm đoạt nhằm mục đích lợi nhuận. Khủng hoảng môi trường đã xảy ra ở
nhiều nơi và đang đe dọa sự sống của nhân loại. Để tồn tại và phát triển con người
phải chung sống hòa bình với thiên nhiên, thay đổi cách đối xử với tự nhiên mà quan
trọng nhất là phải xóa bỏ chế độ tư hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa - nguồn gốc sâu xa
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
8
của việc phá hoại tự nhiên nhằm tối đa hóa lợi nhuận. Nhiệm vụ này là nhiệm vụ của
tất cả mọi người.
Mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội phụ thuộc vào trình độ nhận thức và vận dụng
các quy luật trong hoạt động thực tiễn:
Mối quan hệ giữa tự nhiên và con người được thể hiện thông qua hoạt động của
con người. Song con người hành động theo suy nghĩ do đó mối quan hệ giữa tự nhiên
và xã hội phụ thuộc vào trình độ nhận thức, trước hết là nhận thức các quy luật và
việc vận dụng nó trong các hoạt động thực tiễn.
Một nhận thức tốt đi kèm với những hành động theo quy luật thì con người đã tạo
ra một thế giới hài hỏa, thuận lợi cho sự phát triển lâu dài của xã hội. Ngược lại, nếu
làm trái quy luật, chỉ khai thác, chiếm đoạt những cái có sẵn trong giới tự nhiên thì sự
nghèo nàn đi của giới tự nhiên và việc phá vỡ cân bằng hệ thống tự nhiên - xã hội là
không tránh khỏi. Con người sẽ phải trả giá và chịu diệt vong.
Việc nhận thức quy luật tự nhiên cần đi kèm việc nhận thức quy luật của xã hội và
đồng thời vận dụng chúng trong thực tiễn.
Thời đại ngày nay khoa học kĩ thuật phát triển, nhận thức đã được nang lên nhiều
vấn đề còn lại là phải hành động cho đúng.
Để tuân theo các quy luật tự nhiên thì việc xóa bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa là con
đường duy nhất.
1.2.6. Môi trường - vấn đề của chúng ta:
Nằm trong mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội, môi trường và ảnh hưởng của nó
đến sự tồn tại và phát triển của xã hội có lẽ là vấn đề quen thuộc nhất, nó thường
xuyên được nhắc đến quanh ta.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
9
Môi trường là gì?
Môi trường là toàn bộ những điều kiện mà trong đó con người sinh sống. Khái
niệm này bao hàm cả môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. ở đây chúng ta sẽ chỉ
chủ yếu xét đến môi trường tự nhiên.
Môi trường tự nhiên được sử dụng với nhiều tên gọi khác nhau như môi trường
sinh thái, môi trường sinh quyển. Môi trường sinh thái là điều kiện thường xuyên và
tất yếu đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội.
Như vậy trong mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội thì môi trường sinh thái đại
diện cho bộ phận còn lại của tự nhiên bên cạnh bộ phận đặc thù của tự nhiên là xã
hội.
Vai trò của môi trường sinh thái đối với xã hội trong quá trình lịch sử ở những giai
đoạn khác nhau cũng được thể hiện một cách khác nhau.
Khi xã hội còn ở trình độ mông muội - khi con người chủ yếu chỉ biết săn bắt hái
lượm những sản phẩm có sẵn trong tự nhiên thì hầu như con người hoàn toàn bị giới
tự nhiên chi phối, thống trị. Cuộc sống xã hội hoàn toàn phụ thuộc môi trường tự
nhiên.
Khi con người văn minh hơn - nhất là khi khoa học kĩ thuật phát triển thì con
người đã từng bước chế ngự được tự nhiên. Con người đã từng bước chế ngự , khai
thác tự nhiên phục vụ cho nhu cầu của mình. Nhiều ngành nghề ra đời từ những điều
kiện tự nhiên như nông nghiệp, lâm nghiệp, khai thác khoáng sản, đồng thời có
những ngành ít phụ thuộc tự nhiên hơn cũng ra đời như điện tử, phần mềm (mới ra
đời trong thời gian gần đây).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
10
Tuy nhiên cho đến nay xã hội vẫn phụ thuộc môi trường tự nhiên rất nhiều, nó có
thể tạo điều kiện thuận lợi hoặc gây khó khăn cho sản xuất, do đó ảnh hưởng đến
năng suất lao động, tốc độ phát triển của xã hội.
Ta có thể lấy một ví dụ về sự ảnh hưởng của môi trường đối với sự phát triển của
xã hội, hãy xem những sự phụ thuộc vào môi trường tự nhiên từ xa xưa của các xã
hội đã ảnh hưởng đến tận ngày nay như thế nào:
Đây là một đoạn trích từ bài viết "Jared Diamond và vận mệnh của các nền văn
minh" của tác giả Trần Hữu Dũng đăng trên tạp chí Tia Sáng số 3, tháng 3, năm
2005:
Trong cuốn "Súng, Vi trùng, và Thép: Định mệnh của các Xã hội Loài người"
(Guns, germs and Steel: The Fates of Human Societies", New York: Norton, 1997)
Jared Diamond viện dẫn những yếu tố môi trường và cấu trúc để giải thích tại sao các
nước Tây phương trổ nên thống trị thế giới. Mục đích của ông, Diamond bộc bạch
ngay từ đầu, là nhằm triệt hạ những ý kiến cho rằng chủng tộc, văn hóa và truyền
thống có ảnh hưởng quyết định đến những khác biệt về công nghệ của những xã hội
khác nhau, trên những châu lục khác nhau, trong suốt lịch sử.
Diamond tóm tắt phát hiện của ông như sau: Lịch sử của các nhóm dân khác nhau
không phải vì sự khác biệt sinh học (biological) giữa các sắc dân mà vì sự khác biệt
về môi trường sinh sống ngay từ đầu. Nói cách khác, lý do căn bản của sự bất bình
đẳng trong thế giới ngày nay bắt nguồn từ rất xa trong quá khứ.
H•y lấy năm 1500 sau công nguyên làm điểm mốc. Có thể xem năm này là khởi
điểm thời kỳ các nước châu Âu đi chinh phục các châu lục khác. Lúc ấy thì các nước
đã có sự khác biệt về trình độ công nghệ và tổ chức chính trị. Phần lớn Âu, á và Bắc
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
