N N GIÁO D C VI T NAM T X A Đ N NAYỀ Ụ Ệ Ừ Ư Ế
1) N n giáo d c c a Vi t Nam t th k 14 đ n cu i th k 19ề ụ ủ ệ ừ ế ỷ ế ố ế ỷ
Thăng Long th i kỳ phong ki n là trung tâm văn hóa, giáo d c c a c n c. Đây chính là n iờ ế ụ ủ ả ướ ơ
h i t , đào t o ngu n nhân tài cho h th ng quan l i trung ng. Đã có r t nhi u nhà Nho n iộ ụ ạ ồ ệ ố ạ ươ ấ ề ổ
ti ng c a Thăng Long qua các tri u đ i nh Chu Văn An, Lê Thánh Tông, Cao Bá Quát…ế ủ ề ạ ư
Đ t n c ta tr i qua nghìn năm B c thu c, r iấ ướ ả ắ ộ ồ ngay c khi xây d ng nhà n c đ c l p d iả ự ướ ộ ậ ướ
ch đ phong ki n nh ng đ t n c v n ch u nh h ng sâu s c c a n n giáo d c ph ngế ộ ế ư ấ ướ ẫ ị ả ưở ắ ủ ề ụ ươ
B c mà ch y u là Trung Qu c.ắ ủ ế ố
H th ng giáo d c qua các tri u đ i phong ki n đ u d a trên t t ng c a Nho giáo. Nh ngệ ố ụ ề ạ ế ề ự ư ưở ủ ữ
môn h c, nh ng hình th c thi c , tuy n ch n quan l i cho h th ng chính quy n cai tr tọ ữ ứ ử ể ọ ạ ệ ố ề ị ừ
trung ng đ n đ a ph ng đ u ch u nh h ng n ng n t Trung Qu c phong ki n. ươ ế ị ươ ề ị ả ưở ặ ề ừ ố ế
Giờ học Địa lý
th i kỳ này, các tri u đ i phong ki n Đ i Vi t xây d ng Nhà n c theo mô hình Nhà n cỞ ờ ề ạ ế ạ ệ ự ướ ướ
Nho giáo c a Trung Hoa. T c c u lu t pháp, hành chính đ n giáo d c, văn ch ng và nghủ ừ ơ ấ ậ ế ụ ươ ệ
thu t đ u r p khuôn theo m u Trung Hoa .ậ ề ậ ẫ
Trong giáo d c thì th c hành ch đ khoa c , dùng ch Hán và ch Nho, đào t o nhân tàiụ ự ế ộ ử ữ ữ ạ
ph c v cho b máy hành chính c a các Hoàng Tri u và xây d ng nh ng c l phong ki n đ aụ ụ ộ ủ ề ự ữ ổ ệ ế ị
ph ng theo Nho giáo. M i khoa thi có 3 kỳ thi quan tr ng nh t là thi H ng, thi H i và thiươ ỗ ọ ấ ươ ộ
Đình. Tài li u dùng đ gi ng d y, h c t p và thi c g m các tài li u chính c a Nho h c Trungệ ể ả ạ ọ ậ ử ồ ệ ủ ọ
Hoa là: T th , Ngũ kinh và S Trung Hoa (t c B c s ). Riêng th i Nguy n (1802-1919) cóứ ư ử ứ ắ ử ờ ễ
thêm tài li u do ng i Vi t biên so n là: S h c v n tân, Âu h c ngũ ngôn thi và Nam s .ệ ườ ệ ạ ơ ọ ấ ọ ử
Ph ng pháp giáo d c ch y u là d y, h c thu c lòng.ươ ụ ủ ế ạ ọ ộ
M t l p h c th i x a.ộ ớ ọ ờ ư
2) N n giáo d c c a Vi t Nam th i thu c Pháp ( 1887-1945)ề ụ ủ ệ ờ ộ
Tháng 8/1858, Pháp b t đ u xâm l c Vi t Nam. Năm 1887, Pháp đã hoàn thành quá trình xâmắ ầ ượ ệ
l c Vi t Nam và đã c ng c xong b máy cai tr t i n c ta. T th p k 1910 Vi t Nam đãượ ệ ủ ố ộ ị ạ ướ ừ ậ ỷ ở ệ
có cu c c i cách giáo d c, xoá b hoàn toàn Nho h c đi cùng v i ch Hán, thay b ng phongộ ả ụ ỏ ọ ớ ữ ằ
trào tân h c dùng ch qu c ng . T đó t o ra m t t ng l p trí th c m i xu t thân t truy nọ ữ ố ữ ừ ạ ộ ầ ớ ứ ớ ấ ừ ề
th ng Nho giáo nh ng đ c ti p c n v i Văn hoá Ph ng Tây.ố ư ượ ế ậ ớ ươ
Năm 1864 di n ra kỳ thi H ng cu i cùng Nam Kỳ (t ch c ba t nh mi n Tây tr c khi bễ ươ ố ở ổ ứ ở ỉ ề ướ ị
Pháp chi m).ế Từ 1878 ch Hán trong gi y t công văn các c quan hành chính đ c thay thữ ấ ờ ơ ượ ế
b ng ch Pháp và ch qu c ng .ằ ữ ữ ố ữ
B c Kỳ và Trung Kỳ, d i quy ch b o h , s thay đ i v giáo d c ch m h n.Ở ắ ướ ế ả ộ ự ổ ề ụ ậ ơ Kỳ thi
H ng cu i cùng B c là năm t Mão 1915 và Hu năm M u Ng 1918.ươ ố ở ắ Ấ ở ế ậ ọ Ch đ giáo d cế ộ ụ
và khoa c Nho h c th c s ch m d t v i khoa thi H i cu i cùng năm K Mùi 1919 ử ọ ự ự ấ ứ ớ ộ ố ỷ ở
Hu .ế Tuy v y mãi đ n năm 1932 b máy quan l i c a tri u đình m i b vi c dùng ch Hánậ ế ộ ạ ủ ề ớ ỏ ệ ữ
và thay th b ng ch Pháp hay ch qu c ng .ế ằ ữ ữ ố ữ
Nh m thay th Hán ng b ng ngôn ng Pháp và ch qu c ng , th c dân Pháp đã l p ra nhi uằ ế ữ ằ ữ ữ ố ữ ự ậ ề
c s đ truy n bá và đ đáp ng nhu c u c p bách trong th i gian đ u, th c dân Pháp đãơ ở ể ề ể ứ ầ ấ ờ ầ ự
thi t l p các tr ng đào t o thông ngôn.ế ậ ườ ạ Ngày 8/5/1861 Đô Đ c Charner ký ngh đ nh l pố ị ị ậ
tr ng Collège d'Adran đ đào t o thông ngôn ng i Vi t và cho c ng i Pháp mu n h cườ ể ạ ườ ệ ả ườ ố ọ
ti ng Vi t.ế ệ Tr ng Thông Ngôn đ c thi t l p Sài Gòn năm 1864, Hà N i năm 1905.ườ ượ ế ậ ở ở ộ
Pháp còn thi t l p các Tr ng H u B (chu n b b ra làm quan) Hà N i năm 1903 và ế ậ ườ ậ ổ ẩ ị ổ ở ộ ở
Hu năm 1911.ế Đây là nh ng b c đ u trong vi c thi t l p m t giáo d c c a Pháp. ữ ướ ầ ệ ế ậ ộ ụ ủ
Các học trò đang chăm chú nghe giảng
Tr ng Đông Kinh Nghĩa Th c là ngôi tr ng do nh ng ng i yêu n c l p ra. Tr ngườ ụ ườ ữ ườ ướ ậ ườ
không thu h c phí và giáo viên ban đ u cũng không có l ng. Ban đ u, ngu n kinh phí c aọ ầ ươ ầ ồ ủ
tr ng d a vào s ng h c a các h i viên và nh ng ng i h o tâm yêu n c, cũng nh cácườ ự ự ủ ộ ủ ộ ữ ườ ả ướ ư
kho n đóng góp t nguy n c a h c sinh. N i dung giáo d c c a tr ng ch y u là trau d iả ự ệ ủ ọ ộ ụ ủ ườ ủ ế ồ
ki n th c m i và th c t nh lòng yêu n c.ế ứ ớ ứ ỉ ướ
Tr ng còn giúp đ sách v cho nh ng ng i nghèo hi u h c. Đ n tháng 5, Th ng s B cườ ỡ ở ữ ườ ế ọ ế ố ứ ắ
Kỳ m i chính th c c p gi y phép cho tr ng ho t đ ng. Lúc phát tri n nh t, tr ng có đ nớ ứ ấ ấ ườ ạ ộ ể ấ ườ ế
40 l p và trên 1.000 h c sinh, tr ng có c ch cho h c sinh ăn không m t ti n.ớ ọ ườ ả ỗ ọ ở ấ ề
Đông Kinh Nghĩa Th c nhanh chóng tr nên n i ti ng bên trong Hà N i, nhi u t nh lân c nụ ở ổ ế ộ ề ỉ ậ
cũng đã có các h i nhóm m l p, xin sách giáo khoa c a tr ng v gi ng d y. Th m chí,ộ ở ớ ủ ườ ề ả ạ ậ
nh ng ng i duy tân đó còn c ng i đi liên h v i phong trào ch ng Pháp c a Hoàng Hoaữ ườ ử ườ ệ ớ ố ủ
Thám, mu n ng vi n cho nghĩa quân Yên Th ...ố ứ ệ ế
Ban đ u, chính quy n Pháp cho phép cho Đông Kinh Nghĩa Th c ho t đ ng h p pháp, v sauầ ề ụ ạ ộ ợ ề
nh n th y đây có th là m t m i nguy đ i v i ch đ thu c đ a, vào tháng 11 năm 1907ậ ấ ể ộ ố ố ớ ế ộ ộ ị
tr ng b chính quy n th c dân bu c ph i gi i tán. ườ ị ề ự ộ ả ả
S ra đ i c a các tr ng h c do ng i Pháp l p và tr ng h c do nh ng sĩ phu canh tân yêuự ờ ủ ườ ọ ườ ậ ườ ọ ữ
n c l p có s đ i l p v m c đích trong vi c đào t o th h thanh thi u niên Vi t Namướ ậ ự ố ậ ề ụ ệ ạ ế ệ ế ở ệ
trong th i kỳ đ t n c d i s xâm l c c a ch đ th c dân.ờ ấ ướ ướ ự ượ ủ ế ộ ự
M c dù ch đ giáo d c c a Pháp có nhi u m t tiêu c cặ ế ộ ụ ủ ề ặ ự nh ng cũng không th ph nh n tácư ể ủ ậ
đ ng c a nó đ i v i n n giáo d c Vi t Nam mà tiêu bi u chính là kh i g i lòng yêu n c,ộ ủ ố ớ ề ụ ệ ể ơ ợ ướ
ni m t tôn c a dân t c trong m i ng i Vi t Nam yêu n c. Tr ng Đông Kinh Nghĩa Th cề ự ủ ộ ỗ ườ ệ ướ ườ ụ
là minh ch ng tiêu bi u nh t m đ u cho n n giáo d c đào t o ra nh ng con ng i Vi t Namứ ể ấ ở ầ ề ụ ạ ữ ườ ệ
yêu n c.ướ
3) N n giáo d c c a n c Vi t Nam Dân ch C ng hòa t sau cách m ng thángề ụ ủ ướ ệ ủ ộ ừ ạ
8/1945 đ n 1985:ế
K t sau ngày Vi t Nam tuyên b đ c l p 2/9/1945 và thành l p n c Vi t Nam Dân chể ừ ệ ố ộ ậ ậ ướ ệ ủ
C ng hòa, ch ng trình giáo d c Vi t Nam đ c g i là ch ng trình Hoàng Xuân Hãn,ộ ươ ụ ở ệ ượ ọ ươ
cùng v i ch ng trình Bình dân h c v xoá n n mù ch , đ c th c hi n mi n B c và mi nớ ươ ọ ụ ạ ữ ượ ự ệ ở ề ắ ề
Trung (tr mi n Nam, quân Pháp đã tr l i xâm l c l n th hai) cho đ n ngày toàn qu cừ ề ở ạ ượ ầ ứ ế ố
kháng chi n tháng 12/1946.ế