Nền giáo dục của Việt Nam từ thế kỷ 14 đến cuối thế kỷ 19

N N GIÁO D C VI T NAM T X A Đ N NAY

Ừ Ư Ế

Ụ

Ệ

Ề

1) N n giáo d c c a Vi t Nam t th k 14 đ n cu i th k 19 ụ ủ ề ệ ừ ế ỷ ế ỷ ố ế

ờ ế i trung ồ ạ ạ ụ ủ ả ướ ấ ươ c. Đây chính là n i ơ ổ ng. Đã có r t nhi u nhà Nho n i ề ề ệ ố ạ ư c ta tr i qua nghìn năm B c thu c, r i ả ướ ộ ậ ộ c v n ch u nh h ả ng sâu s c c a n n giáo d c ph ưở ồ ngay c khi xây d ng nhà n ị ả c đ c l p d ụ i ướ ươ ng ự ắ ủ ư ề ẫ ủ ế

ế ề ạ t ư ưở ệ ố ng đ n đ a ph ng n ng n t Thăng Long th i kỳ phong ki n là trung tâm văn hóa, giáo d c c a c n , đào t o ngu n nhân tài cho h th ng quan l h i t ộ ụ ti ng c a Thăng Long qua các tri u đ i nh Chu Văn An, Lê Thánh Tông, Cao Bá Quát… ế ủ Đ t n ắ ấ ướ ch đ phong ki n nh ng đ t n ấ ướ ế ế ộ B c mà ch y u là Trung Qu c. ắ ố H th ng giáo d c qua các tri u đ i phong ki n đ u d a trên t ệ ố ề ụ môn h c, nh ng hình th c thi c , tuy n ch n quan l ọ trung ươ ự ủ i cho h th ng chính quy n cai tr t ạ Trung Qu c phong ki n. ề ừ ng c a Nho giáo. Nh ng ữ ị ừ ề ế ứ ử ng đ u ch u nh h ươ ể ị ả ọ ưở ữ ế ề ặ ố ị

Giờ học Địa lý

th i kỳ này, các tri u đ i phong ki n Đ i Vi t xây d ng Nhà n ự ướ ề ế ệ ạ ạ ng và ngh c theo mô hình Nhà n ụ ươ ế ướ c ệ Ở ờ Nho giáo c a Trung Hoa. T c c u lu t pháp, hành chính đ n giáo d c, văn ch ậ thu t đ u r p khuôn theo m u Trung Hoa . ủ ậ ề ậ ừ ơ ấ ẫ

ự ụ ữ ạ ộ ế ộ ủ ữ ữ ự ề ế ụ ụ ươ ấ ọ ỗ ể ả ọ ậ ệ ạ ử ờ i Vi ệ ứ ư ệ ọ ử ồ ắ ử ấ ng pháp giáo d c ch y u là d y, h c thu c lòng. Trong giáo d c thì th c hành ch đ khoa c , dùng ch Hán và ch Nho, đào t o nhân tài ử ị phong ki n đ a ph c v cho b máy hành chính c a các Hoàng Tri u và xây d ng nh ng c l ổ ệ ph ng theo Nho giáo. M i khoa thi có 3 kỳ thi quan tr ng nh t là thi H ng, thi H i và thi ộ ươ Đình. Tài li u dùng đ gi ng d y, h c t p và thi c g m các tài li u chính c a Nho h c Trung ọ ủ Hoa là: T th , Ngũ kinh và S Trung Hoa (t c B c s ). Riêng th i Nguy n (1802-1919) có ễ ứ thêm tài li u do ng ử t biên so n là: S h c v n tân, Âu h c ngũ ngôn thi và Nam s . ơ ọ Ph ộ ệ ủ ế ườ ụ ạ ạ ươ ọ

M t l p h c th i x a. ọ ờ ư ộ ớ

2) N n giáo d c c a Vi t Nam th i thu c Pháp ( 1887-1945) ụ ủ ề ệ ờ ộ

ượ ệ c Vi ắ ầ ủ t Nam và đã c ng c xong b máy cai tr t ố c Vi ộ ỷ ừ ậ ớ ụ ữ ệ ộ ả ọ ỏ ữ ừ ữ ứ ấ ố ớ Văn hoá Ph c Tháng 8/1858, Pháp b t đ u xâm l t Nam. Năm 1887, Pháp đã hoàn thành quá trình xâm Vi l t Nam đã c ta. T th p k 1910 ở ệ ượ có cu c c i cách giáo d c, xoá b hoàn toàn Nho h c đi cùng v i ch Hán, thay b ng phong ằ ề trào tân h c dùng ch qu c ng . T đó t o ra m t t ng l p trí th c m i xu t thân t truy n ừ ạ ng Tây. th ng Nho giáo nh ng đ ươ i n ị ạ ướ ọ ộ ầ ớ ti p c n v i ớ ậ ượ ư ế ố

Nam Kỳ (t ỉ ố ề c khi b ướ c thay th công văn các c quan hành chính đ ị ế ch c ổ ứ ở ơ ba t nh mi n Tây tr ượ ữ

ụ ướ ậ ế Ấ ộ ự ở ọ ố ử ứ ớ ự ự B c là năm ở ắ ọ ế ả t Mão 1915 và ấ ổ ề Hu năm M u Ng 1918. ậ ố ế ộ ỷ ơ Kỳ thi ụ Ch đ giáo d c ở i c a tri u đình m i b vi c dùng ch Hán ớ ỏ ệ ạ ủ ộ ề ữ ế ữ

ộ ữ ố ữ ữ ố ữ ự ằ ậ ữ ằ ể ứ ự ầ ờ ườ i Vi ị ố ệ ả ố t và cho c ng ở ệ Tr t. ườ t l p các Tr ế ậ c thi ổ ở t l p m t giáo d c c a Pháp. Đây là nh ng b ậ ế ằ ế ề t l p các tr ạ ng Collège d'Adran đ đào t o thông ngôn ng ườ ạ ể Sài Gòn năm 1864, t l p ng Thông Ngôn đ ế ậ ở ượ ậ ị ổ ẩ c đ u trong vi c thi ướ ầ ng H u B (chu n b b ra làm quan) ệ ộ ụ ủ ườ ữ ế ậ ế ộ Năm 1864 di n ra kỳ thi H ng cu i cùng ở ươ ễ Pháp chi m).ế Từ 1878 ch Hán trong gi y t ấ ờ ữ b ng ch Pháp và ch qu c ng . ữ ằ ữ ố B c Kỳ và Trung Kỳ, d i quy ch b o h , s thay đ i v giáo d c ch m h n. Ở ắ H ng cu i cùng ươ và khoa c Nho h c th c s ch m d t v i khoa thi H i cu i cùng năm K Mùi 1919 Hu .ế Tuy v y mãi đ n năm 1932 b máy quan l và thay th b ng ch Pháp hay ch qu c ng . ữ ề Nh m thay th Hán ng b ng ngôn ng Pháp và ch qu c ng , th c dân Pháp đã l p ra nhi u c s đ truy n bá và đ đáp ng nhu c u c p bách trong th i gian đ u, th c dân Pháp đã ơ ở ể ấ ầ Ngày 8/5/1861 Đô Đ c Charner ký ngh đ nh l p thi ậ ng đào t o thông ngôn. ị ế ậ ọ i Pháp mu n h c tr ườ ườ Hà N i năm 1905. ti ng Vi ộ ế Pháp còn thi ở Hà N i năm 1903 và Hu năm 1911.

c l p ra. Tr ng do nh ng ng ng Đông Kinh Nghĩa Th c là ngôi tr

Các học trò đang chăm chú nghe giảng ụ

ườ ườ ườ ọ i yêu n ầ ư ữ ầ ộ ộ ườ ủ ọ ng ườ ướ ậ ủ ng. Ban đ u, ngu n kinh phí c a ươ ồ c, cũng nh các i h o tâm yêu n ướ ườ ả ồ ng ch y u là trau d i ủ ế ụ ủ c. ớ

ở ế ế ấ ố ườ i nghèo hi u h c. Đ n tháng 5, Th ng s B c ứ ắ ế ng có đ n ể ng có c ch cho h c sinh ăn ở ớ ườ ạ ộ ọ ng còn giúp đ sách v cho nh ng ng ườ ớ ả ỗ

ở ổ ế ộ ườ ọ ng ho t đ ng. Lúc phát tri n nh t, tr ấ không m t ti n. ấ ề ộ ề ả ườ ủ ậ ữ ệ ớ ườ ố ườ ố ứ

ạ ộ ệ ề ề ầ ợ ế ộ ụ ộ ể ộ ố ị ng b chính quy n th c dân bu c ph i gi ự

ườ ữ ng h c do nh ng sĩ phu canh tân yêu t Nam c l p có s đ i l p v m c đích trong vi c đào t o th h thanh thi u niên Vi i tán. ả i Pháp l p và tr ườ ậ ạ ệ ọ ế ệ ế ệ ở i s xâm l

c c a ch đ th c dân. ượ ủ ư ề ế ộ ủ ể ặ

t Nam yêu n ể ướ ườ ủ i Vi ậ t Nam mà tiêu bi u chính là kh i g i lòng yêu n i Vi ệ ề ự nh ng cũng không th ph nh n tác c, ướ ơ ợ ụ ng Đông Kinh Nghĩa Th c t Nam ườ ữ ụ ỗ ở ầ c. Tr ạ ụ ứ ệ ấ Tr ữ không thu h c phí và giáo viên ban đ u cũng không có l ng d a vào s ng h c a các h i viên và nh ng ng tr ộ ủ ự ủ ự ườ nguy n c a h c sinh. N i dung giáo d c c a tr kho n đóng góp t ệ ự ả ki n th c m i và th c t nh lòng yêu n ế ướ ứ ỉ ứ Tr ỡ ữ ườ Kỳ m i chính th c c p gi y phép cho tr ứ ấ 40 l p và trên 1.000 h c sinh, tr ọ ậ Đông Kinh Nghĩa Th c nhanh chóng tr nên n i ti ng bên trong Hà N i, nhi u t nh lân c n ề ỉ ụ ng v gi ng d y. Th m chí, cũng đã có các h i nhóm m l p, xin sách giáo khoa c a tr ạ ở ớ i đi liên h v i phong trào ch ng Pháp c a Hoàng Hoa i duy tân đó còn c ng nh ng ng ủ ử Thám, mu n ng vi n cho nghĩa quân Yên Th ... ế Ban đ u, chính quy n Pháp cho phép cho Đông Kinh Nghĩa Th c ho t đ ng h p pháp, v sau nh n th y đây có th là m t m i nguy đ i v i ch đ thu c đ a, vào tháng 11 năm 1907 ố ớ ấ ậ tr ộ ả ề ị ườ ng h c do ng S ra đ i c a các tr ọ ườ ờ ủ ự n ự ố ậ ướ ậ ề ụ c d trong th i kỳ đ t n ế ộ ự ấ ướ ướ ự ờ M c dù ch đ giáo d c c a Pháp có nhi u m t tiêu c c ụ ủ ặ đ ng c a nó đ i v i n n giáo d c Vi ệ ủ ộ ố ớ ề tôn c a dân t c trong m i ng ni m t ườ ộ ự ề là minh ch ng tiêu bi u nh t m đ u cho n n giáo d c đào t o ra nh ng con ng ể yêu n

c Vi t Nam Dân ch C ng hòa t sau cách m ng tháng ệ ủ ộ ừ ạ c.ướ ề ụ ủ ướ 3) N n giáo d c c a n 8/1945 đ n 1985: ế

sau ngày Vi t Nam Dân ch c Vi ệ ướ ệ ng trình giáo d c ụ ở ượ ệ ậ ươ ự ệ ở ề t Nam tuyên b đ c l p 2/9/1945 và thành l p n t Nam đ ạ i xâm l l ở ạ ủ K t ố ộ ậ ể ừ ng trình Hoàng Xuân Hãn, c g i là ch Vi C ng hòa, ch ươ ọ ộ ề mi n B c và mi n ng trình Bình dân h c v xoá n n mù ch , đ cùng v i ch ắ ữ ượ ọ ụ ươ ớ c l n th hai) cho đ n ngày toàn qu c Trung (tr ố mi n Nam, quân Pháp đã tr ế ượ ầ ề ừ 12/1946. kháng c th c hi n ứ tháng chi n ế

ng trình giáo d c này đ ế ụ ươ ế ụ ụ ố ế ế ượ ừ ỉả ượ ể ậ ọ ệ ố ế ế ắ ụ ọ ấ ắ ồ ệ ố ừ ụ ấ c x p x p l ắ ạ ệ ố ủ ổ ồ ượ ể ấ ấ ọ ọ c ti p t c áp d ng trong các Sau ngày toàn qu c kháng chi n, ch ố i ạ vùng kháng chi n ch ng th c dân Pháp cho đ n năm 1950. T năm 1950 đ n năm 1956, t ế ự các vùng kháng chi n và sau đó trên toàn mi n B c đã đ ậ c g i phóng, b c ti u h c và b c ề ể c x p x p thành h th ng giáo d c ph thông 9 năm g m: 4 năm c p 1(ti u trung h c đ ổ ượ ổ h c), 3 năm c p 2 (THCS) và 2 năm c p 3 (THPT). T năm 1956, h th ng giáo d c ph ấ ọ i theo h th ng giáo d c ph thông 10 năm c a Liên Xô, g m: 4 năm thông đ ế ụ ả c p 1 (ti u h c), 3 năm c p 2 (THCS), 3 năm c p 3 (THPT). Sau 10 năm h c, h c sinh ph i ọ ấ thi t t nghi p đ nh n b ng THPT. ậ ệ ể ằ ố

i Hà N i đã m 5 tr ừ ạ ọ ườ ươ ạ ạ ộ ạ ọ ổ ạ ọ ồ ng trình c a Liên T ngày 6/3/1956, t ủ Xô g m: Đ i h c Bách Khoa, Đ i h c Nông Lâm, Đ i h c S ph m, Đ i h c t ng h p (Văn ợ và Khoa h c), Đ i h c Y D c. B c Ti n sĩ thì đ ng đ i h c, gi ng d y theo ch ả ạ ọ ư c g i đi đào t o t i Liên Xô, Đông Âu. ở ạ ọ ậ ạ ạ ạ ượ ử ạ ọ ượ ế ọ

ừ ề ổ ố

T năm 1986, trong đi u ki n đ t n ệ giáo d c ph thông 12 năm đ ượ t nghi p THPT, sau đó d kỳ thi qu c gia tuy n sinh đ i h c. sinh ph i d kỳ thi qu c gia t ố c đã th ng nh t và đ i tên là CHXHCNVN, h th ng ệ ố ấ ấ ướ ọ c cho đ n nay. Sau 12 năm h c, h c c áp d ng trong c n ọ ả ướ ụ ạ ọ ể ự ổ ụ ả ự ế ố ệ ố

ườ ạ ấ ế ả ộ ườ ế ng đ i h c, ti ng Anh là ngo i ng th nh t. Trong kho ng 10 năm, t năm ừ ườ ng ng đ i h c và cao đ ng đã phát tri n đ t bi n: 307 tr t Nam có ể c nâng c p. Năm 2012, Vi ố ượ ượ ệ ặ ấ Trong các tr ạ ọ 2000 đ n năm 2012, s l đ i h c và cao đ ng đã đ ạ ọ ẳ kho ng 91 tri u dân, đã có 409 tr ả ế ng tr ạ ọ c thành l p m i ho c do đ ớ ạ ọ ậ ng đ i h c và cao đ ng và đào t o theo tín ch . ỉ ữ ứ ẳ ượ ẳ ườ ệ ạ

4) N n giáo d c mi n Nam (1946-1975): ụ ở ề ề

t Nam tuyên b đ c l p 2/9/1945 và thành l p n ậ c Vi ệ ướ c tiên t c l n th hai và tr ứ ướ ề mi n Nam v n áp d ng theo ch ươ ố ộ ậ l ở ạ ề ượ ầ ụ ụ ở i xâm l ẫ ươ ng trình giáo d c do ng ủ t kh i x ng. ng trình c a Pháp, cho đ n th p k ở ướ ườ ươ ệ ờ t Nam Dân Ch C ng ủ ộ ậ mi n Nam. Vì v y, ừ ỷ ế ậ Trong th pậ ụ ủ i mi n Nam áp d ng theo mô hình giáo d c c a i Vi ụ ụ ạ ụ ề ế Sau ngày Vi ệ Hòa, Pháp đã đem quân tr ch ng trình giáo d c 1970. Trong th i kỳ này đã có ch k 1970 (đ n 30/4/1975), h th ng giáo d c t ệ ố ỷ Hoa Kỳ.

ươ ụ ể ổ ọ ệ ể ế ọ ả ự ị ấ ệ ọ ọ ng trình trung h c. ấ Ch ng trình giáo d c ph thông là 12 năm, g m: 5 năm ti u h c, 4 năm trung h c đ nh t ồ c p, 3 năm trung h c đ nh c p. Sau 12 năm h c, h c sinh ph i d kỳ thi Tú tài đ k t thúc ọ ấ ch ươ ọ

i mi n Nam đã có tr ườ ệ ng (và Vi n) đ i h c t ạ ọ ạ ượ ề ư ạ ự c ngày 30/4/1975 đào t o các lĩnh v c ạ ướ và qu n tr , k thu t công ị ỹ ả ệ ế ậ Các Tr và các chuyên ngành sau: Y, D c, S ph m, Nông nghi p, Kinh t ngh , qu c gia hành chính. Các đ i h c đào t o theo tín ch . ỉ ạ ọ ệ ạ ố

L ch s giáo d c qua các th i kỳ nói trên cho chúng ta 2 kinh nghi m l n: ử ụ ệ ờ ớ ị

t Nam ề ụ ủ ở ừ ờ ượ ề t ng th i kỳ đ u vay m n n n giáo d c n ụ ướ thi ủ c ngoài (c a c cho t Nam ch a bao gi ư t ờ ự t k đ ế ế ượ ệ 1. N n giáo d c c a Vi ề ệ Trung Hoa phong ki n, Pháp, Liên Xô, Hoa Kỳ). Vi ế mình m t h th ng giáo d c hoàn ch nh. ụ ộ ệ ố ỉ

ụ ở ượ ư 2. Tuy vay m n n đ nh. Còn trong kho ng h n 10 năm g n đây, chúng ta đã r t c g ng t ị c ngoài nh ng h th ng giáo d c ệ ố ầ nh ng th i kỳ đó l ờ ữ ấ ố ắ ng đ i n ố ổ i t ạ ươ ề mày mò c i cách n n ả ướ ả ự ơ

ấ ụ ữ ệ ấ ế ụ ạ ư ế ề ễ ấ ệ ố ạ ộ ụ ở ổ ồ ứ ữ ắ ứ ụ ạ ắ ạ ạ ạ ọ ướ ậ ạ ữ ụ ẫ ướ ữ ứ ầ ọ c ví nh nh ng sĩ quan tác chi n ngoài chi n tr ư ấ ầ ườ ế ệ ế ụ i đ a đ n nh ng d u hi u r t đáng bu n phi n: H th ng giáo d c giáo d c nh ng k t c c l ư thành ch p vá manh mún (d th y nh t là tuy cùng có ch c năng đào t o ngh nh ng ư tr ề ấ ắ ng T ng c c đào t o và B Giáo d c - Đào t o đã chia c t thành nh ng c t c riêng. Ch t l ấ ượ c láng gi ng i đ i h c ngày càng thua xa các n đào t o b c đ i h c và đào t o ngh d ề ề ướ ạ ọ ệ trong khu v c. Mò m m lúng túng đ n m c có nh ng quy t sách th t lùi, nh trong vi c ư ế ứ ế ự phong h c hàm đã châm tr c tiêu chu n ngo i ng cho ch c danh Phó Giáo s . Th y cô giáo ạ ẩ đ ng thì ngày càng m t d n nhu khí, ượ ữ ư gi m s g n bó v i ngh d y h c. ớ ả ự ắ ề ạ ọ

B Giáo d c - Đào t o nhi u năm qua ch a đ kh năng t ữ ỏ ộ ứ ấ ư ủ ề ả ự thi Nh ng d u hi u đó ch ng t ạ ệ t k m t h th ng giáo d c hoàn ch nh đ đ i m i. ụ ế ế ộ ệ ố ụ ể ổ ớ ỉ