TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
KHOA QUẢN LÝ GIÁO DỤC
PGS.TS. Nguyễn Xuân Thanh
CHUYÊN ĐỀ
QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC PHỔ THÔNG
Hà Nội, Năm 2023
Chuyên đề Quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông
A. MỤC TIÊU:
Kết thúc khoá bồi dưỡng, học viên cần đạt được:
– Hiểu được vị trí, vai trò và nhiệm vụ quản lí nhà nước trong lĩnh vực giáo dục
và đào tạo.
– Trình bày được vấn đề phân cấp quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông trong
giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay.
– Vận dụng hệ thống tri thức về quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông để
giải quyết những vấn đề của thực tiễn có liên quan.
– Nghiêm túc trong quá trình học tập, bồi dưỡng; có tinh thần và tác phong làm
việc khoa học, tự giác và linh hoạt trong thực hiện các yêu cầu của khoá học.
– Nghiêm túc trong việc thực hiện đúng những quy định về quản lí nhà nước về
giáo dục phổ thông.
B. MÔ TẢ NỘI DUNG:
Chuyên đề quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông cung cấp cho học viên
những thông tin cơ bản về vị trí, vai trò, nhiệm vụ quản lí nhà nước trong lĩnh vực
giáo dục và đào tạo; việc phân cấp quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông, từ đó
giúp học viên nhìn nhận đúng đắn, đầy đủ về quản lí nhà nước về giáo dục cấp phổ
thông và có kĩ năng vận dụng hệ thống tri thức trên để giải quyết những vấn đề của
thực tiễn giáo dục.
C. NỘI DUNG:
1. Vị trí, vai trò, nhiệm vụ quản lí nhà nước trong lĩnh vực giáo dục phổ
thông
1.1. Khái niệm quản lí nhà nước và quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông
* Quản lí nhà nước:
Quản lí nhà nước là sự chỉ huy điều hành xã hội để thực thi quyền lực nhà nước,
là tổng thể về thể chế, về tổ chức; cán bộ của bộ máy nhà nước có trách nhiệm quản
lí công việc hàng ngày của nhà nước do các cơ quan nhà nước (lập pháp, hành pháp
và tư pháp) có tư cách pháp nhân công pháp tiến hành bằng các văn bản quy phạm
luật để thực thi các chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn mà nhà nước đã giao cho
trong việc tổ chức và điều hành các quan hệ xã hội và hành vi của công dân.
* Khái niệm quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông
Quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông là việc nhà nước thực hiện quyền lực
công để điều hành, điều chỉnh toàn bộ các hoạt động giáo dục phổ thông trong phạm
vi toàn xã hội nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà nước.
Quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh
bằng quyền lực nhà nước đối với các hoạt động giáo dục phổ thông do các cơ quan
quản lí có trách nhiệm về giáo dục và đào tạo của nhà nước từ Trung ương đến cơ
sở tiến hành để thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo quy định của nhà nước nhằm
phát triển sự nghiệp giáo dục phổ thông, duy trì kỉ cương, thoả mãn nhu cầu giáo
dục phổ thông của nhân dân, thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà nước.
* Những yếu tố chủ yếu trong quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông
– Trong khái niệm quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông nổi lên ba bộ phận
chính, đó là chủ thể của quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông; khách thể của
quản lí nhà nước về giáo dục; mục tiêu giáo dục phổ thông.
+ Chủ thể quản lí nhà nước về giáo dục và đào tạo là các cơ quan có thẩm
quyền (cơ quan lập pháp, hành pháp).
+ Khách thể của quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông là hệ thống giáo dục
quốc dân và mọi hoạt động giáo dục phổ thông trong phạm vi toàn xã hội.
+ Mục tiêu giáo dục phổ thông: về tổng thể đó là việc bảo đảm trật tự kỉ cương
trong các hoạt động giáo dục phổ thông, để thực hiện được mục tiêu nâng cao dân
trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho xã hội, hoàn thiện và phát triển nhân
cách của công dân.
– Trong khái niệm quản lí nhà nước về giáo dục còn phải kể tới hai yếu tố quan
trọng trong việc điều hành, điều chỉnh các hoạt động giáo dục, đó là công cụ và
phương pháp trong quản lí hành chính nhà nước về giáo dục phổ thông:
+ Công cụ chủ yếu trong quản lí hành chính nhà nước là hệ thống các văn bản
quy phạm pháp luật, do đó, công tác thể chế tạo ra hành lang pháp lí cho các hoạt
động quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông.
+ Phương pháp quản lí hành chính nhà nước chủ yếu là phương pháp hành
chính – tổ chức.
Như vậy ta có thể hiểu khái niệm quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông dưới
dạng phát biểu khác.
Quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông là sự quản lí của các cơ quan nhà nước
có thẩm quyền, của bộ máy quản lí giáo dục từ Trung ương đến cơ sở lên hệ thống
giáo dục quốc dân và các hoạt động giáo dục của xã hội nhằm nâng cao dân trí –
đào tạo nhân lực – bồi dưỡng nhân tài cho đất nước và hoàn thiện nhân cách cho
công dân.
1.2. Vị trí, vai trò, ý nghĩa của quản lí nhà nước về giáo dục phổ thông
- Quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông phục tùng và phục vụ nhiệm vụ
chính trị; tuân thủ chủ trương đường lối của Đảng và pháp luật của nhà nước.
- Nhà nước thống nhất quản lí hệ thống giáo dục quốc dân và toàn bộ các hoạt
động giáo dục phổ thông trên cơ sở hệ thống luật pháp nhằm đảm bảo cân đối về cơ
cấu trình độ đào tạo, cơ cấu cấp học, cơ cấu vùng miền; về tính liên tục và liên
thông trong hệ thống giáo dục quốc dân, thể hiện ở sự liên thông giữa các bậc học,
cấp học, trình độ đào tạo và phương thức giáo dục, đáp ứng nhu cầu, năng lực,
nguyện vọng của người học và yêu cầu phân công lao động xã hội.
- Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong phát triển sự nghiệp giáo dục, đồng thời
huy động các lực lượng xã hội chăm lo sự nghiệp giáo dục, xây dựng phong trào
học tập và môi trường giáo dục lành mạnh, phối hợp với nhà trường thực hiện mục
tiêu giáo dục.
- Quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông nhằm đảm bảo duy trì kỉ cương, kỷ
luật trong giáo dục, thoả mãn nhu cầu giáo dục phổ thông của nhân dân, thực hiện
mục tiêu giáo dục của nhà nước.
- Quản lý nhà nước là quản lý bằng pháp luật; Quản lý nhà nước về giáo dục
cũng phải tuân thủ hành lang pháp lí mà nhà nước đã quy định cho mội hoạt động
quản lý các hoạt động Giáo dục và Đào tạo; Tăng cường pháp chế XHCN.
* Một số tính chất, đặc điểm và nguyên tắc của Quản lý nhà nước về giáo dục
phổ thông
+ Một số tính chất
Quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông là quản lý nhà nước về một ngành,
một lĩnh vực cụ thể nhưng nó cũng có những tính chất của quản lý nhà nước và
quản lý hành chính Nhà nước nói chung, ở đây chỉ xin nhắc lại 5 tính chất cần lưu
ý, đó là:
- Tính lệ thuộc vào chính trị: quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông phục
tùng và phục vụ nhiệm vụ chính trị; tuân thủ chủ trương đường lối của Đảng và nhà
nước.
- Tính xã hội: giáo dục phổ thông là sự nghiệp của Nhà nước và của toàn xã
hội. Trong quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông cần phải coi trọng tính xã hội
hoá và dân chủ hoá giáo dục. Giáo dục phổ thông luôn phát triển trong mối quan hệ
với sự phát triển của kinh tế - xã hội vì vậy quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông
cần lưu ý tính chất này để có những điều chỉnh phù hợp.
- Tính pháp quyền: quản lý nhà nước là quản lý bằng pháp luật; quản lý nhà
nước về giáo dục cũng phải tuân thủ hành lang pháp lí mà nhà nước đã quy định cho
mội hoạt động quản lý các hoạt động giáo dục phổ thông; Tăng cường pháp chế
XHCN.
- Tính chuyên môn nghiệp vụ: Công chức hoạt động trong lĩnh vực giáo dục
phổ thông cần phải được đào tạo với các trình độ tương ứng với các ngạch, bậc đã
được quy định. Việc tuyển chọn công chức cần đáp ứng các chuẩn mà nhà nước đã
ban hành.
- Tính hiệu lực, hiệu quả: Lấy hiệu quả của hoạt động chuyên môn-nghiệp vụ
để đánh giá cán bộ công chức, viên chức ngành giáo dục; Chất lượng, hiệu quả và
sự bảo đẩm trật tự kỷ cương trong giáo dục và đào tạo là thước đo trình độ, năng
lực, uy tín của các cơ sở giáo dục phổ thông và của các cơ quan quản lý nhà nước
về giáo dục phổ thông.
+ Một số đặc điểm của quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông
Có 3 đặc điểm chủ yếu sau:
- Đặc điểm kết hợp quản lý hành chính và quản lí chuyên môn trong các
hoạt động quản lý giáo dục (đặc điểm hành chính- giáo dục). Nó vừa theo nguyên