576
NGHIÊNCỨUCÁCNHÂNTỐBÊNTRONGTÁCĐỘNG
ĐẾNMỨCĐỘCHUYNĐỔISỐTRONGCÁCDOANH
NGHIPNHỎVÀVỪATRONGNGÀNHTƠNGMẠI
VÀDỊCHVỤTRÊNĐỊABÀNTHÀNHPHỐHẢIPHÒNG-
ĐỀXUẤTMÔHÌNHVÀTHANGĐO
BùiThịNga,NguyễnThịVânAnh
Email:ngabt.elc@hou.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:30/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:30/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:17/11/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.975
Tómtắt:Bàiviếtđãtổngquannhữngnghiêncứutrongnướcvànưcngoàivềchuyển
đổisố(CĐS)vànhữngyếutốbêntrongtácđộngđếnmứcđộCĐStrongcácdoanhnghip
nhỏvàvừa.Dựatrên3lýthuyết:lýthuyếtnănglựcđộng,lýthuyếtđổimớisángtạo,lýthuyết
tổchứchọchỏi,bàibáođãđưaracácnhântốbêntrongtácđộngđếnmứcđộCĐScủacác
doanhnghiệptưnhânnhỏvàvatrongngànhthươngmạivàdịchvụ(TMvàDV)trênđịa
bànthànhphốHảiPhòngbaogồm:môhìnhkinhdoanh,chiếnlượcdoanhnghiệp,
nguồnnhânlực,hạtầngcơsởvậtchấtvàcôngnghệ,(5)vănhóatổchức,vànăng
lựctàichính.Đồngthời,nghiêncứuxâydựngbộthangđomứcđộảnhngcủachuyển
đổisốtạicácdoanhnghiệpnày,vàđưaragợimởhướngnghiêncứuvềđịnhlượngchocác
DNNVVtrongngànhTM&DVtrênđịabànthànhphốHảiPhòngtrongtươnglaigần.
Từkhóa:Nhântốảnhng,quyếtđịnhchuyểnđổisố,doanhnghiệptưnhânnhỏvàvừa,
ThànhphốHảiPhòng
1ViệnĐàotạovàPháttriểnhọctậpsuốtđời-TrườngĐạihọcMởHàNội
2KhoaQuảntrịkinhdoanhvàDulịch-TrườngĐạihọcĐiệnlực
I.Đặtvấnđề
cnghiêncứutrongvàngoàinước
đềuthốngnhấtrằngchuyểnđổisố(CĐS)
xu hướng tất yếu, đóng vai trò quan
trọng trong việc nângcao hiệu quảhoạt
động,nănglựccạnhtranhvàđổimớing
tạocủadoanhnghiệp.
TạiViệtNam,iThịHồngDung
(2023) nhấn mạnh CĐS đang diễn ra
mạnhmẽnhờshỗtrợcủaNhànướcvà
lợiíchkinhtếmànómanglại;đồngthời,
tác giả cho rằng doanh nghiệp cần đổi
mới duy, đầu vào nhân lực, công
nghệvàquytrìnhđểthíchngvớithời
577
đại số. Vũ Trọng Nga (2021) chỉ ra
rằngStạiViệt Namdiễnranhiều
mức độ khác nhau, trong đó các doanh
nghiệp lớn có sự phát triển nhanh hơn,
còn doanh nghiệp nhỏ vừa gặp khó
khănvềnhânlc,tàichínhvànhậnthức
trong qtrìnhS.Đồngthời,tácgiả
Vũ Minh Kơng (2021) nhấn mạnh
cácxuthếnổibậtảnhhưởngđếnchiến
lượcdoanhnghiệptrongbốicảnhCĐS,
gồm biến động toàn cầu, hội nhập khu
vực,chmạngcôngnghiệp4.0,đôthị
hóa,pháttriểnbềnvữngtráchnhiệm
xãhội.Bêncạnhđó,cónhiềucgiảđã
cónhưngnghiêncứuphântíchkhácvề
CĐS.NhómtácgiảPhanPhưcLongvà
NguyễnThếAnh(2021)sửdụngphương
pháp phân ch tương quan đểxác định
cácyếutốvàmốiquanhệtrongbốicảnh
CĐScủadoanhnghiệpViệtNam,gợiý
nhiềuhướngnghiêncứutiếptheo.
Tạinướcngoài,nhiềutácgiảcũng
nghiêncứuvềCĐStrongdoanhnghiệp,
PengvàTao(2022),nghiêncứutạiTrung
Quốc,khẳngđịnhCĐScảithiệnhiệusuất,
giảm chi phí thúc đẩy đổi mới sáng
tạo. Dörner và Rundel (2021) xây dựng
nềntảnglýthuyếtvềmốiquanhệgiữatổ
chức,cánhânvàquátrìnhCĐS,chorằng
đâylàmộtquátrìnhphứctạpcóthểgây
“khủnghoảng”buộctổchứcphảithayđổi
toàndin.
Vial(2019)môtảCĐSnhưmộtquá
trìnhdoanhnghiệpthíchứngvớithayđổi
côngnghệđểtạogiátrịcạnhtranhmới.
Carolisvàcộngsự(2017)vàLeipzigvà
cộng sự (2017) phát triển các mô hình
đo lường và khởi tạo CĐS trong doanh
nghiệp sản xuất và dịch vụ, nhấn mạnh
tầmquantrọngcủaviệcsốhóaquytrình
nhằmnângcaotrảinghiệmkháchhàngvà
nglựccạnhtranh.
c nghiên cứu quốc tế và trong
nướcđềukhẳngđịnhchuyểnđổisố(CĐS)
yếu tố chiến lược giúp doanh nghiệp
nhỏvàvừa(DNNVV)nângcaonănglực
cạnhtranh,đổimớimôhìnhkinhdoanh
pháttriểnbềnvững.
cnhântốbêntrongdoanhnghiệp
có ảnh hướng lớn đến CĐS của chính
doanhnghiệpđó.TạiViệtNam,Nguyễn
ThịMỹHằngNguyễnThịMinhThúy
(2022) cho thấy khoảng 48% DNNVV
đãớcvàoquátrìnhCĐS,songvẫnđối
mặtvớicácocảnvềcôngnghệ,vốnvà
nhậnthức;nhómtácgiảđềxuấtlộtrình
bốngiaiđoạnCĐSphùhợpvớiđặcthù
doanh nghiệp. Nguyễn Thị Loan (2023)
cũngkhẳngđịnhCĐSlàyếutốthenchốt
giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của
DNNVV,đặcbiệttạicấpđịaphương.
Trênthếgiới,nhómtácgiảMatarazzo
vàcộngsự(2021)chothấyviệcứngdụng
công cụ kỹ thuật số trong DNNVV sản
xuất tại Ý giúp đổi mi mô hình kinh
doanh, mở rộngnh phân phốivànâng
caogiátrịkháchhàng,trongđókhảnăng
cảmnhậnvàhọchỏiđóngvaitròkíchhoạt
quátrìnhCĐS.Yousafvàcộngsự(2021)
chứngminhđịnhhướngkỹthuậtsố,IoTvà
nềntảngsốlàcácyếutốtiênquyếtcủađổi
mớikỹthuậtsốbềnvững,giúpDNNVV
thíchứngvớisựthayđổinhanhchóngcủa
côngnghệ.Bêncạnhđó,Costavàcộngsự
(2020)Goerzig&Bauernhansl(2018)
đềunhấnmạnhmốiquanhệgiữamứcđộ
số hóa, năng lực đổi mới và doanh thu,
đồngthờiđxuấtcácphươngpháplậpkế
hoạchtổngthểnhằmtíchhợpchiếnlượcsố
vớihoạtđộngsảnxuất.
c công trình đều cho rằng rằng
CĐSlàquátrìnhtoàndiện,đòihỏisựthay
đổiđồngbộvềcôngnghệ,môhìnhkinh
doanhvànănglựcquảntrị,trongđónăng
578
lựchọchỏi,địnhhướngkỹthuậtsốlàđiều
kiệntiênquyếtgiúpDNNVVchuyểnđổi
thànhcôngtrongkỷnguyênkinhtếsố.
II.Cơsởlýthuyết
2.1.Lýthuyếtnănglựcđộng
Nănglựcđộng(DynamicCapability)
khảnăngtíchhợp,táicấutrúcvàđiều
phốicácnguồnlựcbêntrongvàbênngoài
củadoanhnghiệpnhằmthíchứngvớimôi
trườngkinhdoanhbiếnđộng(Teeceetal.,
1997). Năng lực này giúp doanh nghiệp
nhậndiệncơhội,phảnứnglinhhoạttrước
thay đổi công nghệ và thị trường, từ đó
duytrì lợi thếcạnh tranh(Teece,2007).
Dựa trên lý thuyết nguồn lực, năng lực
độnglànềntảnggiúpdoanhnghiệptáitạo
nglựccốtlõi,khóbịsaochépvàthích
ứng với các điều kiện kinh doanh mới
(Helfat&Winter,2011).
Trong bối cảnh chuyển đổi số
(CĐS), năng lực độngđóng vai trò then
chốt,hỗtrợdoanhnghiệpnắmbắtxuthế,
ứng dụng công nghệ số và đổi mới mô
hìnhhoạtđộng.Doanhnghiệpcónănglực
độngcaosẽnhanhchóngtậndụngcơhội,
ngcaotrảinghiệmsốchokháchng
sángtạosảnphẩm-dịchvụmới.
Nănglựcđộngđượccấuthànhtừba
nhómchính-sángtạo,thíchnghivànhận
thức -và mở rộng thành u thành phần
gồm:(1)nănglựcnhậnthức(khảnghọc
hỏi,dựbáothịtrường),(2)nănglựcthích
nghi(táicấutrúcnguồnlực),(3)nănglc
ng tạo (tạo ra giá trị và đổi mới), (4)
nglựckếtnối(huyđộngnguồnlựcbên
ngoài),(5)nănglựctíchhợp(phốihợpcác
nglựckháchiệuquả),và(6)nănglực
cảmnhận(nhậnbiếtcơhộivàtháchthức).
Theo Teece và Leih (2016), năng
lựcđộngđượcpháttriểntừbêntrongtổ
chức, đặc biệtquan trọngđối vớidoanh
nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) trongquá
trìnhCĐS.Việctăngờngnănglựcđộng
giúp các DNNVV Việt Nam tận dụng
côngnghệmới,nângcaohiệusuất,thích
ứngvớithayđổivàxâydựnglợithếcạnh
tranh bền vững trong môi trường kinh
doanhbiếnđộng.
2.2.Lýthuyếtđổimớisángtạo
Lý thuyết đổi mới sáng tạo của
Rogers(1962)môtảquátrìnhlantỏacủa
công nghệ và ý tưởng mới trong xã hội
thôngquabốnyếutố:bảnthânđổimới,
nhtruyềnthông,thờigianvàhệthống
hội.Quátrìnhnàygồmnămgiaiđoạn:
hìnhthànhkiếnthức,thuyếtphục,raquyết
định,triểnkhaivàxácnhận,phảnánhsự
chuyển đổi từnhận thức đếnhành động
trongviệcchấpnhậnđổimới.Cáccánhân
đượcphânloạitheomứcđộchấpnhậnđổi
mới, từ nhóm tiên phong đến nhóm lạc
hậu(Osterwalder&Pigneur,2010).
Đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa
(DNNVV),lýthuyếtnàynhấnmạnhtầm
quan trọng của việc linh hoạt ng dụng
cáccôngnghệsốđểđổimớimôhìnhkinh
doanh và nâng cao năng lựccạnh tranh
trongbốicảnhchuyểnđổisố(CĐS).Các
công nghệ chủ chốt gồm điện toán đám
y,Internetvạnvật,blockchain,trítuệ
nhântạo,dữliệulớn,in3Dvàrobot-được
xemlànềntảngthúcđẩyhiệuquả,sáng
tạovàhìnhthànhcácmôhìnhkinhdoanh
mớitrongkỷnguyênsố.
2.3.Lýthuyếttổchchọchỏi
TheoArgyris và Schön (1978), tổ
chức học hỏi không đơn thuần là tổng
hợp việc học của các nhân mà là
một quá trình tập thể, trong đó tri thc
cánhânđượcchuyểnhóathànhtrithc
chungcủadoanhnghiệp.Họchỏitổchức
baogồmbacấpđộ:họctậpcánhân,học
579
tậptrongcộngđồngtổchứcvàhọctậpở
cấpdoanhnghiệp.
DornervàRundel(2021)chỉrabốn
khíacạnhcủahọchỏi:họckiếnthức,học
kỹnăng,họcvềcuộcsốngvàhọcđểhọc,
tấtcảđềucóliênquanđếnchuyểnđổisố
(CĐS). Quá trìnhCĐS đòihỏi DNNVV
phải thích ứng linh hoạt ở nhiều cấp độ
-từviệclàmchủcôngnghệ,rènluyệnkỹ
ngsố,đếnthayđổitưduyvănhóa
tổchức.
Họctậpkhácvớigiáodụcởchỗhọc
tập hướng tới giải quyết vấn đề cụ thể,
trongkhigiáodụcmangtínhthayđổitoàn
diệntổchức.CĐSvừalàtháchthứcvừa
cơhộihọchỏi,buộcdoanhnghiệpphải
liêntụccậpnhật,thíchnghivàđổimớiđể
tồntại.
Trong bối cảnh hiện đại, tinh thần
học hỏi liên tục là yếu tố sống còn của
doanhnghiệp.DNNVVcầnxâydựngvăn
hóahọchỏi,khuyếnkhíchchiasẻtrithức,
hợp tác và gắn kết giữa các thành viên.
Quá trình học hỏi tổ chức giúp doanh
nghiệp tích lũy, lưu giữ và ngdụng tri
thức,từđótạonềntảngchođổimới,cạnh
tranhvàpháttriểnbềnvững.
III.Phươngphápnghiêncứuvàđề
xuấtcácnhântốbêntrongảnhhưởng
đếnchuyểnđổisốtrongDNNVVtrong
ngànhthươngmại và dịchvụ (TMvà
DV)trênđịabànthànhphốHảiPhòng
3.1.Phươngphápnghiêncứu
Trongbốicảnhcạnhtranhtoàncầu
gay gắt, chuyển đổi số (CĐS) là yếu tố
then chốt giúp doanh nghiệp nhỏ vừa
(DNNVV) nâng cao năng lựccạnh tranh
và phát triển bền vững. Tại Hải Phòng,
vớikhoảng37.000doanhnghiệp,97%là
DNNVV hoạt động trong ngành TM và
DV,quátrìnhCĐScòngặpnhiềukhókhăn
dùxuớngchuyểnđổisanghìnhsố
đangdiễnramạnhmẽ.Nghịquyết03-NQ/
TU(26/10/2021)củaThànhủyHảiPhòng
xácđịnhCĐSlàmụctiêuhộiphát
triển,dođóviệcnghiêncứucácnhântốảnh
hưởngđếnScủaDNNVVcóýnghĩa
quantrọng,đặcbiệt,cácnhântốbêntrong
cóảnhhưngrấtmạnhmẽđếnsựchuyển
mìnhtrongCĐStạidoanhnghiệpđó.
Dựatrênnghiêncứutổngquancủa
3lýthuyếtcơsởnêutrên:đólàlýthuyết
nglựcđộng,lýthuyếtđổimớisángtạo,
lýthuyếttổchứchọchỏi;đồngthờinhóm
c giảcũngđãtìmhiểunghiêncứu
tổngquancáccôngtrìnhnghiêncứutrong
ngoàinướcđểxácđịnhcácnhómnhân
tố bên trong cóảnh ởng đến mức độ
CĐStrongcácdoanhnghiệpnhỏvàvừa.
Từđóđềxuấtcácnhómnhântốbêntrong
cóảnhhưởngđếnmứcđộchuyểnđổisố
trongDNNVVtrongngànhthươngmạivà
dịch vụ (TM vàDV) trên địa bàn thành
phốHảiPhòng.
3.2. Đề xuất các nhóm nhân tố
n trong ảnh ng đến chuyển đổi
số trong DNNVV trong ngành thương
mạivàdịchv(TMvàDV)trênđịabàn
thànhphốHảiPhòng
Nhóm nhân tố môi trường bên
trong:
•Mô hình kinh doanh: Là yếu tố
cốtlõiđịnhhướnghànhvitổchức,phân
bổnguồnlựcvàkhảnăngthíchứngvới
CĐS.Môhìnhkinhdoanhhiệnđại,tích
hợpcôngnghệsốgiúpdoanhnghiệpnâng
caohiệuquảquảntrị,chiasẻthôngtin,cải
thiệntrảinghiệmkháchhàngvàthúcđẩy
đổimớisángtạo.
•Chiến ợc doanh nghiệp: Chiến
lượcgắnvớiCĐSgiúpdoanhnghiệpnắm
bắt xu ớng ngành, ch hợp sáng kiến
số,nângcaolợithếcạnhtranhvàhiệuquả
hoạtđộng.ViệcđầutưvàohạtầngCNTT
phântíchdữliệuđóngvaitròthiếtyếu
đểthựcthichiếnlượcCĐS.
580
•Nguồn lực con người: Nhân lực
cótrìnhđộ,kỹnăngsốvàtưduyđổimới
yếutốquyếtđịnhthànhcôngcủaCĐS.
Vai trò lãnh đạo, cam kết của nhà quản
lý,cùngvớichínhsáchđàotạo,pháttriển
nglựcsốlànềntảngđểdoanhnghiệp
thíchứngnhanhvớicôngnghệ.
•Hạ tầng cơ sở vật chất và công
nghệ:LànềntảngkỹthuậtchoCĐS,bao
gồmhệthốngCNTT,dữliệuvàgiảipháp
côngnghệ.Đầuvàocôngnghệmới,tích
hợphệthống,nângcấphạtầngvàquảntrị
dữ liệuhiệu quảgiúp doanh nghiệpvận
nhlinhhoạt,tiếtkiệmchiphívànâng
caonăngsuất.
•Văn hóa tổ chức: là tập hợpcác
giátrị,niềmtinvàhànhvichungchiphối
cáchdoanhnghiệpvậnhànhvàraquyết
định.Trong bối cảnh CĐS,n hóa này
ảnhhưởngtrựctiếpđếnmứcđộsẵnsàng
thayđổivàkhảnăngthíchứngcủadoanh
nghiệp.Vănhóatổchứclàyếutốnềntảng
củanộilựcdoanhnghiệp,tácđộngqualại
quyết định mức độ sẵn sàng, tốc độ
hiệuquả CĐStrong DNNVV.Doanh
nghiệpcóvănhóađổimớitíchcựcsẽdễ
ngđạtđượcthànhcôngbềnvữngtrong
chuyểnđổisố.
•Năng lực tài chính là khả năng
huy động,phân bổ sửdụng hiệu quả
cácnguồnvốnđểphụcvụhoạtđộngkinh
doanhvàđầutưpháttriển.Trongquátrình
CĐS,đây là những điều kiện tiên quyết
quyếtđịnhquymô,tốcđộvàmứcđộứng
dụngcôngnghệsốcủadoanhnghiệp.
CĐS trong DNNVV nói chung,
và CĐS trong DNNVV nói riêng trong
ngành Thương mại và dịch vụ trên địa
nthànhphốHảiPhònglàmộtquátrình
chịuảnhởngcủayếutốnộitạiyếu
tốbên ngoài, trong đó có sự ảnh hưởng
khálớncủacácyếutốnộitại(môhình,
chiếnợc,nhânlực,hạtầng).Quátrình
chuyểnđổisốtrongcácDNNVVtạiViệt
Nam nóichung, trênđịanThànhphố
Hải phòng nói riêng đang gặp nhiều trở
ngại do 2 nhóm nguyên nhân chủ yếu
thuộcvềnộitạiDN:(1)Thiếutầmnhìn
chiếnlượcvềchuyểnđổisố,khiếnphần
lớndoanhnghiệpnhỏvàvừaphảnứngthụ
độngtrướcbiếnđộngthịtrường;(2)Hạn
chế trong đầu tư và lãnh đạo, khi nhiều
doanh nghiệp chưa gắn kết lợi ích của
chuyển đổi số với mục tiêu kinh doanh
engạichiphítriểnkhai;(3)Thiếuhụt
nguồnnhânlựcchấtlượngcao,dođàotạo
chưagắnvớithựctiễn,hoạtđộngnghiên
cứuyếuvàchiếnlượcpháttriểnnhânlực
chưađồngbộ.
Việc phối hợp hài a gia các
nhân t y quyết đnh mc độ thành
công và bền vững của quá trình CĐS
trongdoanhnghiệp.
IV.Thảoluận,xâydựngmôhình
nghiêncứuvàthangđo
4.1.Đềxuấtmôhìnhnghiêncứu
Để xáclập mô hìnhnghiêncứulý
thuyết, trước tiên cần xác định các tiêu
chí mức độ CĐS của DNNVV. i báo
dựatrênbộtiêuchícủaBộThôngtinvà
Truyền thông theo Quyết định số 1970/
QĐ-BTTTT ban hành ngày 13/12/2021.
Mức độ CĐS của DNNVV được đánh
giá theo6 trụ cột (pillars)gồm: (1)Trải
nghiệm số cho khách hàng, (2) Chiến
lược,(3)Hạtầngcôngnghệsố,(4)Vận
nh,(5)CĐSvănhóadoanhnghiệp,và
(6)Dữliệuvàtàisảnthôngtin.Đồngthời
tổnghợptừcácnghiêncứutrongớcvà
quốc tế, đề xuất mô hình nghiên cứu lý
thuyếtcácnhântốbêntrongtácđộngđến
mức độ CĐS của các DNVVN trên địa
nthànhphốHảiPhòng.