§¹i häc quèc gia hµ néi
Tr- êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn
Tr- ¬ng V¨n H¹nh
Nghiªn cøu tÝnh ®a h×nh di truyÒn cña ký sinh
trïng sèt rÐt vµ tÝnh kh¸ng thuèc sèt rÐt
cña Plasmodium falciparum t¹i mét sè tØnh biªn giíi
thuéc khu vùc B¾c Tr- êng S¬n, ViÖt Nam
LuËn ¸n tiÕn sÜ sinh häc
Hµ Néi - 2013
§¹i häc quèc gia hµ néi
Tr- êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn
Tr- ¬ng V¨n H¹nh
Nghiªn cøu tÝnh ®a h×nh di truyÒn cña ký sinh
trïng sèt rÐt vµ tÝnh kh¸ng thuèc sèt rÐt
cña Plasmodium falciparum t¹i mét sè tØnh biªn giíi
thuéc khu vùc B¾c Tr- êng S¬n, ViÖt Nam
Chuyªn ngµnh: Di truyÒn häc
M· sè: 62 42 70 01
LuËn ¸n tiÕn sÜ sinh häc
Ng- êi h- íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. TrÞnh §×nh §¹t
2. PGS.TS. Hå §×nh Trung
Hµ Néi - 2013
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y c«ng tr×nh nghiªn u cña b¶n th©n t«i.
C¸c liÖu, kÕt qutrong luËn ¸n nµy trung thùc ch- a tõng ®- îc
c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh hoÆc tµi liÖu nµo.
T¸c g
Tr- ¬ng V¨n H¹nh
Lêi c¶m ¬n
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS. TrÞnh §×nh §¹t,
PGS.TS. §×nh Trung ®· tËn t×nh h- íng dÉn, gióp ®ì t«i trong suèt qu¸
tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu.
T«i cïng biÕt ¬n PGS.TS. NguyÔn §øc M¹nh, ThÇy ®· h- íng dÉn
gióp ®ì t«i trong nh÷ng n¨m ®Çu häc tËp nghiªn cøu sinh thùc hiÖn ®Ò tµi
nghiªn cøu.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n L·nh ®¹o ViÖn Sèt rÐt-KST-CTT¦ ®· t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi, ñng t«i vËt chÊt, thêi gian tinh thÇn trong qu¸
tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c thÇy c« trong Bé m«n Di truyÒn, c¸c thÇy
Khoa Sinh häc, Phßng §µo t¹o Sau ®¹i häc, c¸c thÇy trong Ban gi¸m
hiÖu Tr- êng §¹i häc Khoa c nhiªn ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸
tr×nh häc tËp t¹i Tr- êng.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tËp thÓ c¸n nghiªn cøu Khoa Sinh häc
Ph©n tö c¸n c¸c Khoa/Phßng cña ViÖn Sèt rÐt-KST-CTT¦, c¸n c¸c
Trung t©m phßng chèng sèt rÐt tØnh Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ Thõa Thiªn
HuÕ ®· gióp ®ì, ñng ®éng viªn t«i trong qtr×nh häc tËp thùc hiÖn
®Ò tµi trong phßng thÝ nghiÖm còng nh- ë t¹i c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu.
C¶m ¬n gia ®×nh th©n yªu b¹n ®· lu«n ®éng viªn, gióp ®ì, t¹o
®iÒu kiÖn cho t«i häc tËp vµ nghiªn cøu.
Tr- ¬ng V¨n H¹nh
i
Môc Lôc
Më §Çu .......................................................................................................... 1
Ch- ¬ng 1- Tæng quan tµi liÖu ............................................................ 5
1.1. BÖnh sèt rÐt ............................................................................................... 5
1.2. C¸c loµi ký sinh trïng g©y bÖnh sèt rÐt ë ng- êi .................................... 5
1.2.1. Thµnh phÇn loµi ký sinh trïng g©y bÖnh sèt rÐt ë ng- êi. ........................ 5
1.2.2. Chu kú ph¸t triÓn cña ký sinh trïng sèt rÐt. ............................................ 5
1.3. Muçi truyÒn bÖnh sèt rÐt. ....................................................................... 7
1.4. T×nh h×nh sèt rÐt trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam ........................................... 8
1.4.1. T×nh h×nh sèt rÐt trªn thÕ giíi. ................................................................. 8
1.4.2. T×nh h×nh sèt rÐt t¹i ViÖt Nam. .............................................................. 10
1.4.3. §Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi vµ t×nh h×nh sèt rÐt
t¹i c¸c tØnh biªn giíi thuéc khu vùc B¾c Tr- êng S¬n, ViÖt Nam. .................. 12
1.5. Mét sè kü thuËt sö dông trong chÈn ®o¸n, ph©n biÖt 4 loµi KSTSR. 15
1.5.1. Kü thuËt xÐt nghiÖm lam m¸u nhuém giemsa. ....................................... 15
1.5.2. Kü thuËt chÈn ®o¸n nhanh b»ng que thö (Rapid diagnostic test) ......... 16
1.5.3. Kü thuËt PCR chÈn ®o¸n, ph©n biÖt bèn loµi ký sinh trïng sèt rÐt. ...... 16
1.6. Nghiªn cøu tÝnh ®a h×nh di truyÒn cña ký sinh trïng sèt rÐt ............. 19
1.6.1. §a h×nh di truyÒn cña P. falciparum .................................................... 19
1.6.2. §a h×nh di truyÒn cña P. vivax .............................................................. 25
1.7. Ký sinh trïng sèt rÐt kh¸ng thuèc ........................................................ 28
1.7.1. §Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i ký sinh trïng sèt rÐt kh¸ng thuèc. ................. 28
1.7.2. Mét sè lo¹i thuèc sö dông trong ®iÒu trÞ bÖnh sèt rÐt ........................... 29
1.7.3. T×nh h×nh KSTSR kh¸ng thuèc trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam ..................... 31
1.7.4. C¬ chÕ t¸c ®éng cña thuèc sèt rÐt ®èi víi KSTSR ................................. 35
1.7.5. §ét biÕn gen ë P. falciparum liªn quan ®Õn kh¸ng thuèc sèt rÐt. ......... 38