NGỪA SƯNG PHỔI
PNEUMOCOCCUS
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức, Chuyên Khoa Nội Thương
Đang mùa chích ngừa cúm, chúng ta rủ nhau đi chích ngừa, nhưng
thường không để ý đến việc chích ngừa sưng phổi pneumococcus.
Cúm nguy hiểm chết người do những biến chứng của nó, trong đó
biến chứng sưng phổi xảy ra nhiều nhất. (Siêu vi cúm rất dữ, làm tổn thương
hệ thống hô hấp của ta, các vi trùng thừa cơ tấn công những chỗ tổn thương
trong phổi gây sưng phổi.) Nếu sưng phổi xảy ra, nhiều phần sẽ do vi trùng
Pneumococcus.
Nói chung, sưng phổi (pneumonia) gây do nhiều thứ lắm: vi trùng
(bacteria), siêu vi trùng (virus), có khi ký sinh trùng (parasites), nấm
(fungus). Nhưng trong cái đám vô lại có thể gây sưng phổi làm phiền ta đó,
vi trùng Pneumococcus nổi tiếng nhất, thủ phạm của đa số các trường hợp
sưng phổi.
Ở Mỹ không thôi, sưng phổi pneumococcus làm chết 40.000 người
mỗi năm. Vi trùng Pneumococcus hay tấn công các vị cao niên. Những
người đang mang sẵn các bệnh tim, phổi, hoặc bệnh khiến sức đề kháng của
cơ thể suy giảm (như bệnh AIDS, bệnh thận kinh niên, tiểu đường, ...) cũng
dễ bị sưng phổi pneumococcus.
Từ phổi, vi trùng Pneumococcus có thể vào máu, gây nhiễm trùng
máu (bacteremia), rồi theo máu đến gieo họa nơi các cơ quan khác (màng
óc, tim, khớp, ...). Viêm màng óc do vi trùng Pneumococcus cho tử vong rất
cao (20-35%); nhiều người sống sót mang những dư chứng của căn bệnh
suốt đời.
Hiện chích ngừa là một cách tốt để phòng bệnh gây do vi trùng
Pneumococcus. Thuốc chích vào, kích thích cơ thể tạo những kháng thể
(antibodies) giúp các tế bào bạch cầu, đội quân phòng vệ của ta, tiêu diệt vi
trùng Pneumococcus dễ dàng và hữu hiệu hơn.
Thuốc ngừa bệnh do vi trùng Pneumococcus có lịch sử lâu đời, được
sử dụng từ năm 1945. Song thời đó, thuốc bị người đời coi thường, vì cùng
năm 1945, người ta tìm ra trụ sinh penicillin, và trường hợp sưng phổi
pneumococcus nào, thần dược penicillin cũng trị sạch. Thế thì cần gì đến
thuốc chích ngừa nhỉ, khi căn bệnh chữa quá dễ bằng trụ sinh! Nhưng nay đã
khác xa rồi, thời thế đổi thay, vi trùng Pneumococcus đã khôn hơn, mạnh
hơn, kháng lại nhiều trụ sinh, và phần khác, người ta cũng nhận thức rõ hơn
các biến chứng nguy hiểm của căn bệnh. Vai trò của thuốc ngừa bệnh lại
thành quan trọng.
Theo Viện Cao niên Quốc gia (National Institute of Aging), thuốc
ngừa được tài trợ bởi chương trình Medicare, nhưng tính ra, rất nhiều vị có
tuổi hoặc đang mang những bệnh nặng chưa chích ngừa.
Vi trùng Pneumococcus không phải chỉ có một con. Chúng rất đông,
nhiều dòng, tuy cùng một giống. Thuốc ngừa bệnh do vi trùng
pneumococcus chứa những chất lấy từ 23 dòng vi trùng Pneumococcus khác
nhau.
Đa số người khỏe mạnh, 2-3 tuần sau khi chích ngừa, trong người sẽ
có lượng kháng thể chúng ta cần (kết quả bảo vệ 85-95%). Các vị lớn tuổi và
các vị đang đang mang một số bệnh kinh niên không tạo được kháng thể tốt
như người còn trẻ khỏe, nên sự bảo vệ của thuốc có kém hơn. Trẻ em dưới 2
tuổi cũng thế.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Tật bệnh (Centers for Disease
Control and Prevention) đề nghị các bác sĩ chích ngừa cho những vị thuộc
các thành phần sau đây, có thể nguy đến tính mạng nếu bị nhiễm trùng
pneumococcus:
- Người từ 65 tuổi trở lên, dù không có bệnh gì quan trọng.
- Người trẻ hơn, song đang mang các bệnh kinh niên như bệnh tim,
bệnh phổi, thận, tiểu đường, AIDS, ung thư, v.v., hoặc người đang phải dùng
những loại thuốc khiến sức đề kháng của cơ thể suy giảm, như thuốc
Prednisone, các thuốc chống ung thư.
- Người có lá lách (spleen) đã cắt, hoặc lá lách bệnh, nên không làm
việc bình thường (lá lách là cơ quan quan trọng tạo các kháng thể chống vi
trùng Pneumococcus).
- Người đang ở trong những viện chăm sóc đặc biệt (như nursing
homes), chung đụng với nhiều người khác.
- Người đã được thay ghép cơ quan (organ transplant recipients),
chẳng hạn như thay ghép thận, tủy xương.
- Người mang bệnh gan kinh niên.
- Người hút thuốc lá, hay nghiện rượu nặng (aloholism).
Trên nguyên tắc, một mũi thuốc ngừa sẽ bảo vệ ta lâu dài, song những
vị sau đây, vì sức đề kháng của cơ thể kém nhiều, nên được chích lại sau 5
năm (chỉ cần chích thêm 1 lần nữa thôi):
- Người không còn lá lách (hoặc lá lách bệnh, không làm việc đàng
hoàng).
- Người bệnh thận, bệnh AIDS, ung thư.
- Người đang phải dùng những loại thuốc khiến sức đề kháng của cơ
thể suy giảm.
- Người được thay ghép cơ quan, tủy xương.
- Các vị nay đến tuổi 65, lần chích trước, nếu có, đã quá 5 năm rồi.
Có thể chích ngừa bệnh do vi trùng Pneumococcus cùng lúc khi chích
ngừa cúm, nhưng hai thuốc nên chích riêng biệt ra, ở hai chỗ khác nhau.
Sau khi chích ngừa, chừng 1/3 số người chích hơi đau, đỏ, sưng một
chút nơi chỗ chích độ 1-2 ngày. Thỉnh thoảng có người đau, đỏ, sưng nhiều
hơn, hoặc nóng sốt, nhức mỏi các bắp thịt.