Nguyên nhân và thắng lợi của cuộc tấn công vào đất Tống do Lý Thường Kiệt chỉ huy qua ghi chép của Thư tịch Trung Quốc

Chia sẻ: Caygaolon Caygaolon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 0
download

Nguyên nhân và thắng lợi của cuộc tấn công vào đất Tống do Lý Thường Kiệt chỉ huy qua ghi chép của Thư tịch Trung Quốc

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu tư liệu ghi chép của chính các sách sử Trung Quốc đặc biệt là những bộ sử đương thời để từ đó nhận định khách quan và trung thực đối với nguyên nhân, quá trình của diễn biến cuộc tấn công vào đất Tống do Lý Thường Kiệt chỉ huy.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nguyên nhân và thắng lợi của cuộc tấn công vào đất Tống do Lý Thường Kiệt chỉ huy qua ghi chép của Thư tịch Trung Quốc

NGUYEN NHAN VA T H A N G LOI CUA CUOC TAN C O N G VAO DilT TdNG DD LY THUfiTNG Kl|T CHI HUY QUA GHI CH^P CUA THlTTjCH TRUNG QU(^C NGUYEN H O U T A M * S i li§u cia Vi§t Nam chdp vl cu^c ttfn cdng cia L^ Thfling Ki§t vfio dtft Ting cudi nfim 1075 diu nfim 1076 tfip s i Ii§u Trung Qud'c chdp vl cu^c td'n cdng cudi nfim 1075 diu ndm 1076 vfio dfi't Tong (2), trung vfio cfic bd ehfnh s i nhfl: Viit sit lUgc, Thfl tjch Trung Qud'c dSi Ting chip vl B^i Vi& sit ky todn thU, Kh&m dinh Vi^t sit quan h§ L^ - Tl'ng co Tdng sU, Tdng si ky thdng gidm cUang muc, ngodi ra cdc sdch syl bdn mgt, Tdng hdi yiu, Tdng thU, B6ng s i khdc nhu: Viit di^n u linh, Thiin Uyin Dd sii luge vfi m^t s i sach khfic. tdp anh ngS luc vfi m$t so vfin bia cung cd Trong nhiing thfl tich dd, bd Tuc tU tri dl cdp din cupc tflji cong ndy. Tuy v^iy, cdc thdng gidm trUifng biin vilt vl quan h§ s i H^u cia 'Vi^t Nam cung chfla phan dnh Td'ng-L^ kha chi tilt, cung cflTp cho ching ta dflyc diy du vl cudc td'n cdng vdo dd't Tdng mOt khU Ifldng s i lidu phong p h i vl cdc nhflng ndm 70 t b i ky XI do Ly Thfldng cu^c chiln tranh gifla trilu h^ vd trilu Ki^t chi huy. Ching ta ein tim thdm tfl Ting, d$c bi^t vl cudc tfin cong vdo dd't li$u ghi chip cia ehfnh cfic sach s i Trung Td'ng do L^ Thfldng Kidt ebi huy culi nfim QuIc, ddc bi^t Id nhflng bd s i dUdng thcli dl 1075. Chung tdi xin dfldc gidi thifu khdi t i dd ed m$t nh^n djnh khdch quan vd qudt vl tdc gia eilng n^i dung chfnh cia bd trung thflc ddi vdi nguydn nhdn, qud trinh sfich. diSn biln cu$e tSin cdng, Tdc gia bO sfich 16 Lf Ddo (1115-1184), Vdo ndm 1949, Hofing Xufin Han dd vilt sing dfldi trilu Nam Tdng, tdn ti^ Id Nhdn culh sach Ly ThUdng Ki^t: Lich sit ngoai P h i vd T i Trinh, t i r bi§u Id Td'n Nham, do giao vd tdng gido triiu Ly (1). Dfiy Id tfic Tiin si ndm t b i 8 nidn bi^u Thi$u Hflng phim chuydn khao, nghidn cflu m$t edeh (1138), ngflii 6 Dan Lfing, My Chfiu, tinh khoa hoe, nghidm t i c vd hodn cbinh nbtft Tfl Xuyln. Sau khi do Tiin si, con dfldng vl todn bp cu^c dii cing nhflng vd cdng bo^n 1| cua L^ Dfio khd hanh thing hiln hiln bdch cia Ly Thfling Ki$t. Tac gia da dtit, tiftig gifl cdc chic Tri chfiu, Tri huydn, tien hdnh khao ciu ky cfing, phfin tfch ti nfim t h i 3 nidn hi0u Cfin Dao Ting Hilu mi nguon thfl tich Vi0t Nam, d$c bi§t Id cdc tdng (1167) dfl^c nhd vua tridu vfio Kinh, *TS. Vien S i hoc
Rguyen nhan va th^ng 10... sau dfldc thdng chflc Bf thfl Thilu gidm Trong vdng 14 nfim, tii ndm diu niin kiem Kh6i cfl chu xa nhfin, Thflc li^c vi^n hidu Long Hflng Ting Hilu Tfing (1163) Kiem thao. Vl sau do each gdp ^ khdng 1dm din ndm thfl 4 nidn hilu Thuin Hy Ting vfla long Tl tfldng, ndn phai chuyin ra gifl Hilu Tdng (1177), tdc gia da 4 lin dfing chflc Ho Bic chuyin vfin phd si, Vdo tflng phin sdeh Idn nhd vua dgc duy^t. nhflng ndm thudc nidn hidu Thuin Hy, dng Nfim thfl 10 nidn hi§u Thuin Hy (1183), dfldc thang Le bd Thi lang, Phu vdn cdc sdch dfldc tring bidn thfinh 980 quyin, Hoc SI, Ding tu Qud'c s i . 6ng chit lie 70 eOng thdm "Ci ylu" 68 quyin, "Tu hodn sfl tuoi, dfldc ban tdn thuy Id Vfin Gian. Tong mvc" 10 quyin, "Tong myc" 5 quyin, Ly Dao lfi ngfldi doc rdng cac thfl tich, tong s i Idn tdi 1063 quyin, 14 Ddo da suu chuydn tdm nghidn cflu lich s i . Ong cdn dl tim, bidn soan trong thdi gian 40 ndm mdi lai hdn 20 tac phim gdm cd: Tuc hodng hodn thfinh bd sdch. c6ng khanh bdch quan biiu, TUh^ ly.c, Lich Cdc hoc gia chuydn sau vl Ijch s i trilu dgi Te tu&ng niin biiu, Giang td phUOng Tong cua Trung Qud'c ddnh gifi r i t eao b^ trdn nien biiu. Thien Hy dt lai ngU sit niin Tuc tu tri thdng gidm trUdng bien cia Lf biiu, Bich hgc. Xu&n Thu hgc... Ddo. Bd sfich ghi chi^p rd't ky cdng, tfl lieu phong phi. Id mdt trong nguin s i lidu cd hf Ddo md phong theo t h i Id bd Tit tri ban de nghidn cflu vl lich s i cac trilu dai thdng gidm c i a Tfl Ma Quang, ghi chdp cac Lieu, Tong, Tfiy Ha. sfl kien cia 9 Abi vua Bdc Tl'ng, tong cPng la 168 ndm, bdt diu tfl nam thfl nhfi't nidn Sach vin cd 980 quyin, nhflng tfl Idu da bieu Kien Long Ting Thai to' Tridu Khuong bi thd't truyen, ban hiln nay dang dfldc s i Dfin (hoac Ddn) (960), cho de'n nam thfl 2 dung cd 520 quyin do trieu Thanh khi bidn nien hidu Tinh Khang Tong Khdm tSng soan Tit kkd todn thU da chdp tfl bo Vinh Tridu Hodn (1127), ddt tdn la Tuc tU tri Lgc dgi diin. Trong d6, thieu cac phin tfl thdng gidm trUbng bien. Ly Dao thu thdp thang 4, nfim thfl 4 nien hidu Tr; Binh Ting Anh tdng (1067) din thdng 3, nam rong rdi tu lieu tfl cbfnh si, thflc lue, hdi thfl 3 nidn hidu Hy Ninh T£fng Thin tdng ylu.,, c i a trieu Bfie Ting, cho tdi cac sach (1070), tfl thang 7, ndm thfl 8 nidn hidu tfl gia, da s i , bia md... sau do tiin hdnh doi Nguyin Hflu Tong Triet Tong (1093) din chieu, dinh chfnh, khao ching tfl5ng tfin, thang 3 ndm thfl 4 nidn hi$u Thidu Thdnh rut ra nhflng tfldng ddng di bidt, phin Tong Trilt Tdng (1097), tfl thdng 2 den nhieu cd si cfl. Tac gia c h i trfldng nguydn thang 12 ndm thfl 3 nidn hidii Nguydn P h i tac "Tha khdng 1dm m i t di cai phflc tstp, Tong Trilt Tdng (1100) cing vdi todn bd cdn hdn la dl sd Ifldc". Neu cdc tfl lidu ghi phin ghi chdp edc sfl kidn eua hai ddi vua chip khdc nhau, se dl nguydn cdc gia Td'ng Huy Tong (1102-1125) vd Ting Kham thuyet vd chu them xufi't xfl giong nhfl bd Tdng (1126-1127) (3). sach Thdng gidm khao di. Khi sflu tim tfl lidu, Ly Ddo dung cac hop g6 dflng edc the, 1. Nguydn nhfin Ly Thrfing Kilt mdi hop gom 20 the ghi chip cac sfl kidn dem qudn ta'n cong vdo da't Tong dfldc ddnh s i theo phfldng phap can chi, 1.1. Phia Tdng ^ co dm. mUu vd chudn dflng diu Id Gidp T$. Sfl kiln trong mSi bi IJJSC luang ddnh vdo Bgi Viit nam dflde phdn chia theo thang, ngdy, Ngay tfl nfim 1073, Tl'ng Thin Tdng Vd trfldc sau sap xep trong cdc hop g5. Te tfldng Vfldng An Thach da ddt k l hoach
Rghian cliru Lteh ail-, atf 4.8012 vfi t^o dilu ki^n cbo cfic quan l^i bidn gidi Tbin khdo eho chiiu bfii Khdi, ndi ring: Hy tim cfich xfim lU(?c ving bidn Ting vd D^i hd ding binh chfla cd k^ nghi. Thim Khdi l^i Vi$t. Dilu nfiy chfnh s i Ting da chip rl: 6 phUdng Nam tgio nfin ldi dH quanh, tuy "Hy Ninh ndm thfl 6 (1073), m i a b? thdng mud'n tri t^i Khdi cho ydn trong ngodi, nhflng 4, ngdy M$u Din (ming 6 Am ljeh), Tfin tri An Tb^cb khfing chju ph^ng chiiu" (4). Qui Chfiu Id Thim Khdi xin tfl nay bin 10 Khfing nhflng ngtfm nglm chi d^o cdc cd vi^c bidn gidi tbi theo 4 1§ Thilm Tfiy, bidn thin l$p k l ho^ch ehuin h\ xfim Ifl^fc chi trlnh Kinh Ifldc ty, chuydn trdch x i trf D^i Vi|t, ngofii ra trilu Tl'ng edn trao thdm vd lfim td khai tfiu bilt. Vua y theo. Khdi cdc chic trdch vfi t&p bgp li^c Ifldng, Ifldng l^i sai ngfldi ra cfiu dfldng h^t ngodi. Vua thao t^o dilu ki|n eho cfing viv'c tiin hdnh nhin Vfldng An Th^eh bio r&ng; Chl huy thu^n Ipi. thi' ndo diy? An Thpeh xin tbeo ban cfing "Hy Ninh ndm thfl 6 (1073), mia ha vfin y tfiu xin, cho Khii lfim Gidm ty. Vua thdng 4, ngfiy Tfin Mfio (18 Am lich), Vua bao ring dfl^. Ban ky ridng cia An Th^cb sai Tfin tri Qutf chfiu, Thidn chfldng cfic Dai l^i chdp ring; Vua sai Khdi bf m$t vi^e chl lfi Thim Khdi kidm Dl c i Ifldng thao" kinh chl Giao Chi, cfic dng diu khfing ndn (5). dif nghe. Tfi't'ca cdc ldi tfiu xin, vua diu bfio vfi cbo phdp, "Hy Ninh ndm t h i 6 (1073), mia ha thfing 4, ngdy Nhdm Thin (19 Am lich), Trin Qufin bdn rling: Ldi tfiu An Th^cb Tdn tri Q u i chfiu lfi Thim Khdi xin dem bdo cfio vdi vua: Vide binh khdng thdi ndo d^ng binh d 61 khe d^ng v l Ung Chfiu xip Id khfing ding. Thin khao bao ring: Ding thdnh bao gidp, sai quan d^y t$p. Vua y binh sao ed thi vd danh. An Thach tau; B$ theo vd cd'p cho 300 td d$ ddng di$p" (6). ha hdn muo'n ding binh tbi lo gi vd danh, Cho din nhflng ndm tri \^ tilp theo cia cho ndn nfim t h i 7 chip chfnh md 4 lin Ting TbIn tfing, nhihig hdnh d^ng chuIn 1dm vide bidn. Thin khao ngoi ydn chip tay bi cho vi$c xfim Ifl^c c i a Td'ng dfii vdi trilu mong thdnh. Nhflng khi 1dm dfl^c si^ thfinh Ly cfing din d^p vd cy t h i hdn, th^ni chf thi lai quy cdng b An Th^cb, mfi sfl khing ddn dl'n vi0e gilt hdng nghin ngfldi d chdu thfinh thi nb^n l5i d minb.,. Vide d Quang d$ng dpc bidn cfldng, trong td ehilu ngdy Tdy, Thim Khdi cung nh$n ehi vua d An Dinh Siu (22 Am ljeh, 27-4-1076) cd trich Thach. Din lie b^i tr^n Thin khao cbe chd din nhflng ghi chip cia Tfl Ma Quang nhu si^ loi Trung thfl sinh s\t, rli i y khic tbeo f sau: "Trong thdi Hy Ninh, trilu dinh sai An Th^ch, tha t^i ehS't eho Khdi. T h i md Thim Khdi, Lifu Di nli nhau tri Qui Chfiu cung chfla tfliig trdch An Th^ch. Nhfl t b i dl dl chilm Giao Chi, Khdi, Di lfim chiln Thin khao dii vdi An Tb^ch ddng gpi Id thuyin dofin k i t d$ng dinh dl 1dm bao gidp, h4u. Cdn An Th^cb nin bdo ddp vua nhfl cd'p cho tr^n dl, sai theo th^ d^y chiln diu. t h i ndo? Cfic dOng rli Ib^n, ngfldi TbI b i t ngfldi Nhfl Thim Khdi dSi quanh vi§c Man, Giao Chi,.., nhilu khfing the k l xilt" (7). din noi dl cho Giao Cbi pham bidn, vfiy Ngdy Dinh D^u (10 Am lich, 18-01- ham Ung chfiu, Khdm, Lidm thd't t b i , TbI 1076) khi trilu Ly bao vfiy Ung Chfiu, trilu tbi ngfldi sinh sfl lfi Khdi, ai cung bilt ca, Ting vfii vdng eho ring: "Liie diu Thim ngfldi t^o mflu lfi An Thach, md ngudi Khdi kinh Ifldc Quang Tfiy ndi b|iy ring: cd khdng biet hit, Khi vi§c bidn chfla phdt ra, Cbl muu ddnh Giao Chi, Igi tfl ti§n thu nap
ttguyen nhto vt fcAng Ig!.. Ning Thidn My 6 An Tinh chfiu vd d^t khdc, khdn cing do thiic hi^n biin phdp thdnh trai d cUdng gidi Dong (Dung) Nghi cia TitUdng VuangAn Thgch chfiu gilt hai hfing nghin ngfldi, ngfldi Giao Trong td chiiu do Vfldng An Thgch thao noi loan. Cd ehilu liy Lflu Di thay Khdi ra sau khi bil't tin nfii dung td Ld dd'cia Ly mong sai di chidu tdp. Md Di lai dii b^y Id Thfldng Ki^t phan ddi biln phfip, ed doan trilu dinh cd mUu ddnh liy, muln lfim ra chdp: "Khi fi'y Giao Chi pbfi thfinh fi'p nfio kilu ky di Idp cfing, mdi sai quan vdo khe thi 1dm td kl cfing yit d dfldng sd,.. Lai ndi: ddng diem tdp thd' binh 1dm bao ngQ trao Trung Qufic 1dm phdp thanh mifiu, trd dich, eho trfin dS dl hfijig nfim luydn t^p. K l dd, 1dm cing kbin sinh ddn. Ta nay xufi't binh sai cbl huy nhfin die chu sfl tfip hpp d bd b l muln ciu vdt" (10). Sfl ki^n ndy cung dflpc chd mull dl gido t§p thiy chiln. Cho ndn Tdng si ky sU bdn mgt ghi lai: "Ndm Hy khi d'y, ngfldi Giao mdu dich cing chdu Ninh t h i 9 ddi Ting Thin tdng (1076), mfla huydn n h i t thilt cfi'm ehi, (Nfim thfl 7 ngdy xudn, thfing 2, Ifi'y Quach Quy lfim An Nam 3 thdng 3 sai Di di xem xdt vi^c Khdi, ndm chidu thao sfl, khi dd b i t dflpc Ld bd cua thfl 8 thfing 12 Di nghe Chi). Bdi thi, Giao ngfldi Giao. Trong dd vilt: Trung Quoc tien Chi cang hai long tdp hop binh dinh mflu hdnh phdp thanh midu, trp dich, 1dm cflng vdo efldp" (8). khd'n sinh dfin. Nay (Giao Chi) xud't binh muln cflu vdt ddn chung. Khi dd Te tudng Bd sach Tdng si ky sU bdn mgt, quyin (Vudng An Thach) phfin nO, Ifi'y Thidn 15, phdn Giao Ch&u chi biin cung chdp vl chUdng cfic Dai che lfi Tridu Tilt 1dm Chidu vide ndy, nhflng d ddy cac tac gia dfi bidn hd thao sfl dem quan di didt. Tilt ndi: Quy la cho vide trilu Tong am mUu xfim Id'n bien ngudi Ifio luydn vide bidn cfldng, xin cho cfldng vdi ly le Id "Vao nam Hy Ninh thfl 8 lam (Chidu thao) chdnh sfl, md Ky tam ddi Tong Thin Tdng (1075), trieu dinh nghi Phd. Cho ndn mdi cd lenh ndy" (11). lufin khai thac bidn cfldng. Tii Que chfiu la Thim Khdi sai quan vfio vung khe dfing tdp 1.3. Nguydn nhdn thfl ba dfldc Ly hdp t h i dinb lfim bao ngu, lai tfing cfldng Thfldng Kidt ndu trong Lg dd'tuydn cao vdi dfit thanh trai tai Dong (Dung) chdu, gilt ddn ching trilu Tong la vi: Trieu Tdng dd hai hdn nghin ngfldi" (9). dung dudng bgn phdn hgi Bgi Viet, vi thi' . Nhfl vdy, chfnh thfl tich ddi Ting cung Bgi Viit dem qu&n sang Tdng di tUu diit da chi ro nguydn nhan khdch quan md bgn phdn bdi. Bong thdi, Ld bdcdn chi ro trieu Ly phdt ddng cudc td'n cdng vfio dfi't triiu Tdng dd tU chdi khdng trd ldi vdn thu Tl'ng, trfldc hi't xufi't phat tfl dm mflu, hfinh cia triiu Ly, vd khdng cho d&n ching cUng dfing chuIn bi xdm Iflde Dai Vi$t cia trilu cdc thuang nh&n triiu Ly vdo ddt Tdng Ting. Tfl vua den T l tfldng Vfldng An thdng thuang mau dich, Thach diu nhfi't trf trong vide dung ting Sdeh s i ddi Ting dd chdp vdn thfl cia bidn t h i n ldng hfinh bidn cfldng, fim mflu trilu Ly gii sang nhd tra xdt vl vide ddm xdm l i n Dai Vidt, gidc lfim logn bidn cfldng cbgy sang n^i phu 1.2. Trong td L6 bdmk hy Thfldng Kidt trilu Ting dii hp tdn, hidn dang dfldc bidn cho quan Unh nidm ylit trdn dfldng t i n cfing thin cia Ting dung dfldng, che chd: "Hy da neu ro: mgt trong nhitng nguyin nh&n Ninh ndm t h i 8, mia xudn, thfing Gidng phdi dua qu&n vdo ddt Tdng Id nham giip ngdy Ky Mii (26 Am lich, 14-2-1075), Giao nh&n ddn triiu Tdng trdnh khoi s^ hd Chi qudn vfldhg Id Ly Cdn Dflc ddng biiu
Rghian ciu Heh sii'. stf 4.gQ12 tfiu: 'Tdn t h i linh Ma Thdi Ddt d chfiu An 700 ngfldi xin quy thufin dl'n chfiu Thtft Unh v^n Id ngfldi chdu Dinh Bidn cia bin Nguydn. Thin dfi khdm h^i bilt Ning dao, di cfl din chdu An Tinh. Nay dii tdn Id Thi|n My trflde vd'n ngfldi thfin D^ng t b u ^ Ning Thi^n My, cing vdi gia thu$c hdn quyin quan hgt ehfiu T h i t Nguydn cua n^i 700 ngfldi trdn sang n$i dia, xin xlt hdi dja. Nfim xfla dfi bj Giao Chi xfim dogt dii eho" (12), lfi chfiu An Tinh. Vl p h i djch ylu sdch Vua Ting dfi ra chiiu cbo cdc vidn quan philn k h i mfi xin quy phi^, khdng n$p dfi't dia phfldng tlm hilu vd tdu trlnh si;( thi,lc; bi Giao Chi gilt. Ngdy Tfin Hpi (23 Am Ueb, 31-01-1076), cd XuIng ehilu cho phdp quy tbu^n vfi chiiu ring: Nghe Ning Thi|n My xin quy thfim hdi flu hfiu. hdng vi c6 Thim Khdi sai Tilt Ci dem Din nay, Cfin Die ndi vl vi|c nfiy, bdn ngfldi chidu dy. Khi Lflu Di din sau x i trf ehilu cho Quang Nam tfiy 10 Kinh Ifl^ ty cung cd tu trdi phfldng phdp mdi 1dm Giao khfim h$i tfl di$p tra ldi vd ban cbilu cho Chi vfio efldp. Hg l|nh cho Tri Qui chfiu Cdn Die ndi Id khfing thu^n (Ban chiiu nli Thach Gifim, Quang Nam tfiy 1$ Chuyin khfing thu$n lfi theo Giao Chi vfldng vdn phdn quan Chu Oe cing Thdi D\ic xdt truyen)" (16). thuc dem tfiu (ngfiy 22 Di nghe ehi. Ndm "Hi Ninh nfim tbfl 8, mfla dfing, thfing sau (Hi Ninh tbfl 9), thfing gidng ngdy 9 lai 12, ngdy Quy S i u (25 fim Ijch, 2-2-1076),... ^ o Chidu thao ty) (13), Khi d'y Giao Chi phd thdnh dp nfio tbi lfim "Hy Ninh nfim thfl 9, m i a xudn, thdng td k l cfing yIt d dfldng sd, Ndi ring: vi dfin Gidng, ngay Bfnh Din (9 Am lich, 16-2- b|i phan trfi'n vdo Trung Qutfc, dflpc quan 1076), Chieu cho An Nam Chidu thao sfl ty Igi dung nhdn cho trd'n, ta sai sfl td'cdo Qui cing Thach Gidm, Chu Oe xem xdt vi$c quan, khdng dflpc tra ldi. Lgi sai s i vflpt Thim Khdi, Lflu Di sinh bdy vide bidn, dem biln to cfio b Quang chdu, cung khfing tra sfl thuc tfiu Idn. Trudc c6 T h i ehilu cho ldi. Cho ndn sfl binh ta duli b i t ke phan Trung thfl ring Thim Khdi trfldc d Quang trd'n..." (16), Tdy truyin bdy vi§c mfit cia trilu dinh ed y Cde nguydn nhdn ddnh vdo dfi^t Ting ehi Kinh lupc ddnh Giao Chdu. Lai khdng c i a Ly Thfldng Ki^t diu da dflpc ghi chip ddi chiiu, tfl ti^n i y bidn Igi chidu tilp khd diy d i trong nhflng s i li$u cua trilu Nflng Thi^n My 6 An Tinh chau" (14), Ting, Nhflng ly do ndy khdng phai do phfa Nhflng cing trong bd sfich Tuc tU tri trilu Ly ti^ tgo ra md xufi't phfit tfl chfnh thdng gidm trudng biin, b m|t dogn khdc nhflng mflu dl vd hdnh d$ng xdm Iflpc cia thi Igi chip, do cd si^ tfiu bao cia Thim trilu Tong ddi vdi Dgi Vi§t. Khdi cho ring ving d i t chfiu Tbfi't Nguydn 2. Qu& t r i n h tan cdng vko dat Tong trfldc thu$c trilu Ting, ndn vua Tong dfi cua Ly Thi/ctag Ki^t xuong cbil'u cho phdp Ning Tbi^n My dupe Vdo thdng 10 nfim 1076, trilu Ly da cho nfii phu vd cdn thfim hdi r i t trpng bdu. Sau m$t dgo qufin dfin binh til'n dfinh thfim dd dd Igi xul'ng ehilu khdng dong y cho phfa phan flng c i a trilu Tl'ng. "Hy Ninh ndm trilu Ly dfla Thi^n My vl Dai Vidt xdt boi, t h i 8, thang 9, ngfiy Gidp TufCt (16 Am "Trflde dd, Quang Nam tay 1§ sfl lfi ljeh, 27-10-1076), ngfiy hdm ly, gi$c Man ed Thim Khdi ndi ring: Vidn tri chdu An Tinh bdn 700 ngUdi vfio efldp d ddng Cl Vgn (xdt la Ning Tbi^n My cing bpn gia thu^c hdn Idi tfiu vfio thdng 11 ngfiy 11) (17), Cbo din
Rguyen nhan vn th^ng Igl,.. 27 hdn 1 thang sau, trilu dinh Ting mdi dflpc mia ddng, thdng 11, ngfiy Gidp Thfin (26 cac quan dia phfldng thdng bdo si^ kidn Am ljeh, 5-1-1076), Quang Nam Tfiy 1| trdn, "Hi Ninh ndm thfl 8, m i a ddng thdng kinh Iflpc ty tfiu ring; An Nam tinh hai 10, ngfiy Bfnh Thin (24 Am Ijch, 4-12- qudn tilt d$ s i cd di^p ndi 2 chfiu Khfim, 1075), Quang Nam Tdy 1^ Kinh Iflpc ty ndi ehdu Lidm mdi ed chuydn ngdn trd khfing gidc Man cudp trai Cd' Vgn" (18). Tilp theo cho thdng hda mua bdn vd chfla cho ngfldi vdo thfing 12, trilu Ly lgi t§p trung hfldng Idn Kinh ddng cl'ng, Cd chilu cho Lflu Di binh cac ving bidn gidi phfa bfie dl chuIn khfing dflpc ngdn dflt. Khi ly An Nam da bi td'n cfing, Bidn t h i n trilu Tl'ng thfim vdo efldp, (Cd chilu cho Lflu Di khfing dflpc thfnb dflpc tin tflc vfii bfio vl trilu dinh "Hi ngfin ch$n An Nam dfit mua Id edn cfl theo Ninh ndm t b i 8, m i a ddng thdng 11, ngfiy s i ddi vua Thin tfing, Giao Chi truyin th\ec Ky Ty (11 Am lich, 21-12-1075), Quang Tfiy lgc ndi mia dfing d'y An Nam vdo cUdp. Xdt Kinh Iflpc ty ndi:.-fed di^p bdo Giao Chi, ra thfing fi'y, ngfiy 20 da ham Khfim chfiu, Quang Nguydn chdu tdp hpp hfldng binh sau 3 ngdy ham Lidm chdu, nay dii lgi) (23), muon mUu vfio efldp, Lgi ndi Cl Vgn dfing bi gidc Man danh efldp" (19). Khi nhdn "Hi Ninh ndm t h i 8, mia ddng, thdng dflpc tin bdo, trieu Ting lgi xuIng chilu: 12 ngfiy Quy Ty (5 Am lich. 13-01-1076), "nhflng ngfldi ddnh nhau vdi gidc cd cong Quang Nam Tay Id kinh Iflde ty tfiu ndi: dem tfiu Idn chdng. Nhfi bi efldp vd dot, Giao Chl dem tbiy sfl ddng 6 Hi Dfldng Ifldng xem de p h i tud't hp (thfing 9 ngdy 15 (24) trd'n, mflu dung hai dfldng vfio efldp, tflc 27-10-1075 cd efldp dfing Cl Van)" (20). Kham Lidm dd bj ham rli (Thang 11 ngdy 20 ham Khfim chau, thang 12 ngdy 20 td Tam ngfiy sau khi trilu dinh T^ng nhdn tfiu mdi din Lidm chau. Phai Id thdng 11 dfldc tin hfldng binh chdu Quang Nguydn ngdy 23 ham, thdng 12 ngfiy 22 td tfiu mdi tdp trung Ifle lUdng ehuIn bi hdnh dfing, den) (25). thi tai viing bien phia nam, ngdy 30-12- "Hi Ninh ndm t h i 8, mua ddng, thdng 1075, Ly Thfldng Kidt da ddn met dgo quan 12 (5 Am lich, 13-01-1076), Quang Nam tay t h i y theo dfldng tfl chau Vinh An ta'n cfing lfi Kinh lUpc ty noi: Giao Chi dem thuy sfl vdo chdu Kham, vd ehi sau 3 ngfiy tfi'n eong ddng d Ho Dfldng trin, mflu ding hai dfldng tilp vdo chdu Lidm. "Hi Ninh nfim thfl 8, vfio efldp Khdm chfiu, Lidm chdu. Ngdy 21 mia ddng, thdng 11, ngdy Mdu Din (20 (29-01-1076) Giao Chl vdo efldp, cfing ham Am Ijch, 30-12-1075), Giao Chi vdy ham chdu qufin, gilt vfi lam bi thfldng lgi, dfin. Kham Chdu, sau 3 ngdy (tflc ngdy Tan Ty Cbil'u cbo Quang Nam 13 Kinh Iflpc ty ndi 23 Am lich 2-1-1076) lgi vdy ham Lidm ding k l sach gii chdt, ddt An Nam Id Kinh Chau" (21) vd cung phai mfit hdn mfit Iflpc ty, dfl dinh sau khi khing chl dfl^c sfl thdng sau thi trilu Tong mdi bilt tin chau kidn ndy (chi vide qufin Ly Thudng Kidt tin Khfim vd chfiu Lidm da bi qufin trilu Ly cdng - NHT), se tien hanh ddnh phd tdn sdo chilm mfi't "(Kham chau tbang 12 ngdy 20 huydt cia chung" (26). td tfiu din, Lidm ehdu thfing 12 ngdy 22 td tfiu din)" (22). Cling lie dd, cac bidn thin Cd t h i ndi sfl t i n cdng bd't ngd vd mgnh lidn tilp dfing tau vl trilu dinh T^ng cdc me cia ddi qufin do Ly Thudng Ki§t Ifinh tin t i e lien quan dl'n cudc tiin cdng chfiu dao dd gidnh dfldc thfing Ipi nhanh chdng Kham, chdu Liem: "Hi Ninh nfim thfl 8, ngay t i tr^n diu ra qudn.
Rghian cflu Lleh sic, a l 4.2012 Sau khi gidnh dflpc chfiu Khfim, ehdu cfl ch5 bilm ylu md gifl", "sau vua pbfi tiin Lidm d phfa nam, kit hpp vdi dgo qufin bO phong cbl huy hg l^nh Quang Tdy chfiu tgi phfa bfie ciing dd thu dflpc chiln thing, qu$n khdng d i sic chd'ng gifl, diu nhd khiin cho qufin Ting trdn ede ving biln quan lgi hpp dd'c dfin binh gifl bilm, bo tilp gidp vdi Dgi Vi|t lfim vfio t b i ling thdnh cho t i y ti$n" (29), Song song vdi v i ^ ting, bj dOng, Ly Thfldng Ki$t chi d|ng ban chilu ddn dd'c vi^e phdng t b i , trilu nidm yIt td L(5 bd trdn dfldng hfinh qufin, dinh tim mpi cdch tfing cfldng b l sung thfim nhim ndu vi|c dem qufin vdo dd't Ting cia binh Ifnh k l ca tho dinh, Ifldng thao, vii minh Id ed danh nghia (nhfl phin trdn bdi khf, tbutfc chfla b§nh cho Quang Tfiy, vilt da trinh bdy). Tic di^ng eua vi|c 1dm "Thdng 12, ngfiy Ky D^u (21 Am Ijch, ndy dd thflc tinh nhilu ngudi ddn bilt 29-01-1076), lgi ed ehilu chi 10 vgn quan Ifldng tri Id phii cia phfa Ting. Hp tlm mpi tiin gidm thu$c Quang Tfiy dfing 1$ vd tiin cdch cfing khai giip dd, ing h$ qudn d^i ngp trp gido 5 vgn quan 1dm tiin di$p bl trilu Ly. Nhfl BI Si da chip trong Thin dem flng cho Tfiy 1§ chuyin v$n ty" (30). phi Ly Thfldng Ki|t: "Dfin Ting thd'y ldi "Ngdy Ky D$u (21 Am lich, 29-01-1076), tuydn cdo, diu vui mflng dem trdu rflpu Igi chilu cho Quang Nam tfiy 1$ Kinh Iflpc khao qufin ta. Tfl dd, moi lie dfin ching ty tuyIn m^ dinh trfing hai, ba nghin gii thd'y hidu cd Thudng Kidt ddng xa, thi ndi cdc thfinh chfiu Ung Tdn, khfing du thi dd Id qufin cia cha bp Ly ngfldi nfldc Nam; tuyIn t h i dinb. roi cing nhau bdy hUdng dn bdi phuc bdn dfldng. Nhd dd md uy thanh quan ta lan Lgi chilu cho Quang Nam tdy 1$ Kinh khip" (27). Iflpc ty sai sfl t h i n chia cde chdu qudn tuyIn phdi qufin hang mgnh khoe, dung Cing trong thdng 12 ndm 1075, dao cam ed t h i gifl chflc vo dl'n Qul^ chdu. Ci quan do Tfin Dan cbi huy da phd dflpc 4 500 ngfldi ghdp thfinh 1 ehi huy gifio duylt, trgi tai phfa bdc gdm cd: Thdi Binh, Vinh gpi Id Tfin Trtflig (31) hai. Khdng d i thi cfl Bmh, Thidn Lue vd Co Van. Vdo diu thfing thu quan si* d'y, bdng ngfiy chi khIu phin 1 ndm 1076, Tfin Dan nhan the thing, lgi dn. Chd d i n i a ndm luy$n t$p tbl y theo 1$ dfla qudn Idn bao vdy Ung chau. gifio duy^t qudn Trflng Hai xin chl cfi'p, Tin t i c Khfim chdu, Lidm chau bi chilm chju sfl gidm sfit c i a Kinh Ifl^c s i da uy, lien tilp bao vl, vua quan trilu Tong hoang Nlu lfim qufi hung de sd x i tri n$ng ngodi mang, lo sp, lidn tyc cdc chilu chi dflpc ban phdp Iu|t" (32). xuffng eho cde dia phfldng bidn gidi. Vua "Ngdy Canh Tud't (22 Am lich, 30-01- Tfing sp ring trilu Ly dinh chilfm dflpc 1076), Chilu ring quan lgi Quang Tfiy dfinh Kham chfiu, sd thfla t h i tfi'n cdng Quang vdi giflc Giao Chi mfi chit tW Kinh Iflpc ty Chau, mfit kbdc cung bilt dflpc h$ thing tlm hdi nhd hp p h i txiKt bdn Idn. Nlu ai phdng t h i tgi Quang Tdy "da ft lgi ylu", vi muffn vl Linh bdc, thi tim ngfldi hO td'ng, vfiy "chilu cho Quang Tfiy kinh Iflpc ty sai cdc chdu qu^n gifl thdnh, khdng dupe Lgi cbil'u r i n g Hfin lfim y vi$n quan khinh thfldng ra nghdnh cbil'u" (28), Thfim chpn phfldng tbulc tri lam chfldng 57 logi chl, "nlu chdu qu^n, buy^n trd'n trai thfinh giao xuIng cbo hpp vdi mdn thuo'c cin chl. qudeh khdng hodn bj, lgi binh qudn ft ylu, Lgi chilu cho Kinh Hi nam hie !§ chl tao xdt c6 ch6 khdng t h i gifl dflpc, cho quan Igi 7000 cung nd go dl cd'p eho Quang Tfiy (33),
Rguy^n nhan va th&ng l^rt,. Sau ndy, do cupc td!n cfing cia qufin dpi Iflpc di liy dit bO ph§n tfl gifl. Dan chau Ly Thfldng Kift qud manh, anh hfldng Ifin kinh sp, cfl Iii trin khfing t h i ki xilt. Gidm den trieu Ting, ndn vide theo doi ving dfi't bd hit kho quan vd cia ridng chi th; ring: Quang Tdy dfldc nhd vua quan tfim sdt sao Binh gidi cia ta vin di, Ifldng chia khfing hdn, da tilftig cd chilu eho cac vidn quan diu thilu. Nay qudn gi^c da vfiy dfldi thfinh tinh phai tfiu bao hdng ngdy tinh hinh viing duy lfi bin thfinh c l gifl, dl dpi ngoai vi^n, bidn; "Thang 12, ngdy Nhfim T^ (24 Am ljeh, cd thi ngii md thing. Nlu m^t ngfldi cit 1-2-1076), vua phd ring: Quang Tdy 2 ngfiy chdn thi ldng qufin dao d^ng, Vi^c Idn hdng nay khong cfi tdu bfio, phai ha Idnh eho Kinh trudc mit, Lu ngfldi vui nghe ldi ta se dflpc Iflpc chuyin vdn ty hdng ngdy dem vi$c dfing hdu thfldng, ho$c khfing nghe md ra, se bi tinh bidn cfldng tfiu ro" (34). chdm cing vp eon trfldc. Cd vidn dgi bi$u C b i tfldng Ly Thudng Ki^t sau khi Dich Tfch nglm muln chgy ra, Giam dfi sai chilm xong Khfim chfiu vd Lidm Chfiu, ngudi mai phuc cia ngodi ehfit diu dem ciing Idp tflc dfla dgi qufin Idn phia bic kit nghidm Idnh, bdi t h i trdn dfldi bi uy hilp hdp vdi cfinh qudn Tdn Dan chi huy bao phai nghe m^nh, Giam lai mp dflpc miy vdy Ung chfiu, Vdo gifla thing 1 nfim 1076, trdm ngfldi t i t h i dfla thuyin len Ung ca hai hfldng da hdp qudn vay ham thfinh giang cflng ddnh nhau vdi giac, chdm dflpc Ung ehdu. Vfldng An Thgch da khang dinh trdn 200 diu, gilt dfldc mudi mdy con voi vdi vua Ting Thin tdng, khi nghe tin "Giao to, Gidc bdn vdy thdnh. Gidm ngay ddm di Chi vfiy Ung chdu, Vfldng An Thach tau du si tfft, dem t h i n ty cung bin gidc nga, vua rang Ung chau thanh vflng tfi't khfing voi chet, khong the ke xilt, Gidc danh ca 4 pha nd'i" (35). Mat khac, tfldng gifl thanh Ifi mgt xdng len tfldng thdnh, tren thdnh bin Td Giam (36) "lai Id mdt ngfldi ky cflu, lao ten l i a dot thang vao thanh. Ca trfldc sau luydn, thfing minh vd rd't cfldng quylt" (37). gilt dflpc tren 5 nghin ngfldi. Ngfldi trong Khi dUdng chflc Tri Ung chau biet dfldc thdnh Idng thdm vflng..." (39). To Giam cong vide ehufiji bi xfim Iflde Dai Viet cia thd'y kha nang chong cfl lai qudn trilu Ly Lim Di, Giam ttfng khuydn ngfin, nhflng Di khdng t h i kdo ddi dflpc, vi vdy vfii phdi khfing nghe cdn hac Giam da tfl tidn tham ngfldi din Qui Chau cd'p bao cho Lflu Di gia vide bien cfldng. "Tri Ung ehdu TS Gidm xin chi vidn: "Lflu Di sai T h i Tilt di ciu thdm biet la thflc, gii thfl den Di xin bai vidn, T h i Tilt nghe gific dong gip mfldi thi hdnh 3 vide nhfl cu (tflc Id khfing tfip giflng giing khfing di ngay, lgi quay ve Ifi'y trung quan tho dinh dgy trfin do, khong Quy chau Id tni binh d tram Khang Hda de cho chu sfl tilp tuc luydn thuy chien, cho xem thing bai, Giam lai sai sfl dem lap thfl phdp thfldng nhdn, dfin chung phfa Ly d-[i(ic eao cd'p d Di dilm hinh nguc Ting Ciu. vfio budn bdn - NHT), khdng dl ngfldi Giao Ciu nhdn dflpc thfl sd khdc. Ld'y quyen tidn dem quan cd danh nghia. Di khdng nghe lai nghi die T h i Tilt tiin binh. T h i Tilt sd vfii gii cdng vfin bfie Giam Id phd nghi. Lai vdng khfing bilt Idm gi chuyin din din trach sai khdng dfldc tfl tidn ndi vide bidn" Hda Gidp linh, vl gifl Cfin Lfin quan (40), (38). Vi v^y, khi biet quan dpi Ly Thfldng B3ng gdp gific, khfing dich nli mfit trfin, Kidt bao vay thdnh, To Giam da "duydt qudn thua, T h i Tilt ehit" (41). Trdn ddnh binh trong qu^n, dflpc sfldng cd'm binh vd didt vidn ndy cia quan ddi Ly Thfldng Kidt gid yeu 2800 ngfldi. Trieu quan lai cung diln ra ngdy mdng 4 Am lich, thang gidng, ngfldi tai diing trong qudn trao cho phfldng ndm Hy Ninh thfl 9 (11-2-1076), Sau trfin
Rghlfln ciu Ljeh a i , atf 4.2012 di0t vi^n, Ly Thudng Ki|t tdng cfldng bao khdng thfing, Gifim lfim b&ng kl t^i Khdi, vdy thfinh ch$t hdn vfi quylt djnh hg thdnh Di d ehp mong thdng dih trilu dBnh, Trflde Ung chfiu sdm, Sau 42 ngfiy vfiy hfim, din con c i a Gidm Id T i Nguydn 1dm Qutf chdu ngfiy 23 thfing Gilng ndm Hy Ninh t h i 9 tfl h | tham qudn dem ca gia quyl'n din (1-3-1076), thdnh Ung chdu bj hg. Thfl tich thfim cha, toan vl tbi nghe c6'gific Giao. Trung QuIc chip: "Ngfiy d'y (23 thdng Gifim cho r i n g gia thu$e qu$n thu xufi't Gidng, 1-3-1076), gi$c Giao Chi hfim Ung tbdnb, ngfldi ta sd cho Id trdnh gi^c, dfin chfiu, Tfi Gifim bj chit, Trfldng T b i Tilt ching si cung cd y bd di, ndn chi cho T i thua, gi$c bit sing md'y trdm ngfldi, Gi|c Nguydn vl Qui chfiu mfi lUu vp con T i bilt bdc qudn ddnh thdnh gidi, dem mii l0i Nguydn lgi, vi t b l diu bj ebit ea. Gidm Idn d i sai 1dm thang mdy (vfin thd); 1dm chit rli, gi^c Giao lgi mflu efldp Qui chdu, dupe thi bj Gidm dit. Lgi ddnh qua bfio qudn tiin phong di dflpc m£fy chyc d$m, dfing, liy da sing (sie v^t) 1dm v$t che, ho$e trfing thfCy dgi binh t i ble din hfi Gidm ehd gi$c qua rli phdng l i a dit trong ring: "Td hodng thfinh dem qufin din bdo hang. Gi§c h i t kl^ muln rut di, nhflng bilt odn Giao Chi". Qudn gi$c sp mdi lui vl. Sau ngogi vi^n khdng din. Gfip cd kd bilt phdp ndy, ngfldi Ung chfiu Ifip din thd (To tho cdng, dgy gi$c nhli d i t mfi'y vgn t i i Gifim), hfing nfim elu dao (TU Ma ky vdn hfldng phfa thfinh chd't thdnh n i i dd't, chdp; Thfing gidng, ngdy 21 gi^c phd Ung khoanh khic cao Idn mIy trflpng, Qufin chfiu, ngdy 23 lai vl ban ddng. Xdt ThUc lye gific trdo Idn dl vfio, thdnh bi vdy bam, tbi ngdy 23 pbfi Ung chfiu. Nay theo Thflc Giam cdn dem qudn bi thUdng, xdng xao lye, cbi khfing ghi ngfiy ndo vl ban d^ng, h i t sic k h i chiln, nhflng khfing dich nli, ndn khao. Xlt ngdy Giao Chi hdm Ung Giam ndi: '\^ nghia, ta khfing chit vdo tay chdu Tdng si eho Id ngdy Mdu TMn; sdch gific. Rli trd vl nhd d ehdu, md c i a eho B6ng B6 s{/ luge cung chip nhfl thi) (42). todn gia 36 ngfldi chl't trfldc, ddo ho gid'u 3. Nguydn n h a n thitng I^i cua cu^c xfic, roi phdng l i a tfl thilu. Gidc din tim di tai^n cong cum nfim 1075 dau nfim 1076 bdi c i a Gidm vd gia quyin diu khfing dflpc, Viphia triiu Ly quay lgi gilt hgi lgi tfi't, tho dinh eU dfin hdn 5 vgn ngfldi. Din trdm ngfldi thdnh 1 • Qudn d§i trilu Ly do Ly Thfldng ki§t dd'ng, tfi't ca hdn 580 dong. G^p vdi si' bj ebi huy da c h i dpng tlii cfing, tgo ra ylu t l gilt b Khfim, Lidm khdng dfldi hdn 10 vgn b i t ngd dH vdi trilu Ting. ngudi. Sau dd, gi^c Igi phd hiy thdnh dl • Li^c lupng qufin d$i cia Ly ThUdng Id'p sdng, Ki$t dfing dao, thi^n chiln, Cho din nay so Ung chdu bj vfiy tfift ca 42 ngfiy, Gifim Iflpng qudn d$i tham chiln cung chfla bilt khich 1$ tfldng SI cl' gifl. Lfldng thflc da hit, chfnh xfic, cfic thfl tich Trung Qutfc ciing g$p nfim hgn hdn, gilng n i i kbd cgn, ngfldi nhfl Vi^t Nam mdi ehi phdng dofin khoang ddi khdt mic ea nfldc dye bin md uing, tfl 8 vgn (43) dl'n 10 vgn (44). nhilu ngfldi bj b$nb kilt ly chl't gdi diu Idn - Tranh thu, tdn dyng dupe sfl ung hfi nhau mfi khfing ed ngfldi ndo phan, Gifim c i a nhfin dfin dia phfldng tgi cfic viing gidn Thim Khdi vd Lflu Di gfiy ndn gi^c bfinh qufin vd tgi ndi xay ra chiln tr|tn, eUdp. Di lgi ngii nhln tbdnb bj vfiy md Ngay tfl khi Ly Thfldng Ki^t chUa sang khfing cflu, Gidm muln Ifim ban sd tfiu hit ddnh Ting, da cfi nhflng nho si trilu Ting mpi B\Jl tinh, nhflng dfldng di bi ngdng trd ty nguydn hiln mflu k l vd nh|in Idm ndi
Rguyen nhan va IhiJng lyl... ing. Dd lfi trfldng hdp c i a Tiin si T i Bd thfinh thgo, t l chic ky ludt khfing nghidm. Tfldng; "Linh Nam Tiin si Tfl Bd Tfldng - Cdc quan tfldng trfi'n trj ving bidn bdn thfldng thi khdng d5, nglm gii thfl cho nhit, khfing dfim chiln diu, t i vidn quan Giao Chi ring, tidn t b l cia Dgi vfldng vin diu tinh nhfl Lflu Di cho din vidn tfldng ngudi Mdn. Nghe nay cdng khanh quy Trfldng T h i Tilt khi nghe tin qudn d|i Ly nhdn Giao Chi phin nhilu ngfldi Mdn, Bd Thfldng Ki$t td'n cdng khfing ddm dfii diu, Tudng tdi Iflpc khfing kdm ngfldi, mfi khdng Th4m chf, khi Tfi Gidm elu vi|n, LUu Di die dung d Trung QuIc, xin dfl^e giip dfldi vSn ngdi nghe ngdng, khfing cd nbflng hdnh quyin Dgi vfldng. Nay nghe din Trung d|ng ey tbl, Cd nhflng vidn quan lo sp phai Quie mud'n c i dgi binh di^t Giao Chi, theo chiln dd'u da bd nhi^m sd trin di "Hy Ninh binh phdp 1dm trfldc ngfldi Id cd y dogt ndm thfl 9, thdng gidng, ngfiy Ky Mao (22 ngfldi ta, chi bing c i binh mfi efldp trflde, Am ljeh, 29-2-1076) ed chilu: gin dfiy cfi Bd Tfldng xin 1dm nfii flng. Bdi tbl, Giao vi$e qudn d Quang Tdy md ban 10 dfi diu Chi phat dpng dgi binh md vdo efldp ham 3 trgng nlu ngfldi ra sai, md cd ngfldi lgi ty ehdu Khdm, Liem, Ung..." (45). Khi cfing ti^n rdi khdi ban lfi. Se theo dilu tvt ti$n Iy phd thdnh Ung chau, Ly Thfldng Ki§t cflng quan chd ngfiy binh vide (47), Vide bo sung dd nhfin dflpc sfl giup dd cia hdng binh eho cfic vidn cai tri dia phfldng vflng bidn Tridu Tu hiln mflu ke hda cfing vd vi§c trong thdi gian ed ehiln tranh cung gdp ding dd't dl dip thdnh cfic ngon n i i dfi't nhilu khfi khdn, trilu Ting tvflig phai hg cung Id phfldng phap cia dfin chung nfldc I|nh cudng bflc, bufic cac vifin quan phai Tl'ng mdch bao: "Gdp cd ke bilt phdp thd' tiep tyc cdng viec khi man ban: "Chilu cho cfing, day gidc nhoi dd't md'y vgn t i i hfldng Quang Nam ddng tdy lfi, edc ndi hi$n khuylt Tri chau, nlu khfing cd ngfldi muon phfa thdnh chd't thdnh n i i dUt, khoanh din thi se cfldng sai, chd din thay t b l cho khfic cao len md'y trflpng. Qudn gidc trdo giam 2 nfim ma khdm, lai bl dudng quan Idn de vdo, thfinh hi vfiy hfim" (46). sai khien" (48). Viphia triiu Tdng - Trfldc het la mau thudn n^i bd, nhfi't Ifi Tdm lgi: Cudc td'n cfing vdo dit Tong do giiia T l tfldng An Thgch vd vdi m$t sd* vidn Ly Thfldng Ki^t chi huy dflpc thfl tich dgi thin trong v i ^ bo dyng cac vidn quan Trung Qud'c chdp khfi diy di, b l sung thim bien trfii, trong mflu do xdm Iflde Dai Vi|t. nhilu tfl li$u, da phin ndo giip ching ta - Lflc Iflpng qudn sfl tgi dia phfldng viing phyc dvfng dflpc nguyen nhdn tfi'n cdng bidn chfla dfldc to chic chdt chd, rfi't nhilu cing qua trinh dien bil"n gidnh thing Ipi thanh trgi tgi Quang Tfiy cdn sd sfii, binh cia qufin dpi trilu Ly vdo cufii ndm 1075 Ifnh khdng d i so', lgi chUa dUpc t|ip luy^n diu 1076, CHUTHICH (1). Hoing Xuin Hin; Ly ThUdngKi^t - Lich svt (2). Hoing Xuin Han. Ly ThUdng Ki^t - LfcA ngogi giao vd tdng gido triiu Ly, Nxb, S6ng Nhj, 8& ngogi giao vd tdng gido triiu Ly, add, tr. 348- H i N§i, 1949. In trong La SOn Yin Hi Hodng Xudn Hdn, T.II, TrU^c t i c (Phin 11: Ljeh si), Nxb. (3). JYung Qude dgi bdch khoa todn thU, Trung Giio Dvc, H i N$i, 1998. Qu6c Ijch s i , Ban tu dinh 1997, Bic Kinh, 199S.
32 Rghien ciu Ijch a i . atf 4.2012 (4). l^ Dio: TVc tii tri thdng gidm trt/dng biin, (27), Hodng Xuftn Hin, add, tr. 354, q.244, td 4a, 4b. (28), h$ Ddo. add. q.271, td 12b (6). L^ Dio. sdd, q.244. td 7b. (29), L^ Dio, add, q.271, td 12b, 13a. (6). L^ Dio. sdd, q.244, tb 8b. (30). Ly Dio, sdd, q,271, td 13a. (7). Ly Dio. add, q.273, ib 17a. (31). Sich I^ Tkiidng Ki4t ch^p l i Ding. Hoing (8). 14 Dio. sdd. q.271, td 6b Xuin Hin. sdd.tr. 365. (9). Td'ng ai ky s^ bdn mgt- Phtlng Ky nguydn (32). Ly Dio, sdd, q.271, td 13b. bifin, Trin Bang Chifim toan t^ip. Tnldng Ph6 lu$n (33). Ly Dio. sdd. q.271, td 14a. chinh, ThUdng vy i n thU qu&n, quyin 16, tr. 81. (34), Ly Dio, add, q.271, td 15b. (10), Ly Dio, sdd. q.271. tc> 16b, (36). LyDio, add, q,273, td 10a, (11). 7^n^ si ky a^t bdn mgt. Ly Dio, sdd, (36). Dgi Viit sit Ay todn thU. T. 1. tr. 278, ngoii quyin 15, tr. 81. cich d^c l i Giim. cdn cd cfic cfich dpc khic l i Gifim (12). L^ Dio. sdd, q,259, ttf 13b nhu trong Ly TkUdng Kiit, tr. 367, hay dpc Ii (13). hy Dio. sdd, q.271, tcl ISa. Giam nhu trong Viit ai luge. tr. 110, Kkdm dinh (14). Ly Dio, add. q.272. tcl 2b. Viit ai thdng gidm cUOng mifc. T. 1, tr. 363. (15). Ly Dio, sdd. q.259. td 13b. (37). Hoing Xufin Hfin, add, tr.357, (16). Ly Dio. sdd. q.271. tb 16b, (38). Ly Dio, sdd, q.271, td 6b, 78. (17). Ly Dio. sdd, q.268. tb 13b. (39). L^ Dio, sdd, q.271, td 7a. 7b. (18). Ly Dio, sdd, q.269, tcl 23b. (40). Cfin L6n quan hay c i a ai Cfin Lfin, thu$c huy$n Tuyin H6a, Nam Ninh. Quang Tfiy. (19). Ly Dio, add. q.270, ttl 2b. (20). LJ Dio. sdd. q.270. tb 2b (41). Ly Dio, add, q.272, td la. (21), (22), (23). Ly Dio. sdd, q.270, td 5a. (42), Ly Dio, add, q,272. td 7b, 8a, 8b. (43). Ly Dfio, sdd, q.271, td 7a. 7b ch«p: .,. Bdi (24). Theo Hoing Xuin H i n phai Ii Trilu thingudi Giao Chi d^i c i 8 v^n qufin hifu. DutJng chfiu (tdc viing Vinh An chfiu, nay 1& Hai Ninh (Quang Ninh), sich cua Ly Dio d i ch6p sai (44). Khdm dinh Viit ai thdng gidm eUOng thinh H6 DUdng vi t^ d^ng chfl Hfi v i chQ Trilu m(ic, T.r. tr.3S0. Dgi Vi^t si ky todn thU. T.I. tr. tuOng tM nhau). Hoing Xuin Hin. sdd. tr. 364. 278 ddu chip: *^ua bilt tin, aai Ly Thudng Ki^t. (25). Ly Dio. sdd, q.271, tcl 6a Tdn Dan dem hdn 10 vgn binh di dinh". Nxb. Khoa hpc xfi hfii. H i N^i, 1998. (26). Tdng k^i yiu tdp cdo, Phi6n chf 4, Din theo: Tidu Dflc H90, Hoing Tranh chu biin: Trung (46). Ly Dio, add, q.273, td 17a. 17b, Viit bUn gidi tU li^u tuyin biin, ThUflng sich, Xi (46). L^ Dio, add, q.272, td 7b, h^i khoa hpc vfin hiln x u l t b i n xa, Bic Kinh, (47). Ly Dfio, add, q.272, td 6b. 1992, tr. 219. (48), Ly Dfio, add, q.272, td 7b.