Những con số không bình
thường
Chưa bao giờ thị trường chứng khoán Việt Nam lại nóng như hiện nay.
Nhiều người đã đưa những cảnh báo về độ nóng thị trường với những thuật
ngữ và cách giải thích hết sức đa dạng. Nhằm giúp bạn đọc có thêm thông
tin tham khảo, bài viết xin nêu ra hai chỉ số cơ bản nhất là P/E và M/B dùng
để đo lường sức nóng này.
Giá cổ phiếu và sự biến động của nó
Giá của cổ phiếu hầu như phụ thuộc hoàn toàn vào kết quả hoạt động kinh
doanh hay sức khỏe của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp hoạt động ổn định
mà không gặp phải những biến cố bất ngờ dẫn đến phải thanh lý hay phá
sản thì dòng tiền mà người nắm giữ cổ phiếu nhận được là cổ tức được chia
hàng năm. Con số này có sự dao động và đôi khi cũng có những khoản bất
thường nào đó, nhưng nhìn chung bình quân trong dài hạn nó chính là lợi
nhuận từ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Về bản chất, giá cổ phiếu
do dòng tiền này và sự biến động của nó quyết định và sự nóng lên của thị
trường là do sự tăng giá của các cổ phiếu gây ra.
Giá trị sổ sách, giá trị thị trường và tỷ số M/B
Giả sử một doanh nghiệp mới thành lập phát hành 1 triệu cổ phiếu lần đầu
để huy động 10 tỷ đồng thực hiện một dự án đem lại suất sinh lợi 20% một
năm mãi mãi, đây cũng là suất sinh lợi yêu cầu (lãi suất) đối với hoạt động
kinh doanh mới và rủi ro này. Giá một cổ phiếu lúc này sẽ là 10 nghìn đồng
và bằng đúng mệnh giá của nó. Doanh nghiệp nhận được 10 tỷ đồng ghi
vào mục vốn chủ sở hữu trong bảng cân đối kế toán của mình. Con số này
được gọi là giá trị số sách ban đầu của cổ phiếu hay vốn chủ sở hữu.
Thêm vào đó, sau một số năm hoạt động có lợi nhuận, doanh nghiệp không
chia hết cho các cổ đông mà giữ lại một phần (giả sử là 10 tỷ) thì lúc này
giá trị sổ sách của vốn chủ sở hữu sẽ là 20 tỷ đồng. Như vậy giá trị sổ sách
của vốn chủ sở hữu hay cổ phiếu chính là số tiền thu được từ việc bán cổ
phiếu cộng với các khoản thặng dư cũng như lợi nhuận giữ lại của doanh
nghiệp. Đây chính là số tiền thực tạo ra lợi nhuận cho doanh nghiệp nói
riêng, giá trị gia tăng cho nền kinh tế nói chung.
Sau khi hoàn tất dự án nêu trên, người ta mới biết rằng, tỷ suất lợi nhuận
sau thuế bình quân của doanh nghiệp đạt được lên đến 40% một năm mãi
mãi chứ không phải chỉ 20% như ước tính ban đầu. Lúc này, giá cổ phiếu
sẽ tăng lên 20 nghìn đồng, giá trị vốn hóa thị trường (số cổ phiếu nhân với
giá thị trường của cổ phiếu) sẽ là 20 tỷ đồng, và tỷ số M/B giữa giá thị
trường (Market value) và giá trị sổ sách (Book value) của cổ phiếu sẽ là 2
thay vì 1 như ban đầu. Sau một thời gian, hoạt động ổn định, rủi ro của
doanh nghiệp giảm đi nên suất sinh lợi yêu cầu của cổ phiếu này giảm dần
xuống còn 10%, thay vì 20% như trước thì giá cổ phiếu trên thị trường sẽ là
40 nghìn và tỷ số M/B sẽ bằng 4.
Ý nghĩa của giá trị sổ sách chính là số tiền thực sự được đưa vào hoạt động
sản xuất kinh doanh tạo ra lợi nhuận của doanh nghiệp và giá trị gia tăng
cho nền kinh tế; ý nghĩa của giá thị trường là mức độ kỳ vọng của công
chúng vào khả năng tạo ra tiền trong tương lai của doanh nghiệp; và tỷ số
M/B thể hiện lợi nhuận mà một đồng tiền thực tạo sẽ phải gánh cho M/B
đồng kỳ vọng. Hơn thế nữa, khi nhìn vào tỷ số này và số vốn hóa thị trường
sẽ biết thực tế có bao nhiều tiền thực sự đang được đưa vào nền kinh tế
(đương nhiên là ở nhiều thời điểm khác nhau).
Nhìn chung, tỷ số M/B thường lớn hơn 1, nhưng câu hỏi đặt ra là lớn bao
nhiều thì hợp lý? Bằng chứng thực nghiệm cho thấy, tỷ số này thường dao
động từ 2 đến 3 là hợp lý. Ở các nước đang phát triển, trong những thời
điểm thị trường đang nóng, chỉ số này cũng chỉ dao động quanh 4 là cùng.
Nhìn chung, việc doanh nghiệp có tỷ số M/B lớn hơn 4 phải là những
doanh nghiệp hoạt động kinh doanh rất tốt có rất nhiều triển vọng và khó có
thể thất bại như Google, IBM, Microsoft..., nếu không con số như vậy sẽ là
rất bất thường.
P/E và ý nghĩa của nó
P/E là tỷ số giữa giá cổ phiếu (Price) và thu nhập trên một cổ phiếu (EPS-
Earning Per Share) trong một niên độ kế toán. Con số này có thể hiểu rằng
để có thể nhận được một đồng từ cổ tức trong tương lai, người ta sẽ phải bỏ
P/E đồng hiện tại. Nói một cách đơn giản, nếu công ty đã đi vào hoạt động
ổn định, lợi nhuận các năm là như nhau (thực tế là có thay đổi, nhưng bình
quân các năm dao động quanh một con số nào đó) thì lật ngược tỷ số này
lại có thể thấy được suất sinh lợi bình quân hàng năm là bao nhiêu. Ví dụ,
nếu P/E luôn ổn định bằng 15 - 20 thì suất sinh lợi bình quân của nhà đầu
tư nhận được hàng năm sẽ vào khoảng 5% - 7%. Nếu lợi nhuận của công ty
có sự tăng trưởng đều đặn (giả sử bằng tốc độ tăng trưởng kinh tế) thì suất
sinh lợi sẽ cao hơn con số nêu trên.
Với suất sinh lợi của việc đầu tư vào cổ phiếu đạt được từ 5 - 7% ở các
doanh nghiệp ổn định và 10 - 15% ở các doanh nghiệp đang phát triển là
mức phải chăng. Đây là chính là lý do được đưa ra để cho rằng tỷ số P/E
dưới 20 là hợp lý. Đối với các nước đang phát triển, trong giai đoạn tăng
trưởng nhanh, người ta lạc quan về bức tranh kinh tế trong tương lai thì tỷ
số P/E cũng chỉ dưới 30. Khi mà chỉ số P/E càng vượt xa những con số nêu
trên thì sức nóng của thị trường càng gia tăng.
Câu chuyện thị trường cổ phiếu Việt Nam
Không có điều kiện phân tích toàn thị trường, bài viết chỉ xem xét 14 cổ
phiếu có giá trị vốn hóa lớn nhất thị trường vào ngày 09/03/2007 với tổng
giá trị lên đến 202 nghìn tỷ đồng, chiếm hơn ½ tổng giá trị vốn hóa toàn thị
trường thì thấy rằng, tỷ số M/B bình quân của chúng lên đến 11,7 lần và tỷ
số P/E là 58 lần (IMF tính trước đó ít ngày cho toàn thị trường lên đến 73,3
).
Nếu hai con số này là đại diện cho thị trường chứng khoán Việt Nam thì có
nghĩa là với tổng giá trị vốn hóa trên 300 nghìn tỷ đồng của toàn thị trường
hiện nay, thực tế chỉ có trên dưới 30 nghìn tỷ đồng là thực sự được đưa vào
nền kinh tế, một tỷ lệ hết sức khiêm tốn. Những con số còn lại chẳng qua
chỉ là sự mua qua bán lại giữa các nhà đầu tư trên thị trường thứ cấp. Với tỷ
số P/E bằng 58 lần có thể hiểu rằng người mua sẵn sàng bỏ ra 58 đồng để
nhận về một đồng và suất sinh lợi lúc này chỉ là 1,72% một năm mà thôi.
So sánh hai con số nêu trên với 4 và 20 thì thấy rằng thị trường chứng
khoán Việt Nam đang rất nóng và khi mà quả bong bóng đã quá căng thì
nguy cơ bị vỡ sẽ không nhỏ chút nào. Khi đó, phần thiệt sẽ thuộc những
người không rút kịp ra khỏi thị trường trước khi quả bong bóng này nổ.
Huỳnh Thế Du
Cơn cuồng chứng khoán ở Việt Nam
Cơn "sốt" chứng khoán ở Việt Nam đã thu hút sự chú ý của khá nhiều báo
nước ngoài. Chúng tôi xin giới thiệu bài đăng trên tạp chí Time ngày
22/02/2007 vừa rồi.
Tối thứ Sáu, quán cà phê internet trong một ngõ hẹp của Hà Nội ầm ĩ tiếng
tròVõ lâm truyền kỳ. Nhưng Trung, kỹ sư 26 tuổi, đến quán để lao vào
cuộc đấu khác. Đăng nhập vào một chat room chứng khoán, Trung cùng
cộng đồng khoảng 1.000 thành viên, với những biệt danh kiểu
"warrnbuffet74", "wallstreethanoi"..., đang tìm kiếm những cuộc mua bán
nóng trong ngày.
"Tôi bán 13.000 cổ phần của Cavico E" - một massage thông báo. "31.000
đồng/cổ. Liên hệ: Mạnh". Một massage tiếp theo: "Ối tiếc quá. Tôi vừa
mua 32. Giá gặp cậu từ trước". Trung (yêu cầu không nêu đầy đủ tên) cười
thầm và lắc đầu: "Có thể chỉ là một người dùng 2 nickname để đẩy giá lên".
Trung biết rõ "chiêu" này vì đã từng dùng nó. Là kỹ sư nhà máy nước, anh
chỉ kiếm được 300USD/tháng. Song năm ngoái, sau khi thế chấp nhà của
cha mẹ để làm vốn, anh đã kiếm được 20.000 USD từ buôn bán cổ phiếu
trên mạng. "Nếu khôn", Trung nói, "anh có thể tăng gấp năm số tiền của
mình chỉ trong vài tháng".
Kế hoạch sinh lời của Trung chẳng có gì lạ - tất cả những người Việt Nam
trong cơn sốt chứng khoán đều như vậy - lạ là ở nơi anh kiếm tiền. Trong
khi sàn chứng khoán chính thức non trẻ ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đang
sôi động, Trung và những "tay mơ" khác lại đầu tư ở nơi còn khó khăn hơn:
anh chỉ buôn bán trên "sàn không chính thức" là các website và chat room,
nơi thường xuyên có hàng nghìn nhà đầu tư khác trao đổi cổ phần của các
công ty đã cổ phần hóa một phần. Những người chơi gọi đó là chợ OTC
(over-the-counter). Nhưng không giống sàn OTC ở bất kỳ đâu, những tay
môi giới ở đây không có giấy phép và hiển nhiên không bị giám sát. Các
cuộc mua bán diễn ra trong quán cà phê, trả tiền mặt lấy giấy cổ phần. "Đó
là miền Tây hoang dã", Noritaka Akamatsu, Chuyên gia Trưởng về Kinh tế
Tài chính của Ngân hàng Thế giới ở Hà Nội nói.
Không ai rõ quy mô của "chợ đen" này. Nguyễn Duy Hưng, Tổng giám đốc
Công ty Chứng khoán Sài Gòn - công ty môi giới chứng khoán lớn nhất
Việt Nam - ước tính có ít nhất 500.000 (gấp 5 lần số tài khoản đăng ký tại
hai sàn chính thức) người đang giao dịch trên hơn chục website cá nhân và
diễn đàn trực tuyến như "Mua rẻ" (www.muare.vn), Sanotc.com. Website
Sanotc.com mới lập tháng 7 năm ngoái, giờ đã có 18.000 thành viên và
hiện mỗi ngày có thêm 300 thành viên đăng ký. "Trước đây, người ta phải
đến sàn giao dịch, nhưng mọi người thấy quy trình của chúng tôi nhanh và
tiện hơn", Hoàng Minh Sơn, người đồng sáng lập website này cho biết.
Mấy năm trước thì website như Sanotc.com không thể tồn tại, vì lấy đâu cổ
phiếu mà buôn bán. Những công ty chủ chốt ở Việt Nam đều hoàn toàn
thuộc sở hữu nhà nước. Nhưng khi một phần tài sản nhà nước được đưa ra
thị trường tự do, cổ phần của khoảng 3.600 công ty cổ phần hóa được chia
cho nhân viên, nhà quản lý và người ngoài, họ lần lượt bán chúng qua
internet, "tuồn" cho người nhà, bạn bè hay người quen. Sau khi thỏa thuận,
bất kể ở trên mạng hay quán cà phê, người mua sẽ nhận trực tiếp lấy giấy tờ
sở hữu cổ phần, rồi cả người mua và người bán tới trụ sở công ty để đăng
ký sang tên. Cũng có khi không cần sang tên: người bán chỉ viết một giấy
biên nhận là xong.
Về mặt pháp lý, kiểu mua bán đó rõ ràng nguy hiểm - không chỉ bởi nó
tiềm ẩn gian lận và trộm cắp. Đến giờ những công ty chưa niêm yết vẫn
không buộc phải công bố báo cáo tài chính, song những người chơi cổ
phiếu đã có những cách riêng để tìm hiểu công ty. Mặc dù một số website
có thông tin theo dõi giá những cổ phiếu phổ thông, song không có những
số liệu thị trường đáng tin cậy. Điều đó có nghĩa là hầu như không thể xác