Những khu đền độc đáo của xứ
sở Angkor
Đoàn hướng dẫn viên chúng tôi vừa tham dự lớp tập huấn đặc biệt tại xứ sở
Angkor với cuộc hành trình 9 ngày đầy lý thú và bất ngờ. Hai điểm đến gây
ấn tượng mạnh với chúng tôi là quần thể Sambor Preikuk và đền Preah
Vihear.
Sambor Preikuk
Qua khỏi thị xã Kampong Thom chừng 15 km có ngã ba đường đất đỏ, đi tiếp 22
km nữa là đến Sambor Preikuk, kinh đô của người Khmer (Lục Chân Lạp) từ thế
kỷ thứ 6 – 8. Đón đoàn là anh Bun Teang, 31 tuổi, nhà có ba đời làm nghề hướng
dẫn viên. Bun Teang thuộc nằm lòng từng chi tiết cả khu đền như chính nhà mình
vậy.
Quần thể Sambor Preikuk (tạm dịch là: Rừng rậm giàu có phì nhiêu) rộng gần 30
km2 với 280 ngôi đền lớn nhỏ. Do thời gian và đặc biệt là chiến tranh phá hoại của
Mỹ vào những năm 1970, hiện chỉ còn 64 ngôi đền có thể tham quan. Nhiều ngôi
đền bị sụp đổ, nằm ngổn ngang cạnh những hố bom B52. Quần thể được chia làm
ba khu: Nam – Trung tâm – Bắc. Mỗi khu đều có 2 tường thành bằng đá ong ngăn
cách, được xây dựng từ cuối thế kỷ thứ 6 (đời vua Isaravarman).
Đền gồm ba loại: đền hình chữ nhật thờ thần Brasma, đền hình bát giác thờ thần
Visnu và đền hình vuông thờ thần Shiva. Vào thế kỷ thứ 7 có khoảng 20 nghìn dân
sinh sống ở vùng ngoài, cách đền chừng 2 km, chỉ khi tế lễ mới vào tham dự. Vật
liệu xây dựng đền là gạch nung được kết dính bởi nhựa cây trộn đường thốt nốt
(một giả thiết của người thời nay). Cửa đền làm bằng sa thạch xanh. Cả sa thạch
và gạch nung đều được điêu khắc tinh xảo. Khu Nam hiện còn 8 đền lục giác
giống nhau. Prasat Yeai Poen (đền bà Poeun) cao 18m. Phía trên có thần Brasma
cưỡi voi, ở dưới hai bên là chim thần Garuda và hai con rồng Naga nối đuôi vào
nhau.
Các đền đều quay về hướng đông, biểu tượng cho sự sống. Hướng tây biểu tượng
cho cái chết nên thường không có cửa hoặc đóng cửa. Hoa văn cổng chính thường
là thần Visnu ngồi trên Garuda, một bên là các cung nữ, phía dưới là các quân sư,
các nhà chiêm tinh. Các hoa văn ở cửa đền đều có hình lá cỏ hôi, một loại cây họ
bụi mọc rất nhiều ở đây. Tam cấp vào đền hình cánh sen, chỉ dành cho vua đứng tế
lễ, ba bậc tiếp theo tượng trưng cho Đất – Nước – Trời.
Các đền ở khu Bắc thờ thần Shiva mà biểu tượng là Linga (thần Shiva) và Yoni
(thần Uma, vợ thần Shiva). Tương truyền Linga được làm bằng vàng, Yoni bằng
đá, có rãnh. Khi làm lễ, sữa hoặc nước được tưới lên đầu Linga và theo rãnh của
Yoni chảy xuống. Mọi người hứng uống, rửa mặt để cầu xin sức mạnh và bình an.
Hiện các Linga đã bị đánh cắp, Yoni bị đặt mìn để tìm vàng bên dưới. Các bệ Yoni
mới được đắp lại sau này từ các mảnh vỡ.
Những di tích ở Sambor Preikuk có nhiều nét
tương đồng với Mỹ Sơn về vật liệu xây dựng
và một số họa tiết. Ở đây có những cây Knia
cổ thụ thân lớn mấy người ôm. Những cây đa
“bóp cổ” rễ chụp kín cả ngôi đền hoặc tạo ra
những mái lều nhỏ. Đi giữa rừng già lặng lẽ,
cạnh những đền đài cô quạnh, đổ nát, trời
chiều se sắt, gió mong manh, xào xạc lá, cứ
như lạc vào thuở sơ khai, hư – thực với bao
dâu bể.
Preah Vihear
Từ Sambor Preikuk đi Preah Vihear đường xấu, đầy ổ gà, ổ voi. Các cầu, đường
đang được làm lại. Ông Sokha – Giám đốc Sở Du lịch tỉnh đón và đưa đoàn về
nghỉ tại thị xã Tabengmienchay – thủ phủ của tỉnh Preah Vihear. Cả thị xã chỉ có
vài khách sạn, còn lại là guest house. Mỗi ngày chỉ có một chuyến xe đi – về
Phnom Pênh, khởi hành lúc 7 giờ 15. Từ đây lên biên giới, nơi có đền Preah
Vihear, còn hơn 90 km.
Vách đền thẳng đứng với vách núi
hun hút, chỉ cách mấy tấc. Đứng
dựa vách đền đã thấy hoa mắt, run
chân. Chẳng hiểu cả ngàn năm
trước người ta làm thế nào để có
thể kiến tạo cả công trình đồ sộ
như vậy.
Sambor Preikuk – Ảnh: Shutterstock
Preah Vihear nằm trong đất Campuchia trên dãy núi Dang Rech ở độ cao 753m,
ngay sát biên giới Campuchia – Thái Lan. Xung đột giữa 2 nước xảy ra lần thứ
nhất vào 1959. Đến năm 1962, tòa án quốc tế xử Preah Vihear thuộc lãnh thổ
Campuchia. Trước đây du khách chỉ đi qua ngả Thái Lan vì có đường thoai thoải
dễ đi, phía Campuchia đường dốc đứng. Do đó họ cũng sử dụng các dịch vụ của
người Thái, người Khmer chỉ thu vé vào cổng.
Được xây dựng từ cuối thế kỷ thứ 9, trải qua 7 đời vua – khởi đầu là Yasovarman
I, Preak Vihear chia làm 5 khu vực, trên một trục thẳng hình chữ nhật, từ thấp tới
cao, dài 800m, rộng 400m. Hình ảnh tiêu biểu cho Preah Vihear được đưa lên các
pa-nô dựng khắp nơi ở Campuchia chính là cổng đền của khu vực 5. Các kiến trúc
ở đây là tổng hòa sự sắc sảo, tinh tế và độc đáo của quần thể Angkor gộp lại. Chỉ
có sự khác biệt là đá lót nền hình vuông, mỏ đá lộ thiên nên chất lượng đá có chỗ
không đều và được xây trên đỉnh núi. Có đoạn vách đền thẳng đứng với vách núi
hun hút, chỉ cách mấy tấc. Đứng dựa vách đền đã thấy hoa mắt, run chân. Chẳng
hiểu cả nghìn năm trước người ta làm thế nào để có thể kiến tạo cả công trình đồ
sộ như vậy. Vẫn là lối kiến trúc đá chồng đá và điêu khắc tinh xảo đến kinh ngạc.
Năm 2007, sau khi UNESCO công nhận Preah Vihear là Di sản văn hóa thế giới
thì xảy ra xung đột Thái – Campuchia lần thứ 2. Người Khmer đóng cửa đường
vào từ đất Thái và mở đường từ chân núi lên đền. Đoạn đường 15 km dốc đứng,
quanh co, phải đi xe bán tải 2 cầu và chỉ tài xế người bản địa mới dám lái. Đường
cheo leo, thác róc rách, len lỏi giữa rừng và vực, thi thoảng gặp mấy chú sóc, chồn
ngạc nhiên ngó khách hoặc phóng vội qua đường. Dưới chân núi có nhiều quán xá
và nhà trọ, có thể mang sẵn lương thực dã ngoại để ăn trưa trên đền.
Ngoài các hướng dẫn viên du lịch tại chỗ, những người lính Campuchia cũng luôn
sẵn lòng hỗ trợ khách du lịch tham quan. Biết chúng tôi là đoàn khách VN đầu tiên
lên thăm đền, lại mang theo quà ủng hộ chiến sĩ, trung tướng Svanna – Tư lệnh
mặt trận – đã thân mật tiếp đoàn và nói lời cảm ơn. Ngay trên đỉnh Preah Vihear
chúng tôi cũng gặp mấy người bán dạo và dù ngay cạnh đất Thái cũng thấy nhiều
sản phẩm hàng VN chất lượng cao.
Bịn rịn chia tay, chúng tôi hẹn gặp lại vào một ngày không xa. Xuống núi trong
cảnh hoàng hôn thật ấn tượng. Mong sao chiến tranh đừng bao giờ xảy ra để Peak
Vihear luôn là điểm đến kỳ thú của du khách.
