Những vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức lãnh thổ

Chia sẻ: Cao Thi Nhu Kieu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

311
lượt xem 58
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 2 Những vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức lãnh thổ I. Các nguyên tắc phân bố sản xuất Để đảm bảo cho nền kinh tế quốc dân phát triển ổn định với nhịp độ tăng truởng cao, trong phát triển và phân bố sản xuất của đất nước cần phải nghiên cứu và vận dụng tốt các nguyên tắc phân bố sản xuất. 1.1. Nguyên tắc 1 Phân bố các cơ sở sản xuất gần các nguồn nguyên liệu, nhiên liệu, năng lượng, nguồn lao động và thị trường tiêu thụ sản phẩm. Trong thực tiễn các cơ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Những vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức lãnh thổ

Ch−¬ng 2 Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ tæ chøc l∙nh thæ I. C¸c nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt §Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn æn ®Þnh víi nhÞp ®é t¨ng tr−ëng cao, trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ vËn dông tèt c¸c nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt. 1.1. Nguyªn t¾c 1 Ph©n bè c¸c c¬ së s¶n xuÊt gÇn c¸c nguån nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, nguån lao ®éng vµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm. Trong thùc tiÔn c¸c c¬ së s¶n xuÊt ®Òu cÇn nguyªn, nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, lao ®éng vµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm; tïy theo ®Æc ®iÓm cô thÓ cña tõng ®èi t−îng s¶n xuÊt, tõng c¬ së s¶n xuÊt, tõng ngµnh s¶n xuÊt mµ cã thÓ sö dông nguyªn t¾c nµy linh ho¹t ®Ó gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt ®Õn møc thÊp nhÊt. - Nghiªn cøu vËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ gi¶m bít ®−îc c¸c chi phÝ s¶n xuÊt, ®Æc biÖt chi phÝ trong kh©u vËn t¶i, tõ ®ã h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt. - Trong thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy cÇn chó ý nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ-kü thuËt cô thÓ cña tõng ®èi t−îng s¶n xuÊt, tõng nhãm ngµnh s¶n xuÊt ®Ó ph©n bè s¶n xuÊt hîp lý. a) §èi víi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp (®−îc chia thµnh 5 nhãm ngµnh): - Nhãm 1: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã chi phÝ vËn chuyÓn nguyªn liÖu cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c xÝ nghiÖp luyÖn kim, s¶n xuÊt xi m¨ng, chÕ biÕn mÝa, ®−êng hoa qu¶ hép... §èi víi nhãm nµy, trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè cÇn ®−îc ph©n bè gÇn víi c¸c nguån nguyªn liÖu. - Nhãm 2: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã chi phÝ vËn chuyÓn nhiªn liÖu cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn, mét sè xÝ nghiÖp ho¸ chÊt… Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, nhãm nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn víi nguån nhiªn liÖu. - Nhãm 3: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã chi phÝ vÒ ®iÖn n¨ng cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh− nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng 9
nghiÖp dïng ®iÖn nhiÒu trong s¶n xuÊt (luyÖn kim mµu b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn ph©n...). Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm ngµnh nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c c¬ së ®iÖn lín, c¸c nguån ®iÖn rÎ tiÒn. - Nhãm 4: Bao gåm c¸c c¬ së c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm lµ cã chi phÝ vÒ ®µo t¹o vµ tr¶ c«ng lao ®éng cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: dÖt may, giÇy da, thñ c«ng mü nghÖ tinh x¶o... Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm ngµnh nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c trung t©m d©n c− lín cã tr×nh ®é d©n trÝ cao. - Nhãm 5: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt næi bËt lµ cã chi phÝ vÒ tiªu thô s¶n phÈm cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c c¬ së c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm, bia, r−îu, b¸nh kÑo... Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c trung t©m tiªu thô lín. b) §èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: VËn dông nguyªn t¾c trªn, còng ph¶i dùa vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ-kü thuËt cña tõng nhãm ngµnh ®Ó bè trÝ s¶n xuÊt. - C©y l−¬ng thùc: Cã yªu cÇu tiªu thô réng r·i kh¾p n¬i, dÔ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Do ®ã cÇn ®−îc ph©n bè theo 2 h−íng: Ph©n bè réng kh¾p trªn c¸c vïng l·nh thæ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu tiªu dïng t¹i chç cña d©n c−; ph©n bè tËp trung ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tËp trung ®Çu t−, th©m canh, h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ lín, t¨ng n¨ng suÊt, s¶n l−îng c©y l−¬ng thùc, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. - C©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶: Yªu cÇu nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh th¸i chÆt chÏ h¬n so víi c©y l−¬ng thùc; mÆt kh¸c s¶n phÈm cña nã ®ßi hái ph¶i ®−îc chÕ biÕn míi n©ng cao ®−îc gi¸ trÞ s¶n phÈm. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm c©y nµy cÇn ®−îc ph©n bè tËp trung, h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ lín ®Ó kÕt hîp tèt víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt. 1.2. Nguyªn t¾c 2 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp, thµnh thÞ víi n«ng th«n. NÒn kinh tÕ quèc d©n muèn ph¸t triÓn tèt, cÇn cã sù kÕt hîp ph¸t triÓn nhÞp nhµng gi÷a tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong mét c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt, mµ tr−íc hÕt lµ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp; v× ®©y lµ 2 ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc, cÇn ph¶i kÕt hîp tèt gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp. 10
- Ph©n bè s¶n xuÊt kÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp sÏ gãp phÇn xãa bá hiÖn t−îng c¸c vïng n«ng nghiÖp ®¬n thuÇn, mµ ph¸t triÓn theo h−íng h×nh thµnh c¸c h×nh thøc s¶n xuÊt liªn kÕt n«ng-c«ng nghiÖp víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nghiÖp t¸c ®éng ngµy cµng nhiÒu, cµng cã hiÖu qu¶ vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; tõng b−íc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp; h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ c«ng-n«ng nghiÖp ngµy cµng hîp lý. - Trong thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn chó ý ph¸t triÓn vµ ph©n bè më réng c¬ cÊu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, mµ tr−íc hÕt lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trùc tiÕp phôc vô n«ng nghiÖp nh−: c¬ khÝ chÕ t¹o, söa ch÷a m¸y mãc c«ng cô phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, b¶o qu¶n n«ng s¶n, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng phôc vô d©n c− vµo c¸c vïng n«ng nghiÖp ®Ó thóc ®Èy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trong ph¸t triÓn, x©y dùng c¸c vïng kinh tÕ míi, cÇn cã sù kÕt hîp chÆt chÏ ngay tõ ®Çu gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp 1.3. Nguyªn t¾c 3 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý ph¸t triÓn nhanh chãng nÒn kinh tÕ-v¨n hãa cña c¸c vïng l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn. - Do sù ph©n ho¸ cña c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn-kinh tÕ-x· héi-lÞch sö gi÷a c¸c vïng l·nh thæ cña ®Êt n−íc nªn gi÷a c¸c vïng th−êng cã sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ-v¨n ho¸-x· héi. C¸c vïng l¹c hËu, chËm tiÕn vÒ kinh tÕ - x· héi th−êng lµ nh÷ng vïng biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o, vïng c− tró cña ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi cã vÞ trÝ quan träng trong an ninh, chÝnh trÞ, quèc phßng. MÆt kh¸c, nh÷ng vïng nµy lµ nh÷ng vïng cßn nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nh−ng ch−a ®−îc khai th¸c, sö dông hîp lý. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, cÇn chó ý ph¸t triÓn nhanh chãng c¸c vïng nµy, nh»m khai th¸c tèt h¬n c¸c tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n−íc. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy cã ý nghÜa lín trªn c¸c mÆt kinh tÕ-chÝnh trÞ- quèc phßng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc, gãp phÇn xo¸ bá dÇn sù c¸ch biÖt gi÷a c¸c d©n téc, t¨ng c−êng khèi ®oµn kÕt toµn d©n, n©ng cao d©n trÝ, t¨ng c−êng lùc l−îng tù vÖ trªn c¸c tuyÕn biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o. gãp phÇn phßng thñ vµ b¶o vÖ v÷ng ch¾c ®Êt n−íc. - Thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ ph©n bè më réng c¸c c¬ së s¶n xuÊt vµo c¸c vïng l¹c hËu, chËm tiÕn trªn c¬ së c¸c ph−¬ng ¸n ph©n vïng vµ quy ho¹ch c¸c vïng kinh tÕ cña ®Êt n−íc. 11
1.4. Nguyªn t¾c 4 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý kÕt hîp tèt kinh tÕ víi quèc phßng. ThÕ giíi ngµy nay vÉn cßn tån t¹i chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng, v× vËy x©y dùng ®Êt n−íc vµ b¶o vÖ ®Êt nuíc ph¶i lu«n lu«n g¾n chÆt víi nhau. Do ®ã ph¶i chó ý kÕt hîp tèt kinh tÕ víi quèc phßng. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy cã ý nghÜa to lín gãp phÇn h¹n chÕ thiÖt h¹i khi x¶y ra chiÕn tranh. - Trong thùc tiÔn vËn dông, cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y: + CÇn nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ ph©n bè nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt quan träng cã ý nghÜa then chèt ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµo s©u trong néi ®Þa, xa c¸c tuyÕn biªn giíi. + Ph¸t triÓn vµ ph©n bè nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt lín quan träng trªn nhiÒu vïng l·nh thæ cña ®Êt n−íc, tr¸nh qu¸ tËp trung vµo mét sè vïng nhÊt ®Þnh. Ph¸t triÓn vµ ph©n bè më réng c¸c c¬ së s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt gän nhÑ, dÔ c¬ ®éng khi xÈy ra t×nh huèng chiÕn tranh ë c¸c tuyÕn biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o ®Ó kÕt hîp tèt ph¸t triÓn víi cñng cè quèc phßng. 1.5. Nguyªn t¾c 5 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý t¨ng c−êng vµ më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ. Ngµy nay trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ cña tÊt c¶ c¸c n−íc. Mäi quèc gia ®Òu muèn t×m kiÕm cho m×nh mét ®−êng lèi chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ thÝch hîp víi nguån thu cao, tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh vµ æn ®Þnh, trªn c¬ së khai th¸c cã hiÖu qu¶ mäi nguån tµi nguyªn cña ®Êt n−íc vµ lîi dông ®Õn møc tèi ®a sù hç trî kinh tÕ tõ bªn ngoµi. Do ®ã ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më ®· trë thµnh mét xu h−íng tÊt yÕu cña thêi ®¹i. V× vËy trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, cÇn ph¶i chó ý t¨ng c−êng vµ më réng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt, c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c vïng vµ nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ph¸t triÓn mét c¸ch cã lîi nhÊt. - Thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn chó ý kÕt hîp ®óng ®¾n lîi Ých cña tÊt c¶ c¸c bªn tham gia hîp t¸c, ra søc ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt mµ ®iÒu kiÖn trong n−íc cã nhiÒu thuËn lîi trong tham gia hîp t¸c quèc tÕ. 12
1.6. Nguyªn t¾c 6 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý tæ chøc, ph©n c«ng lao ®éng hîp lý gi÷a c¸c vïng trong n−íc. Ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kÕt hîp chÆt chÏ víi ph¸t triÓn tæng hîp nÒn kinh tÕ trong vïng. Nguyªn t¾c nµy ®−îc b¾t nguån tõ quy luËt ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo l·nh thæ, tÊt yÕu sÏ dÉn tíi chuyªn m«n ho¸. §©y lµ mét quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan, do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc cÇn nghiªn cøu nhËn thøc quy luËt nµy nh»m ph©n bè s¶n xuÊt theo h−íng h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ ®−a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Tuy nhiªn ®i liÒn víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸, ph¶i kÕt hîp ph¸t triÓn tæng hîp nÒn kinh tÕ cña vïng míi cã thÓ khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña vïng vµ hç trî`cho chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt cña vïng ph¸t triÓn. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ gãp phÇn khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi trong tÊt c¶ c¸c vïng, ®¶m b¶o cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong vïng ph¸t triÓn c©n ®èi nhÞp nhµng víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao. Ngoµi ra trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt ngµy nay, cÇn ®Æc biÖt chó ý tíi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. CÇn coi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt nh− lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt. II. Vïng kinh tÕ 2.1. Kh¸i niÖm vÒ vïng kinh tÕ Vïng kinh tÕ lµ nh÷ng bé phËn kinh tÕ, l·nh thæ ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kÕt hîp chÆt chÏ víi ph¸t triÓn tæng hîp. 2.2. Néi dung c¬ b¶n cña vïng kinh tÕ a) Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng kinh tÕ : - Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt lµ dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña vïng vÒ tù nhiªn-kinh tÕ, x· héi-lÞch sö ®Ó s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸ víi chÊt l−îng tèt, gi¸ thµnh h¹, cung cÊp cho nhu cÇu cña nhiÒu vïng kh¸c, cho nhu cÇu c¶ n−íc vµ xuÊt khÈu. - Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng kinh tÕ thÓ hiÖn nÐt ®Æc tr−ng, ®éc ®¸o cña vïng, vai trß, nhiÖm vô cña vïng víi c¸c vïng kh¸c, còng nh− ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. 13
- Nh÷ng ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trong vïng ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña vïng. V× vËy nh÷ng ngµnh nµy th−êng lµ nh÷ng ngµnh cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt chÝnh cña vïng vµ th−êng lµ nh÷ng ngµnh ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ vïng. - Trong thùc tÕ, mçi vïng kinh tÕ th−êng cã nhiÒu ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kh¸c nhau (®Æc biÖt lµ vïng kinh tÕ lín). V× vËy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc vai trß vÞ trÝ cña tõng ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trong vïng, còng nh− vai trß vÞ trÝ cña tõng c¬ së chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trong ngµnh ®Ó cã ph−¬ng h−íng ®Çu t− ph¸t triÓn hîp lý. §Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã, ng−êi ta th−êng c¨n cø vµo mét hÖ thèng nhiÒu chØ tiªu ®Ó ph©n tÝch trong ®ã nh÷ng chØ tiªu ®−îc sö dông phæ biÕn lµ: + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ cña mét ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ngµnh Êy ®−îc s¶n xuÊt ra ë trong vïng trong mét n¨m: S’IV S’IV: gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ ngµnh I trong vïng x 100% SIV: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong vïng SIV + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ cña ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ cña ngµnh ®ã ®−îc s¶n xuÊt ra trªn c¶ n−íc trong mét n¨m: S’IV: gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ ngµnh I trong vïng S’IV x 100% S’IN: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong c¶ n−íc S’IN + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña mét ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ngµnh ®ã ®−îc s¶n xuÊt ra trªn c¶ n−íc trong mét n¨m (hoÆc tû sè ®ã vÒ vèn ®Çu t− hay lao ®éng): SIV x 100% SIV: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong vïng SIN SIN: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong c¶ n−íc + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña toµn vïng: 14
SIV SIV: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong vïng x 100% GOV: tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña toµn vïng. GOV KÕt hîp c¸c chØ tiªu trªn cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc vai trß vÞ trÝ c¸c ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ trong vïng. b) Ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng kinh tÕ: - Ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng kinh tÕ lµ ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã liªn quan, rµng buéc víi nhau; khai th¸c, sö dông ®Çy ®ñ mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt trong vïng ®Ó ph¸t triÓn toµn diÖn, c©n ®èi, hîp lý nÒn kinh tÕ vïng trong sù phèi hîp tèt nhÊt gi÷a c¸c ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, c¸c ngµnh bæ trî chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt phô cña vïng, t¹o cho vïng mét c¬ cÊu s¶n xuÊt hîp lý nhÊt. + C¸c ngµnh chuyªn m«n ho¸ cña vïng lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ cña vïng, quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt chÝnh cña vïng vµ lµ nh÷ng ngµnh cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. + C¸c ngµnh bæ trî chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng lµ nh÷ng ngµnh trùc tiÕp tiªu thô s¶n phÈm, hoÆc s¶n xuÊt cung cÊp nguyªn liÖu, n¨ng l−îng, vËt t−, thiÕt bÞ c¬ b¶n cho ngµnh chuyªn m«n ho¸, hoÆc cã nh÷ng mèi liªn hÖ chÆt chÏ trong quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt víi ngµnh chuyªn m«n ho¸. + C¸c ngµnh s¶n xuÊt phô cña vïng lµ nh÷ng ngµnh sö dông c¸c phÕ phÈm, phô phÈm cña c¸c ngµnh chuyªn m«n ho¸ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, hoÆc sö dông nh÷ng nguån tµi nguyªn nhá vµ ph©n t¸n ë trong vïng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, chñ yÕu phôc vô nhu cÇu néi bé cña vïng hoÆc nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt chÕ biÕn l−¬ng thùc, thùc phÈm, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng th«ng th−êng phôc vô néi bé cña vïng. - Ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng kinh tÕ lµ phï hîp víi tiÕn bé khoa häc kinh tÕ, t¹o thuËn lîi ®Ó øng dông réng r·i c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn, ®¶m b¶o cho vïng ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi cao nhÊt. 2.3. C¸c lo¹i vïng kinh tÕ C¨n cø vµo quy m«, chøc n¨ng, møc ®é ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸ vµ ph¸t triÓn tæng hîp. HÖ thèng c¸c vïng kinh tÕ trong mét n−íc ®−îc ph©n lo¹i nh− sau. 2.3.1. Vïng kinh tÕ ngµnh: Vïng kinh tÕ ngµnh lµ vïng kinh tÕ ®−îc ph¸t triÓn vµ ph©n bè chñ yÕu mét ngµnh s¶n xuÊt, vÝ dô: Vïng n«ng nghiÖp, vïng c«ng nghiÖp. 15
Vïng kinh tÕ ngµnh còng cã ®Çy ®ñ hai néi dung c¬ b¶n cña vïng kinh tÕ ®ã lµ s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ vµ ph¸t triÓn tæng hîp. N¨m 1976, Nhµ n−íc ta ®· ®−a ra ph−¬ng ¸n 7 vïng n«ng nghiÖp vµ 8 vïng s¶n xuÊt l©m nghiÖp. 2.3.2. Vïng kinh tÕ tæng hîp: 2.3.2.1. Vïng kinh tÕ lín Vïng kinh tÕ lín lµ c¸c vïng kinh tÕ tæng hîp cÊp cao nhÊt. Mçi vïng kinh tÕ lín cã quy m« l·nh thæ bao trïm trªn nhiÒu tØnh vµ thµnh phè liÒn kÒ nhau; cã chung nh÷ng ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, víi nh÷ng ngµnh chuyªn m«n ho¸ lín cã ý nghÜa ®èi víi c¶ n−íc; sù ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng phong phó, ®a d¹ng. C¸c vïng kinh tÕ lín cßn cã nh÷ng mèi liªn quan chung vÒ kinh tÕ-chÝnh trÞ-quèc phßng. §èi víi n−íc ta hiÖn nay, cã 4 vïng kinh tÕ lín: - Vïng kinh tÕ B¾c Bé - Vïng kinh tÕ B¾c Trung Bé - Vïng kinh tÕ Nam Trung Bé - Vïng kinh tÕ Nam Bé. 2.3.2.2. Vïng kinh tÕ - hµnh chÝnh Vïng kinh tÕ - hµnh chÝnh lµ nh÷ng vïng kinh tÕ võa cã ý nghÜa, chøc n¨ng kinh tÕ, võa cã ý nghÜa, chøc n¨ng hµnh chÝnh. Mçi vïng kinh tÕ - hµnh chÝnh cã mét cÊp chÝnh quyÒn t−¬ng øng: Võa cã chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ, võa cã chøc n¨ng qu¶n lý hµnh chÝnh trªn toµn bé ®Þa bµn l·nh thæ cña vïng. Vïng kinh tÕ hµnh chÝnh cã 2 lo¹i: + Vïng kinh tÕ hµnh chÝnh tØnh. + Vïng kinh tÕ hµnh chÝnh huyÖn. III. Ph©n vïng kinh tÕ 3.1. Kh¸i niÖm ph©n vïng kinh tÕ Ph©n vïng kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu ph©n chia l·nh thæ ®Êt n−íc ra thµnh mét hÖ thèng c¸c vïng kinh tÕ, lµ qu¸ tr×nh v¹ch ra hoÆc tiÕp tôc ®iÒu chØnh ranh giíi hîp lý cña toµn bé hÖ thèng vïng; ®Þnh h−íng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cho vïng vµ x¸c ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ vïng øng víi c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn dµi h¹n 16
nÒn kinh tÕ quèc d©n (15-20 n¨m). Trªn c¬ së ph©n vïng kinh tÕ, Nhµ n−íc cã kÕ ho¹ch tæ chøc, l·nh ®¹o vµ qu¶n lý kinh tÕ theo vïng ®−îc s¸t ®óng, còng nh− ®Ó ph©n bè s¶n xuÊt ®−îc hîp lý, nh»m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt víi chi phÝ s¶n xuÊt thÊp nhÊt. Theo ph©n lo¹i vïng kinh tÕ, ph©n vïng kinh tÕ gåm cã ph©n vïng kinh tÕ tæng hîp vµ ph©n vïng kinh tÕ ngµnh. Ph©n vïng kinh tÕ ngµnh lµ c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch ho¸ theo ngµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ theo ngµnh, ®ång thêi cßn lµ c¬ së ®Ó quy ho¹ch vïng kinh tÕ tæng hîp theo tõng ngµnh. Ph©n vïng kinh tÕ tæng hîp dµi h¹n nÒn kinh tÕ quèc d©n, hoµn thiÖn kÕ ho¹ch ho¸ theo l·nh thæ ®Ó ph©n bè l¹i lùc l−îng s¶n xuÊt hîp lý h¬n, ®ång thêi lµ c¬ së ®Ó c¶i t¹o m¹ng l−íi ®Þa giíi hµnh chÝnh theo nguyªn t¾c thèng nhÊt sù ph©n chia vïng hµnh chÝnh vµ vïng kinh tÕ. 3.2. Nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n vïng kinh tÕ Vïng kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan nªn khi tiÕn hµnh ph©n vïng kinh tÕ, cÇn ph¶i dùa trªn nh÷ng c¨n cø khoa häc sau: - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i dùa trªn nhiÖm vô c¬ b¶n vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n cña c¶ n−íc do §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ò ra, thÓ hiÖn cô thÓ b»ng nh÷ng chØ tiªu nhiÖm vô lín vµ dµi h¹n. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i dùa vµo yÕu tè t¹o vïng Vïng kinh tÕ ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c yÕu tè. Nh÷ng yÕu tè t¹o vïng quan träng nhÊt lµ: + Ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo l·nh thæ (®©y lµ yÕu tè t¹o vïng c¬ b¶n nhÊt). + YÕu tè tù nhiªn: VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh, sù ph©n bè cña c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c (nói cao, s«ng réng, sù kh¸c biÖt cña c¸c miÒn tù nhiªn…). + yÕu tè kinh tÕ: C¸c trung t©m c«ng nghiÖp, c¸c thµnh phè lín, c¸c ®Çu mèi giao th«ng vËn t¶i quan träng, c¸c c¬ së s¶n xuÊt n«ng-l©m-ng− nghiÖp réng lín. + YÕu tè tiÕn bé khoa häc kü thuËt: TiÕn bé kü thuËt trong ®iÒu tra c¬ b¶n, th¨m dß ®Þa chÊt, t×m kiÕm tµi nguyªn, ®æi míi quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt. + YÕu tè lÞch sö-x· héi-quèc phßng. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i dùa vµo kÕt qu¶ ph©n vïng ®Þa lý tù nhiªn tæng hîp cña ®Êt n−íc. 17
3.3. C¸c nguyªn t¾c ph©n vïng kinh tÕ Khi tiÕn hµnh ph©n vïng kinh tÕ cÇn ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c sau: - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶n ¸nh trung thùc tÝnh chÊt kh¸ch quan cña sù h×nh thµnh vïng kinh tÕ; ®ång thêi ph¶i phôc vô nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n cña c¶ n−íc. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i dù ®o¸n vµ ph¸c ho¹ viÔn c¶nh t−¬ng lai cña vïng kinh tÕ, kÕt hîp tÝnh viÔn c¶nh víi tÝnh lÞch sö. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i thÓ hiÖn râ chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã trong nÒn kinh tÕ c¶ n−íc b»ng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸. - Vïng kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o cho c¸c mèi liªn hÖ néi t¹i cña vïng ph¸t sinh mét c¸ch hîp lý, ®Ó cho sù ph¸t triÓn cña vïng ®−îc nhÞp nhµng c©n ®èi nh− mét tæng thÓ thèng nhÊt, cã mét tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i xo¸ bá nh÷ng sù kh«ng thèng nhÊt gi÷a ph©n vïng kinh tÕ vµ ph©n chia ®Þa giíi hµnh chÝnh. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m quyÒn lîi cña c¸c d©n téc trong céng ®ång quèc gia cã nhiÒu d©n téc. IV. Quy ho¹ch vïng kinh tÕ 4.1. Kh¸i niÖm Quy ho¹ch vïng kinh tÕ lµ biÖn ph¸p ph©n bè cô thÓ, cã kÕ ho¹ch, hîp lý c¸c ®èi t−îng s¶n xuÊt, c¸c c¬ së s¶n xuÊt, c¸c c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt, c¸c ®iÓm d©n c− vµ c¸c c«ng tr×nh phôc vô ®êi sèng d©n c− trong vïng quy ho¹ch; lµ b−íc kÕ tiÕp vµ cô thÓ ho¸ cña ph−¬ng ¸n ph©n vïng kinh tÕ; lµ kh©u trung gian gi÷a kÕ ho¹ch ho¸ kinh tÕ quèc d©n theo l·nh thæ víi thiÕt kÕ x©y dùng. 4.2. Néi dung c¬ b¶n cña quy ho¹ch vïng Qua nghiªn cøu thùc tiÔn ng−êi ta thÊy r»ng, tÊt c¶ c¸c ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ®Òu cã nhiÖm vô c¬ b¶n lµ chØ ra sù ph©n bè cô thÓ, hîp lý c¸c c¬ së s¶n xuÊt, c¸c ®iÓm d©n c− vµ c¸c c«ng tr×nh kinh tÕ bao gåm c¸c ®iÓm chÝnh sau ®©y: - X¸c ®Þnh cô thÓ ph−¬ng h−íng vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn-kinh tÕ-x· héi vµ tiÒm n¨ng mäi mÆt cña vïng. ThÓ hiÖn ®−îc ®óng ®¾n nhiÖm vô s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ vµ ph¸t triÓn tæng hîp cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt. - X¸c ®Þnh cô thÓ quy m«, c¬ cÊu cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ phôc vô s¶n xuÊt bæ trî chuyªn m«n ho¸ vµ s¶n xuÊt phô, c¸c c«ng tr×nh phôc vô ®êi sèng trong vïng 18
cã sù thÝch øng víi nhu cÇu lao ®éng, sinh ho¹t ®êi sèng cña d©n c− trong vïng. - Lùa chän ®iÓm ph©n bè cô thÓ c¸c c¬ së s¶n xuÊt (c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp, côm c«ng nghiÖp, trung t©m c«ng nghiÖp, c¸c n«ng-l©m tr−êng, c¸c khu vùc c©y trång, vËt nu«i…), c¸c c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt (c¸c c¬ së vËt chÊt kü thuËt nh−: c«ng tr×nh thuû lîi, tr¹m thÝ nghiÖm, hÖ thèng ®iÖn, n−íc, m¹ng l−íi giao th«ng vËn t¶i, hÖ thèng kho tµng, hÖ thèng tr−êng ®µo t¹o c¸n bé, c«ng nh©n), c¸c c«ng tr×nh phôc vô ®êi sèng (m¹ng l−íi th−¬ng nghiÖp, dÞch vô, tr−êng häc, bÖnh viÖn, c©u l¹c bé, s©n vËn ®éng, vµnh ®ai c©y xanh…). - Lùa chän ®iÓm ph©n bè thµnh phè, khu d©n c− tËp trung. Khu trung t©m phï hîp víi ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt l©u dµi cña l·nh thæ. - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®iÒu phèi lao ®éng vµ ph©n bè c¸c khu vùc d©n c− cho phï hîp víi c¸c yªu cÇu cña c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt vµ ®êi sèng trong vïng theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt. - TÝnh to¸n ®Ò cËp toµn diÖn hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, kü thuËt, còng nh− ®Ò cËp vÊn ®Ò sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. - TÝnh to¸n vÊn ®Ò ®Çu t− trong x©y dùng vµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ-x· héi, quèc phßng, b¶o vÖ m«i tr−êng. 4.3. Nh÷ng c¨n cø ®Ó quy ho¹ch vïng kinh tÕ Khi tiÕn hµnh quy ho¹ch vïng kinh tÕ ph¶i dùa vµo nh÷ng c¨n cø chñ yÕu sau: - Ph−¬ng ¸n ph©n vïng kinh tÕ. - Nh÷ng chØ tiªu, nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña vïng vµ ®Êt n−íc. - C¸c ®iÒu kiÖn vµ ®Æc ®iÓm cô thÓ cña vïng. 4.4. Nguyªn t¾c quy ho¹ch vïng kinh tÕ - Ph−¬ng ¸n quy ho¹ch vïng kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt cô thÓ trong néi dung còng nh− trong tiÕn tr×nh thùc hiÖn. §©y lµ nguyªn t¾c quan träng nhÊt, ®ßi hái ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ph¶i ®−îc nghiªn cøu, tÝnh to¸n thËt cô thÓ, kh«ng cã sù chång chÐo, trïng lÆp kÓ c¶ trong néi dung, còng nh− tiÕn ®é thùc hiÖn. - Ph−¬ng ¸n quy ho¹ch vïng kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o kÕt hîp tèt gi÷a c¸c c¬ së s¶n xuÊt trùc tiÕp víi toµn bé hÖ thèng h¹ tÇng c¬ së cña vïng. - Ph−¬ng ¸n quy ho¹ch vïng kinh tÕ ph¶i cã thêi gian t−¬ng øng phï hîp víi ph−¬ng ¸n ph©n vïng kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ dµi h¹n cña vïng. 19