NH NG N I DUNG ÔN T P C B NỮ Ộ Ậ Ơ Ả
MÔN L CH S T T NG CHÍNH TRỊ Ử Ư ƯỞ Ị
-----------------------
A. L CH S T T NG CHÍNH TR PH NG TÂYỊ Ử Ư ƯỞ Ị ƯƠ
I. Nh ng n i dung c b n c a t t ng chính tr Hy L p - La Mã c đ i.ữ ộ ơ ả ủ ư ưở ị ạ ổ ạ
1. Đi u ki n kinh t - xã h i.ề ệ ế ộ
- Là th i kỳ nhân lo i chuy n t th i đ i đ đ ng sang th i đ i đ s t.ờ ạ ể ừ ờ ạ ồ ồ ờ ạ ồ ắ
- Là qu c gia phát tri n s m nh t Châu Âu, Hy L p c đ i kéo dài t th k thố ể ớ ấ ạ ổ ạ ừ ế ỷ ứ
VIII tr c CN đ n th k th III, duy trì ch đ chi m h u nô l đi n hình.ướ ế ế ỷ ứ ế ộ ế ữ ệ ể
- Phát tri n s n xu t d n đ n phân hóa lao đ ng sâu s c, hình thành các qu c giaể ả ấ ẫ ế ộ ắ ố
thành bang, trong đó có 2 thành bang trung tâm là Aten và Spac. Aten là nhà n c dânướ
ch ch nô. Spac là nhà n c ch nô quý t c.ủ ủ ướ ủ ộ
- Chi n tranh t ng tàn kéo dài hàng th k gi a hai nhà n c và chi n th ng cu iế ươ ế ỷ ữ ướ ế ắ ố
cùng thu c v nhà n c Spac.ộ ề ướ
- Kinh t công th ng nghi p phát tri n, t o đi u ki n m r ng thu c đ a, thúcế ươ ệ ể ạ ề ệ ở ộ ộ ị
đ y giao l u kinh t và văn hóa gi a các dân t c.ẩ ư ế ữ ộ
- Phân công lao đ ng phát tri n ộ ể các t ng l p trí th c ầ ớ ứ n y sinh các t t ngả ư ưở
v chính tr .ề ị
- T t ng chính tr ra đ i trong đ u tranh giai c p quy t li t gi a ch nô và nô l ,ư ưở ị ờ ấ ấ ế ệ ữ ủ ệ
gi a gi i quý t c v i nhau. Gi i quý t c đ u nh t trí s th a nh n s h u t nhân,ữ ớ ộ ớ ớ ộ ề ấ ở ự ừ ậ ở ữ ư
ch đ nô l là t nhiên, b t công xã h i là hi n t ng t t y u. Nhà n c là thi tế ộ ệ ự ấ ộ ệ ượ ấ ế ướ ế
ch ch dành cho nh ng ng i t do.ế ỉ ữ ườ ự
- Đ ch La Mã t th k IV tr c CN đ n th k V, v i hai th i kỳ:ế ế ừ ế ỷ ướ ế ế ỷ ớ ờ
+ Th i kỳ c ng hòa (IV tr.CN - I): B máy nhà n c g m Vi n Nguyên lão và Đ iờ ộ ộ ướ ồ ệ ạ
h i nhân dân. Di n ra cu c đ u tranh quy t li t gi a bình dân và quý t c. Gi i quýộ ễ ộ ấ ế ệ ữ ộ ớ
t c th ng có tham v ng m r ng uy l c, xâm chi m lãnh th các n c khác ộ ườ ọ ở ộ ự ế ổ ướ nổ
ra các cu c kh i nghĩa nô l .ộ ở ệ
+ Th i kỳ đ ch (I - V): Ch đ đ c tài c a các “tam hùng”, c a các v hoàng đ .ờ ế ế ế ộ ộ ủ ủ ị ế
Vai trò c a Vi n Nguyên lão v n đ c coi tr ng, xã h i phát tri n c c th nh. T thủ ệ ẫ ượ ọ ộ ể ự ị ừ ế
k III, La Mã r i vào kh ng ho ng, t ng l p l nông ra đ i.ỷ ơ ủ ả ầ ớ ệ ờ
2. Nh ng nét đ c thù c a t t ng chính tr .ữ ặ ủ ư ưở ị
- T t ng chính tr g n v i ch đ chi m h u nô l , tr i qua 3 th i kỳ: hìnhư ưở ị ắ ớ ế ộ ế ữ ệ ả ờ
thành quan ni m v nhà n c, th ch nhà n c; t ng k t t t ng v nhà n cệ ề ướ ể ế ướ ổ ế ư ưở ề ướ
chi m nô; kh ng ho ng suy vong c a h th ng qu c gia - thành th .ế ủ ả ủ ệ ố ố ị
- Ph n ánh ý th c h c a giai c p ch nô th ng tr .ả ứ ệ ủ ấ ủ ố ị
-2-
- Nó đ c p khá toàn di n v các n i dung: chính tr , b n ch t chính tr , ngu n g cề ậ ệ ề ộ ị ả ấ ị ồ ố
c a nhà n c, các nguyên t c t ch c và v n hành c a nhà n c; th ch nhà n c,ủ ướ ắ ổ ứ ậ ủ ướ ể ế ướ
nguyên t c cai tr , ngh thu t cai tr , con ng i chính tr ...ắ ị ệ ậ ị ườ ị
3. Các nhà t t ng chính tr ti u bi u.ư ưở ị ể ể
* Hêrôđ t (480-425 tr.CN):ố là nhà s h c, tác gi b ử ọ ả ộ L ch sị ử, đ ng th i là “ng iồ ờ ườ
cha” c a chính tr h c.ủ ị ọ
Là ng i đ u tiên phân bi t và so sánh các lo i hình chính th khác nhau:ườ ầ ệ ạ ể
- Quân ch tr :ủ ị là th ch mà quy n l c n m trong tay m t ng i - ông vua.ể ế ề ự ằ ộ ườ
- Quý t c tr :ộ ị là th ch mà quy n l c do m t nhóm ng i có trí tu , có ph m ch tể ế ề ự ộ ườ ệ ẩ ấ
t t n m gi .ố ắ ữ
- Dân ch tr :ủ ị là th ch đ c thi t l p do s đông nhân dân n m quy n l c.ể ế ượ ế ậ ố ắ ề ự
Trong ba lo i hình th ch trên, ông nghiêng v th ch quân ch , nh ng cho r ngạ ể ế ề ể ế ủ ư ằ
th ch t t nh t là th ch h n h p c a c 3 lo i trên.ể ế ố ấ ể ế ỗ ợ ủ ả ạ
* Xênôphôn (427-355 tr.CN):
Thân th s nghi p: là nhà văn, nhà s h c sinh ra trong gi i quý t c, ông ch ngế ự ệ ử ọ ớ ộ ố
l i n n dân ch Aten, b o v ch đ quý t c Spac.ạ ề ủ ả ệ ế ộ ộ
Tác ph m: Anabaxít và L ch s Hy L p.ẩ ị ử ạ
N i dung t t ng chính tr :ộ ư ưở ị
- Chính tr là m t th ngh thu t th c hành, ngh thu t cai tr , ngh thu t qu n lý;ị ộ ứ ệ ậ ự ệ ậ ị ệ ậ ả
là lĩnh v c ho t đ ng quan tr ng nh t c a xã h i, đòi h i nh ng ph m ch t và năngự ạ ộ ọ ấ ủ ộ ỏ ữ ẩ ấ
l c đ c bi t c a con ng i, trong đó trung th c là quan tr ng nh t.ự ặ ệ ủ ườ ự ọ ấ
- Đóng góp l n nh t c a ông là đ a ra quan ni m v ớ ấ ủ ư ệ ề Th lĩnh chính trủ ị. Đó là
ng i h i t nh ng ph m ch t, năng l c có tính v t tr i, làm cho ng i khác tinườ ộ ụ ữ ẩ ấ ự ượ ộ ườ
t ng, nghe theo mình. Đó là: bi t ch huy, gi i k thu t, gi i thuy t ph c; bi t vì l iưở ế ỉ ỏ ỹ ậ ỏ ế ụ ế ợ
ích chung, ph c v ý chí chung, t n tâm ph c v qu n chúng; bi t t p h p và nhânụ ụ ậ ụ ụ ầ ế ậ ợ
lên s c m nh c a m i ng i.ứ ạ ủ ọ ườ
* Platôn (428-347 tr.CN):
Thân th s nghi p: xu t thân t gia đình quý t c, là h c trò c a Xôcrát, sángế ự ệ ấ ừ ộ ọ ủ
l p tr ng phái tri t h c riêng. Ông ph n đ i n n dân ch ch nô.ậ ườ ế ọ ả ố ề ủ ủ
Tác ph m: C ng hòa, Quy lu t và Ti n chính tr .ẩ ộ ậ ề ị
N i dung t t ng chính tr :ộ ư ưở ị
- Quan ni m v chính tr :ệ ề ị
+ Chính tr là s th ng tr c a trí tu t i cao. Quy n l c chính tr đ c t o ra t sị ự ố ị ủ ệ ố ề ự ị ượ ạ ừ ự
thông thái.
+ Chính tr có m t m i n i, nó t phân gi i trong cái c th , thành pháp lý, hànhị ặ ở ọ ơ ự ả ụ ể
chính, t pháp, ngo i giao, nh ng các y u t đó ph i đ c th ng nh t khéo léo b iư ạ ư ế ố ả ượ ố ấ ở
chính tr .ị
-3-
+ Chính tr là ngh thu t cai tr nh ng con ng i v i s b ng lòng c a h .ị ệ ậ ị ữ ườ ớ ự ằ ủ ọ
+ Chính tr là d n d t con ng i b ng thuy t ph c.ị ẫ ắ ườ ằ ế ụ
+ Chính tr ph i là m t khoa h c. Không hi u đ c khoa h c chính tr thì khôngị ả ộ ọ ể ượ ọ ị
th tr thành nhà chính tr th c s .ể ở ị ự ự
- Quan ni m v nhà n c lý t ng:ệ ề ướ ưở
+ Nhà n c đó đ c c m quy n b i s thông thái.ướ ượ ầ ề ở ự
+ Nhà n c g m ba t ng l p: các pháp quan - có trí tu cai tr nhà n c; t ng l pướ ồ ầ ớ ệ ị ướ ầ ớ
chi n binh b o v thành bang; gi i bình dân lao đ ng s n xu t, cung c p c a c i v tế ả ệ ớ ộ ả ấ ấ ủ ả ậ
ch t cho thành bang.ấ
- Ch tr ng xóa b s h u t nhân và tình yêu gia đình. Ông cho r ng, s h u tủ ươ ỏ ở ữ ư ằ ở ữ ư
nhân là ngu n g c sinh ra cái ác, s quy n rũ c a ph n d n đ n h n lo n; đi uồ ố ự ế ủ ụ ữ ẫ ế ỗ ạ ề
ki n và c s đ duy trì nhà n c lý t ng là c ng đ ng tài s n và hôn nhân.ệ ơ ở ể ướ ưở ộ ồ ả
- Mâu thu n trong t t ng c a ông: v a đòi xóa b s h u t nhân, v a đòi duyẫ ư ưở ủ ừ ỏ ở ữ ư ừ
trì b t bình đ ng xã h i; đ a ra mô hình nhà n c lý t ng, nh ng l i b o v l i íchấ ẳ ộ ư ướ ưở ư ạ ả ệ ợ
c a t ng l p ch nô.ủ ầ ớ ủ
- Ông ch ng l i ch đ dân ch , đòi khôi ph c nhà n c b o th , l i th i.ố ạ ế ộ ủ ụ ướ ả ủ ỗ ờ
- Ông là ng i có quan ni m c th và h th ng v chính tr và s phát tri n c aườ ệ ụ ể ệ ố ề ị ự ể ủ
xã h i nói chung.ộ
* Arixt t (384-322 tr.CN):ố
Thân th , s nghi p: là con ng y trong tri u đình, tham gia tr ng pháiế ự ệ ự ề ườ
Acađêmi c a Platôn, là th y d y c a Alecxanđra đ i đ . Là nhà bác h c thiên tài c aủ ầ ạ ủ ạ ế ọ ủ
văn minh Hy L p, đ t n n móng cho nhi u môn khoa h c.ạ ặ ề ề ọ
Tác ph m: Chính tr và Hi n pháp Aten.ẩ ị ế
N i dung t t ng chính tr :ộ ư ưở ị
- Hi n pháp Atenế kh o c u 158 nhà n c thành bang Hy L p, trong đó t p h p,ả ứ ướ ạ ậ ợ
phân lo i, nghiên c u các lo i hi n pháp và chính ph , phân lo i các c quan nhàạ ứ ạ ế ủ ạ ơ
n c thành ngh lu n, ch p hành và xét x .ướ ị ậ ấ ử
- Chính trị nghiên c u các m t c u thành thành bang; các gia đình và công dân, lãnhứ ặ ấ
th và dân c , chính ph , hình th c chính quy n, ch đ chính tr ... ổ ư ủ ứ ề ế ộ ị Chính trị là khoa
h c lãnh đ o con ng i, là khoa h c làm ch , là khoa h c ki n trúc xã h i c a m iọ ạ ườ ọ ủ ọ ế ộ ủ ọ
công dân.
- V nhà n c:ề ướ
+ Con ng i là đ ng v t xã h i, b n tính c a nó là s ng c ng đ ng. Hình th c tườ ộ ậ ộ ả ủ ố ộ ồ ứ ổ
ch c cu c s ng c ng đ ng ng i trong m t th ch xã h i g i là nhà n c. Nhàứ ộ ố ộ ồ ườ ộ ể ế ộ ọ ướ
n c ra đ i trên c s gia đình, chính quy n nhà n c là s ti p t c chính quy nướ ờ ơ ở ề ướ ự ế ụ ề
trong gia đình.
-4-
+ B n thân t nhiên sinh ra m t s ng i c m quy n và th ng tr , m t s khác làả ự ộ ố ườ ầ ề ố ị ộ ố
k b tr và nô l . Ch đ nô l là n n t ng, đi u ki n c n thi t cho s t n t i c aẻ ị ị ệ ế ộ ệ ề ả ề ệ ầ ế ự ồ ạ ủ
nhà n c.ướ
+ Nhà n c, quy n l c nhà n c không ph i là k t qu c a s th a thu n gi aướ ề ự ướ ả ế ả ủ ự ỏ ậ ữ
m i ng i v i nhau d a trên ý chí c a h . Nó xu t hi n t nhiên, đ c hình thành doọ ườ ớ ự ủ ọ ấ ệ ự ượ
l ch s .ị ử
+ Th ch chính tr đi u hành và qu n lý xã h i v ba ph ng di n: l p pháp,ể ế ị ề ả ộ ề ươ ệ ậ
hành pháp và phân x .ử
+ Ông coi tr ng pháp lu t, cho nó là quy t c khách quan, có pháp lu t chung (tọ ậ ắ ậ ự
nhiên) và pháp lu t riêng (do con ng i).ậ ườ
- V hình th c chính ph :ề ứ ủ
+ Ông lu n gi i, phân tích các hình th c chính ph : quân ch , quý t c, dân ch ; chậ ả ứ ủ ủ ộ ủ ỉ
rõ nh ng u đi m, nh c đi m c a t ng lo i hình.ữ ư ể ượ ể ủ ừ ạ
+ Ông ch rõ các hình th c luân chuy n, chuy n hóa, s bi n ch t c a chính phỉ ứ ể ể ự ế ấ ủ ủ
chân chính, khi l i ích riêng c a nh ng ng i cai tr chi m u th : quân ch , quý t c,ợ ủ ữ ườ ị ế ư ế ủ ộ
c ng hòa thành đ c tài, qu đ u, dân tr .ộ ộ ả ầ ị
+ Trong các lo i hình chính ph , ông ng h ch đ quân ch , coi nó là u vi tạ ủ ủ ộ ế ộ ủ ư ệ
nh t. Ông đ cao ch đ quý t c nh ng phê phán ch đ c ng hòa. Ông đ cao vaiấ ề ế ộ ộ ư ế ộ ộ ề
trò c a các công dân sung túc trong ch đ quý t c. Ông phê phán các ch đ b oủ ế ộ ộ ế ộ ạ
chúa.
M c dù do h n ch v th gi i quan, song, ông đã đ l i nh ng nghiên c u kháiặ ạ ế ề ế ớ ể ạ ữ ứ
quát và t ng k t có giá tr v chính tr , quy n l c chính tr , các lo i hình th chổ ế ị ề ị ề ự ị ạ ể ế
chính tr ...ị
* Pôlybe (201-120 tr.CN): là nhà s h c nh ng trong các tác ph m c a ông cóử ọ ư ẩ ủ
nhi u t t ng chính tr quan tr ng.ề ư ưở ị ọ
- K th a cách phân lo i chính ph c a Arixt t, ng h th ch chính tr h n h p,ế ừ ạ ủ ủ ố ủ ộ ể ế ị ỗ ợ
đó v a có quân ch , v a có quý t c và dân ch .ở ừ ủ ừ ộ ủ
- Chính ph t t nh t là chính ph liên k t đ c nh ng ki u hình th c thu n túyủ ố ấ ủ ế ượ ữ ể ứ ầ
khác nhau trong nh ng t l hài hòa nh t. C quan ch p hành t i cao là vua; nguyênữ ỷ ệ ấ ơ ấ ố
lão ngh vi n là quý t c; các h i đ ng, các “c quan b o dân” là dân ch .ị ệ ộ ộ ồ ơ ả ủ
* Xixêrôn (106-43 tr.CN):
Thân th s nghi p: sinh ra trong gia đình quý t c, ch nô. Ông là lu t s , nhàế ự ệ ộ ủ ậ ư
hùng bi n, trí tu t i cao c a La Mã.ệ ệ ố ủ
Tác ph m: ẩN c c ng hòaướ ộ và Các quy lu tậ.
N i dung t t ng chính tr :ộ ư ưở ị
- Ông đánh giá cao đ o đ c trong chính tr . Chính tr là công vi c c a nh ng ng iạ ứ ị ị ệ ủ ữ ườ
t t, là nh ng công vi c công c ng.ố ữ ệ ộ
- Ông nghiên c u nhà n c và các lo i lu t thích h p v i nhà n c.ứ ướ ạ ậ ợ ớ ướ
-5-
- Nhà n c đ c t o thành không b i m t mình thiên tài mà b i thiên tài chung ướ ượ ạ ở ộ ở ở
nhi u công dân, b i lao đ ng c a các th h .ề ở ộ ủ ế ệ
- Nhà n c ra đ i liên minh, liên k t con ng i v i nhau.ướ ờ ế ườ ớ
- Nhi m v c a nhà n c là b o v s h u t nhân.ệ ụ ủ ướ ả ệ ở ữ ư
- Công vi c nhà n c là công vi c c a nhân dân. Pháp quy n đ c l p ra đ l pệ ướ ệ ủ ề ượ ậ ể ậ
s th ng nh t xã h i.ự ố ấ ộ
- Ông ng h ch đ quân ch , ph n đ i ch đ dân ch và cho r ng chính phủ ộ ế ộ ủ ả ố ế ộ ủ ằ ủ
t t nh t là chính ph h n h p.ố ấ ủ ỗ ợ
- Ông b o v quy n l i c a t ng l p quý t c ch nô, bi n minh cho s b t côngả ệ ề ợ ủ ầ ớ ộ ủ ệ ự ấ
xã h i.ộ
- Chính tr , ng i làm chính tr tr c h t ph i đ c xem xét t nghĩa v đ o đ c.ị ườ ị ướ ế ả ượ ừ ụ ạ ứ
- Chính tr là công vi c c a nh ng ng i th ng nh t trong mình tài năng và quy nị ệ ủ ữ ườ ố ấ ề
uy.
II. Các trào l u t t ng chính tr ph ng Tây th i kỳ trung đ i?ư ư ưở ị ươ ờ ạ
1. Đi u ki n kinh t - xã h i.ề ệ ế ộ
- Th i kỳ trung đ i ph ng Tây kéo dài t th k IV đ n th k XVI.ờ ạ ở ươ ừ ế ỷ ế ế ỷ
- Nét n i b t c a th i kỳ này là s th ng tr c a ch đ phong ki n và Thiên Chúaổ ậ ủ ờ ự ố ị ủ ế ộ ế
giáo, th quy n c u k t v i th n quy n đàn áp nhân dân.ế ề ấ ế ớ ầ ề
- V i ph ng th c s n xu t phong ki n, xu t hi n hai giai c p ch y u trong xãớ ươ ứ ả ấ ế ấ ệ ấ ủ ế
h i là đ a ch và nông dân. Đ a ch chi m h u h t ru ng đ t, nông dân ph thu cộ ị ủ ị ủ ế ầ ế ộ ấ ụ ộ
hoàn toàn c v thân th , kinh t , chính tr vào đ a ch .ả ề ể ế ị ị ủ
- T th k XI, công - th ng nghi p phát tri n kinh t hàng hóa xu t hi n thúcừ ế ỷ ươ ệ ể ế ấ ệ
đ y s ra đ i t ng l p th dân, m m m ng c a giai c p t s n.ẩ ự ờ ầ ớ ị ầ ố ủ ấ ư ả
- Thiên Chúa giáo không ch th ng tr v tinh th n, đàn áp các t t ng khoa h cỉ ố ị ề ầ ư ưở ọ
mà còn th ng tr c v kinh t , chính tr , chi ph i các nhà n c phong ki n.ố ị ả ề ế ị ố ướ ế
- Giai đo n đ u, các l c l ng th t c và th n quy n đ u tranh v i nhau quy tạ ầ ự ượ ế ụ ầ ề ấ ớ ế
li t nh m tranh giành quy n l c, nh ng sau đó l i k t c u v i nhau đ th ng tr nhânệ ằ ề ự ư ạ ế ấ ớ ể ố ị
dân lao đ ng. Chúng đã ti n hành các cu c “th p t chinh” xâm chi m, c p bóc,ộ ế ộ ậ ự ế ướ
chém gi t tàn b o các dân t c Tây Á - các l c l ng tà giáo.ế ạ ộ ự ượ
2. Nh ng t t ng chính tr ch y u.ữ ư ưở ị ủ ế
a) T t ng chính tr Thiên Chúa giáo:ư ưở ị
- H t t ng Thiên Chúa giáo th ng tr xã h i, nó chi ph i, đàn áp các trào l u tệ ư ưở ố ị ộ ố ư ư
t ng khác, đ c bi t là nh ng t t ng cách m ng khoa h c.ưở ặ ệ ữ ư ưở ạ ọ
- Cu c đ u tranh t t ng, quy t li t gi a th n quy n và th quy n.ộ ấ ư ưở ế ệ ữ ầ ề ế ề
- Bu i đ u, Thiên Chúa giáo là tôn giáo c a ng i nghèo kh , sau tr thành côngổ ầ ủ ườ ổ ở
c th ng tr v tinh th n c a giai c p th ng tr .ụ ố ị ề ầ ủ ấ ố ị
- H t t ng Thiên Chúa giáo tuyên truy n, lý gi i, c ch ng minh v quy n l cệ ư ưở ề ả ố ứ ề ề ự
t i cao c a mình, b t các nhà n c phong ki n ph i l thu c vào Nhà th .ố ủ ắ ướ ế ả ệ ộ ờ