TÓM L C N I DUNG ÔN T PƯỢ Ộ Ậ
L CH S T T NG CHÍNH TRỊ Ử Ư ƯỞ Ị
-------------
A. ĐI U KI N KINH T - XÃ H IỀ Ệ Ế Ộ
I. PH NG TÂY C Đ I.ƯƠ Ổ Ạ
- Là th i kỳ nhân lo i chuy n t th i đ i đ đ ng sang th i đ i đ s t.ờ ạ ể ừ ờ ạ ồ ồ ờ ạ ồ ắ
- Là qu c gia phát tri n s m nh t Châu Âu, Hy L p c đ i kéo dài t th k thố ể ớ ấ ạ ổ ạ ừ ế ỷ ứ
VIII tr c CN đ n th k th III, duy trì ch đ chi m h u nô l đi n hình.ướ ế ế ỷ ứ ế ộ ế ữ ệ ể
- Phát tri n s n xu t d n đ n phân hóa lao đ ng sâu s c, hình thành các qu c giaể ả ấ ẫ ế ộ ắ ố
thành bang, trong đó có 2 thành bang trung tâm là Aten và Spac. Aten là nhà n cướ
dân ch ch nô. Spac là nhà n c ch nô quý t c.ủ ủ ướ ủ ộ
- Chi n tranh t ng tàn kéo dài hàng th k gi a hai nhà n c và chi n th ngế ươ ế ỷ ữ ướ ế ắ
cu i cùng thu c v nhà n c Spac.ố ộ ề ướ
- Kinh t công th ng nghi p phát tri n, t o đi u ki n m r ng thu c đ a, thúcế ươ ệ ể ạ ề ệ ở ộ ộ ị
đ y giao l u kinh t và văn hóa gi a các dân t c.ẩ ư ế ữ ộ
- Phân công lao đ ng phát tri n ộ ể các t ng l p trí th c ầ ớ ứ n y sinh các t t ngả ư ưở
v chính tr .ề ị
- T t ng chính tr ra đ i trong đ u tranh giai c p quy t li t gi a ch nô và nôư ưở ị ờ ấ ấ ế ệ ữ ủ
l , gi a gi i quý t c v i nhau. Gi i quý t c đ u nh t trí s th a nh n s h u tệ ữ ớ ộ ớ ớ ộ ề ấ ở ự ừ ậ ở ữ ư
nhân, ch đ nô l là t nhiên, b t công xã h i là hi n t ng t t y u. Nhà n c làế ộ ệ ự ấ ộ ệ ượ ấ ế ướ
thi t ch ch dành cho nh ng ng i t do.ế ế ỉ ữ ườ ự
- Đ ch La Mã t th k IV tr c CN đ n th k V, v i hai th i kỳ:ế ế ừ ế ỷ ướ ế ế ỷ ớ ờ
+ Th i kỳ c ng hòa (IV tr.CN - I): B máy nhà n c g m Vi n Nguyên lão vàờ ộ ộ ướ ồ ệ
Đ i h i nhân dân. Di n ra cu c đ u tranh quy t li t gi a bình dân và quý t c. Gi iạ ộ ễ ộ ấ ế ệ ữ ộ ớ
quý t c th ng có tham v ng m r ng uy l c, xâm chi m lãnh th các n c khácộ ườ ọ ở ộ ự ế ổ ướ
n ra các cu c kh i nghĩa nô l .ổ ộ ở ệ
+ Th i kỳ đ ch (I - V): Ch đ đ c tài c a các “tam hùng”, c a các v hoàngờ ế ế ế ộ ộ ủ ủ ị
đ . Vai trò c a Vi n Nguyên lão v n đ c coi tr ng, xã h i phát tri n c c th nh.ế ủ ệ ẫ ượ ọ ộ ể ự ị
T th k III, La Mã r i vào kh ng ho ng, t ng l p l nông ra đ i.ừ ế ỷ ơ ủ ả ầ ớ ệ ờ
II. PH NG TÂY TRUNG Đ I.ƯƠ Ạ
- Th i kỳ trung đ i ph ng Tây kéo dài t th k IV đ n th k XVI.ờ ạ ở ươ ừ ế ỷ ế ế ỷ
- Nét n i b t c a th i kỳ này là s th ng tr c a ch đ phong ki n và Thiênổ ậ ủ ờ ự ố ị ủ ế ộ ế
Chúa giáo, th quy n c u k t v i th n quy n đàn áp nhân dân.ế ề ấ ế ớ ầ ề
- V i ph ng th c s n xu t phong ki n, xu t hi n hai giai c p ch y u trong xãớ ươ ứ ả ấ ế ấ ệ ấ ủ ế
h i là đ a ch và nông dân. Đ a ch chi m h u h t ru ng đ t, nông dân ph thu cộ ị ủ ị ủ ế ầ ế ộ ấ ụ ộ
hoàn toàn c v thân th , kinh t , chính tr vào đ a ch .ả ề ể ế ị ị ủ
-2-
- T th k XI, công - th ng nghi p phát tri n kinh t hàng hóa xu t hi n thúcừ ế ỷ ươ ệ ể ế ấ ệ
đ y s ra đ i t ng l p th dân, m m m ng c a giai c p t s n.ẩ ự ờ ầ ớ ị ầ ố ủ ấ ư ả
- Thiên Chúa giáo không ch th ng tr v tinh th n, đàn áp các t t ng khoa h cỉ ố ị ề ầ ư ưở ọ
mà còn th ng tr c v kinh t , chính tr , chi ph i các nhà n c phong ki n.ố ị ả ề ế ị ố ướ ế
- Giai đo n đ u, các l c l ng th t c và th n quy n đ u tranh v i nhau quy tạ ầ ự ượ ế ụ ầ ề ấ ớ ế
li t nh m tranh giành quy n l c, nh ng sau đó l i k t c u v i nhau đ th ng trệ ằ ề ự ư ạ ế ấ ớ ể ố ị
nhân dân lao đ ng. Chúng đã ti n hành các cu c “th p t chinh” xâm chi m, c pộ ế ộ ậ ự ế ướ
bóc, chém gi t tàn b o các dân t c Tây Á - các l c l ng tà giáo.ế ạ ộ ự ượ
III. PH NG TÂY C N Đ I.ƯƠ Ậ Ạ
- B t đ u t th k XV, Tây Âu, ch đ phong ki n v i n n s n xu t nh vàắ ầ ừ ế ỷ ở ế ộ ế ớ ề ả ấ ỏ
các đ o lu t hà kh c trung c b c vào th i kỳ tan rã. Thay th cho n n kinh t tạ ậ ắ ổ ướ ờ ế ề ế ự
nhiên kém phát tri n là n n s n xu t công tr ng th công đem l i năng su t laoể ề ả ấ ườ ủ ạ ấ
đ ng cao h n.ộ ơ
- Đ ng th i v i s phát tri n c a s n xu t và th ng nghi p, s phân hóa xãồ ờ ớ ự ể ủ ả ấ ươ ệ ự
h i ngày càng rõ r t ộ ệ t ng l p t s n và nh ng m m m ng c a n n s n xu t tầ ớ ư ả ữ ầ ố ủ ề ả ấ ư
b n ch nghĩa xu t hi n.ả ủ ấ ệ
- N n văn hóa ph c h ng phát tri n r c r trong su t th k XIV-XV.ề ụ ư ể ự ỡ ố ế ỷ
- S ra đ i và th ng tr c a ph ng th c s n xu t t b n ch nghĩa; các cu cự ờ ố ị ủ ươ ứ ả ấ ư ả ủ ộ
cách m ng công nghi p, kinh t hàng hóa d n đ n các cu c cách m ng dân ch tạ ệ ế ẫ ế ộ ạ ủ ư
s n.ả
- Hai giai c p m i ra đ i là t s n và vô s n, ngày càng đ u tranh quy t li t v iấ ớ ờ ư ả ả ấ ế ệ ớ
nhau.
- V t t ng, xu t hi n các trào l u ch ng th n quy n, ch ng chuyên chề ư ưở ấ ệ ư ố ầ ề ố ế
phong ki n, đ u tranh đòi t do, dân ch và hai trào l u chính tr : ch nghĩa t doế ấ ự ủ ư ị ủ ự
và ch nghĩa xã h i không t ng.ủ ộ ưở
IV. TRUNG QU C C Đ I.Ố Ổ Ạ
- Th i Xuân Thu - Chi n Qu c, xã h i Trung Qu c chuy n bi n t xã h iờ ế ố ộ ố ể ế ừ ộ
chi m h u nô l sang ch đ phong ki n.ế ữ ệ ế ộ ế
- Đ s t xu t hi n, t o nên cu c cách m ng v công c lao đ ng, thúc đ y kinhồ ắ ấ ệ ạ ộ ạ ề ụ ộ ẩ
t phát tri n. Nông nghi p phát tri n m nh, ti u th công nghi p, th ng nghi pế ể ệ ể ạ ể ủ ệ ươ ệ
có chuy n bi n v t b c. Mâu thu n xã h i di n ra gay g t gi a các giai c p,ể ế ượ ậ ẫ ộ ễ ắ ữ ấ
t ng l p th ng tr : gi a quý t c v i th ng nhân, đ a ch ; gi a giai c p th ng trầ ớ ố ị ữ ộ ớ ươ ị ủ ữ ấ ố ị
v i nhân dân lao đ ng.ớ ộ
- Vua Chu ch t n t i trên danh nghĩa, chi n tranh liên miên gi a các n c chỉ ồ ạ ế ữ ướ ư
h u do tranh giành đ t đai, bành tr ng lãnh th . Đ o đ c, tr t t xã h i suy thoái,ầ ấ ướ ổ ạ ứ ậ ự ộ
đ o l n. Nhân dân đói kh vì chi n tranh.ả ộ ổ ế
- Tr c tình hình đó, nh ng ng i có h c th c đua nhau tìm gi i pháp đ l p l iướ ữ ườ ọ ứ ả ể ậ ạ
tr t t xã h i ậ ự ộ hàng trăm h c thuy t, t t ng ra đ i, trong đó nh h ng nh tọ ế ư ưở ờ ả ưở ấ
là Nho Gia, M c Gia, Pháp Gia.ặ
V. VI T NAM T TH K X - XV.Ệ Ừ Ế Ỷ
-3-
- Đ c đi m n i b t c a th i kỳ này là nhân dân ta ph i liên t c ti n hành cácặ ể ổ ậ ủ ờ ả ụ ế
cu c kháng chi n ch ng xâm l c t ph ng B c: T ng, Nguyên, Minh.ộ ế ố ượ ừ ươ ắ ố
- Các tri u đình nhà Lý, Tr n, Lê đã huy đ ng đ c s c m nh c a nhân dânề ầ ộ ượ ứ ạ ủ
trong cu c đ u tranh b o v đ c l p, ch quy n lãnh th qu c gia.ộ ấ ả ệ ộ ậ ủ ề ổ ố
- V kinh t , th i kỳ này nông nghi p n c ta phát tri n m nh, công vi c khaiề ế ờ ệ ướ ể ạ ệ
hoang kh n hóa, xây d ng các công trình th y l i đ c ti n hành v i quy mô l n.ẩ ự ủ ợ ượ ế ớ ớ
Các ngành ti u th công nghi p phát tri n m nh; các trung tâm th ng m i xu tể ủ ệ ể ạ ươ ạ ấ
hi n.ệ
- Th i kỳ nhà H đã ti n hành xóa b ch đ đi n trang thái p c a quý t c,ờ ồ ế ỏ ế ộ ề ấ ủ ộ
th c hi n ch đ quân đi n, nhà n c thu tô thu .ự ệ ế ộ ề ướ ế
- Thành th ch m phát tri n do chính sách “tr ng nông, c th ng”.ị ậ ể ọ ứ ươ
- V xã h i, t ng l p quý t c n m quy n trong xã h i, ngày càng kh ng đ nh vaiề ộ ầ ớ ộ ắ ề ộ ẳ ị
trò c a mình; nh ng ng i nông dân, nông nô, th th công... chi m đa s trong xãủ ữ ườ ợ ủ ế ố
h i.ộ
- Nho giáo ngày càng đ c coi tr ng và tr thành h t t ng chính th ng c aượ ọ ở ệ ư ưở ố ủ
ch đ phong ki n. B máy quan l i đ c tuy n ch n thông qua h th ng thi c .ế ộ ế ộ ạ ượ ể ọ ệ ố ử
- Ph t giáo là qu c giáo th i Lý, có nh h ng sâu đ m trong đ i s ng chính tr ,ậ ố ờ ả ưở ậ ờ ố ị
xã h i, nh ng sau đó đã gi m d n vai trò.ộ ư ả ầ
VI. VI T NAM T TH K XVI - XIX.Ệ Ừ Ế Ỷ
- Xã h i Vi t Nam b t đ u di n ra các cu c tranh giành quy n l c gi a các t pộ ệ ắ ầ ễ ộ ề ự ữ ậ
đoàn phong ki n, mâu thu n gi a giai c p th ng tr v i nhân dân ngày càng sâu s cế ẫ ữ ấ ố ị ớ ắ
phong trào nông dân n i lên m nh m , liên t c.ổ ạ ẽ ụ
- V t lên trên nh ng h n ch c a các cu c kh i nghĩa nông dân khác, kh iượ ữ ạ ế ủ ộ ở ở
nghĩa Tây S n giành đ c th ng l i vĩ đ i, Nguy n Hu lên ngôi hoàng đ , th ngơ ượ ắ ợ ạ ễ ệ ế ố
nh t đ t n c. Tuy nhiên, do vua Quang Trung Nguy n Hu m t đ t ng t, nênấ ấ ướ ễ ệ ấ ộ ộ
không lâu sau khi đ c th ng nh t, đ t n c l i r i vào m t cu c n i chi n.ượ ố ấ ấ ướ ạ ơ ộ ộ ộ ế
- Năm 1802, sau khi đánh b i nhà Tây S n, Nguy n Ánh lên ngôi hoàng đ vàạ ơ ễ ế
đ t t i kinh đô Hu , đ t hi u là Gia Long, tri u Nguy n chính th c đ c thànhặ ạ ế ặ ệ ề ễ ứ ượ
l p.ậ
- Trong các th k XVII, XVIII, n n kinh t th ng nghi p phát tri n m tế ỷ ề ế ươ ệ ể ở ộ
trình đ nh t đ nh, d u hi u c a nó là có th tr ng khu v c t ng mi n khá s mộ ấ ị ấ ệ ủ ị ườ ự ở ừ ề ầ
u t. Đ n cu i th k XVIII, các đô th c ng bi n d n tr lên tiêu đi u, quy nấ ế ố ế ỷ ị ả ể ầ ở ề ề
ngo i th ng hoàn toàn n m trong tay nhà n c phong ki n và b ki m soát ch tạ ươ ằ ướ ế ị ể ặ
ch ; n i th ng thì do th ng nhân ng i Hoa lũng đo n.ẽ ộ ươ ươ ườ ạ
- Ph ng th c s n xu t phong ki n th ng tr xã h i Vi t Nam cho đ n cu i thươ ứ ả ấ ế ố ị ộ ệ ế ố ế
k XIX.ỷ
- Các tri u đ i tr vì đ u có nh ng đóng góp nh t đ nh cho s phát tri n đ tề ạ ị ề ữ ấ ị ự ể ấ
n c và ph c h ng n n văn hóa dân t c ướ ụ ư ề ộ s th ng nh t trong đa d ng và phongự ố ấ ạ
phú c a m t n n văn hóa Vi t Nam giàu b n s c và tính nhân văn.ủ ộ ề ệ ả ắ
-4-
B. Đ C ĐI M T T NG N I B TẶ Ể Ư ƯỞ Ổ Ậ
I. PH NG TÂY.ƯƠ
- Xu th chi ph i toàn b các t t ng chính tr ph ng Tây là đi tìm th chế ố ộ ư ưở ị ươ ể ế
chính tr h n h p ch t l c, dung ch a đ c các y u t tích c c, đ ng th i kh cị ỗ ợ ắ ọ ứ ượ ế ố ự ồ ờ ắ
ph c đ c nh ng h n ch c a các th ch chính tr khác nhau trong l ch s .ụ ượ ữ ạ ế ủ ể ế ị ị ử
- Quy n l c chính tr , quy n l c nhà n c là c a dân.ề ự ị ề ự ướ ủ
- Quy n l c chính tr - quy n l c nhà n c ph i t p trung, nh ng đi đôi v i nó,ề ự ị ề ự ướ ả ậ ư ớ
quy n l c ph i b ki m soát ch t ch . N u không, quy n l c công c ng s thoáiề ự ả ị ể ặ ẽ ế ề ự ộ ẽ
hóa thành quy n l c cá nhân làm tan rã quy n l c chung.ề ự ề ự
- Chính tr là lĩnh v c lãnh đ o và đi u khi n toàn b . Vì v y, chính tr ph i làị ự ạ ề ể ộ ậ ị ả
s th ng tr c a trí tu t i cao.ự ố ị ủ ệ ố
- Nhà n c không ph i là c quan quy n l c bên ngoài và bên trên dân, mà làướ ả ơ ề ự
công c quy n l c chung c a dân.ụ ề ự ủ
- Quan h gi a nhà n c và cá nhân t ng con ng i là quan h r t c b n trongệ ữ ướ ừ ườ ệ ấ ơ ả
đ i s ng chính tr .ờ ố ị
Giá tr tiêu bi u và nh ng h n ch c a t t ng chính tr ph ng Tây c nị ể ữ ạ ế ủ ư ưở ị ươ ậ
đ i:ạ
- Tôn tr ng s phát tri n c a t nhiên và xã h i.ọ ự ể ủ ự ộ
- Tìm th ch chính tr h p lý.ể ế ị ợ
- Quy n l c t p trung vào lãnh t có đ c, tài, uy tín.ề ự ậ ụ ứ
- S tham gia c a nh ng ng i u tú vào chính quy n nhà n c.ự ủ ữ ườ ư ề ướ
- Quy n l c nhân dân là n n t ng c a toàn b t ch c chính quy n.ề ự ề ả ủ ộ ổ ứ ề
- Phân chia quy n l c nhà n c nh là tính t t y u k thu t.ề ự ướ ư ấ ế ỹ ậ
- Quy n l c nhà n c c n đ c ki m soát.ề ự ướ ầ ượ ể
- Đ cao trí tu con ng i, pháp lu t.ề ệ ườ ậ
- Mu n có bình đ ng xã h i nh ng tìm con đ ng cách m ng c i l ng, khôngố ẳ ộ ư ườ ạ ả ươ
t ng.ưở
- Cho quy n l c là c a dân nh ng ng h th ch quân ch ; không hi u rõề ự ủ ư ủ ộ ể ế ủ ể
ngu n g c, b n ch t c a nhà n c.ồ ố ả ấ ủ ướ
II. TRUNG QU C C Đ I.Ố Ổ Ạ
- Quan ni m v chính tr : Chính tr là chính đ o, là ngay th ng, làm chính tr làệ ề ị ị ạ ẳ ị
đ d n d t dân, lo cho xã h i thái bình th nh tr .ể ẫ ắ ộ ị ị
- V quy n l c nhà n c: Các tr ng phái đ u th ng nh t t t ng thi t l pề ề ự ướ ườ ề ố ấ ở ư ưở ế ậ
m t ch đ quân ch trung ng t p quy n, toàn b quy n l c thu c v nhà vua.ộ ế ộ ủ ươ ậ ề ộ ề ự ộ ề
-5-
Nhân dân là b y tôi, th o dân, là đ i t ng bóc l t, có nghĩa v trung thành, ph cầ ả ố ượ ộ ụ ụ
v nhà vua.ụ
- V ph ng pháp cai tr : Trong hoàn c nh lo n l c, h đ u tìm các bi n pháp,ề ươ ị ả ạ ạ ọ ề ệ
cách th c cai tr sao cho có hi u qu , đ t n c c ng th nh. Theo ch nghĩa “tônứ ị ệ ả ấ ướ ườ ị ủ
quân”, “trung quân ái qu c”, nh n m nh vai trò nhà vua, đ cao th thu t, m u kố ấ ạ ề ủ ậ ư ế
tr n c. M i tr ng phái đ i di n cho m t giai c p, t ng l p trong xã h i nên cóị ướ ỗ ườ ạ ệ ộ ấ ầ ớ ộ
quan đi m tr n c khác nhau:ể ị ướ
+ Nho gia, đ i di n cho t ng l p quý t c đang sa sút ch tr ng đ c tr - nhàạ ệ ầ ớ ộ ủ ươ ứ ị
vua tr c h t ph i là t m g ng v đ o đ c, ph i chăm sóc dân, “d ng dân, giáoướ ế ả ấ ươ ề ạ ứ ả ưỡ
hóa dân, an dân”.
+ Pháp gia, đ i di n cho t ng l p th ng nhân, đ a ch đang lên, ch tr ngạ ệ ầ ớ ươ ị ủ ủ ươ
dùng hình ph t - pháp lu t - đ cai tr , thông qua pháp - thu t - th .ạ ậ ể ị ậ ế
+ M c gia, đ i di n cho gi i bình dân, ch tr ng m i ng i ph i th ng yêuặ ạ ệ ớ ủ ươ ọ ườ ả ươ
nhau và làm l i cho nhau, kêu g i bình đ ng, t t c m i ng i đ u ph i lao đ ng,ợ ọ ẳ ấ ả ọ ườ ề ả ộ
th c hành ti t ki m, ch ng hình th c, lãng phí.ự ế ệ ố ứ
- V xã h i lý t ng: theo tôn ti tr t t t vua cho đ n th n dân, ai yên ph nề ộ ưở ậ ự ừ ế ầ ở ậ
n y, theo khuôn phép có s n, không đ u tranh, không c i bi n xã h i.ấ ẵ ấ ả ế ộ
III. VI T NAM.Ệ
- Đ c l p dân t c và toàn v n lãnh th ch quy n qu c gia.ộ ậ ộ ẹ ổ ủ ề ố
- Đoàn k t dân t c và th ng nh t qu c gia.ế ộ ố ấ ố
- Đ cao dân, d a vào dân đ d ng n c và gi n c.ề ự ể ự ướ ữ ướ
- Xây d ng nhà n c trong s ch, v ng m nh, h ng theo pháp lu t.ự ướ ạ ữ ạ ướ ậ
- Hòa bình, h u ngh v i các n c láng gi ng và trên th gi i.ữ ị ớ ướ ề ế ớ
C. CÁC NHÀ T T NG TIÊU BI UƯ ƯỞ Ể
I. PH NG TÂY C Đ I.ƯƠ Ổ Ạ
* Hêrôđ t (480-425 tr.CN):ố Là ng i đ u tiên phân bi t và so sánh các lo i hìnhườ ầ ệ ạ
chính th khác nhau:ể
- Quân ch tr :ủ ị là th ch mà quy n l c n m trong tay m t ng i - ông vua.ể ế ề ự ằ ộ ườ
- Quý t c tr :ộ ị là th ch mà quy n l c do m t nhóm ng i có trí tu , có ph mể ế ề ự ộ ườ ệ ẩ
ch t t t n m gi .ấ ố ắ ữ
- Dân ch tr :ủ ị là th ch đ c thi t l p do s đông nhân dân n m quy n l c.ể ế ượ ế ậ ố ắ ề ự
* Xênôphôn (427-355 tr.CN):
- Đóng góp l n nh t c a ông là đ a ra quan ni m v ớ ấ ủ ư ệ ề Th lĩnh chính trủ ị. Đó là
ng i h i t nh ng ph m ch t, năng l c có tính v t tr i, làm cho ng i khác tinườ ộ ụ ữ ẩ ấ ự ượ ộ ườ
t ng, nghe theo mình. Đó là: bi t ch huy, gi i k thu t, gi i thuy t ph c; bi t vìưở ế ỉ ỏ ỹ ậ ỏ ế ụ ế