114<br />
<br />
X· héi häc thÕ giíi<br />
<br />
X· héi häc sè 1 (89), 2005<br />
<br />
Ph©n bè theo kh«ng gian - Mét vµi phÐp ®o sù<br />
ph©n bè vµ t¸i ph©n bè theo kh«ng gian cña ®« thÞ1<br />
Jack P. Gibbs 2<br />
PhÇn lín c¸c nghiªn cøu c¬ cÊu kh«ng gian bªn trong c¸c khu vùc ®« thÞ liªn<br />
quan ®Õn mét trong ba chñ ®Ò:<br />
1. B¶n chÊt ph©n bè cña hiÖn t−îng ®· cho trong khu vùc.<br />
2. Sù liªn kÕt gi÷a ph©n bè cña hai hay nhiÒu h¬n c¸c lo¹i hiÖn t−îng, hoÆc<br />
3. Nh÷ng thay ®æi trong (1) vµ (2)<br />
Môc ®Ých vµ chñ ®Ò cña nghiªn cøu cã thÓ kh¸c nhau, dÜ nhiªn, nh−ng tÊt c¶<br />
c¸c nghiªn cøu kiÓu nµy, liªn quan ®Õn nh÷ng so s¸nh, ®Òu ®èi mÆt víi cïng mét c©u<br />
hái: mét m« h×nh ph©n bè cã thÓ ®−îc miªu t¶ theo c¸ch hÖ thèng vµ tiªu chuÈn hãa<br />
kh«ng? C©u hái nµy ®Æt ra vÊn ®Ò vÒ ®o l−êng, vµ nã sÏ ®−îc coi nh− cã quan hÖ víi<br />
bèn kh¸i niÖm: tËp trung, ph©n t¸n, trung t©m hãa vµ phi trung t©m hãa. C¸c kh¸i<br />
niÖm nµy th−êng lµ liªn quan víi d©n sè.<br />
§Þnh nghÜa c¸c kh¸i niÖm<br />
Ph©n bè tËp trung hµm ý chØ sù tËp hîp c¸c ®¬n vÞ trong c¸c ranh giíi cña mét<br />
khu vùc nhÊt ®Þnh. §¬n gi¶n nhÊt lµ mét kho¶ng c¸ch tèi thiÓu t¸ch mçi ®¬n vÞ khái<br />
tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ kh¸c. Qu¸ tr×nh tËp trung hãa xÈy ra khi c¸c ®¬n vÞ thay ®æi vÞ trÝ,<br />
theo c¸ch lµ kho¶ng c¸ch trung b×nh gi÷a chóng gi¶m ®i. §èi lËp víi kh¸i niÖm nµy<br />
lµ sù ph©n t¸n hoÆc phi tËp trung hãa; víi viÖc m« t¶ mét ph©n bè kh«ng gian cña<br />
c¸c ®¬n vÞ vµ nh÷ng thay ®æi ph©n bè, trong ®ã, kho¶ng c¸ch trung b×nh gi÷a c¸c ®¬n<br />
vÞ t¨ng lªn. Kh¸c biÖt gi÷a d©n c− tËp trung vµ ph©n t¸n lµ vÒ møc ®é. Sù tËp trung<br />
vµ ph©n t¸n, nh− c¸c qu¸ tr×nh, còng ®−îc xem lµ c¸c kh¸i niÖm ®Þnh l−îng, nh−ng<br />
chóng biÓu thÞ nh÷ng thay ®æi ph©n bè theo h−íng ng−îc l¹i.<br />
TËp trung hãa, phi tËp trung hãa, trung t©m hãa vµ phi trung t©m hãa chØ râ<br />
nh÷ng m« h×nh ph©n bè, lµ nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt cña sù tËp trung vµ c¸c kh¸i<br />
niÖm liªn quan. Chóng m« t¶ sù ph©n bè, quan hÖ víi mét ®iÓm ®· cho, lµ trung t©m<br />
cña khu vùc. Møc ®é mµ c¸c ®¬n vÞ trung t©m hãa, phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch trung<br />
b×nh cña chóng tõ ®iÓm nµy vµ lµ më réng sù t¨ng hay gi¶m kho¶ng c¸ch nµy, sù<br />
trung t©m hãa hoÆc phi trung t©m hãa sÏ diÔn ra. Theo nghÜa nµo ®ã, trung t©m hãa<br />
hoÆc tËp trung t©m lµ ®ång nghÜa, tuy nhiªn, ph©n bè tËp trung cao ®é kh«ng ph¶i lµ<br />
1<br />
<br />
DÞch tõ bµi: "Spartial Distribution - Some measures of spatial distribution and redistribution of Urban<br />
Phenomena", s¸ch Urban Research Methods, Jack P. Gibbs biªn tËp, Van Nostrand Company, Princeton,<br />
USA. 1980, (235 - 251) 626 tr.<br />
2<br />
Thµnh viªn V¨n phßng Nghiªn cøu §« thÞ quèc tÕ<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br />
<br />
www.ios.org.vn<br />
<br />
Jack P. Gibbs<br />
<br />
115<br />
<br />
sù ph©n bè trung t©m hãa cao, trõ phi c¸c ®¬n vÞ tËp hîp t¹i mét ®iÓm, thµnh trung<br />
t©m cña khu vùc, trong khi tÊt c¶ c¸c ph©n bè trung t©m hãa cao ®é còng ®−îc ®Þnh<br />
nghÜa lµ sù tËp trung hãa cao.<br />
PhÐp ®o sù tËp trung<br />
ë ®©u mµ sù ph©n tÝch ph©n bè kh«ng gian dùa trªn c¸c tiÓu vïng l·nh thæ<br />
h¬n lµ c¸c ®iÓm trong kh«ng gian, th× c¸c phÐp ®o sù tËp trung sÏ m« t¶ møc ®é<br />
t−¬ng øng gi÷a c¸c ®¬n vÞ vµ khu vùc. NÕu c¸c ®¬n vÞ ®−îc ph©n bè trªn toµn khu<br />
vùc, mçi tiÓu vïng l·nh thæ sÏ cã mét tØ lÖ cña toµn thÓ c¸c ®¬n vÞ t−¬ng ®−¬ng víi tØ<br />
lÖ cña toµn thÓ khu vùc ®−îc bao bäc bëi ranh giíi cña chóng. VÝ dô nÕu mét tiÓu<br />
vïng ®−îc coi nh− 8 phÇn tr¨m cña toµn thÓ khu vùc, th× nã bao gåm mét tØ lÖ x¸c<br />
®Þnh nh− trªn cña tæng sè c¸c ®¬n vÞ.<br />
Minh häa cho sù ph©n bè kh«ng gian ®−îc cho trªn b¶ng 1, nã chØ râ sè d©n vµ<br />
diÖn tÝch ë mçi mét mandamenti urbani vµ frazioni suburbane cña khu ®« thÞ<br />
Palermo, Italia3.<br />
C«ng thøc tÝnh to¸n phÐp ®o møc ®é tËp trung d©n c− (C) lµ:<br />
C = ∑ ⏐X - Y⏐/ 2<br />
Trong ®ã, X lµ tØ lÖ diÖn tÝch toµn khu vùc trong mét tiÓu vïng l·nh thæ vµ Y<br />
lµ tØ lÖ toµn thÓ d©n c− bªn trong ®−êng ranh giíi. Sù kh¸c biÖt gi÷a mçi cÆp sè phÇn<br />
tr¨m ®−îc xem nh− sè l−îng tÝch cùc cña qu¸ tr×nh tËp hîp.<br />
B¶ng 1: DiÖn tÝch vµ d©n sè c¸c vïng l·nh thæ ë khu vùc ®« thÞ Palermo, 1951 (*)<br />
TiÓu vïng l·nh thæ (**)<br />
Tribunali<br />
Palazzo Reale<br />
Monte Pieta<br />
Castellammare<br />
Molo<br />
Zisa.<br />
Cuba<br />
Oreto<br />
Settecannoli<br />
Brancaccio<br />
Mezzomonreale<br />
Altarello<br />
Uditore<br />
Resuttana<br />
Pallavicino<br />
Falde<br />
Tæng sè<br />
<br />
DiÖn tÝch<br />
(ha)<br />
<br />
DiÖn tÝch nh− phÇn<br />
tr¨m cña tæng thÓ (X)<br />
<br />
ξX-Yξ<br />
<br />
D©n sè nh− phÇn tr¨m<br />
cña tæng thÓ (Y)<br />
<br />
D©n sè<br />
<br />
71<br />
58<br />
56<br />
54<br />
315<br />
313<br />
408<br />
131<br />
699<br />
1,074<br />
915<br />
1,886<br />
1,897<br />
1,557<br />
584<br />
1,367<br />
11,385<br />
<br />
0,6<br />
0,5<br />
0,5<br />
0,5<br />
2,8<br />
2,8<br />
3,6<br />
1,2<br />
6,1<br />
9,4<br />
8,0<br />
16,6<br />
16,7<br />
13,7<br />
5,1<br />
12,0<br />
100,0<br />
<br />
7,0<br />
7,1<br />
6,3<br />
4,4<br />
10,2<br />
17,7<br />
6,2<br />
1,7<br />
2,1<br />
7,0<br />
5,3<br />
12,7<br />
10,7<br />
10,1<br />
4,1<br />
8,7<br />
121,3<br />
<br />
7,6<br />
7,6<br />
6,8<br />
4,9<br />
13,0<br />
20,4<br />
9,8<br />
2,9<br />
4,0<br />
2,4<br />
2,7<br />
3,9<br />
6,0<br />
3,6<br />
1,0<br />
3,3<br />
99,9<br />
<br />
35.413<br />
35.363<br />
31.765<br />
22.730<br />
60.406<br />
94.965<br />
45.631<br />
13.681<br />
18.363<br />
11.197<br />
12.376<br />
18.191<br />
27.832<br />
16.536<br />
4.755<br />
15.186<br />
464.390<br />
<br />
(*) Nguån sè liÖu: Palermo, Ufficis Statistica e Censimenti, Panorinus, Rassegna del Comune di Palermo e<br />
Bollettino di Statistica, 1956 (No.50, New Series)<br />
(**) Mandament urbani hoÆc frazioni surbubane.<br />
3<br />
<br />
Mét tiÓu vïng ®« thÞ ®−îc ®−a vµo khu vùc ®« thÞ Palermo ph¶i cã mËt ®é d©n sè 8 hoÆc h¬n trªn mét<br />
hecta (kho¶ng 2.000 d©n trªn dÆm vu«ng) vµ ®Ò cËp ®Õn mét tiÓu vïng ë ®ã.<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br />
<br />
www.ios.org.vn<br />
<br />
116<br />
<br />
Ph©n bè theo kh«ng gian...<br />
<br />
PhÐp ®o sù ph©n t¸n<br />
Nh− ®· gi¶i thÝch ë trªn, kh¸i niÖm ph©n t¸n ngô ý nãi ®Õn qu¸ tr×nh, trong<br />
®ã, c¸c ®¬n vÞ quan s¸t trë nªn ph©n bæ ®Òu h¬n trong kh«ng gian. Hai gi¸ trÞ ph©n<br />
t¸n D ®· cho cã thÓ biÓu thÞ nh− sau: D = C1 - C2,, víi C1 lµ lµ møc ®é d©n c− tËp<br />
trung ë ®ã t¹i mét thêi ®iÓm vµ C2 lµ ®iÒu kiÖn ë thêi ®iÓm sau nµy. C«ng thøc nµy<br />
thÓ hiÖn sè ph©n t¸n vÒ kh¸i niÖm tuyÖt ®èi, nh−ng nã cã thÓ thay ®æi ®Ó biÓu thÞ C1<br />
nh− mét tØ sè ®èi víi C2: D = C1/C2<br />
Minh ho¹ cho phÐp ®o gi¸ trÞ ®é ph©n t¸n cho khu vùc ®« thÞ Palermo ë hai<br />
trong thêi ®iÓm, 1936 (C1) vµ 1951 (C2)4. C1 ®−îc chøng minh lµ 64,1 vµ C2, nh−<br />
chóng ta ®· biÕt, lµ 60,7. Khi c¸c gi¸ trÞ ®ã ®−îc ®−a vµo c«ng thøc (D = C1 - C2), D<br />
b»ng +3,4 theo gi¸ trÞ tuyÖt ®èi vµ 1,06 khi thÓ hiÖn lµ tØ sè C1 víi C2.<br />
C¸c gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cho d·y D gi÷a - 100,0 vµ + 100,0 víi c¸c gi¸ trÞ lín h¬n<br />
0,0 (sè d−¬ng) thÓ hiÖn sù ph©n t¸n vµ c¸c gi¸ trÞ nhá h¬n 0,0 (sè ©m) thÓ hiÖn sù tËp<br />
trung. Khi D ®−îc coi nh− tØ sè cña C1 vµ C2, c¸c gi¸ trÞ lín h¬n 1,00 ph¶n ¸nh ®é<br />
ph©n t¸n vµ gi¸ trÞ nhá h¬n 1,00 ph¶n ¸nh ®é tËp trung.<br />
B¶ng 2: D©n sè vµ diÖn tÝch c¸c tiÓu vïng l·nh thæ cña khu vùc ®« thÞ gi¶ ®Þnh, t¹i hai thêi ®iÓm<br />
C¸c tiÓu vïng l·nh thæ<br />
Nhãm theo vïng<br />
Trung t©m<br />
A ...<br />
<br />
N¨m nh− lµ mét<br />
phÇn cña diÖn<br />
tÝch ®« thÞ *<br />
<br />
DiÖn tÝch<br />
(dÆm<br />
vu«ng)<br />
<br />
D©n sè 1938<br />
<br />
D©n sè<br />
1958<br />
<br />
1938<br />
<br />
14<br />
<br />
301.000<br />
<br />
290.000<br />
<br />
- 3,7<br />
<br />
1938<br />
<br />
2<br />
<br />
84.000<br />
<br />
80.000<br />
<br />
- 4,8<br />
<br />
T¨ng tr−ëng<br />
1938-1958 (%)<br />
<br />
B ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
4<br />
<br />
64.000<br />
<br />
61.000<br />
<br />
- 4,7<br />
<br />
C ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
3<br />
<br />
60.000<br />
<br />
59.000<br />
<br />
- 1,7<br />
<br />
D ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
2<br />
<br />
45.000<br />
<br />
44.000<br />
<br />
- 2,2<br />
<br />
E ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
2<br />
<br />
48.000<br />
<br />
46.000<br />
<br />
- 4,2<br />
0,0<br />
<br />
Ngo¹i vi, 1938<br />
<br />
23<br />
<br />
152.000<br />
<br />
152.000<br />
<br />
F ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
4<br />
<br />
24.000<br />
<br />
24.000<br />
<br />
0,0<br />
<br />
G ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
5<br />
<br />
25.000<br />
<br />
25.000<br />
<br />
0,0<br />
<br />
H ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
5<br />
<br />
35.000<br />
<br />
35.000<br />
<br />
0,0<br />
<br />
I ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
5<br />
<br />
40.000<br />
<br />
40.000<br />
<br />
0,0<br />
<br />
J ...<br />
<br />
1938<br />
<br />
4<br />
<br />
28.000<br />
<br />
28.000<br />
<br />
0,0<br />
<br />
Ngo¹i vi, 1958<br />
<br />
46<br />
<br />
72<br />
<br />
100.000<br />
<br />
38,9<br />
<br />
K ...<br />
<br />
1958<br />
<br />
7<br />
<br />
12.000<br />
<br />
15.000<br />
<br />
25,0<br />
<br />
L ...<br />
<br />
1958<br />
<br />
9<br />
<br />
14.000<br />
<br />
18.000<br />
<br />
28,6<br />
<br />
M ...<br />
<br />
1958<br />
<br />
8<br />
<br />
13.000<br />
<br />
17.000<br />
<br />
30,8<br />
<br />
N ...<br />
<br />
1958<br />
<br />
6<br />
<br />
9.000<br />
<br />
13.000<br />
<br />
44,4<br />
<br />
O ...<br />
<br />
1958<br />
<br />
4<br />
<br />
7.000<br />
<br />
10.000<br />
<br />
42,9<br />
<br />
P ...<br />
<br />
1958<br />
<br />
6<br />
<br />
8.000<br />
<br />
14.000<br />
<br />
75,0<br />
<br />
Q ...<br />
<br />
1958<br />
<br />
6<br />
<br />
9.000<br />
<br />
13.000<br />
<br />
44,4<br />
<br />
Ξ Dùa trªn tiªu chuÈn mËt ®é 2000 hoÆc h¬n ng−êi trªn dÆm vu«ng.<br />
<br />
4<br />
<br />
§Ó hiÓu thªm phÐp ®o, xem Duncan, op, cit, trang 30-32 vµ Edga M. Hoover, Jr, Ph©n bè l¹i d©n c− gi÷a<br />
c¸c bony, 1850 - 1940, T¹p chÝ LÞch sö kinh tÕ, tËp 1 (11/1941), trang 199 - 205.<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br />
<br />
www.ios.org.vn<br />
<br />
Jack P. Gibbs<br />
<br />
117<br />
<br />
Sù ph©n t¸n, thay ®æi ranh giíi vµ t¨ng tr−ëng kh¸c nhau. Trong khi xem xÐt<br />
sù dÞch chuyÓn ph©n bè d©n c− trong mét khu vùc ®« thÞ, b¾t buéc ph¶i chó ý sù thay<br />
®æi ranh giíi. Nh− chóng ta sÏ thÊy, phÐp ®o sù ph©n t¸n cã thÓ dùa trªn mét ranh<br />
giíi kh«ng ®æi hoÆc biÕn ®æi vµ ®é lín cña nã cã thÓ hoµn toµn kh¸c nhau ®èi víi mçi<br />
tr−êng hîp kh¸c nhau.<br />
Nh÷ng con sè trªn ë Palermo dùa trªn hai sù ph©n ®Þnh ranh giíi cña khu vùc<br />
®« thÞ - mét cho n¨m 1936 vµ mét cho n¨m 1951. Nh÷ng ph©n ®Þnh ranh giíi thµnh<br />
c«ng dÉn ®Õn tÝnh to¸n sù t¨ng tr−ëng n»m ngang cña khu vùc ®« thÞ, mét khuynh<br />
h−íng më réng kh«ng ®−îc ®Ò cËp ®Õn khi ¸p dông ranh giíi n¨m 1936 cho d©n c−<br />
n¨m 1951. Víi ®−êng ranh giíi tr−íc ®ã kh«ng thay ®æi, chóng ta sÏ so s¸nh tÊt c¶ khu<br />
vùc ®« thÞ vµo mét thêi ®iÓm víi chØ mét phÇn khu vùc vµo mét thêi ®iÓm chËm h¬n.<br />
Nãi c¸ch kh¸c, cã ranh giíi n¨m 1951 ®−îc øng dông cho d©n c− n¨m 1936, sè l·nh thæ<br />
n«ng th«n sÏ ®−îc xem nh− mét phÇn cña khu vùc ®« thÞ vµo n¨m 1936.<br />
HÖ qu¶ cña sù kh«ng thõa nhËn nh÷ng thay ®æi vÒ ranh giíi trong phÐp ®o<br />
ph©n t¸n cã thÓ ®−îc minh ho¹ b»ng c¸ch xem xÐt nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc khi nh÷ng<br />
giíi h¹n cña khu vùc ®« thÞ Palermo lµ mét h»ng sè trong mét giai ®o¹n 1936 - 1951.<br />
D©n sè 1936<br />
<br />
D©n sè 1951<br />
<br />
D = C1 - C2<br />
<br />
Nh÷ng ranh giíi n¨m 1936<br />
<br />
C1 = 64,1<br />
<br />
C2 = 61,2<br />
<br />
2,9<br />
<br />
Nh÷ng ranh giíi 1951<br />
<br />
C1 = 64,4<br />
<br />
C2 = 60,7<br />
<br />
3,9<br />
<br />
Tõ ®ã, cã thÓ thÊy r»ng gi¸ trÞ ph©n t¸n xÈy ra ë Palermo cã liªn quan ®Õn<br />
®−êng ranh giíi ®−îc sö dông trong phÐp ®o. NÕu ranh giíi n¨m 1936 ®−îc quy<br />
ho¹ch, gi¸ trÞ cña D thÊp h¬n nã cã, nÕu ranh giíi n¨m 1951 ®−îc t¸i quy ho¹ch cho<br />
n¨m 1936. Tuy nhiªn, trong c¶ hai tr−êng hîp, gi¸ trÞ cña D sÏ kh¸c khi c¸c ®−êng<br />
ranh giíi cho phÐp kh¸c nhau gi÷a n¨m 1936 vµ 1951. MÆc dï phÐp ®o sù ph©n t¸n<br />
dùa trªn ®−êng ranh giíi kh«ng thay ®æi, cã thÓ cã mét vµi c¸ch sö dông ®Æc biÖt, nã<br />
cÇn ®−îc sö dông víi viÖc hiÖn thùc hãa, mµ nh÷ng giíi h¹n cã thÓ bao gåm chØ mét<br />
phÇn khu vùc ®« thÞ vµo mét thêi ®iÓm, hoÆc bao gåm c¶ l·nh thæ n«ng th«n ë mét<br />
thêi ®iÓm kh¸c.<br />
PhÐp ®o sù trung t©m hãa<br />
Nh− ®· nhËn xÐt ë trªn, kh¸i niÖm trung t©m hãa m« t¶ qu¸ tr×nh, trong ®ã<br />
sù ph©n bè c¸c ®¬n vÞ trong mét khu vùc thay ®æi, sao cho gi¶m kho¶ng c¸ch trung<br />
b×nh g÷a mçi ®¬n vÞ vµ ®iÓm ®−îc coi lµ trung t©m cña khu vùc. Qu¸ tr×nh nµy kh¸c<br />
víi viÖc tËp trung hãa ë chç, d©n c− ®−îc tËp trung cao ®é kh«ng cÇn trung t©m hãa<br />
cao, v× c¸c ®¬n vÞ cã thÓ tËp trung ë ngo¹i vi hoÆc ë nh÷ng n¬i kh¸c h¬n lµ ë trung<br />
t©m. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng ë c¸c vÞ trÝ c¸c kiÓu lo¹i thiÕt chÕ hoÆc c¬ së nhÊt ®Þnh,<br />
nh− c¸c nhµ m¸y c«ng nghiÖp.<br />
RÊt nhiÒu ®iÓm cã thÓ ®−îc coi nh− "trung t©m" cña mét ®¬n vÞ ®« thÞ, phô<br />
thuéc vµo vÊn ®Ò sÏ ®−îc nghiªn cøu. C«ng thªm vµo c¸c ®iÓm trung t©m ®−îc x¸c<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br />
<br />
www.ios.org.vn<br />
<br />
118<br />
<br />
Ph©n bè theo kh«ng gian...<br />
<br />
®Þnh b»ng c¸c kh¸i niÖm trung t©m tuyÖt ®èi h¬n5, nh÷ng vÞ trÝ nh− ®iÓm cã mËt ®é<br />
d©n c− cao nhÊt, sù giao thoa gi÷a c¸c ®−êng giao th«ng chÝnh, vµ khu vùc bu«n b¸n<br />
trung t©m, cã thÓ ®−îc xem nh− nh÷ng trung t©m cña khu vùc ®« thÞ. Tuy nhiªn,<br />
kh«ng kÓ kiÓu lo¹i c¸c ®iÓm ®−îc xem xÐt, vÊn ®Ò ë ®ã nã cã thÓ lµ hÕt søc ®Æc tr−ng<br />
trong b¸o c¸o nghiªn cøu, nÕu chóng ta x¸c ®Þnh møc ®é so s¸nh gi÷a c¸c phÐp ®o sù<br />
trung t©m hãa cho c¸c khu vùc ®« thÞ kh¸c nhau.<br />
NÕu sè c¸c ®¬n vÞ ë mçi tiÓu vïng (P) ®−îc nh©n víi kho¶ng c¸ch (D), t¸ch<br />
trung t©m ®Þa lý cña tiÓu vïng khái mét ®iÓm trung t©m6 vµ tæng c¸c kÕt qu¶ ®−îc<br />
chi cho tæng sè c¸c ®¬n vÞ (N), kÕt qu¶ cña nã lµ kho¶ng c¸ch xÊp xØ trung b×nh gi÷a<br />
c¸c ®¬n vÞ riªng biÖt vµ ®iÓm ®ã. Con sè nµy chØ râ møc ®é mµ d©n c− ®−îc trung t©m<br />
hãa (Ce) vµ nhËn ®−îc tõ c«ng thøc:<br />
Ce = (∑DP)/N<br />
Ng−îc l¹i c¸c phÐp ®o ph©n bè ®−îc xem xÐt trªn ®©y, kho¶ng cã giíi h¹n trªn<br />
kh«ng ®æi cña c¸c gi¸ trÞ Ce; chóng ph¶i ®−îc gi¶i thÝch víi kh¸i niÖm kho¶ng c¸ch<br />
vµ kh«ng ph¶i lµ møc ®é chóng tiÕp cËn ®Õn gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. TÊt nhiªn, mét giíi h¹n<br />
sÏ tån t¹i, nh−ng nã kh¸c nhau ë mçi tr−êng hîp, phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch tõ<br />
trung t©m ®Õn ®iÓm xa nhÊt trªn ngo¹i vi cña khu vùc.<br />
MÆc dÇu cã thÓ lµ mét khu vùc ®« thÞ cã mét gi¸ trÞ Ce thÊp h¬n gi¸ trÞ cña<br />
khu vùc nhá h¬n, nÕu hai khu vùc cã h×nh d¸ng vµ c¸c ph©n bè d©n c− gièng nhau,<br />
khu vùc lín h¬n sÏ cã gi¸ trÞ Ce cao h¬n. Nãi tãm l¹i, nh÷ng ®iÒu kh¸c lµ t−¬ng<br />
®−¬ng, phÐp ®o sÏ kh¸c trùc tiÕp víi ®é lín khu vùc. Sù kiÖn lµ nh÷ng kh¸c biÖt<br />
trong c¸c gi¸ trÞ Ce cã thÓ ph¶n ¸nh sù ®a d¹ng vÒ ®é lín cña khu vùc h¬n lµ c¸c m«<br />
h×nh ph©n bè d©n c− khiÕn cho cÇn ph¶i kiÓm so¸t ¶nh h−ëng cña ®é lín nµy. §iÒu<br />
nµy cã ®−îc b»ng c¸ch x¸c ®Þnh sù ph©n bè d©n c− thùc sù lµm gi¶m bao nhiªu<br />
kho¶ng c¸ch trung b×nh gi÷a trung t©m vµ c¸c khu ®Þnh c−, ë ®ã lµ tr−êng hîp c¸c<br />
khu ®Þnh c− ®−îc ph©n bè kh«ng ®Òu (tøc lµ mçi tiÓu vïng l·nh thæ cã mét sè d©n tØ<br />
lÖ víi diÖn tÝch cña nã).<br />
TØ sè cña gi¸ trÞ ®· cho nµy (gäi lµ Ch) víi Ce cho chóng ta phÐp ®o thø hai<br />
(Cr) nã chØ râ kho¶ng c¸ch trung b×nh gi¶m ®i bao nhiªu, nh− mét hÖ qu¶ cña sù tËp<br />
trung c− d©n quanh trung t©m.<br />
Mét trong nh÷ng −u ®iÓm chÝnh cña phÐp ®o Cr lµ nã kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi<br />
diÖn tÝch cña ®¬n vÞ ®« thÞ. Còng rÊt quan träng lµ, mÆc dÇu kh«ng cã giíi h¹n h»ng<br />
sè trªn, phÐp ®o cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch theo kh¸i niÖm mét bé tiªu chuÈn. NÕu cho<br />
r»ng nhá h¬n 1,00 ®¬n vÞ c¸ thÓ lµ trung t©m hãa nhiÒu h¬n lµ tr−êng hîp ®èi víi<br />
ph©n bè kh«ng ®Òu, vµ cho r»ng lín h¬n 1,00 ®¬n vÞ lµ phi trung t©m hãa. V× vËy gi¸<br />
trÞ Cr cµng cao, kho¶ng c¸ch trung b×nh gi÷a c¸c ®¬n vÞ riªng biÖt vµ trung t©m sÏ lµ<br />
cùc ®¹i.<br />
5<br />
<br />
Xem Duncan, tr. 34-37.<br />
Tr−êng hîp trung t©m ®Þa lý cña tiÓu vïng còng lµ trung t©m cña khu vùc ®« thÞ, D b»ng kho¶ng mét nöa<br />
kho¶ng c¸ch gi÷a trung t©m tiÓu vïng vµ ngo¹i vi cña nã.<br />
<br />
6<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br />
<br />
www.ios.org.vn<br />
<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
