BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
PHẠM THỊ ÁNH HỒNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC,
KĨ NĂNG ĐÃ HỌC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC
TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Tiểu học
Mã số: 9.14.01.10
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
HÀ NỘI – 2025
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Nguyễn Thị Thấn
2. TS. Nguyễn Thị Vân Hương
Phản biện 1: PGS.TS Nguyễn Thị Tuyết Nga
Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam
Phản biện 2: PGS.TS Phạm Văn Thuần
Học viện Quản lí giáo dục
Phản biện 3: PGS.TS Vũ Lệ Hoa
Trường Đại học sư phạm Hà Nội
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2025
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc Gia, Hà Nội
- Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
A. CÁC BÀI BÁO KHOA HỌC
1. Phạm Thị Ánh Hồng (2022), Tổ chức hoạt động trải nghiệm mô phỏng trong dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội 2 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học sinh
lớp 2, Tạp chí giáo dục và Xã hội, số 138, trang 51 - 56.
2. Phạm Thị Ánh Hồng (2022), Quy trình xây dựng tình huống gắn với thực tiễn trong môn Tự
nhiên và Xã hội 3 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng cho học sinh lớp 3,
Tạp chí giáo dục, tập 22, số 21, trang 19-25.
3. Phạm Thị Ánh Hồng (2023), Xây dựng các dạng bài tập phát triển năng lực vận dụng kiến
thức, kĩ năng đã học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội cho học sinh lớp 2, Tạp chí Thiết
bị giáo dục, số đặc biệt, trang 328-330.
4. Nguyễn Hồng Dương, Phạm Thị Ánh Hồng, Nguyễn Thị Mến, Bùi Thùy Linh, Lưu Thị
Quỳnh Anh, Nguyễn Thị Quỳnh Anh (2023), Dạy học các chủ đề STEAM môn Tự nhiên Xã
hội 3 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho HS, Tạp chí giáo dục,
số 23 tập 2, trang 54-58.
5. Phạm Thị Ánh Hồng (2023), Tổng quan nghiên cứu về vấn đề phát triển năng lực vận dụng
kiến thức, kĩ năng đã học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội tiểu học, Tạp chí giáo dục, số
23 (số đặc biệt 6), trang 28-33.
6. Nguyễn Thị Dung, Phạm Thị Ánh Hồng, Hoàng Thị Thu Ngân, Phạm Lê Diễm Quỳnh (2023),
Hoạt động trải nghiệm thực tiễn địa phương Hải Phòng trong dạy học các môn học ở nhà
trường tiểu học theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng, Tạp chí giáo dục,
số 23, trang 242-246.
7. Hoàng Thị Ngà, Phạm Thị Ánh Hồng (2024), Thiết kế chủ đề tích hợp liên môn nhằm phát
triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng cho học sinh đầu cấp tiểu học, Tạp chí giáo dục, tập
24, số 3, trang 7-12.
8. Phạm Thị Ánh Hồng, Phạm Thị Minh Nụ (2024), Tổ chức dạy học dự án học tập trong môn
Khoa học lớp 4 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học sinh tiểu
học, Tạp chí Thiết bị giáo dục, số 307, trang 177-179.
9. Hoàng Thị Ngà, Phạm Thị Ánh Hồng (2024), Teaching Integrated Topics to Develop the
Ability to Apply Knowledge and Skills for Early Primary School Students, HNUE Journal of
science, volume 69, issue 5B, pp.179-190.
10. Phạm Thị Ánh Hồng (2024), Thiết kế một số hoạt động học tập trong dạy học môn Tự nhiên và
Xã hội theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng cho học sinh lớp 3, Tạp chí
giáo dục, tập 24, số đặc biệt 12, trang 158 -164.
B. ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
1. Phạm Thị Ánh Hồng (chủ nhiệm đề tài) (2024), Thiết kế một số hoạt động học tập phát triển
năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học trong dạy học môn Khoa học cho học sinh lớp 4
trên địa bàn thành phố Hải Phòng, Đề tài NCKH cấp Trường.
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 đã xác định rõ mục tiêu dạy học hiện
nay phải giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ
năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời.
Ở tiểu học, môn học Tự nhiên và Xã hội giúp học sinh tiếp thu kiến thức liên ngành
về khoa học tự nhiên và xã hội. Góp phần hình thành cho học sinh những phẩm chất, năng
lực được quy định trong chương trình giáo dục phổ thông và bước đầu hình thành cho học
sinh năng lực khoa học với 3 thành phần: thành phần năng lực nhận thức khoa học, thành
phần năng lực tìm hiểu môi trường nhiên và xã hội xung quanh và thành phần năng lực vận
dụng kiến thức, kĩ năng đã học.
Trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, cần khuyến khích học sinh vận dụng kiến
thức vào đời sống, vì đây là thành phần quan trọng của năng lực khoa học. Năng lực này
giúp các em giải quyết tình huống thực tế, khắc sâu kiến thức qua trải nghiệm và phát triển
tư duy linh hoạt. Mặt khác, giáo viên có thể đánh giá chính xác quá trình tiếp thu của học
sinh thông qua khả năng vận dụng của các em.
Ngoài ra, đối tượng học tập của môn Tự nhiên và Xã hội là các sự vật, hiện tượng
của môi trường xung quanh, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận, quan sát và vận dụng vốn hiểu
biết sẵn có vào bài học. Nội dung môn học được tổ chức theo chủ đề, phát triển đồng tâm từ
lớp 1 đến lớp 3, tạo nền tảng vững chắc để học sinh tiếp thu kiến thức ở các lớp sau. Qua đó,
năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng của học sinh được phát triển theo các mức độ khác
nhau như: Giải thích được ở mức độ đơn giản một số sự vật, hiện tượng đến phân tích, giải
quyết tình huống liên quan đến vấn đề thực tiễn xung quanh.
Hiện nay, ở các nhà trường tiểu học phát triển năng lực trong dạy học cho học sinh
được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Các giải pháp xây dựng cần chú trọng đi sâu phát
triển đến từng năng lực đặc thù của môn học và đảm bảo tính đồng bộ từ cách thức lựa chọn
nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học đến yếu tố kiểm tra, đánh giá. Ngoài ra,
chương trình và yêu cầu cần đạt về năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học trong dạy
học môn Tự nhiên và Xã hội mới được ban hành và triển khai nên giáo viên chưa có nhiều
kinh nghiệm cũng như còn ít những nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này.
2. Mục đích nghiên cứu: Dựa trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, luận án đề xuất
các biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học trong dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội nhằm góp phần phát triển năng lực khoa học cho học sinh và nâng cao kết
quả học tập môn học ở trường tiểu học.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Dạy học phát triển năng lực
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học sinh tiểu
học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội.
4. Giả thuyết khoa học: Nếu đề xuất và triển khai hệ thống biện pháp dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội, bao gồm: xác định và lựa chọn nội dung phù hợp, gắn liền với thực tiễn;
vận dụng linh hoạt các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực; ứng dụng hiệu quả
các phần mềm dạy học hỗ trợ; xây dựng tiêu chí, công cụ đánh giá thì sẽ phát triển năng lực
vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học sinh tiểu học.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
2
Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ
năng đã học cho học sinh tiểu học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội.
Đề xuất biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học
sinh tiểu học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội.
Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Phạm vi nội dung nghiên cứu: biện pháp đề xuất sẽ tập trung chủ yếu vào một số
thành tố cơ bản của quá trình dạy học, bao gồm: nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức,
phương tiện DH và hoạt động kiểm tra, đánh giá.
6.2. Địa bàn nghiên cứu:
Khảo sát thực trạng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học
sinh tiểu học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở 38 trường tiểu học trên địa bàn 09
tỉnh/thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Hòa Bình, Nam Định, Thanh Hóa, Bình
Định, Bình Phước, Bình Dương.
Thực nghiệm các biện pháp đề xuất tại 06 trường tiểu học thuộc HS khối lớp 2, lớp 3
trên địa bàn 03 tỉnh/thành phố là: thành phố Hải Phòng, tỉnh Hải Dương, tỉnh Hòa Bình.
6.3. Thời gian nghiên cứu: Thời gian nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm sư phạm của
luận án diễn ra vào năm học 2022 – 2023 và năm học 2023 – 2024.
7. Các cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Các cách tiếp cận: Tiếp cận hệ thống, tiếp cận hoạt động, tiếp cận năng lực, tiếp cận phát
triển, tiếp cận thực tiễn.
7.2. Phương pháp nghiên cứu: Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận, nhóm phương pháp
nghiên cứu thực tiễn và phương pháp thống kê toán học.
8. Những luận điểm cần bảo vệ
Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học là thành phần quan trọng trong cấu trúc
năng lực khoa học. Tuy nhiên, thực tiễn phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã
học cho học sinh tiểu học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội còn tồn tại những hạn chế
nhất định nên cần có hệ thống các biện pháp tác động phù hợp hướng tới phát triển năng lực
vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho HS tiểu học và khắc phục những hạn chế đó.
Việc xây dựng và triển khai các biện pháp dạy học đảm bảo tính hệ thống, gắn kết
giữa nội dung, phương pháp, phương tiện và đánh giá nhằm đưa ra các mức độ phát triển
năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học phù hợp với học sinh tiểu học trong dạy học
môn Tự nhiên và Xã hội.
9. Những đóng góp mới của luận án
9.1. Về lý luận
Phân tích và làm rõ thêm một số vấn đề lí luận về năng lực khoa học; năng lực vận
dụng kiến thức, kĩ năng đã học; phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho HS
trong dạy học các môn học nói chung và môn học Tự nhiên và Xã hội nói riêng.
Đề xuất được cấu trúc năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học sinh tiểu
học trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội.
Xây dựng được biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học trong
dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần phát triển năng lực khoa học cho học sinh tiểu
học và nâng cao hiệu quả dạy học.
9.2. Về thực tiễn
