1
© Học viện Ngân hàng
ISSN 3030 - 4199
Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
Số 271- Năm thứ 26 (12)- Tháng 11. 2024
Phát triển spin-off trong trường đại học: Lý thuyết,
thực tiễn quốc tế và bài học cho Việt Nam
Phạm Đức Anh1, Nguyễn Nhật Minh2, Lê Thị Hương Trà3
Học viện Ngân hàng, Việt Nam
Ngày nhận: 12/04/2024 Ngày nhận bản sửa: 13/08/2024 Ngày duyệt đăng: 19/08/2024
Tóm tắt: Nhu cầu tạo lập công ty spin-off từ trường đại học trên cơ sở hợp tác
chặt chẽ, có hiệu quả với đối tác quốc tế là hết sức cấp thiết trong bối cảnh đổi
mới sứ mệnh trường đại học từ việc đào tạo nhân lực trình độ cao đến nghiên
cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Dựa trên các phương pháp phân tích
tài liệu, nghiên cứu trường hợp, khảo sát và tổng hợp, bài viết nhằm mục tiêu
tổng quan lý thuyết và thực tiễn phát triển quốc tế, từ đó đưa ra bài học kinh
nghiệm hữu ích cho Việt Nam nhằm tăng cường kết nối giữa trường đại học
và doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu cho thấy công ty spin-off tại các trường
đại học trên thế giới ngày càng phát triển mạnh mẽ trong những năm gần
Development of university spin-offs: Theoretical background, International practices and
lessons for Vietnam
Abstract: The demand for establishing university spin-off companies through effective and robust
international partnerships has become increasingly urgent in the context of redefining the mission of
universities from solely providing high-level education to also encompassing scientific research and
technology transfer. Employing methods such as document analysis, case studies, surveys, and synthesis,
this paper provides an overview of both theoretical and practical aspects of international spin-off
development, and derives valuable lessons for Vietnam to enhance the partnerships between universities
and businesses. The research results indicate that university spin-off companies have been flourishing
globally in recent years, highlighting the importance of bilateral cooperation between universities and
enterprises in developing spin-offs with global competitive capabilities. Hence, to enhance autonomy
in the spin-off development process towards the goal of sustainable national development, Vietnamese
universities should focus on deepening their cooperation with businesses, addressing foundational legal
issues, and facilitating the transfer of knowledge and technology from universities to enterprises.
Keywords: University spin-off, Creative startups, Theoretical background, International practices, Industrial
revolution 4.0.
Doi: 10.59276/JELB.2024.11.2718
Pham, Duc Anh1, Nguyen, Nhat Minh2, Le, Thi Huong Tra3
Email: anhpd@hvnh.edu.vn1, minhnn@hvnh.edu.vn2, tralth@hvnh.edu.vn3
Organization of all: Banking Academy of Vietnam
Phát triển spin-off trong trường đại học:
Lý thuyết, thực tiễn quốc tế và bài học cho Việt Nam
2Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 271- Năm thứ 26 (12)- Tháng 11. 2024
1. Giới thiệu
Phát triển nhân lực trình độ cao, nghiên
cứu khoa học và chuyển giao kết quả
nghiên cứu được xem là trọng trách hàng
đầu của các cơ sở giáo dục đại học. Trong
đó, việc kiến tạo, mở rộng các đơn vị kinh
doanh mới và khuyến khích hoạt động khởi
nghiệp và thương mại hóa nhận được sự
quan tâm ngày càng lớn của cộng đồng học
thuật và được xem là một nhiệm vụ mới có
tính tiên quyết của trường đại học (Boffo
& Cocorullo, 2019; Kretz & Sá, 2013).
Các trường đại học thường thiết lập liên
kết giữa các doanh nhân, nhà khoa học và
cộng đồng thông qua một số phương thức.
Những phương thức này bao gồm chuyển
giao tri thức và công nghệ, đồng thời
thương mại hóa các kết quả nghiên cứu
thông qua các công ty được phát triển trên
nền tảng khoa học và công nghệ (KH&CN)
do nhà trường và giới khoa học tạo nên.
Loại hình công ty (trung tâm của mối liên
kết) nói trên được gọi là "công ty học thuật
spin-off" hay "công ty spin-off". Đây là
một đặc trưng của mô hình trường đại học
hiện đại- đại học khởi nghiệp (Dinh, 2020).
Chính phủ các nước thành viên của Tổ
chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD)
xem xét việc tạo ra các công ty con (spin-
off) là một giải pháp để thúc đẩy phát triển
khu vực, dựa trên khuyến khích sự liên kết
giữa các phòng thí nghiệm, tổ chức nghiên
cứu và doanh nghiệp, thúc đẩy đổi mới
công nghệ và tạo ra một môi trường năng
động hỗ trợ các doanh nhân. Spin-off cũng
được coi là mắt xích quan trọng trong việc
kết nối cộng đồng nghiên cứu, liên kết giữa
các trường đại học, ngành công nghiệp và
xã hội. Tại Hoa Kỳ, thung lũng Silicon
được xem là một trường hợp thành công về
mô hình chuyển giao kết quả nghiên cứu
từ đại học ra thị trường, khởi xướng bởi
Đại học Stanford. Tại Trung Quốc, Chính
phủ đã quan tâm và khuyến khích mô hình
chuyển giao kết quả nghiên cứu thông qua
việc thành lập các công ty. Công viên khoa
học Zhongguancun (Z-Park) ở Bắc Kinh là
một ví dụ điển hình, được thiết lập như một
không gian thí nghiệm cao cấp về KH&CN.
Z-Park thu hút sự tham gia của 68 trường
đại học lớn và 213 cơ sở đào tạo, với nhiều
công ty spin-off có các hợp đồng nghiên
cứu hoặc tư vấn, duy trì mối quan hệ mật
thiết với tổ chức chủ quản của họ (Callan,
2001). Đặc biệt, các công ty spin-off không
chỉ tạo ra doanh thu, mà còn được ví như
một “cơ chế năng động nhất” trong việc
thúc đẩy thương mại hóa KH&CN của
trường đại học. Do đó, việc nghiên cứu
chuyên sâu về spin-off có tầm quan trọng
chiến lược trong bối cảnh chuyển đổi mô
hình trường đại học truyền thống sang mô
hình trường đại học khởi nghiệp, vốn đang
đây, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hợp tác song phương giữa
trường đại học và doanh nghiệp trong việc phát triển spin-off có năng lực cạnh
tranh toàn cầu. Theo đó, để nâng cao sự tự chủ trong quá trình phát triển spin-
off hướng tới mục tiêu phát triển bền vững quốc gia, các trường đại học tại Việt
Nam cần tập trung tăng cường chiều sâu hợp tác với doanh nghiệp dựa trên
giải quyết các vấn đề pháp lý tiền đề và tạo thuận lợi cho hoạt động chuyển
giao tri thức-công nghệ từ trường đại học vào doanh nghiệp.
Từ khóa: Spin-off trong trường đại học, Khởi nghiệp sáng tạo, Cơ sở lý thuyết,
Thực tiễn quốc tế, Cách mạng công nghiệp 4.0
PHẠM ĐỨC ANH - NGUYỄN NHẬT MINH - LÊ THỊ HƯƠNG TRÀ
3
Số 271- Năm thứ 26 (12)- Tháng 11. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
được ưa chuộng tại các nền giáo dục hàng
đầu thế giới.
Tại Việt Nam, một số trường đại học đã
phát triển mô hình spin-off, song ở dạng
thức còn rất sơ khai và chưa đạt được hiệu
quả như mong đợi do những rào cản về mặt
pháp lý và sự thận trọng của các trường
đại học khi áp dụng (Đinh Văn Toàn,
2021). Bên cạnh đó, hợp tác giữa trường
đại học với các tổ chức quốc tế hay doanh
nghiệp FDI trong khởi nghiệp và phát triển
KH&CN vẫn còn rất hạn chế, dù triển vọng
mở ra trong bối cảnh đương đại là rất lớn
(Đinh Văn Toàn, 2019). Bài viết này dựa
trên tổng quan tài liệu nhằm mục tiêu tổng
quan cơ sở lý thuyết và thực tiễn quốc tế
trong việc phát triển spin-off từ các trường
đại học, trên cơ sở đó rút ra bài học kinh
nghiệm tiền đề cho Việt Nam nhằm phát
triển hiệu quả mô hình này trong tương lai,
góp phần thúc đẩy tự chủ đại học, hướng
tới phát triển bền vững dựa trên tiềm lực về
tri thức và công nghệ.
2. Lý thuyết và tổng quan nghiên cứu
2.1. Lý thuyết về spin-off trong trường đại học
Cho đến nay, nhiều nghiên cứu trên thế
giới đã tìm hiểu về quá trình hình thành và
các mô hình phát triển spin-off. Theo đó,
spin-off là một loại hình công ty phát triển
từ công nghệ của các tổ chức “công lập”.
Hiện tượng này, được gọi là "spin-off",
bắt đầu xuất hiện từ đầu thập niên 1980
ở nhiều nước trên thế giới. Tới nay, trên
thế giới vẫn chưa có được một định nghĩa
thống nhất về "spin-off". Thuật ngữ này,
theo Djokovic và Souitaris (2008), thường
được sử dụng để chỉ các công ty khởi
nghiệp nhỏ, ứng dụng công nghệ tiên tiến
hoặc kiến thức chuyên sâu, được phát triển
từ vốn trí tuệ có nguồn gốc từ trường đại
học hoặc các tổ chức nghiên cứu công. Các
nghiên cứu học thuật cũng thống nhất coi
spin-off là một dạng tiêu biểu của các công
ty mới được tạo lập để thương mại hóa tài
sản trí tuệ có nguồn gốc từ cơ sở nghiên
cứu và trường đại học, nơi mà nhân viên
có thể được biệt phái sang công ty spin-off
này (Isabelle, 2014).
Nhằm tạo ra một định nghĩa có tính khái
quát, OECD đã tiến hành một cuộc khảo
sát xem các quốc gia thành viên có các
quan điểm khác biệt như thế nào về công
ty spin-off. Theo đó, spin-off có thể được
hiểu là bất kỳ công ty mới nào có các đặc
điểm sau: (1) được thành lập bởi công
chức, viên chức làm việc trong lĩnh vực
công hoặc trường đại học; (2) xuất phát
từ việc cấp phép công nghệ từ một trường
đại học hoặc tổ chức nghiên cứu công;
(3) người sáng lập là sinh viên hoặc cựu
sinh viên của trường; (4) bắt đầu từ một
vườn ươm hoặc công viên công nghệ kết
nối với lĩnh vực công hoặc trường đại học;
(5) nhận được đầu tư vốn từ trường đại học
hoặc phòng thí nghiệm quốc gia (Đinh Văn
Toàn, 2021). Tổng thể, các quan điểm này
cho thấy sự đồng nhất về khái niệm spin-
off, đồng thời cũng thể hiện sự linh hoạt
và đa dạng trong các loại hình công ty này.
Nhiều tài liệu (ví dụ: Erden & Yurtseven,
2012; Isabelle, 2014; Ndonzuau và cộng
sự, 2002; Satre và cộng sự, 2009) đã nghiên
cứu về quá trình hình thành spin-off, cũng
như các chính sách hỗ trợ của chính phủ và
trường đại học ở nhiều quốc gia khác nhau.
Ndonzuau và cộng sự (2002) chỉ ra rằng
quá trình hình thành spin-off từ các trường
đại học liên quan đến bốn giai đoạn, từ quy
trình định giá công nghệ cũng như từ các ý
tưởng ban đầu và chất lượng của các dự án
kinh doanh cho đến việc hình thành và phát
triển của spin-off. Trong khi đó, Borges và
Jacques Filion (2013) xác nhận có ba tác
nhân đảm bảo sự thành công của quy trình
"spin-off", đó là trường đại học, doanh
Phát triển spin-off trong trường đại học:
Lý thuyết, thực tiễn quốc tế và bài học cho Việt Nam
4Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 271- Năm thứ 26 (12)- Tháng 11. 2024
nhân và công nghệ. Tương tự, khi tìm hiểu
các spin-off trường đại học tại Ý, Boffo và
Cocorullo (2019) đã nhận thấy rõ sự phát
triển vượt trội của loại hình công ty này.
2.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát
triển spin-off trong trường đại học
Để đánh giá các yếu tố tác động đến sự
phát triển của các công ty spin-off, Saetre
và cộng sự (2009) đã nghiên cứu sự giống
và sự khác nhau của các công ty spin-off
từ Hoa Kỳ, Thụy Điển và Na Uy. Kết quả
chứng minh rằng có bốn yếu tố quan trọng
bao gồm: “mối quan hệ trong trường đại học,
chính sách và cơ chế hỗ trợ từ chính phủ,
mối quan hệ với các ngành công nghiệp, và
mối quan hệ với các nhà đầu tư mạo hiểm
và các nguồn tài trợ khác”, là những vấn đề
trung tâm quan trọng. Trong khi đó, ở Việt
Nam, theo Đinh Văn Toàn (2021), ngoài
phân tích kết quả về việc hình thành công
ty, nghiên cứu cũng tập trung vào hai vấn
đề chính, đó là chính sách của Nhà nước và
vai trò của trường đại học và doanh nhân
học thuật trong quá trình tạo lập, phát triển
spin-off từ các trường đại học.
Các yếu tố giải thích sự phát triển của spin-
off trong trường đại học có thể được phân
loại thành ba cấp độ theo lý thuyết dựa trên
nguồn lực (Djokovic & Souitaris, 2008). Ở
cấp độ vi mô, các nghiên cứu thực nghiệm
xem xét đặc điểm của từng giảng viên về kỹ
năng nghiên cứu, kinh nghiệm nghề nghiệp
và xu hướng thành lập các công ty mới.
Ở cấp độ trung bình, các nghiên cứu tập
trung tìm hiểu sự khác biệt về nguồn lực và
chương trình khuyến khích của các trường
đại học và văn phòng chuyển giao công
nghệ (TTO). Ở cấp độ vĩ mô, các nghiên
cứu hướng trọng tâm tới môi trường kinh tế
chung, điều kiện phát triển KH&CN và các
chính sách của chính phủ nhằm hỗ trợ spin-
off từ trường đại học (Jung & Kim, 2018).
Các nghiên cứu thực nghiệm tập trung vào
các yếu tố đại học và TTO ảnh hưởng đến các
công ty spin-off được chia thành bốn nhóm:
khả năng nghiên cứu, đặc điểm của trường
đại học, năng lực TTO và môi trường khu
vực. Nhóm đầu tiên liên quan đến tác động
của nghiên cứu ở trường đại học (Landry và
cộng sự 2006; Powers & McDougall 2005;
Shane 2001). Landry và cộng sự (2006) và
Shane (2001) chỉ ra rằng việc bảo hộ sở hữu
trí tuệ và mức độ hiệu quả của bằng sáng chế
làm tăng khả năng hình thành công ty mới.
Ngoài ra, Lockett và Wright (2005) chứng
minh chi tiêu cho quyền sở hữu trí tuệ có
khả năng làm gia tăng công ty spin-off của
trường đại học. Nhóm thứ hai đề cập đến các
đặc điểm của trường đại học như số lượng
giảng viên và nhà nghiên cứu, quy mô ngân
sách hoặc quỹ nghiên cứu và văn hóa tổ chức
thúc đẩy thương mại hóa (Algieri và cộng
sự, 2013; Landry và cộng sự, 2006; Powers
& McDougall, 2005; Van Looy và cộng sự,
2011). Một số nghiên cứu cũng cho thấy số
lượng các nhà nghiên cứu hàn lâm và nhân
viên có ảnh hưởng tích cực đến các spin-off
trường đại học (Van Looy và cộng sự, 2011).
Một số yếu tố khác ảnh hưởng đến việc
thương mại hóa nghiên cứu của trường đại
học liên hệ mật thiết đến TTO (Lockett &
Wright, 2005; O'Shea và cộng sự, 2005).
Quyết định liệu công nghệ mới được tạo
ra từ nghiên cứu của trường đại học có
được khai thác hay không phụ thuộc rất
nhiều vào TTO (Siegel và cộng sự, 2007).
Nhiều nghiên cứu thực nghiệm cố gắng đo
lường khả năng của TTO trong việc thương
mại hóa công nghệ đại học về độ tuổi, số
lượng nhân viên và nhân viên có chuyên
môn (Algieri và cộng sự, 2013; Lockett &
Wright, 2005; O'Shea và cộng sự, 2005;
Van Looy và cộng sự, 2011). Những
nghiên cứu này cho thấy rằng các spin-off
trường đại học phần lớn được quyết định
bởi kho kiến thức mà các trường đại học có
PHẠM ĐỨC ANH - NGUYỄN NHẬT MINH - LÊ THỊ HƯƠNG TRÀ
5
Số 271- Năm thứ 26 (12)- Tháng 11. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
cũng như năng lực của TTO.
Nhóm yếu tố cuối cùng ảnh hưởng đến
thương mại hóa trường đại học có liên
quan đến môi trường địa phương hoặc khu
vực. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng
vị trí cụ thể và môi trường khu vực của các
trường đại học là những yếu tố dự báo tốt
về các spin-off trường đại học (Algieri và
cộng sự 2013; Van Looy và cộng sự 2011).
Ví dụ, Zhang (2009) khi phân tích vị trí của
các trường đại học và các spin-off đã kết
luận rằng 2/3 số doanh nhân hàn lâm trong
ngành công nghệ sinh học vẫn ở cùng khu
vực sau khi họ thành lập công ty. Tác giả
lập luận thêm rằng số lượng các spin-off
trường đại học ở mỗi bang được phân bổ
không đồng đều trên khắp Hoa Kỳ. Lý do
cho điều này này là bởi môi trường khu
vực được trang bị một cấu trúc dành cho
công ty, mạng xã hội và sự hỗ trợ của thể
chế cho đổi mới (Cooper & Folta 2000).
Vì vậy, có thể khẳng định rằng vị trí quan
trọng của trường đại học đối với việc thúc
đẩy các dự án spin-off.
2.3. Vai trò của spin-off trong trường đại học
Vượt qua phạm vi của trường đại học, các
công ty spin-off đóng vai trò hết sức quan
trọng đối với sự phát triển kinh tế- xã hội.
Đầu tiên, chúng là nguồn hút vốn đầu tư,
thúc đẩy chuyển giao công nghệ và biến các
kết quả nghiên cứu từ các trường đại học
thành sản phẩm thị trường. Các spin-off
được coi là rất quan trọng trong việc chuyển
giao kiến thức vì mục tiêu chính của chúng
bao hàm tiềm năng đổi mới cao, tạo ra sự
cạnh tranh và góp phần tạo ra các công ty
và phát triển khu vực (M'chirgui và cộng
sự, 2018). Trên thực tế, trước khi thành lập
spin-off, nhiều dự án nghiên cứu có thể triển
khai thông qua hợp đồng nghiên cứu hoặc
tư vấn, với mối liên hệ mật thiết với tổ chức
mẹ là trường đại học. Spin-off trong trường
hợp này hoạt động như cầu nối nhanh nhất
để chuyển đổi các ý tưởng và công nghệ
từ các nhà khoa học trong trường đại học
thành sản phẩm thương mại trên thị trường
(Callan, 2001). Các nghiên cứu đã chỉ ra
rằng “việc thương mại hóa các ý tưởng từ
trường đại học đòi hỏi sự tham gia liên tục
của các nhà phát minh học thuật, và vì thế,
các công ty spin-off được coi là phương tiện
hiệu quả nhất để thực hiện việc thương mại
hóa trong các trường đại học” (Goldfarb &
Henrekson, 2003).
Trong cấu trúc tổ chức của các trường đại
học ngày nay, các công ty spin-off đã trở
thành một phần không thể thiếu trong mô
hình trường đại học khởi nghiệp (Dinh,
2020). Theo Saetre và cộng sự (2009), ảnh
hưởng gián tiếp của các công ty spin-off từ
các trường đại học có thể có mức độ cao hơn
so với những hiệu ứng trực tiếp được nêu ở
trên. Ví dụ về những tác động gián tiếp này
có thể kể đến như: “sự phát triển của khu
vực, thu hút và duy trì các giảng viên hàng
đầu, thu hút tài trợ cho việc thương mại hóa
(đặc biệt là các dự án có rủi ro cao), tăng
cường năng lực nghiên cứu của giảng viên,
đào tạo sinh viên, và tác động tích cực đến
việc đa dạng hóa và phát triển kinh tế khu
vực” (Saetre và cộng sự, 2009).
Bên cạnh vai trò thúc đẩy sự đổi mới tại
các trường đại học, việc phát triển spin-off
cũng là một mục tiêu then chốt của chiến
lược chính sách vĩ mô của các chính phủ
nhằm “thúc đẩy một môi trường kinh doanh
khởi nghiệp sáng tạo và giàu tính liên kết
giữa các trường đại học, các ngành công
nghiệp và khu vực công” (Callan, 2001).
Trong quá trình đó, công ty spin-off có thể
thu hẹp khoảng cách giữa các hoạt động
nghiên cứu khoa học tại các cơ sở giáo dục
đại học, khu vực công, tư nhân và các công
ty. Chính phủ cũng thông qua các spin-off
để thúc đẩy sự phối hợp giữa các phòng thí
nghiệm và công ty, từ đó khuyến khích sự