29
3. QUẢN TRỊ NHÀ NƯỚC CẤP ĐỊA PHƯƠNG
Một phần quan trọng trong quá trình chuyển đổi
của Việt Nam từ một nhà nước phân theo thứ
bậc với chế độ tập trung cao được thiết kế cho
một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang một
hình thức tổ chức nhạy bén hơn phù hợp với nền
kinh tế thị trường chính là quá trình phân cấp
một phần trách nhiệm và thẩm quyền cho chính
quyền địa phương các cấp. Có thể nói rằng các
cấp chính quyền địa phương càng thấp thì càng
“gần gũi với người dân” hơn, và có khả năng
cung cấp các dịch vụ cần thiết cho người dân địa
phương tốt hơn. Đồng thời, một số chức năng
của nhà nước thuộc về chính quyền trung ương,
vì những lý do như để đảm bảo hiệu quả, công
bằng, hoặc khả thi, được thực hiện với sự hợp tác
của các cấp chính quyền địa phương khi được
trao nhiều quyền hơn. Trong một số trường hợp,
năng lực thực hiện một số chính sách nhất định
một cách hiệu quả và minh bạch ở cấp chính
quyền địa phương có thể thấp hơn. Phân cấp cho
đúng, đi đôi với các can thiệp xây dựng năng lực
thích hợp là khía cạnh then chốt của cải cách thể
chế.
Mức độ phân cấp, cả về ngân sách lẫn quản lý
nhà nước từ trung ương xuống địa phương dù áp
dụng bất kỳ thước đo khách quan nào cũng đều
tương đối lớn. Cùng với việc chính quyền cấp
tỉnh và địa phương được trao thêm thẩm quyền và
trách nhiệm, nhiều biện pháp đã được tiến hành
để tăng cường phương thức và mức độ giám sát,
thông qua các cơ quan dân cử ở địa phương là
Hội đồng Nhân dân, do đó nâng cao tính minh
bạch và tăng cường sự tham gia. Tuy nhiên, hầu
hết các cơ chế mới về trách nhiệm giải trình từ
trên xuống chỉ diễn ra ở cấp xã, trong khi phần
lớn thẩm quyền phân cấp được giao cho cấp tỉnh.
Do vậy, có một vấn đề thách thức là trách nhiệm
giải trình không ăn khớp với những sắp xếp tổ
chức mới.
Phân cấp trao quyền cho chính quyền địa phương là một phần quan trọng trong chương
trình cải cách của Việt Nam trong hai thập kỷ vừa qua. Cả quyền lực và trách nhiệm
giải trình đều được tăng lên, nhưng không phải lúc nào cũng tương đương nhau. Mặc
dù nhiều quyền lực được phân cấp xuống tới các tỉnh, nhưng hầu hết các cơ chế trách
nhiệm giải trình mới chỉ tập trung ở các xã, phường. Nghị định Dân chủ cơ sở là một
mốc quan trọng trong tăng cường trách nhiệm giải trình ở cấp địa phương, nhưng việc
thực hiện vẫn chưa đồng đều. Qui hoạch ở cấp địa phương đã có sự tham gia của người
dân hơn trước đây, nhưng là chiếu lệ. Mặc dù sự cạnh tranh giữa các tỉnh nhìn chung là
tốt, nhưng việc tìm đến với các qui hoạch vùng tốt hơn cho thấy vẫn cần phải có vai trò
được định hướng lại của chính quyền trung ương.
Những tiến bộ của Việt Nam về quyền sở hữu đất mà chính quyền địa phương có quyền
tự chủ tương đối lớn là rất đáng khích lệ. Tuy nhiên, các bất đồng liên quan đến đất đai
chủ yếu là về đền bù tái định cư ngày càng gia tăng. Cải thiện cơ chế xác định giá “ thị
trường” đối với đất bị thu hồi và tái định cư như đang được làm ở thành phố Hồ Chí
Minh có thể giúp giảm bớt các vụ bất đồng về đền bù đất đai. Sẽ tốt hơn nếu ít lệ thuộc
vào việc tái định cư chủ định của các dự án tư nhân.
