Mô hình quản lý phát triển bền vững dựa vào cộng đồng ở nước ta hiện nay - Kinh nghiệm từ mô hình tự quản làng xã của người Việt trong lịch sử

VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 36, No. 2 (2020) 43-51

Original Article

Community-based Sustainable Development Management

Model in Vietnam - Experience from the Village

Self-governance Model of Vietnamese People in History

Dang Thi Anh Tuyet, Hoang Thi Quyen*

Ho Chi Minh National Academy of Politics, 135 Nguyen Phong Sac, Nghia Tan, Hanoi, Vietnam

Received 06 May 2020

Revised 05 June 2020; Accepted 15 June 2020

Abstract: Along with the economic growth and development, people are facing challenges such as:

the exhaustion of non-renewable resources, the natural environment is seriously destroyed,

ecological balance is broken. Ensuring basic human rights is difficult because economic growth is

not always accompanied by social progress and justice. Therefore, since the 1980s, "sustainable

development" has become a strategy, that is mentioned by many countries and international

organizations. Sustainable development is a relatively broad concept that covers all aspects and

aspects of life, so sustainable development management requires the participation of many actors

from state management institutions. to non-state institutions. This article focuses on answering two

main questions: 1) Why is it necessary to build a community-based sustainable development

management model? 2) What values can we inherit and promote from the Vietnamese tradition of

self-governance in building community-based sustainable development management models in the

current context?

Keywords: Sustainable development; Community-based sustainable development management;

Self-government of villages.

________

Corresponding author.

Email address: hoangquyenhv4@gmail.com

https://doi.org/10.25073/2588-1116/vnupam.4233

D.T.A. Tuyet, H.T. Quyen / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 36, No. 2 (2020) 43-51

Mô hnh qun l pht trin bn vng da vo cộng đồng

 nưc ta hiện nay - Kinh nghiệm từ mô hnh t qun lng x

ca ngưi Việt trong lch s

Đng Th nh Tuyt, Hong Th Quyên

Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 135 Nguyễn Phong Sắc, Nghĩa Tân, Hà Nội, Việt Nam

Nhận ngy 06 tháng 5 năm 2020

Chỉnh sa ngy 05 tháng 6 năm 2020; Chấp nhận đăng ngy 15 tháng 6 năm 2020

Tóm tắt: Cng vi s tăng trưng v pht trin kinh t con ngưi đang đng trưc nhng thch

thc liên quan đn cạn kiệt cc nguồn ti nguyên không ti tạo, môi trưng thiên nhiên b hy hoại

một cch nghiêm trng, cân bằng sinh thi b ph vỡ. Việc đm bo cc quyn cơ bn ca con ngưi

gp nhiu kh khăn bi không phi lc no tăng trưng kinh t cng đi lin vi tin bộ v công bằng

x hội. Chnh v vậy ngay từ nhng năm 1980 “pht trin bn vng” (sustainable development) đ

tr thnh một chin lưc đưc nhiu quc gia v t chc quc t đ cập đn. Tuy nhiên pht trin

bn vng l một khi niệm c nội hm tương đi rộng bao ph mi lnh vc v kha cạnh ca cuộc

sng do đ qun l pht trin bn vng đi hi s tham gia ca nhiu ch th từ cc thit ch qun

l nh nưc cho đn cc thit ch phi nh nưc. Bi vit ny tập trung tr li hai câu hi chnh: 1)

Tại sao cn phi xây dng mô hnh qun l pht trin bn vng da vo cộng đồng? 2) Chng ta c

th k thừa v pht huy nhng gi tr g từ truyn thng t qun lng x ca ngưi Việt đ xây dng

mô hnh qun l pht trin bn vng da vo cộng đồng trong bi cnh hiện nay?

T kha: Pht trin bn vng, Qun l pht trin bn vng da vo cộng đồng, T qun lng x.

1. Qun l pht trin bn vng và sự cần thiết

sự tham gia ca cng đng

Cho đn nay khi con ngưi ngy cng  thc

r hơn v  ngha v tm quan trng ca môi

trưng t nhiên, môi trưng x hội th nội hm

ca khi niệm “pht trin bn vng” cng không

ngừng đưc m rộng. Cc nh nghiên cu trên

th gii đ dnh nhiu thi gian cho việc phát

trin cc quan đim v “pht trin bn vng” và

“qun l pht trin bn vng”. Cho đn nay c

nhiu cch tip cận khc nhau v pht trin bn

vng, nhiu ngưi coi pht trin bn vng l một

mc tiêu cao đp ca s pht trin, nhiu ngưi

________

Tc gi liên hệ.

Địa chỉ email: hoangquyenhv4@gmail.com

https://doi.org/10.25073/2588-1116/vnupam.4233

xc đnh đây l một phương thc pht trin tng

hp đa ngnh, liên ngnh, hay l một chương

trnh hnh động vi cc tiêu chí r rng v c th.

[1] D c nhiu cch tip cận v tiêu ch đo

lưng khc nhau, hu ht cc nh nghiên cu đu

thng nhất vi nguyên tắc coi pht trin bn

vng l mô hnh pht trin vi “ba th chân

king”: kinh t, x hội, môi trưng. Theo đ phát

trin bn vng l một tin trnh pht trin đm

bo: kinh t tăng trưng bn vng, x hội thnh

vưng, công bằng, n đnh, văn ha đa dạng v

môi trưng đưc trong lnh, ti nguyên đưc duy

tr bn vng. R rng pht trin bn vng da

trên một loạt cc yêu cu, trong đ c cc nhu

D.T.A. Tuyet, H.T. Quyen / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 36, No. 2 (2020) 43-51

cu v nhân khẩu hc, như: tip cận vi nưc,

gio dc, y t, việc lm, chng đi ngho, suy

dinh dưỡng ca th hệ hiện tại v tương lai. N

cng đ cập đn việc tôn trng cc quyn v t

do cơ bn, thc đẩy cc dạng năng lưng ti tạo

mi như gi, mt tri, năng lưng đa nhiệt đồng

thi phi thu hp khong cch gia cc nưc giu

và nghèo [2]. Nội hm ca khi niệm pht trin

bn vng tương đi rộng v bao trm lên mi

kha cạnh, lnh vc ca đi sng, v vậy Liliana

Nitu cho rằng một hệ thng qun l đưc thit k

đ pht trin bn vng cn phi thc hiện chui

hoạt động bao gồm lập k hoạch – thc hiện –

kim tra – hnh động. Cc hoạt động ny cn

đưc m rộng đ bao qut phạm vi v quy trnh

cn thit nhằm gii quyt cc vấn đ bn vng.

Theo đ qun l pht trin bn vng đi hi s

tham gia ca nhiu nhm ch th trong đ mi

t chc l một phn ca ton bộ hệ thng  cc

cấp độ khc nhau như khu vc, quc gia v quc

t, cc t chc ny phi đi theo cng một hưng

m ton bộ hệ thng đang di chuyn [3].

Cho đn nay c nhiu mô hnh l thuyt đ

đưc đ xuất đ khng đnh s tham gia ca cc

nhm ch th vo qun l pht trin bn vng.

Cc hc gi chỉ ra rằng pht trin bn vng l sn

phẩm ca một tập hp cc bin đi trong đ c

việc khai thc ti nguyên thiên nhiên, la chn

loại hnh đu tư, đnh hưng sa đi công nghệ

v th ch ph hp vi nhu cu hiện tại v tương

lai. Theo đ cc mc tiêu pht trin bn vng chỉ

c th đạt đưc khi c s tham gia ca cá nhân,

các công ty, t chc nh nưc  mi cấp độ từ hộ

gia đnh, cộng đồng, quc gia cho đn cấp độ

toàn cu. S đồng thuận ca tất c nhng ngưi

tham gia trong x hội như cc công ty thuộc khu

vc tư nhân v công cộng, hiệp hội, t chc phi

chnh ph, đon th v công dân đóng vai tr

quan trng [2].

Từ năm 1990, Elinor Ostrom nh kinh t hc

đ chng minh rằng ti nguyên công cộng d

đưc qun l dưi dạng “ti sn quc dân” hay

ngay c dưi dạng “c phn ha” cng đu đưc

qun l kém do rơi vo cnh “cha chung không

ai khc”. Trong tc phẩm Governing the

commons: The evolution of institutions for

collective action (1990), Elinor Ostrom đ khng

đnh: “Chnh nhng ngưi s dng ti nguyên sẽ

đnh ra cơ ch s dng sao cho ti nguyên ấy đem

lại li ch kh d chấp nhận đưc cho mi ngưi;

ngưc lại, cc quy đnh qun l ca nh nưc

thưng tr nên phn tc dng do lẽ nh nưc

trung ương xa xôi vi thc t đa phương v cng

chng cn mấy uy lc  cơ s”. Ostrom đ cho

thấy nhng can thiệp ca nh nưc nhiu khi lại

gây ra s tan tc thay v tạo nên trật t. [4] Chnh

v vậy l thuyt qun l da vo cộng đồng, qun

l c s tham gia ca cc t chc x hội đưc

pht trin v p dng một cch rộng ri tại nhiu

quc gia, khu vc. Ngân hng Th gii cng cho

rằng mun ci thiện tnh hiệu qu ca nh nưc,

cn phi da vo sc mạnh tương đi ca th

trưng v x hội dân s [5]. Theo Chương trnh

pht trin Liên hp quc đ qun l x hội tiêu

ch qun tr tt nhằm hưng đn mc tiêu thc

đẩy, bo đm s pht trin hi ha ca quc gia,

ch th tham gia vo qun l x hội cn c s

tham gia ngy cng ln ca ngưi dân. Ngân

hng Th gii xc đnh tiêu ch cơ bn đnh gi

mô hnh qun tr tt l s tham gia ca x hội

công dân [6].

2. Nhng gi tr có th kế tha v pht trin

t mô hnh tự qun làng xã ca ngưi Việt

trong lch sử

T qun cộng đồng đưc coi như một qu

trnh, một hiện tưng x hội khch quan ny sinh

trong qu trnh t t chc sng ca cc ch th

hnh động x hội. Khi niệm t qun cộng đồng

c th đưc hiu dưi nhiu gc độ khc nhau

nhưng cch hiu chung nhất đ chnh l việc cc

cộng đồng t t chc công việc liên quan đn đi

sng ca mnh.

Đi vi ngưi Việt, đc biệt l ngưi dân

vng đồng bằng châu th Sông Hồng trưc đây

thì lng l một đơn v t qun. Theo Tng Văn

Chung, “Lng x l một cộng đồng t qun, lng

x gii quyt cc tranh chấp ca cc thnh viên

trong cộng đồng, p dng thu ca nh nưc lên

cc thnh viên ny. Nh nưc không thương

lưng vi cc công dân m l vi lng x v lng

x một khi đ lm trn ngha v đi vi nh nưc

D.T.A. Tuyet, H.T. Quyen / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 36, No. 2 (2020) 43-51

th c quyn qun l lại chnh mnh theo phương

thc t tr” [7, p. 288]. T qun cộng đồng l đc

trưng cơ bn ca lng x Việt Nam. Đc trưng

ny đưc biu hiện dưi hai gc độ chnh: 1) Là

s độc lập tương đi trong mi quan hệ gia lng

vi lng. Trong mi quan hệ ny mi lng dưng

như l một cộng đồng độc lập, lng không chỉ c

đa vc riêng m cn c một tn ngưỡng, luật lệ

riêng v nhiu nét văn ha khc biệt [8]. 2) S

độc lập tương đi ca lng x so vi chnh quyn

nh nưc phong kin trung ương. Cc ti liệu

nghiên cu v lng x Việt Nam trong lch s

đu ghi lại rằng lng x l một đơn v t qun,

cc lng không chỉ tồn tại biệt lập vi nhau m

cn tồn tại một cch độc lập so vi triu đnh

phong kin. Theo Đo Duy Anh: “mi x thôn l

một đon th t tr  trong phạm vi quc gia, đi

vi nh nưc chỉ cn lm trn ngha v nộp sưu

thu, lm giao dch ngoi ra c th t do x tr

công việc trong lng, Nh nưc không can thiệp

đn.” [9, p.151] Điu ny cho thấy tnh độc lập

tương đi cao ca lng x so vi triu đnh phong

kin trung ương.

Tri qua bit bao thăng trm ca lch s,

nhng năm Bắc thuộc gic phương Bắc luôn

mun vươn xung tận cơ s đ nắm lấy v s

dng lng Việt truyn thng như một công c

phc v cho mưu đồ thng tr v đồng ho ca

chúng. Sau khi ginh đưc độc lập, cc triu đnh

phong kin Việt Nam luôn tm cch nắm gi bộ

my x thôn, k c ngưi Php sau ny khi xâm

chim Việt Nam cng đ dng chnh sch “Ci

lương hương chnh” hng nắm lấy bộ my cai

qun ca lng x nhưng tất c nhng c gắng đ

đu thất bại. Lng x Việt Nam vẫn l một đơn

v t tr. Tnh t qun ca lng x đưc nuôi

dưỡng v cng c v pht trin da trên hai cơ

s chnh:

Thứ nhất, n bắt nguồn từ lch s hnh

thành làng xã.  mi nơi trên tri đất làng luôn

l cộng đồng cộng cư ca cư dân sinh sng  khu

vc nông thôn. Tuy nhiên, qu trnh hnh thnh

ca cộng đồng ny lại rất khc nhau  cc quc

gia khc nhau. Cc lng ca Ngưi Đc đưc

hnh thnh trong qu trnh phân ha ca th tộc

v bộ lạc, cc lng ca ngưi Php l s tập hp

dân cư dưi s bo hộ ca nhng th lnh quân

s [7, p.314]. Trên đất nưc ta, “Lng l một t

bo sng ca x hội Việt Nam, l sn phẩm t

nhiên tit ra từ qu trnh đnh cư v cộng cư ca

ngưi Việt trồng trt” [7, p.332]. Làng hình

thnh trên hai nguyên l: cng cội nguồn v cùng

ch . S khc biệt trong qu trnh hnh thnh

khin cho lng Việt c nhng đc trưng riêng ca

mnh. Theo tc gi Đo Duy Anh, lng l một

đơn v cộng cư ca ngưi Việt đưc hnh thnh

trong qu trnh chung sng v khai khẩn đất

hoang. “Bui đu th c lẽ một s t nhiu gia tộc

cng  trong một khong đất đ canh khẩn lm

ăn rồi t chc thnh đon th đi ph vi quc

gia tc l lng hay x thôn” [9, p.148] Cng theo

cch vit ca tc gi, lng cng l một đơn v

hnh chnh m nh nưc phi da vo đ đ giao

dch vi ngưi dân. V d: “Đi vi nh nưc th

X, Thôn l một đơn v v việc công nh nưc

chỉ bit ton x ch không bit từng ngưi. Như

việc siêu thu, nh nưc b cho mi lng một s

nhất đnh, rồi lng lo phân b cho dân theo cch

no cng đưc, miễn l thu đ v nộp vo kho”.

[9, p.148] Cng quan đim vi tc gi Đo Duy

Anh, nhiu ti liệu nghiên cu khc cng chỉ ra

rằng: “Lng xưa cng l một đơn v lm ngha

v vi nh nưc: lng l nơi thc hiện nhng

chnh sch m nh nưc giao xung l ngưi

giao dch vi nh nưc thay cho cc thnh viên

ca mnh. Khi lm trn bn phận vi nh nưc,

lng t chc hoạt động ca làng theo cách riêng

ca mnh” [7, p.310]. Mt khc, “Lng c một

hội đồng lng bao gồm nhng ngưi c chc v,

phẩm hm. Đây l cơ quan điu hnh công việc

chung ca lng x. Như vậy, r rng “lng trong

lch s đưc s dng như một đơn v hnh chnh

cơ s m nh nưc phi da vo n” [10. p.150].

Thứ hai, ch độ quân đin. Một trong nhng

đc đim căn bn ca lng Việt c truyn đ

chnh l cộng đồng kinh t chung.  đ đa phn

cư dân nông thôn sinh sng bằng ngh nông

nghiệp theo kiu t cấp, t tc. Trong lng cng

c nhng ngh ph, ngh th công nhưng nhng

ngưi lm ngh th công cng không thot ly

khi nông nghiệp hoc c thot ly th h cng t

chc thnh phưng hội theo đơn v lng. Nhng

b truyn trong ngh đưc gi b mật cho lng [7,

p.295]. Chnh nhng đc đim v ngh nghiệp v

D.T.A. Tuyet, H.T. Quyen / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 36, No. 2 (2020) 43-51

quy tắc sn xuất ny lm cho lng tr thnh đơn

v kinh t khép kn.

Cơ s đ lng c th duy tr cộng đồng kinh

t khép kn ny chnh l vấn đ s hu đất đai

chung ca lng. Đất đai l tư liệu sn xuất căn

bn nhất ca đa s cư dân sng trong lng. N

chnh l thnh qu lao động chung ca c lng

trong qu trnh khai khẩn đất hoang chnh v th

n l ti sn chung ca c lng. Mc d cc triu

đnh phong kin tm mi cch đ s hu đất đai

v s hu công ca nh nưc đ lm thu hp s

hu công ca lng nhưng “đất công ca lng x

không mất đi m tồn tại song trng cng vi s

hu công ca nh nưc” v nh nưc vẫn cho

phép các làng qun l phn đất m lng cai qun

[10, p.139]. Lc ny ton bộ ruộng đất cy cấy

cng vi rừng ni, sông ngi, ao đm trong phạm

vi lng phn ln đu thuộc quyn s hu ca

lng. Ruộng đất ca lng đưc phân chia cho cc

gia đnh thnh viên s dng theo nhng tc lệ

mang tnh chất bnh đng, dân ch ca cộng đồng

lng v c th l phân chia một ln rồi c kt hp

điu chỉnh khi cn thit. Ngoi nhng ruộng đất

phân chia cho cc thnh viên cy cấy, lng c th

gi một phn ruộng đất đ sn xuất chung nhằm

s dng hoa li thu hoạch vo nhng chi ph

công cộng. Công việc khai hoang, lm thuỷ li

v cc hnh thc lao động công ch khc đu

đưc tin hnh bằng lao động hiệp tc ca cc

thành viên trong làng [11]. Chnh điu ny nu

gi cc thnh viên trong lng, buộc cư dân nông

nghiệp gắn b một cch cht chẽ vi lng. N chi

phi nhiu hoạt động lao động sn xuất cng như

cc quy tắc ng x v hoạt động văn ha khc

trong làng. Theo Nguyễn Quang Ngc th: “Lng

Việt như th l một loại hnh ca công x Phương

Đông, trong đ nông nghiệp gắn lin vi th

công nghiệp, lng xm gắn lin vi ruộng đất,

nên t n mang tnh n đnh cao” [12]. Đ cng

chnh l cơ s bn cht đ nuôi dưỡng v cng

c tnh t qun lng x.

Đ duy tr v tồn tại mi lng đu c cch

thc riêng đ qun l cc thnh viên ca mnh.

C th ni mi c nhân trong cộng đồng lng x

Việt Nam đu đưc sinh thnh, ln lên hay ch t

cng cng sinh hoạt trong một nhm x hội nhất

đnh. H l thnh viên ca cộng đồng. H l con

ca gia đnh, ca dng h, l thnh viên ca

nhm no đ trong lng x [7, p.207]. Các thành

viên trong lng không chỉ liên hệ vi nhau vơi tư

cc c nhân m h liên hệ vi nhau thông qua

cc t chc: Gia đnh, dng h, cc phe, gip,…

V trên thc t cc lng vng Bắc Bộ l s qun

t ca dng h, ngưi dân trong lng đa phn c

mi quan hệ h hng, quan hệ huyt thng vi

nhau. Dng h c vai tr to ln đi vi cuộc sng

ca mi c nhân. “Nu gia đnh l đơn v x hội

đ tin hnh ti sn xuất đi sng con ngưi v

gp phn ti sn xuất đi sng x hội th dng h

ngưi Việt  Đồng bằng Bắc Bộ l một t chc

x hội” [13, p. 45]. N quy đnh v tr v vai tr

ca mi c nhân v cc c nhân l thnh viên ca

dng h c th x thân v danh d, v v th ca

cộng đồng huyt tộc ny [7, p.270].

Không chỉ c dng h m v tnh cch

Ngưi nông dân lng x Bắc Bộ rất thch hội hp

thnh phe, nhnh. Theo Pierre Gourou: “Nét

đng ch  nhất trong đi sng x hội ca lng

Bắc k l xu hưng ca ngưi nông dân mun

hp thnh phe nhm. Ta đ thấy nhng t chc

 thôn, xm, gip. Nhưng cn nhng t chc

khc na.” [14]. Truyn thng đ thâm nhập vo

mi hnh vi c nhân, ăn sâu trong tim thc ca

cộng đồng, đ chnh l cch thc đ lng x qun

l thnh viên ca mnh.

Ngoi việc qun l cc c nhân thông qua cc

t chc, phe, nhm th hương ưc ra đi đp ng

nhu cu t qun lng x. Hương ưc chnh l lệ

lng đưc văn bn ha, l phương tiện hu hiệu

đ điu chỉnh cc hoạt động ca lng x, đ l

công c b sung quan trng cho luật nưc. N

điu chỉnh tất c cc vấn đ c th như: chia

ruộng đất công, lo quyn, nam quyn, ph

quyn, trưng quyn, an ninh lng x, đi sng

tâm linh ca cộng đồng [15]. Đ chnh l nhng

quy đnh c th, gn gi, dễ hiu, dễ thc hiện

cho mi thnh viên trong lng. Hương ưc nhằm

điu chỉnh công việc chung ca lng trong cc

mi quan hệ c th, n phn nh nhu cu t t

chc đi sng lng x.

Mc d đ l nhng quy đnh chung ca lng

x nhưng hương ưc c hiệu lc điu chỉnh kh

cao đi vi cc thnh viên trong cộng đồng, n

đưc chnh tng lp nho s trong lng soạn tho.

Mô hình quản lý phát triển bền vững dựa vào cộng đồng ở nước ta hiện nay - Kinh nghiệm từ mô hình tự quản làng xã của người Việt trong lịch sử

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi