HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 501
QUỸ DOANH NGHIỆP NỘI - MẮT XÍCH CÒN THIẾU
CỦA HỆ SINH THÁI KHỞI NGHIỆP
Vũ Khắc Hùng,*
TÓM TẮT: Từ lâu các quỹ đầu tư mạo hiểm trên thế giới đã là một mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái
khởi nghiệp trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, các quỹ đầu tư mạo hiểm quốc tế hoạt động khá sôi động,
xu hướng khởi nghiệp cũng đang phát triển mạnh mẽ. Các quỹ đầu tư mạo hiểm của các doanh nghiệp
lớn Việt Nam đã bắt đầu được khởi xướng từ năm 2015, tạo điều kiện cả doanh nghiệp lẫn các startup
Việt phát triển thuận lợi hơn. Với lợi thế của việc phát triển các quỹ của doanh nghiệp Việt là mắt xích giúp
công ty khởi nghiệp tận dụng được lợi thế là am hiểu thị trường nội địa để cạnh tranh, các doanh nghiệp
khởi nghiệp, họ được hưởng nhiều lợi ích từ sự hỗ trợ của các tập đoàn như vốn, kinh nghiệm quản trị…
Ở chiều ngược lại, do sự bão hòa trong cạnh tranh, các tập đoàn sẽ tìm ra hướng đi mới, nhận được mô
hình kinh doanh tiềm năng, mở rộng khả năng tiếp cận và đáp ứng khách hàng thông qua các nền tảng
công nghệ mới và các startup đang phát triển.
Từ khóa: Khởi nghiệp, Doanh nghiệp nội, quỹ đầu tư mạo hiểm….
1. GIỚI THIỆU
Tại Việt Nam, các doanh nghiệp trong giai đoạn khởi sự hoặc mới phát triển được vài năm
thường phải đối mặt với rủi ro kinh doanh rất lớn vì thế các doanh nghiệp phải tìm một nguồn tài
trợ thích hợp nhằm để hạn chế rủi ro tài chính. Trong giai đoạn này một cấu trúc sử dụng nợ sẽ
không khả thi vì trong giai đoạn mới khởi sự qui mô doanh nghiệp còn nhỏ, doanh nghiệp chưa
có đủ tài sản để thế chấp và uy tín của doanh nghiệp chưa đủ để đáp ứng nhu cầu vay vốn từ ngân
hàng, đồng thời nó cũng làm gia tăng chi phí của doanh nghiệp do gánh nặng chi trả lãi suất tiền
vay. Và doanh nghiệp cũng khó nhận được tài trợ bằng vốn cổ phần bởi trong giai đoạn này doanh
nghiệp chưa đủ các tiêu chuẩn để phát hành chứng khoán ra công chúng. Vì vậy sự ra đời của các
quỹ mạo hiểm là một mắt xích quan trọng đối với hệ sinh thái khởi nghiệp trên thế giới, không
chỉ đầu tư vốn mà còn hỗ trợ doanh nghiệp về nhiều mặt: tư vấn tài chính, marketing, khách hàng,
đối tác tiềm năng, hoạch định kế hoạch kinh doanh,… nhằm đưa doanh nghiệp ngày càng phát
triển, nâng cao giá trị doanh nghiệp, tạo điều kiện cho doanh nghiệp bước sang một giai đoạn tăng
trưởng tiếp theo và chuẩn bị sẵn sàng để doanh nghiệp được chuyển giao cho các cổ đông khác.
Đầu tư mạo hiểm (Venture capital) được khái quát là phương thức mà theo đó, nhà đầu tư hay
những tổ chức chuyên môn hóa rót vốn vào những doanh nghiệp mới thành lập, chưa niêm yết trên
thị trường chứng khoán, có tốc độ tăng trưởng cao và thường sử dụng các công nghệ mới, hiện đại
* Công ty công nghệ thông tin VNPT, Hà Nội, Việt Nam
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
502
đang cần tài trợ để phát triển sản phẩm hoặc quá trình tăng trưởng. Các công ty được đầu tư không
cần một khoản đặt cọc hay ký quỹ nào. Việc tài trợ vốn của các quỹ đầu tư mạo hiểm dựa vào sự
tin tưởng vào việc tạo dựng thành công doanh nghiệp của người sáng lập và đội ngũ Giám đốc
công ty. Các quỹ đầu tư mạo hiểm tham gia vào việc kiểm soát và điều hành công ty. Họ tư vấn ở
cấp chiến lược, hướng dẫn, hỗ trợ các công ty trong quản lý, xây dựng thương hiệu, phát triển thị
trường,…Vì vậy họ có thể gặp rủi ro, bị mất khoản đầu tư nếu công ty bị phá sản. Tuy nhiên, điều
này ít xảy ra và họ thường đạt tỷ suất lợi nhuận từ 35- 50%.
Hiện nay, tại Việt Nam, ngày càng nhiều doanh nghiệp được thành lập với những kế hoạch
kinh doanh tốt, hứa hẹn mức độ thành công và thu được lợi nhuận cao. Tuy nhiên, họ gặp nhiều
khó khăn khi thực hiện bởi thiếu kinh nghiệm quản lý, kinh doanh, đặc biệt là thiếu vốn. Trong bối
cảnh kinh tế lạm phát, việc vay vốn ngân hàng là điều rất khó khăn, nhất là với các doanh nghiệp
không có nhiều tài sản thế chấp. Sự xuất hiện và phát triển của các quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt
Nam trong những năm đây như một nguồn nước mới xoa dịu cơn khát nguồn vốn này của các
doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp trẻ.
2. TỔNG QUAN VỀ ĐẦU TƯ MẠO HIỂM CỦA VIỆT NAM TỪ TRƯỚC ĐẾN NAY
Tại Việt Nam thì hoạt động của các quỹ ĐTMH đã có từ rất lâu, hiện hệ sinh thái khởi nghiệp
của Việt Nam đang phát triển với hơn 40 quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động, tăng gấp đôi so với 2015,
điển hình là IDG Ventures, CyberAgent Ventures, Captii Ventures, Gobi Partners, 500 Startups...
Tình hình hoạt động của các quỹ đầu tư mạo hiểm ở thị trường Việt Nam có thể chia thành 3 giai
đoạn như sau:
- Giai đoạn 1: Từ năm 1991-2002, giai đoạn này đánh dấu sự xuất hiện đầu tiên của một số
quỹ ĐTMH vào Việt Nam, nhưng hầu hết hoạt động chưa thực sự hiệu quả.
- Giai đoạn 2: Từ năm 2003-2010, giai đoạn này thị trường chứng khoán Việt Nam từng bước
được phát triển, Việt Nam gia nhập WTO đồng nghĩa với việc cơ hội đầu tư ở Việt Nam trở nên
hấp dẫn hơn và đã có sự xuất hiện trở lại của các quỹ ĐTMH với quy mô lớn ở nhiều lĩnh vực khác
nhau.
- Giai đoạn 3: Từ năm 2011- đến nay, giai đoạn này xuất hiện nhiều hơn các quỹ đầu tư mạo
hiểm cả trong nước và nước ngoài, bùng nổ quỹ ĐTMH cho các doanh nghiệp trẻ và trong lĩnh
vực công nghệ cao.
Việt Nam có một số quỹ đầu tư mạo hiểm quốc tế đang hoạt động khá hiệu quả đó là: Mekong
Capital có ba quỹ tổng trị giá 181 triệu USD; VinaCapital có 232 triệu USD đầu tư mạo hiểm; IDG
Ventures hiện có ba quỹ trị giá 500 triệu USD; BankInvest có một quỹ tập trung vào thị trường mới
nổi trị giá 100 triệu USD; Công ty quản lý quỹ Prudential đã đầu tư 130 triệu USD vào các công ty
tư nhân. Cho đến nay, các quỹ này đầu tư khoảng 1,1 tỷ USD vào các công ty tư nhân. Do đó, có
thể dự đoán ở Việt Nam có khoảng 1,5 đến 2 tỷ USD đã và đang đầu tư vào lĩnh vực đầu tư mạo
hiểm, gấp khoảng ba lần ngân sách quốc gia chi thường xuyên cho KH&CN và một phần quan
trọng của dòng vốn đầu tư này là cho các doanh nghiệp khởi nghiệp với chu kỳ từ hai đến bảy năm.
Sức hấp dẫn của Việt Nam được cụ thể hóa ngay tại Diễn đàn Quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng
tạo Việt Nam 2019 bằng con số 425 triệu USD, tương đương hơn 10.000 tỷ đồng đầu tư cho startup
Việt trong 3 năm tới. Dòng vốn cam kết dồi dào từ 18 quỹ đầu tư phản ánh sự hối hả bắt nhịp của
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 503
các quỹ trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế dựa vào đổi mới
sáng tạo.
Ngoài đánh giá cao tiềm năng thị trường, các quỹ đồng thời cũng tiếp thêm lực cho startup
Việt khai phá những mảnh đất mới. Lần đầu tiên công bố tại diễn đàn, VinaCapital Ventures vừa
chốt thương vụ hợp tác chiến lược với Mirae Asset và Naver, 2 quỹ đầu tư Hàn Quốc có tổng tài
sản quản lý hơn 400 tỷ USD, không chỉ bơm nguồn tài chính dồi dào trong dài hạn mà còn kết nối
Startups Việt vào mạng lưới kinh doanh toàn cầu.
Theo Báo cáo đầu tư công nghệ Việt Nam do hai quỹ đầu tư mạo hiểm Cento Ventures và
ESP Capital công bố gần đây, chỉ trong vòng 2 năm, Việt Nam đã phát triển từ một hệ sinh thái
khởi nghiệp ít hoạt động, đứng áp chót trong số 6 quốc gia lớn nhất ASEAN lên vị trí thứ 3, chỉ
sau Indonesia và Singapore. Lượng vốn đầu tư và số lượng giao dịch công nghệ được thực hiện đã
tăng gấp 6 lần trong giai đoạn nửa đầu năm 2017 đến nửa đầu năm 2019.
Cụ thể, báo cáo cho thấy các công ty khởi nghiệp đã huy động được tổng cộng 246 triệu USD
trong nửa đầu năm 2019, tăng mạnh so với mức 166 triệu USD của cùng kỳ năm 2018. Trong đó,
ba khoản đầu tư lớn nhất, bao gồm Tiki, VNPay và VNG, đã chiếm tới 63% tổng số vốn tài trợ.
Xét về lĩnh vực được rót vốn, các doanh nghiệp liên quan đến nền kinh tế kỹ thuật số như thương
mại điện tử và thanh toán chiếm gần 60% đầu tư.
Các công ty đang tham gia nhiều lĩnh vực (như VNG, Tiki) chiếm được 12% vốn, trong khi
các lĩnh vực mới nổi như fintech, bất động sản và hậu cần chỉ mới bắt đầu đón đầu tại Việt Nam,
cùng nhau chiếm 10% tổng vốn. “Lần đầu tiên năm 2018 và 2019 chứng kiến một làn sóng khởi
nghiệp mới tại Việt Nam với quy mô vốn huy động tăng từ 50 triệu USD lên 100 USD. Nếu xu
hướng này phát triển, nhiều công ty Việt Nam có thể đạt mức 500 triệu USD và cuối cùng là định
giá 1 tỷ USD trong những năm tới”, Báo cáo nhận định.
Bên cạnh sở hữu nhiều yếu tố thuận lợi để các quỹ mạo hiểm mạnh dạn đầu tư như dân số
vàng, thu nhập gia tăng nhanh... thì rủi ro từ sự tăng trưởng chậm lại của nền kinh tế Trung Quốc
cũng khiến các nhà đầu tư chuyển hướng sang các khu vực khác có tiềm năng hơn, trong đó nổi lên
cái tên Đông Nam Á. “Các nhà đầu tư đang bỏ tiền vào các công ty mạo hiểm của khu vực này để
tận dụng các cơ hội ngoài Hoa Kỳ và Trung Quốc”, ông Alex Schmitz - người đứng đầu khu vực
châu Á - Thái Bình Dương tại Quỹ Capstone Partners cho biết.
Xu hướng dịch chuyển của dòng vốn đầu tư mạo hiểm là cơ hội để các doanh nghiệp non
trẻ của Việt Nam tận dụng, đặc biệt trong các ngành liên quan nằm trong tiến trình của cuộc cách
mạng 4.0. Có thể kể thêm một số thương vụ đáng chú ý gần đây là Startup y tế Med247 nhận được
koản đầu tư không được tiết lộ từ KK Fun - một nhà đầu tư mạo hiểm chuyên đầu tư cho các startup
trong lĩnh vực di động và internet ở Đông Nam Á, Hồng Kông và Đài Loan. Hay bất động sản công
nghệ Rever tiếp tục nhận được cam kết rót 2,3 triệu USD từ quỹ GEC-KKP.
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
504
Nguồn Ảnh: Asian Venture Capital Journal
Năm lĩnh vực startup thu hút nhiều vốn đầu tư nhất là Fintech, E-commerce, TravelTech,
Logistics và Edtech. Trong đó, Fintech quay lại vị trí dẫn đầu về thu hút vốn đầu tư trong năm 2018
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 505
với 8 thương vụ, tổng giá trị 117 triệu USD. Bước sang năm 2019, dòng vốn đầu tư vào startup tiếp
tục có triển vọng. Topica Founder Institute và Quỹ đầu tư mạo hiểm Insignia Ventures Partners đã
ký kết thỏa thuận hợp tác đầu tư. Cụ thể, lần đầu tiên tại Đông Nam Á, tất cả startup tốt nghiệp
TFI nhận sẽ đầu tư 50.000 USD, với quỹ tối thiểu 500.000 USD mỗi khóa từ Insignia Ventures
Partners.
3. TÌNH HÌNH CÁC QUỸ MẠO HIỂM CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
Tại Việt Nam, một số tập đoàn lớn trong nước như VinGroup, Viettel, CMC, FPT… cũng đã
thành lập quỹ đầu tư cho các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ. Hiện tại, Các
quỹ doanh nghiệp Việt Nam được hình thành từ năm 2015 như: 2015 FPT Ventrues, 2016 FPT VII
SA, 2017 VP Bank startup, Vietel, CMC innovation fund, 2018 vingroup, Vietel, vingroup, Asanzo
fund…đã công bố chương trình hỗ trợ startup với trọng tâm là các công ty khởi nghiệp trong lĩnh
vực công nghệ tài chính. Các hình thức chủ yếu là thành lập quỹ đầu tư tài chính và đóng vai trò kết
nối với chuyên gia tài chính để hỗ trợ startup xây dựng và phát triển sản phẩm. Các doanh nghiệp
trên có lợi thế là các doanh nghiệp lớn, lâu năm nên có thị trường rộng, còn các strartup lại có lợi
thế về công nghệ, vì thế các quỹ doanh nghiệp này đang là mắt xích quan trọng giúp cho hệ sinh
thái khởi nghiệp tại Việt Nam phát triển.
Các quỹ của doanh nghiệp nội đều có một chiến lược hỗ trợ riêng cho các starup như:
Quỹ FPT venture: FPT Ventures sẽ hoạt động với tư cách như một nhà đầu tư và là nơi ươm
mầm cho các startup bằng việc cung cấp tiền mặt, nguồn lực cũng như kỹ năng về công nghệ và
kinh nghiệm quản lý. Hiện FPT Ventures đang đầu tư ngay trong nội bộ tập đoàn, gồm: Sendo.vn,
Ants.vn, FPT Play, Nhacso.net, Viecnha.vn, gostudybooking.com, và Fshare.vn. FPT Ventures tập
trung hỗ trợ các khởi nghiệp có định giá chưa tới 1 triệu USD ở các nhóm lĩnh vực: Internet, Di
động (Mobile), giải pháp doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMB), Y tế/Giáo dục/Giao thông, và SMAC.
Tuy nhiên, FPT Ventures không chỉ đơn thuần cung cấp nguồn vốn mà còn có sự hỗ trợ, tư vấn, đi
cùng với startup”. Cụ thể, các startup có cơ hội tiếp cận với nguồn vốn đầu tư, nơi làm việc, ban
cố vấn, kinh nghiệm mở rộng thị trường, tập khách hàng, hạ tầng kỹ thuật, năng lực marketing và
truyền thông, mối quan hệ với các quỹ đầu tư trên thế giới để triển khai sản phẩm trong nước và
từng bước mở rộng ra khu vực. “Các startup có thể tận dụng triệt để hạ tầng kỹ thuật cũng như sử
dụng các nguồn lực có sẵn từ FPT để tiết kiệm chi phí và đẩy nhanh tiến độ’, Giám đốc Quỹ khẳng
định.
VP Bank startup: VPBank StartUP sẽ dành ít nhất 1 triệu USD để thực hiện các giải pháp hỗ
trợ trực tiếp cho cộng đồng khởi nghiệp Việt Nam gồm:
- Xây dựng các không gian làm việc chung dành cho start-up mang tên UP@VPBank, trong
đó UP@VPBank tại tầng 21, toà nhà VPBank Tower 89 Láng Hạ, Hà Nội là mô hình đầu tiên hợp
tác cùng Up Co-working space. Up@VPBank tập trung hỗ trợ các start-up trong lĩnh vực fin-tech
và công nghiệp sáng tạo, đặc biệt là các start-up phát triển các giải pháp giải quyết các vấn đề tại
chính địa phương nơi có Co-working space đó.
- Xây dựng và triển khai các mô hình đào tạo, huấn luyện (coaching) với sự tham gia trực tiếp
của các lãnh đạo cao cấp của VPBank và các chuyên gia hàng đầu trong các lĩnh vực quản trị, phát
triển sản phẩm, marketing truyền thông, quản lý nhân sự ….
