267
CÁC CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ
DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO TẠI VIỆT NAM
ThS. Trần Phạm Huyền Trang
ThS. Trần Ngọc Phương Thảo
Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin Hữu nghị Việt - Hàn
Tóm tắt
Khởi nghiệp sáng tạo đang là trào lưu và phát triển mạnh mẽ hơn bao giờ
không những ở Việt Nam mà trên toàn thế giới trong những năm gần đây. Số lượng
các doanh nghiệp đăng ký khởi nghiệp ngày càng tăng. Tính đến thời điểm 7 tháng
năm 2019 có tới 79,3 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới với quy mô vốn
đăng ký bình quân một doanh nghiệp tăng mạnh, đạt 12,6 tỷ đồng. Tuy nhiên, số
doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, giải thể không ít. Trước thực trạng
như vậy, Chính phủ ta đã đề ra chủ trương khuyến khích và đẩy mạnh quá trình khởi
nghiệp sáng tạo cũng như hoàn thiện chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp.
Bài viết này nhằm phân tích các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng
tạo tại Việt Nam.
Từ khóa: Khởi nghiệp, khởi nghiệp sáng tạo, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.
1. Cơ sở lý thuyết về khởi nghiệp sáng tạo, chính sách khởi nghiệp
1.1. Khởi nghiệp sáng tạo
Kể từ khi bắt đầu xuất hiện đến nay, có khá nhiều định nghĩa hay cách hiểu
về khởi nghiệp sáng tạo và doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Trong tiếng Anh,
khái niệm startup hoặc start-up được hiểu là việc một cá nhân hay một tổ chức của
con người đang trong quá trình bắt đầu kinh doanh, hay còn gọi là giai đoạn đầu
lập nghiệp.
Như vậy, theo định nghĩa của các học giả phương Tây, doanh nghiệp khởi
nghiệp sáng tạo có thể hiểu là một tập hợp các nguồn lực tạm thời (nhân lực, tiền,
thời gian…) để đi tìm kiếm một mô hình kinh doanh mới và nhanh chóng xây dựng
thành một tổ chức/ doanh nghiệp đạt quy mô, đồng thời có khả năng lặp lại hay
nhân rộng tại các thị trường khác nhau; và thường tận dụng công nghệ làm lợi thế
cạnh tranh.
Tại Việt Nam, theo Luật Doanh Nghiệp Vừa và Nhỏ 2017, khởi nghiệp
sáng tạo (startup) là quá trình khởi nghiệp dựa trên việc tạo ra hoặc ứng dụng kết
quả nghiên cứu, giải pháp kỹ thuật, công nghệ, giải pháp quản lý để nâng cao
26
8
năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng của sản phẩm, hàng hóa và có khả năng tăng
trưởng nhanh.[3]
Theo dự thảo Luật Doanh nghiệp, doanh nghiệp vừa và nhỏ định nghĩa,
khởi nghiệp là quá trình thực hiện ý tưởng kinh doanh, bao gồm quá trình thành
lập và vận hành doanh nghiệp trong vòng 5 năm kể từ ngày được cấp giấy chứng
nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu, chưa niêm yết trên thị trường chứng khoán.
Đây có thể xem là khởi nghiệp tự doanh, hay nói cách khác là tương tự với khởi
sự doanh nghiệp.
Khởi nghiệp sáng tạo (startup) là khởi nghiệp dựa trên nền của sáng tạo (dựa
trên một công nghệ mới, hoặc tạo ra hình thức kinh doanh mới, hoặc xây dựng một
phân khúc thị trường mới...). Tức là các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
phải có sự khác biệt không chỉ với các doanh nghiệp ở trong nước, với tất cả các công
ty trước đây và cả với các doanh nghiệp khác trên thế giới. Vì đặc điểm đó nên doanh
nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo nhanh chóng thu hút được đầu tư trong và ngoài
nước để phát triển nhanh, ví dụ như Facebook, Google chỉ trong 2-3 năm đã phát triển
để trở thành các tập đoàn lớn. Tóm lại, khởi nghiệp sáng tạo (startup) là quá trình
khởi nghiệp dựa trên việc tạo ra hoặc ứng dụng kết quả nghiên cứu, giải pháp kỹ
thuật, công nghệ, giải pháp quản lý để nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng
của sản phẩm, hàng hóa và có khả năng tăng trưởng nhanh.
Theo cách hiểu chung, “Startup” hay khởi nghiệp sáng tạo, là quá trình khởi
nghiệp dựa trên các giải pháp kỹ thuật, công nghệ, giải pháp quản lý để nâng cao
năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng của sản phẩm, hàng hóa và có khả năng tăng
trưởng nhanh.
Nói đơn giản, startup phải bảo đảm được hai yếu tố là “start” và “up”. “Start”
có nghĩa là bạn bắt đầu với một ý tưởng mới, hoặc nếu ý tưởng đó không mới thì cách
làm phải đột phá và thường thì gắn với ứng dụng công nghệ. Còn “up” liên quan đến
khả năng thương mại hóa và quy mô của thị trường, nghĩa là ý tưởng đó phải có khả
năng được triển khai trong thực tế, có khách hàng hoặc khách hàng tiềm năng, đồng
thời phải có khả năng mở rộng được để “up” trong thời gian càng nhanh càng tốt. [3]
1.2. Chính sách khởi nghiệp sáng tạo
Chính sách là biện pháp can thiệp của Nhà nước vào một ngành, một lĩnh vực
hay toàn bộ nền kinh tế nhằm thực hiện những mục tiêu nhất định, với những công
cụ và giải pháp nhất định và trong một thời hạn xác định.
Chính sách khởi nghiệp là công cụ để quản lý doanh nghiệp khởi nghiệp, bao
gồm các chế độ, các biện pháp, các quy định cụ thể về quá trình ươm tạo, hình thành,
doanh nghiệp khởi nghiệp nhằm xây dựng và phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp
269
lớn mạnh, hiện đại và đảm bảo đơn giản hóa môi trường pháp lý khiến hoạt động khởi
nghiệp của các doanh nghiệp đơn giản hơn và thân thiện. [3]
2. Phân tích hoạt động khởi nghiệp sáng tạo của các doanh nghiệp Việt
Nam qua các năm
- Trong năm 2017, cả nước có 126.859 doanh nghiệp thành lập mới với số
vốn đăng ký là 1.295.911 tỷ đồng, tăng 15,2% về số doanh nghiệp và tăng 45,4%
về số vốn đăng ký so với cùng kỳ năm 2016. Tỷ trọng vốn đăng ký bình quân trên
một doanh nghiệp trong năm 2017 đạt 10,2 tỷ đồng, tăng 26,2% so với cùng kỳ
năm 2016.
- Năm 2018, cả nước có 131.275 doanh nghiệp thành lập mới với số vốn đăng
ký là 1.478.101 tỷ đồng, tăng 3,5% về số doanh nghiệp và tăng 14,1% về số vốn đăng
ký. Đây là năm thứ 3 liên tiếp có số lượng doanh nghiệp thành lập mới và số vốn
đăng ký đạt cao nhất trong lịch sử. Tỷ trọng vốn đăng ký bình quân trên một doanh
nghiệp trong năm 2018 đạt 11,3 tỷ đồng, tăng 10,2% so với năm 2017. Tổng số vốn
đăng ký bổ sung vào nền kinh tế trong năm 2018 là 3.886.892 tỷ đồng, tăng 22,8%
so với năm 2017, bao gồm: 1.478.101 tỷ đồng của doanh nghiệp đăng ký thành lập
mới và 2.408.791 tỷ đồng vốn tăng thêm của các doanh nghiệp đang hoạt động[1] với
42.538 lượt đăng ký tăng vốn.
Như vậy, có thể thấy ban đầu trong giai đoạn 2016-2018, đã có sự chuyển biến
tích cực trong việc thành lập doanh nghiệp cả về số lượng lẫn nguồn vốn đầu tư. Qua
110100 126859 131275
891094
1295911
1478101
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
1400000
1600000
2016 2017 2018
Biểu đồ 1. Tình hình doanh nghiệp thành lập mới
giai đoạn 2016 -2018
DN mới Vốn đầu tư
27
0
đó, có thể thấy nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn này sôi động hơn những năm
trước. Tuy nhiên, chúng ta dựa vào số liệu ở biểu đồ 2, lại thấy những dấu hiệu cho
thấy sự gia tăng không bền vững của số lượng doanh nghiệp này.
- Qua số liệu cụ thể về sự biến động của các doanh nghiệp mới trong giai đoạn
2016-2018, ta có thể thấy trong tổng số doanh nghiệp quay trở lại hoạt động tỷ lệ
ngày khá cao so với tổng số doanh nghiệp tạm ngưng hoạt động (năm 2016- 65%,
2017- 68%, 2018-54%). Tuy nhiên nếu xét riêng tiêu chí về doanh nghiệp tạm ngừng
hoạt động thì có thể nói, con số qua 3 năm lần lượt là 36,8%; 30,6% và đặc biệt năm
2018 là 48,4% tương ứng với 63525 doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động, ngoài ra còn
16.314 doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể trong năm. Điều này cho thấy, sự gia
tăng số lượng doanh nghiệp chưa đảm bảo tốc độ phát triển ổn định. Nguyên nhân đó
có thể là do nguồn vốn đầu tư chưa đủ mạnh với quy mô DN, sự cạnh tranh trong
ngành, sự thay đổi xu hướng thị trường…v.v. Đặc biệt, đối với những DN mới gia
nhập thị trường thì chính sách hỗ trợ mang tính định hướng, lâu dài một cách chưa
kịp thời sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự tồn tại của một DN.
3. Hệ thống các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tại
Việt Nam
3.1. Các chính sách huy động vốn
Nghị định 99/2003/NĐ-CP ngày 28/8/1993 về ban hành quy chế khu công nghệ
cao cũng xác định vốn ngân sách nhà nước được bố trí cho xây dựng vườn ươm doanh
nghiệp, trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp, công nghệ cao (Điều 9, khoản d). Đáng chú ý là
việc quy định các quỹ đầu tư mạo hiểm được phép đầu tư vào các hoạt động ươm tạo
công nghệ cao, đầu tư ý tưởng khởi nghiệp, các chương trình dành cho khởi nghiệp để
người khởi nghiệp có thể thực hiện ý tưởng thành hiện thực và được hưởng lợi ích từ các
271
hoạt động đầu tư. Đồng thời, Nhà nước cũng khuyến khích các quỹ đầu tư nước ngoài
đang hoạt động tại Việt Nam và ở nước ngoài tham gia hoạt động đầu tư mạo hiểm
vào khu công nghệ cao, trung tâm khởi nghiệp, vườn ươm doanh nghiệp, chương
trình hỗ trợ khởi nghiệp… và tạo điều kiện hỗ trợ kinh phí ban đầu để hình thành
quỹ đầu tư mạo hiểm phát triển công nghệ cao và doanh nghiệp công nghệ cao
trong nước (Điều 19).
Các chính sách này đã được ban hành kịp thời nhằm đa dạng hóa hình thức
huy động vốn, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận nhiều hơn với hình
thức huy động vốn hiện nay. Cụ thể:
+ Chính sách huy động vốn qua phát hành trái phiếu doanh nghiệp theo hướng
nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp khi huy động vốn trên
thị trường trái phiếu. Việc hoàn thiện chính sách này đã tác động tích cực đến vấn đề
huy động vốn của doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế; Thị trường trái phiếu
doanh nghiệp đã có sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp và cho thấy sự tăng
trưởng rõ rệt cả về quy mô thị trường và số lượng.
+ Chính sách huy động vốn qua thị trường chứng khoán được xây dựng với
nhiều nội dung đổi mới, phù hợp với thực tiễn phát triển. Hiện tại, khung pháp lý cho
hoạt động của thị trường chứng khoán đã cơ bản hoàn thiện, góp phần thúc đẩy thị
trường chứng khoán phát triển lành mạnh, ổn định, vững chắc, trở thành kênh huy
động vốn trung, dài hạn cho doanh nghiệp.
+ Chính sách tín dụng của Nhà nước đã có nhiều thay đổi quan trọng, được
điều chỉnh, sửa đổi cho phù hợp với biến động của nền kinh tế vĩ mô. Cụ thể, ngày
31/3/2017, Chính phủ ban hành Nghị định số 32/2017/NĐ-CP về tín dụng đầu tư của
Nhà nước, thay thế các văn bản trước đây về chính sách tín dụng đầu tư và tín dụng
xuất khẩu. Theo đó, khách hàng có dự án đầu tư nhóm A, B, C thuộc ngành nghề,
lĩnh vực kết cấu hạ tầng; nông nghiệp, nông thôn, công nghiệp được vay vốn tín dụng
đầu tư của Nhà nước không phân biệt theo địa bàn đầu tư. Mức vốn cho vay tín dụng
đầu tư của Nhà nước tối đa đối với mỗi dự án bằng 70% tổng mức vốn đầu tư của dự
án (không bao gồm vốn lưu động). Thời hạn cho vay được xác định theo khả năng
thu hồi vốn của dự án và khả năng trả nợ của khách hàng, phù hợp với đặc điểm sản
xuất, kinh doanh của dự án (tuy nhiên, không quá 12 năm). Riêng với các dự án đầu
tư thuộc nhóm A thời hạn cho vay vốn tối đa là 15 năm.
Cùng với các chính sách trên, chính sách tín dụng nhà nước cũng được sửa đổi
nhằm phát huy tác dụng đối với những ngành nghề, lĩnh vực quan trọng của nền kinh
tế, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư, chuyển dịch kinh tế, thúc đẩy hoạt động sản
xuất kinh doanh.