27
6
CHÍNH SÁCH H TR CHO PHÁT TRIN H SINH THÁI
KHI NGHIP: THC TRNG VÀ GII PHÁP
TS. Nguyễn Thị Phương Lan
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Tóm tt
Phong trào khi nghip ti Việt Nam đang din ra hết sc sôi ni và phát trin
mt cách mnh m trong những năm gần đây. Tuy nhiên, để giúp các doanh nghip
khi nghip phát trin nhanh mnh trong bi cnh hi nhp hin nay, mt trong
nhng vấn đề cp thiết xây dng, hoàn thin thc hin tt chính sách h tr
doanh nghip. Bài viết thông qua phân tích thc trng chính sách h h cho phát
trin h sinh thái khi nghip Việt Nam, đồng thi kinh nghim v chính sách h
tr xây dng và phát trin h sinh thái khi nghip mt s quc gia. T đó, đưa ra
mt s gi ý chính sách h tr cho Việt Nam để đưc mt h sinh thái khi nghip
vng mnh.
T khóa: h sinh thái khi nghip, doanh nghip khi nghip, chính sách h tr.
1. Đặt vn đ
Khi nghiệp đang xu thế chung ca các quc gia trên thế giới, trong đó
Vit Nam. H sinh thái khi nghip chính là tp hp các thành t tạo nên môi trường
cho khi nghip phát trin. Theo Mason và cng s (2014), h sinh thái khi nghip
tng hp các mi liên kết chính thc phi chính thc gia: c ch th khi
nghip, t chc khi nghip và tiến trình khi nghiệp tác đng trc tiếp đến môi
trưng khi nghip tại địa phương. Có thể nhn thy, h sinh thái khi nghip là cách
thc mt quc gia hay mt vùng lãnh th thiết lập các tác nhân kinh doanh (như các
công ty, các nhà đầu tư mạo hiểm, các ngân hàng, trường đại học, các cơ quan thuộc
khu vực nhà c, các thc th tài chính) kết ni với nhau để thúc đẩy hoạt động khi
nghip ti quc gia hoặc địa phương đó. Hệ sinh thái khi nghip bn vng nn
tảng và động lực thúc đẩy khi nghip phát trin.
V cơ bn h sinh thái khi nghip Việt Nam đang dần hình thành vi bn tr
ct chính gm: ngun nhân lc, vn, h tng và th chế h tr đổi mi sáng to. Tuy
nhiên, so với các nước trong khu vc, h sinh thái khi nghip Vit Nam vn còn
tương đối non tr chưa kết ni cht ch vi nhau. Do đó, cần có nhiu chính sách
để phát trin mt h sinh thái khi nghiệp năng động vi s liên kết hp tác cht
ch ca tt c các thành t trên trong h sinh thái nhm to ngun vn cho vic phát
trin các hoạt động h tr mi, phc v cho các doanh nghip khi nghiệp tăng trưởng
nhanh ti Vit Nam.
277
2. Thc trng chính sách h tr cho phát trin h sinh thái khi nghip
Vit Nam
H sinh thái khi nghiệp đang trên đà phát triển, s ng chất lượng các
doanh nghip khi nghip đổi mi sáng tạo, thương vụ đầu ... ngày càng tăng. Theo
báo cáo thống tình hình đầu vào doanh nghiệp khi nghip Vit Nam do Topica
Founder Institute (TFI) thc hin cho thy, trong năm 2018 các công ty khi nghip
Việt Nam đã nhận được 889 triệu USD đầu tư trong 92 thương vụ vi các qu đầu tư
trong và ngoài nưc, gấp hơn 3 lần v tng s vốn đầu tư so với năm 2017 (cùng số
thương vụ với năm 2018, tổng s vốn đầu tư hơn 291 triệu USD) và tăng gần gấp đôi
v mt s ợng thương v và hơn 4 lần v mt tng s vốn đầu so với năm 2016
(50 thương v vi 205 triệu USD). Cũng theo báo cáo y, m 2018 năm của
những thương vụ đầu ln, cùng tiếp nhận 92 thương vụ đầu , trong đó 10 giao
dịch hàng đầu đã mang v 734 triu USD, chiếm 83% tng giá tr tha thun, gm
nhng giao dch trên 30 triệu USD đầu vào Yeah1, Sendo Topica cùng 7 thương
v khác. D kiến trong những năm tới, các doanh nghip khi nghip ca Vit Nam
s tiếp tc thu hút nhng khoản đầu lớn với ưc tính của các m 2019, 2020 và
2021 lần lượt 205 triu USD, 320 triu USD 440 triệu USD. Như vậy th
thy, h sinh thái khi nghip ca Vit Nam trong nhng m vừa qua đã tăng trưởng
hết sc ấn tượng c v s ng và cht lưng. Nếu năm 2012, Việt Nam có khong
400 doanh nghip khi nghiệp, tnăm 2015 đã ng hơn 4 lần, đt 1.800 doanh
nghiệp. Trong hai năm 2017-2018, đã phát trin mnh m vi con s hin có khong
3.000 doanh nghip (Nht Minh, 2019). S hin din của các nhà đầu tư quốc tế cho
khi nghiệp đổi mi sáng to ngày càng tăng, s ng và hoạt động của nhà đầu tư
thiên thn bắt đầu xu ng tăng, vi nhn din ch yếu nhng doanh nhân
khi nghiệp đã tnh công thế h đầu mong muốn đầu cho các doanh nghip
khi nghiệp đi mi sáng to thế h sau. Hoạt động của các nhà đầu tư thiên thần
Việt Nam đã bắt đầu tính h thống hơn qua vic phát trin mt s hoạt động
liên kết, kết ni, hình thành mt s câu lc b, mạng lưới đầu tư cho khởi nghiệp đổi
mi sáng tạo như: VIC Impact, iAngel, Angel4us, …
Năm 2018, h sinh thái khi nghip ca Việt Nam đang phát triển với hơn 40
qu đầu tư mạo him hoạt động, tăng gấp đôi so với 2015. Nhiu tập đoàn lớn trong
đã tham gia vào đầumạo hiểm như FPT, Viettel, Vingroup, Start-up Viet Partner
... Cùng với đó là 60 khu không gian làm việc chung trên c nước, hơn 40 cơ sở ươm
to t chức thúc đy kinh doanh (Nht Minh, 2019). Mt s vườn ươm tiêu biu
như: vườn ươm doanh nghiệp công ngh cao Hòa Lạc, vườn ươm doanh nghiệp công
ngh cao Thành ph H Chí Minh, vườn ươm Đà Nẵng (DNES), trung m H tr
thanh niên khi nghiệp, ờn ươm doanh nghiệp công ngh thông tin đổi mi sáng
to Ni. Hin nay, nhiu tập đoàn lớn tăng ờng đầu cho hệ sinh thái khi
27
8
nghiệp như: tập đoàn Vinacapital đã thành lập qu đầu tư Vinacapital Ventures (100
triu USD); Vingroup thành lp qu h tr khi nghip qu h tr nghiên cu
khoa hc công ngh có mc đu tư 2.000 t đồng,…
Thc hin ch trương của Đảng, Chính ph đã ban hành nhiều chính sách quan
trng h tr cho doanh nghiệp, đặc bit là doanh nghip khi nghip. Các chính sách
này đã được trin khai trên phm vi toàn quc, vi mục tiêu tư vấn, h tr, thúc đẩy
hot đng khi nghiệp như:
- Quyết định s 844/QĐ-TTg ngày 18/5/2016 ca Th ng Chính ph phê
duyệt Đề án “Hỗ tr h sinh thái khi nghip đổi mi sáng to quốc gia đến
năm 2025”. Đây văn bản chính sách bao quát nht nhm tuyn chn các t
chc cung cp dch v h tr khi nghiệp. Đề án đưc y dng ch trì
trin khai thc hin bi B Khoa hc và Công ngh.
- Quyết định 171/QĐ-BKHCN ngày 7/2/2017 ca B Khoa hc và Công ngh
phê duyt danh mc nhim v đặt hàng thuộc Đề án “Hỗ tr h sinh thái khi
nghiệp đổi mi sáng to quốc gia đến 2025” bắt đầu thc hin t năm 2017
Quyết định 3362/-BKHCN ngày 07/11/2016 ca B Khoa hc và Công
ngh v việc ban hành quy định tm thi x lý h sơ tham gia Đề án “Hỗ tr
h sinh thái khi nghiệp đổi mi sáng to quốc gia đến 2025”. Đây là các văn
bn cp B nhm triển khai Đề án h tr doanh nghip khi nghip sáng to
thông qua kênh đề tài, đề án, d án khoa hc công ngh cp quc gia (nhim
v hàng năm) thuc phm vi qun lý ca B Khoa hc và Công ngh.
- Các ngh quyết ca các Hội đồng nhân n tnh, các quyết định, kế hoch,
chương trình của y ban nhân dân tnh v khi nghip khi nghip sáng
to các tnh, thành ph trc thuộc trung ương nhằm thc hin Quyết đnh
s 844/QĐ-TTg ngày 18/5/2016.
- Quyết định 1665/QĐ-TTg ngày 30/10/2017 ca Th ng Chính ph phê
duyệt đ án “Hỗ tr hc sinh, sinh viên khi nghiệp đến m 2025”. Đây
Đề án do B Giáo dục và Đào tạo ch trì.
- Quyết định 939/QĐ-TTg ngày 30/6/2017 ca Th ng Chính ph v vic
phê duyt đ án “H tr ph n khi nghiệp giai đoạn 2017 2025”.
Ngoài các chính sách trên, Chính ph còn trin khai nhiều chương trình h tr
khi nghip sáng tạo và đổi mi sáng tạo như: chương trình đối tác đi mi sáng to
Vit Nam - Phn Lan, d án đẩy mạnh đổi mi, sáng to thông qua nghiên cu, khoa
hc công ngh, d án y dựng chính sách đổi mi phát triển các sở ươm
to doanh nghip khi nghip sáng tạo…Các văn bản h tr doanh nghip khi
nghiệp được hình thành trong Lut h tr doanh nghip va nh, tuy nhiên phn
279
lớn các văn bản y nhm h tr doanh nghip va nh, không phi dành riêng
cho doanh nghip khi nghip, doanh nghip khi nghiệp được đề cập đến trong Lut
vi tính cht là mt nhóm doanh nghip va và nh đặc thù.
Mc dù, h sinh thái khi nghip Vit Nam bắt đầu thu hút s quan tâm ln
ca các qu đầu mạo him trên thế gii trong khu vc. Tuy nhiên, so vi các
nước trong khu vc, h sinh thái khi nghip Vit Nam vẫn còn tương đối non tr
chưa kết ni cht ch vi nhau. Các yếu t to nên s thành công ca doanh nghip
khi nghip bao gm h tng, th chế chính sách, tài chính, ngun vốn đầu tư, th
trường và văn hóa vẫn cn phi tiếp tc đưc hoàn thin từng bước. C th:
- Chính sách h tr tài chính đối vi doanh nghip khi nghiệp thường ch
mt cu phần trong các chương trình hoặc chính sách chung cho mi thành
phn kinh tế, chưa tập trung c th vào đối ng doanh nghip. Chính
sách thuế hiện hành theo hướng h tr doanh nghiệp theo địa bàn, nh vực
nên bt k doanh nghiệp nào đáp ứng được các điều kiện ưu đãi thì sẽ đưc
hưởng các ưu đãi tương ứng. Do đó, nếu doanh nghip khi nghip không
thc hin kinh doanh tại các địa bàn ưu đãi thuế, không đáp ứng đưc các
tiêu chuẩn trong các lĩnh vực khuyến khích đầu tư hiện hành thì cũng không
được h tr v thuế.
- Chính ch tín dng khó tiếp cn do hu hết các doanh nghip khi nghip
là doanh nghip có quy va nh, thm chí siêu nh ngun vn ni
sinh ít nên đ thế chp vay ngân hàng hầu như kng . n cnh đó,
doanh nghip khi nghip tng là nhng doanh nghip có năng lc tài
chính yếu nên việc đáp ứng c điu kiện để có th niêm yết trên th trưng
chng khoán th trưng trái phiếu doanh nghiệp khó khăn, do đó,
việc huy đng vn qua kênh này chưa thc s to điu kin cho doanh
nghip khi nghip.
- H thống quy đnh chính sách h tr hoạt động khi nghiệp đang dần được
hoàn thin, tuy nhiên tính kh thi của các quy định và chính sách này còn rt
hn chế. C th: cng thông tin quc gia v khi nghiệp đã chính thức ra đời
nhưng các nội dung, thông tin tính liên kết đến các cng thông tin liên
quan còn hn chế. Vn thiếu các thông tin liên quan đ kết ni các t chc
h tr khi nghip các nhà khi nghiệp; Chưa văn bản ng dn c
th v h tr kinh phí cho hoạt động khi nghip t ngun ngân sách nhà
nước nên các hoạt động h tr khi nghip t các qu ngun gc ngân
sách gần như chưa thể trin khai. Bên cạnh đó, cơ sở h tng kém phát trin,
th tục hành chính rườm rà cũng là những rào cn cho s phát trin ca hot
động khi nghip.
28
0
- Chính sách h tr khi nghiệp các quy định pháp lut ti Vit Nam còn
thiếu đng b vn tn ti nhiều xung đt, mâu thuẫn. Các quy đnh ch
yếu n mang tính chung chung như hỗ tr v mt bng sn xut, tham gia
mua sm, cung ng dch v công, h tr đào tạo... Phn ln các chính sách
h tr y còn dàn tri áp dụng đồng thi cho nhiều đối tượng mà chưa có
s định hướng riêng cho các doanh nghip khi nghip. Ngoài ra, chính ph
chưa đưa ra các quy định liên quan đến khung pháp lý cho hoạt động ca các
t chc h tr tài chính cho các doanh nghip khi nghiệp, đó là qu đầu tư
mo him và qu đầu tư “thiên thần”.
3. Mt s kinh nghim quc tế
Chính sách h tr cho phát trin h sinh thái khi nghip Hàn Quc
Hàn Quc là quc gia có mật độ dân s cao th ba trên thế gii. Lãnh th Hàn
Quc tri rng 100.032 km vuông, vi dân s 48 triệu người. Chiến lược phát trin
kinh tế da vào xut khu Hàn Quốc theo đuổi đã đưa nước này t một nước
nghèo tr thành cường quc công nghip. T l tăng trưởng xut khu ca Hàn Quc
luôn duy trì mc hai con số, đã đưa c này tr thành quc giá nn kinh tế
đứng th 15 trên thế giới trong m 2015.c công ty Hàn Quốc đứng đầu thế gii
trong nhiu ngành ng nghip quan trng vi ngun nhân lc chất ng cao mc
đầu tư lớn (khong 4,3% GDP) vào hoạt động nghiên cu và phát trin.
Hin nay, Hàn Quốc hướng ti vic xây dng mt nn kinh tế tri thc, chú
trng ti vic m rng vai trò khuyến khích phát trin các doanh nghip khi
nghiệp. Theo đó, chính ph Hàn Quc cam kết khon chi ngân sách tr giá 2 t
USD/năm để h tr xây dng và phát trin h sinh thái khi nghip. H sinh thái khi
nghip Hàn Quốc được y dựng đựa trên nhiu tác nhân mi quan h hữu
vi nhau nhm giúp nhau cùng phát trin. Hay nói cách khác, s phát trin ca tác
nhân này s thúc đẩy s phát trin ca c tác nhân khác, t đó giúp cộng đng doanh
nghip khi nghip ngày mt phát trin rng rãi và bn vững hơn. Theo phương thức
này, Chính ph Hàn Quốc đã điều chnh chính sách h tr phát trin kinh tế cho hai
tác nhân ch yếu trong h sinh thái khi nghip doanh nghip khi nghip nhà
đầu tư cho khởi nghip.
n Quc, doanh nghip khi nghip thuc nhóm doanh nghip nh
vừa đóng vai trò là tr ct trong nn kinh tế. Trong những năm qua, Chính ph Hàn
Quốc đã có các chính ch c tiến thương mại, đầu nhm ci thin i trưng
hoạt động kinh doanh ca doanh nghip nhva nói chung doanh nghip khi
nghip nói riêng. Ngoài ra, Hàn Quc còn h tr trc tiếp hay bo h nhng sn
phẩm đầu ra ca c doanh nghiệp này đ p phn ng cao kh ng hp c
cnh tranh ca doanh nghip, phát trin sn phm mới theo định hưng khách hàng.