Rèn luyện trí thông minh cho học sinh thông qua
việc dạy môn hóa học ở trường phổ thông
Phát triển năng lực nhận thức, tư duy độc lập, sáng tạo và rèn trí
thông minh cho học sinh là một trong những nhiệm vụ quan
trong của nhà trường phổ thông. Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã
nhiều lần nhấn mạnh:
“ Chương trình và sách giáo khoa phải đảm bảo dạy cho học
sinh những nguyên lí cơ bản toàn diện về các mặt đức dục, trí
dục, mĩ dục. Đồng thời tạo cho các em điều kiện phát triển trí
thông minh, khả năng độc lập suy nghĩ và sáng tạo. Cái quan
trọng của trí dục là rèn luyện trí thông minh và sức suy nghĩ
…Phương pháp giảng dạy bao giờ cũng đi đôi với nội dung
giảng dạy, anh dạy như thế nào giúp cho người học trò, người
sinh viên óc khả năng độc lập suy nghĩ, giúp cho cái thông minh
của họ làm việc, phát triển chứ không phải giúp cho họ có trí
nhớ. Phải có trí nhớ nhưng chủ yếu là giúp cho họ phát triển trí
thông minh sáng tạo ”. Do đó nhà trường phổ thông phải đào tạo
ra những con người có phẩm chất trí tuệ, chủ yếu là những phẩm
chất của sức suy nghĩ, của tư duy: óc suy nghĩ độc lập sáng tạo,
trí thông minh.
1. Những biểu hiện của trí thông minh:
Từ các tài liệu khoa học giáo dục có thể rút ra một số quan niệm
về trí thông minh:
“ Trí thông minh là tổng hợp các năng lực của trí tuệ của con
người (quan sát, ghi nhớ, tưởng tượng, tư duy. . .) mà đặc trưng
cơ bản nhất là tư duy độc lập và sáng tạo nhằm ứng phó với tình
huống mới ”.
“ Trí thông minh xét trong bản chất của nó là một phẩm chất cao
của tư duy sáng tạo đưa đến việc giải quyết vấn đề một cách
mau lẹ và thích hợp trong tình huống mới cho nên nó không chỉ
thể hiện ở sự nhận thức mà biểu hiện trong cả hành động thực
tiễn ”.
- Trí thông minh là phẩm chất cao của năng lực tư duy nhằm
giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng và sáng tạo. Đặc trưng
cơ bản nhất của trí thông minh là tính độc lập, sáng tạo trong suy
nghĩ và trong hành động.
- Một học sinh học thông minh là một học sinh có năng lực quan
sát tốt, có trí nhớ logic nhạy bén, có óc tưởng tượng linh hoạt
phong phú, ứng đối sắc sảo đối với vấn đề hoá học và làm việc
có phương pháp.
- Những phẩm trên của của một học sinh thông thường được
biểu hiện ở chỗ biết sử dụng các thao tác tư duy và hình thức tư
duy:
Có năng lực phân tích, tổng hợp, so sánh, cụ thể hoá, trừu tượng
hoá, khái quát hoá, quy nạp, suy diễn, loại suy từ tài liệu giáo
khoa, từ thực nghiệm và từ bài toán.
Có năng lực suy nghĩ độc lập tự nhìn thấy vấn đề và phát hiện
được vấn đề, đặt vấn đề và giải quyết vấn đề, kiểm tra và đánh
giá được cách giải quyết của bản thân, phê phán cách đặt và
cách giải quyết vấn đề của người khác.
Có năng lực suy nghĩ linh hoạt, sáng tạo, phát hiện được mối
liên hệ khăng khít giữa những sự kiện đã có trong thực nghiệm,
trong bài tập hoặc trong thực tế sản xuất, đời sống để tìm ra
phương pháp đúng, hợp lí, độc đáo để giải quyết vấn đề đặt ra.
Do đó một học sinh học giỏi hoá học sẽ nắm được kiến thức cơ
bản về hoá học một cách chính xác, hành động tự giác: hiểu,
nhớ, vận dụng tốt những kiến thức đó trong học tập và đời sống.
2. Rèn luyện trí thông minh cho học sinh:
Thực chất của việc rèn luyện trí thông minh cho học sinh là bồi
dưỡng năng lực suy nghĩ linh hoạt, sáng tạo mà bước đầu là giải
các bài toán nhận thức độc lập sáng tạo.
Trong việc rèn luyện trí thông minh cũng như bồi dưỡng các
thuộc tính tâm lí khác điều quan trọng là phải thường xuyên, liên
tục và có hệ thống.
Việc rèn luyện trí thông minh không tách rời óc quan sát, phát
triển trí tưởng tượng, trau dồi ngôn ngữ, bồi dưỡng chú ý, cung
cấp những tri thức và phương pháp làm việc, hình thành những
kĩ năng, kĩ xảo. Những năng lực này tự nó chưa phải là rèn
luyện trí thông minh nhưng ở mỗi giai đoạn phát triển thì một
năng lực nào đó trong số ấy sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển trí
thông minh.
Rèn trí thông minh cần đi song song với xây dựng tình cảm tốt
đẹp rèn luyện ý chí và những phẩm chất khác của nhân cách.
Những phẩm chất này có thể bù trừ phần nào cho trí thông minh
nhưng không thể thay thế hoàn toàn nó trong cấu trúc nhân cách
của một con người có đức có tài.
Như vậy trí thông minh của học sinh phải được rèn luyện qua tất
cả các khâu của quá trình dạy học và thường xuyên chú ý trên cơ
sở vận dụng tốt các nguyên tắc dạy học, giáo dục và các quy luật
tâm lý của học sinh. Việc rèn luyện trí thông minh cho học sinh
phải thông qua những việc làm cụ thể có tác động đến tư duy
học sinh đặc biệt là tư duy sáng tạo.
