SUY HOÂ HAÁP CAÁP TREÛ SÔ SINH<br />
I.ÑÒNH NGHÓA:<br />
Suy hoâ haáp caáp laø söï roái loïan chöùc naêng cuûa phoåi, gaây ra thaát baïi trong quaù<br />
trình trao ñoåi khí, daãn ñeán thieáu Oxy vaø taêng CO2 maùu, do ñoù khoâng coøn khaû<br />
naêng duy trì PaO2, PaCO2 vaø pH ôû ngöôõng coù theå chaáp nhaän ñöôïc.<br />
Ñaây laø moät hoäi chöùng raát hay gaëp trong thôøi kyø sô sinh, nhaát laø trong nhöõng<br />
ngaøy ñaàu sau sanh. Treû sanh non deã bò suy hoâ haáp hôn treû ñuû thaùng. Töû vong do<br />
suy hoâ haáp ñöùng haøng ñaàu cuûa töû vong sô sinh.<br />
II. CHAÅN ÑOAÙN:<br />
1. Coâng vieäc chaån ñoaùn:<br />
a) Hoûi tieàn söû:<br />
Sinh non :<br />
- Phoåi chöa tröôûng thaønh, thieáu chaát surfactant Beänh maøng trong<br />
- Heä thaàn kinh chöa hoaøn chænh Côn ngöng thôû<br />
- Söùc ñeà khaùng yeáu Deã nhieãm truøng (vieâm phoåi)<br />
Sanh ngaït: Tuaàn hoaøn phoåi giaûm, deã nguy cô hít<br />
Sanh moå: Chaäm haáp thu dòch pheá nang Côn thôû nhanh thoùang qua<br />
Meï vôõ oái sôùm, soát tröôùc sanh, dòch oái ñuïc, coù muøi hoâi Vieâm phoåi<br />
Da taåm nhuaän phaân xu Hít phaân xu<br />
Meï tieåu ñöôøng aûnh höôûng toång hôïp surfactant Beänh maøng trong<br />
Treû bò laïnh, stress, beänh lyù khaùc Taêng tieâu thuï Oxy<br />
b) Khaùm laâm saøng:<br />
Thôû nhanh 60 laàn/phuùt. Côn ngöng thôû >20 giaây hoaëc < 20 giaây keøm<br />
nhòp tim giaûm < 100 laàn/phuùt.<br />
Ruùt loõm ngöïc<br />
Phaäp phoàng caùnh muõi<br />
Thôû reân (thì thôû ra)<br />
Tím taùi trung taâm<br />
Ño vaø theo doõi ñoä baõo hoøa Oxy trong maùu (SaO2), giuùp chæ ñònh Oxy<br />
lieäu phaùp vaø söû duïng ñöôïc löu löôïng Oxy toái öu, laø löu löôïng Oxy thaáp<br />
nhaát ñeå ñaït trò soá SaO2 bình thöôøng 90 – 96%.<br />
Suy hoâ haáp SaO2 < 90%<br />
c) Ñeà nghò xeùt nghieäm:<br />
Pheát maùu ngoaïi bieân: neáu nghi nhieãm truøng huyeát<br />
Xquang tim phoåi: giuùp phaùt hieän ñöôïc caùc beänh lyù ñi keøm hay caùc<br />
nguyeân nhaân gaây suy hoâ haáp caáp nhö traøn khí maøng phoåi, traøn dòch<br />
maøng phoåi, vieâm phoåi, dò vaät ñöôøng thôû, vò trí ñaët noäi khí quaûn ñuùng<br />
hay sai.<br />
Khí maùu ñoäng maïch : Khi suy hoâ haáp thaát baïi vôùi thôû Oxy.<br />
<br />
Tìm thaønh phaàn baát thöôøng, pH < 7.25, PaO2 < 50mmHg vaø / hoaëc<br />
PaCO2 > 60mmHg (thoâng khí pheá nang khoâng hieäu quaû).<br />
2. Chaån ñoaùn xaùc ñònh: PaO2 < 50mmHg vaø/ hoaëc PaCO2 > 60mmHg vaø<br />
pH < 7.25.<br />
3. Chaån ñoaùn phaân bieät nguyeân nhaân suy hoâ haáp sô sinh:<br />
Caùc beänh lyù nguy hieåm coù theå chaån ñoaùn nhanh:<br />
Daáu hieäu<br />
Loàng ngöïc caêng phoàng 1<br />
beân keøm pheá aâm giaûm<br />
Buïng loõm, pheá aâm giaûm<br />
1 beân. Tim bò ñaåy leäch<br />
ñoái beân<br />
Buù keøm khoù thôû. Khoùc<br />
hoàng, khoâng khoùc tím<br />
Traøo boït nhieàu ôû muõi,<br />
mieäng<br />
<br />
Caàn laøm<br />
Transilumination, Xquang<br />
phoåi<br />
Xquang phoåi<br />
<br />
Nguyeân nhaân<br />
Traøn khí maøng phoåi<br />
<br />
Ñaët catheter muõi 2 beân:<br />
Khoâng theå ñöa vaøo ñöôïc<br />
Ñaët catheter mieäng–daï<br />
daøy: Khoâng theå ñöa vaøo<br />
vôùi ñoä daøi ño tröôùc<br />
<br />
Tòt muõi sau<br />
<br />
Thoaùt vò hoaønh<br />
<br />
Teo thöïc quaûn keøm doø<br />
thöïc quaûn – khí quaûn<br />
<br />
Chaån ñoaùn phaân bieät caùc nguyeân nhaân suy hoâ haáp thöôøng gaëp ôû treû sô sinh:<br />
Beänh lyù<br />
<br />
Tuoåi thai<br />
<br />
Daáu hieäu<br />
laâm saøng<br />
Suy hoâ haáp sôùm<br />
sau sanh<br />
Loàng ngöïc caêng<br />
phoàng. Nhuoäm<br />
phaân xu da,<br />
moáng, cuoáng roán<br />
Suy hoâ haáp, daáu<br />
hieäu thaàn kinh<br />
<br />
Tieàn caên<br />
saûn khoa<br />
Sanh non <br />
ngaït<br />
Nöôùc oái xanh.<br />
Ngaït. Coù phaân<br />
xu trong oáng<br />
<br />
Beänh maøng<br />
trong<br />
Hít<br />
phaân xu<br />
<br />
Non thaùng<br />
>>ñuû thaùng<br />
Giaø thaùng,<br />
ñuû thaùng<br />
<br />
Ngaït, vieâm<br />
phoåi hít<br />
(oái, maùu)<br />
<br />
Giaø thaùng,<br />
ñuû thaùng<br />
<br />
Vieâm phoåi<br />
<br />
Moïi tuoåi<br />
<br />
Soát/ haï thaân nhieät.<br />
Vaøng da sôùm.<br />
Coâng thöùc maùu:<br />
Baïch caàu<br />
taêng/giaûm<br />
<br />
Vôõ oái sôùm.<br />
Nöôùc oái coù<br />
muøi hoâi. Meï<br />
maéc beänh<br />
nhieãm truøng<br />
<br />
Traøn khí<br />
maøng phoåi<br />
<br />
Ñuû thaùng >><br />
Non thaùng<br />
<br />
Loàng ngöïc caêng<br />
phoàng 1 beân.<br />
Transilumination<br />
<br />
Hít phaân xu.<br />
Ngaït phaûi hoài<br />
söùc hoâ haáp<br />
<br />
Ngaït chu sinh,<br />
ñoâi khi phaûi<br />
giuùp thôû ngay<br />
sau sanh<br />
<br />
Xquang<br />
Löôùi haït, khí<br />
pheá quaûn ñoà<br />
Xeïp xen keõ öù<br />
khí töøng vuøng<br />
<br />
Taêng ñaäm<br />
maïch maùu<br />
phoåi, ñoâi khi<br />
traéng xoùa 2<br />
phoåi<br />
Môø daïng ñoám<br />
vaø/hoaëc khí pheá<br />
quaûn ñoà. Ñoâi<br />
khi khoù phaân<br />
bieät beänh maøng<br />
trong<br />
Raát coù giaù trò<br />
chaån ñoaùn<br />
<br />
Thôû nhanh<br />
thoaùng qua<br />
ôû treû sô sinh<br />
<br />
Ñuû thaùng >><br />
Non thaùng<br />
<br />
Côn ngöng<br />
thôû ôû treû<br />
non thaùng<br />
<br />
Non thaùng<br />
<br />
Thoaùt vò<br />
hoaønh<br />
<br />
Ñuû thaùng >><br />
Non thaùng<br />
<br />
Teo thöïc<br />
quaûn<br />
<br />
Ñuû thaùng<br />
Non thaùng<br />
<br />
Tim baåm<br />
sinh<br />
<br />
Ñuû thaùng<br />
Non thaùng<br />
<br />
(+)<br />
Thôû nhanh. Reân<br />
nheï. Ít gaây suy hoâ<br />
haáp naëng<br />
Côn ngöng thôû ><br />
20 giaây keøm<br />
maïch chaäm<<br />
100laàn/phuùt<br />
Pheá aâm maát 1<br />
beân. Buïng loõm<br />
Suøi boït muõi<br />
mieäng. Khoâng<br />
theå ñaët ñöôïc<br />
thoâng daï daøy<br />
Suy hoâ haáp hieám<br />
khi 60mmHg.<br />
+ Traøn khí maøng phoåi : Thôû NCPAP khi ñaõ daãn löu maøng phoåi.<br />
+ Khoâng thôû NCPAP ôû treû suy hoâ haáp do nguyeân nhaân taïi naõo.<br />
+ Kyõ thuaät tieán haønh: Choïn aùp löïc ban ñaàu thöôøng laø 3 – 4cmH2O (10 –<br />
12lít/phuùt) ôû treû sanh non vaø 4 – 5cmH2O (12 – 13lít/phuùt) ôû treû ñuû<br />
thaùng, FiO2 > 40%. Ñoái vôùi treû ñang tím, neân khôûi ñaàu vôùi FiO2 =<br />
100%, sau ñoù theo doõi moãi 15 phuùt, tuøy theo ñaùp öùng laâm saøng vaø<br />
SaO2 maø giaûm daàn FiO2, moãi laàn 5% caùch khoaûng moãi 30 phuùt, cho<br />
ñeán khi FiO2 ñaït 40%, sau ñoù giaûm daàn aùp löïc moãi laàn 1cmH2O, caùch<br />
quaõng moãi 2 giôø ñeán khi ñaït 3cmH2O. Neáu FiO2 > 60% môùi giöõ ñöôïc<br />
SaO2 > 90% trong khi aùp löïc CPAP coøn thaáp (4cmH2O) thì seõ taêng daàn<br />
aùp löïc moãi laàn 1cmH2O moãi 30 phuùt – 1 giôø.<br />
Ngöng CPAP neáu beänh nhi oån ñònh laâm saøng, caän laâm saøng (khí maùu),<br />
FiO2 < 40% keøm aùp löïc CPAP < 3 cmH2O.<br />
c) Ñieàu trò nguyeân nhaân:<br />
Caùc beänh lyù caàn can thieäp ngoaïi khoa: Thoaùt vò hoaønh, teo thöïc quaûn,<br />
taéc muõi, hoäi chöùng Pierre Robin.<br />
Caùc beänh lyù noäi khoa coù xöû trí ñaëc hieäu:<br />
+ Vieâm phoåi hít phaân xu:<br />
+ Traøn khí maøng phoåi: Traøn khí maøng phoåi + suy hoâ haáp Daãn löu<br />
+ Ngoä ñoäc morphin hoaëc daãn xuaát morphin: Naloxone: 0.1mg/kg/laàn<br />
TM, coù theå laëp laïi sau 30 phuùt neáu suy hoâ haáp chöa caûi thieän (chöa töï<br />
thôû)<br />
+ Côn ngöng thôû ôû treû sanh non: Caffein: 10mg/kg (lieàu cô baûn) duy trì<br />
2.5mg/kg/ngaøy TM hoaëc uoáng. CPAP: Laøm thoâng ñöôøng thôû, kích thích<br />
caùc thuï theå ñöôøng hoâ haáp, taêng trao ñoåi khí<br />
+ Beänh maøng trong: Thôû NCPAP, giuùp thôû.<br />
Surfactant ngoïai sinh.<br />
Choáng vieâm: Dexamethasone: Giaûm phuø neà ñöôøng daãn khí<br />
0.25mg/kg/lieàu moãi 12 giôø.<br />
3. Xöû trí tieáp theo:<br />
a) Caûi thieän löu löôïng maùu ñeán phoåi:<br />
- Soác: Boài hoøan theå tích tuaàn hoaøn (dung dòch ñieän giaûi, ñaïi phaân töû) 10 –<br />
20ml/kg/giôø<br />
- Hct < 35% coù chæ ñònh truyeàn maùu ôû treû sô sinh suy hoâ haáp.<br />
<br />
Hct > 65% (maùu tónh maïch): ña hoàng caàu ñoä nhôùt maùu taêng taéc<br />
mao maïch phoåi Suy hoâ haáp: coù chæ ñònh thay maùu 1 phaàn.<br />
- Toan chuyeån hoùa naëng (pH < 7.2): chæ buø Bicarbonate khi coù toan<br />
chuyeån hoùa naëng vaø khoâng keøm toan hoâ haáp.<br />
b) Giaûm tieâu thuï Oxy:<br />
Ñaûm baûo moâi tröôøng nhieät ñoä thích hôïp.<br />
Cung caáp Oxy aåm aám<br />
Cung caáp ñuû naêng löôïng (50 – 100 kcal/kg/ngaøy).<br />
c) Khaùng sinh: khi suy hoâ haáp keøm vôõ oái sôùm, nöôùc oái hoâi, meï soát tröôùc sanh<br />
hoaëc khoù phaân bieät giöõa vieâm phoåi vôùi caùc nguyeân nhaân khaùc. Choïn<br />
loaïi khaùng sinh phoå roäng.<br />
d) Thuoác hoã trôï hoâ haáp:<br />
Khí dung: Natrichlorure 0.9% hoaëc Salbutamol moãi 6 giôø, ñeå laøm loaõng<br />
ñaøm.<br />
Vaán ñeà<br />
CPAP laø phöông phaùp hoã trôï hoâ haáp coù hieäu quaû<br />
ôû treû sô sinh<br />
Caffein coù taùc duïng ngang baèng vaø ít taùc duïng<br />
phuï hôn Theophyllin trong ñieàu trò côn ngöng<br />
thôû sô sinh<br />
Chöùng côù cho thaáy khoâng neân söû duïng Caffein<br />
hay Theophyllin nhaèm muïc ñích phoøng ngöøa<br />
côn ngöng thôû ôû treû sô sinh non thaùng vì khoâng<br />
coù hieäu quaû<br />
<br />
Möùc ñoä chöùng côù<br />
I<br />
Cochrane 2000<br />
I<br />
Cochrane 2000<br />
I<br />
Cochrane 2000<br />
<br />