Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Global Economic Slowdown
2001-2002 and Its Implications
David Dapice 1 Dòch: T. Quaân & L. Haï
H. Ñính: X. Thaønh
Suy thoaùi kinh teá toaøn caàu vaø yù nghóa cuûa noù
David Dapice
1. Tình hình hieän nay: Myõ vaø Nhaät ñang bò suy thoaùi, coøn Lieân minh chaâu AÂu
(EU) taêng tröôûng gaàn ôû möùc zero. Nhöõng nöôùc giaøu ñaõ töøng coù tæ leä taêng
tröôûng GDP theo giaù coá ñònh ñaït 3-4% trong naêm 1999 vaø 2000 seõ taêng
tröôûng chæ khoaûng 1%/naêm trong naêm 2001 vaø 2002.
2. Haàu heát nhöõng nhaø döï baùo ñeàu kyø voïng tình hình seõ xoay chuyeån vaøo cuoái
naêm nay, sau ñoù laø hoài phuïc ñoâi chuùt. Döï kieán taêng tröôûng seõ chaäm hôn
nhöõng laàn hoài phuïc trong quaù khöù, nhöng treân möùc taêng tröôûng theo xu
höôùng daøi haïn khoaûng 2-3%/naêm cuûa caùc nöôùc giaøu.
3. Nhöõng lyù do ñeå hy voïng kinh teá hoài phuïc bao goàm caùc chính saùch tieàn teä vaø
ngaân saùch môû roäng vôùi möùc ñoä lôùn ôû Myõ, haøng toàn kho giaûm ñaùng keå, giaù
daàu thaáp hôn (coù taùc ñoäng gioáng nhö giaûm thueá), vaø nhieàu ngaønh chuû choát
ñaõ coù nhöõng daáu hieäu hoài phuïc ban ñaàu.
4. Nhöõng lyù do ñeå döï kieán kinh teá hoài phuïc chaäm bao goàm möùc vay nôï cao cuûa
caùc coâng ty cuõng nhö caùc hoä gia ñình ôû Myõ, phaûn öùng chính saùch chaäm chaïp
cuûa EU veà caû chính saùch tieàn teä laãn chính saùch cô caáu, vaø nhieàu khoù khaên
vaãn coøn tieáp dieãn ôû Nhaät. Ñaèng sau taát caû nhöõng yeáu toá naøy laø söï thay ñoåi
daân soá daøi haïn trong ñoù tæ leä sinh saûn thaáp cuõng laøm giaûm tæ leä taêng tröôûng
löïc löôïng lao ñoäng trong töông lai tröø phi löôïng daân nhaäp cö taêng leân.
5. Ñoái vôùi Vieät Nam, taùc ñoäng chính cuûa nhöõng bieán ñoäng kinh teá toaøn caàu theå
hieän ôû kim ngaïch xuaát khaåu. Moät neàn kinh teá theá giôùi bò suy thoaùi seõ aûnh
höôûng ñeán giaù nguyeân vaät lieäu vaø chuû yeáu saûn löôïng haøng coâng nghieäp cheá
bieán. Tham khaûo baûng soá lieäu cuoái baøi: baûng naøy moâ taû möùc taêng tröôûng
GDP vaø thöông maïi kyø voïng ruùt ra töø moät nghieân cöùu gaàn ñaây cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi. Duø sao ñi nöõa, neáu nhöõng döï ñoaùn töø caùc nguoàn ñaùng tin caäy
laø ñuùng, thì thöông maïi seõ baét ñaàu taêng tröôûng bình thöôøng vaøo naêm 2003,
sau moät naêm 2002 keùm coûi nhöng coù chieàu höôùng caûi thieän.
6. Moät taùc ñoäng lôùn khaùc cuûa nhöõng bieán ñoäng kinh teá toaøn caàu laø taùc ñoäng ñoái
vôùi caùc doøng voán ngaén haïn, chaúng haïn nhö caùc khoaûn cho vay cuûa ngaân
haøng. Nhöõng doøng voán naøy khoâng quan troïng laém ñoái vôùi Vieät Nam. Thöïc
ra phaàn lôùn caùc khoaûn tieàn tieát kieäm ôû caùc ngaân haøng Vieät Nam ñöôïc gôûi ôû
caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi do caùc vaán ñeà khoù khaên veà cô caáu trong vieäc bieán
nhöõng nguoàn tieát kieäm noäi ñòa thaønh nhöõng khoaûn cho vay. Nhöõng nguoàn
voán chính cuûa Vieät Nam laø tieàn töø nöôùc ngoaøi gôûi veà, ODA vaø FDI. Nhöõng
nguoàn naøy ñeàu khoâng phuï thuoäc quaù nhieàu vaøo moâi tröôøng kinh teá chung.
Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Global Economic Slowdown
2001-2002 and Its Implications
David Dapice 2 Dòch: T. Quaân & L. Haï
H. Ñính: X. Thaønh
Ví duï, caùc doøng voán FDI ñoå vaøo caùc nöôùc keùm phaùt trieån vaãn ôû möùc khoaûng
150 tæ ñoâ-la moãi naêm trong giai ñoaïn 1995-2001.
7. Caùc doøng voán FDI ñoå vaøo Vieät Nam phuï thuoäc nhieàu vaøo moâi tröôøng ñaàu tö
noäi ñòa vaø caùc hieäp ñònh mang laïi khaû naêng tieáp caän thò tröôøng (chaúng haïn
Hieäp ñònh Thöông maïi Vieät-Myõ) hôn laø phuï thuoäc vaøo nhöõng bieán ñoäng
kinh teá toaøn caàu. Caùc doøng voán ODA phuï thuoäc nhieàu vaøo khaû naêng giaûi
ngaân caùc khoaûn vieän trôï ñaõ ñöôïc cam keát hôn laø phuï thuoäc vaøo khaû naêng
cuûa caùc nöôùc giaøu trong vieäc cho vay ôû caùc möùc hieän taïi.
8. Tuy nhieân, xöa nay nhöõng nhaø döï baùo khoâng gioûi laém trong vieäc tieân ñoaùn
nhöõng böôùc ngoaët, maëc duø hoï khaù gioûi trong vieäc tieân ñoaùn caùc xu höôùng
phaùt trieån. Thoâng thöôøng seõ höõu ích hôn neáu suy nghó moät caùch chieán löôïc
vaø xaùc ñònh nhöõng keát quaû khaû dó vaø tính xaùc suaát cuûa moãi keát quaû nhö theá.
Ñieàu naøy seõ giuùp coù keá hoaïch döï phoøng vaø hieåu roõ hôn veà khaû naêng xaûy ra
cuûa baát cöù khoù khaên hay tình hình cuï theå naøo.
9. Taïi thôøi ñieåm naøy cuõng nhö noùi chung trong caùc giai ñoaïn khaùc, nhöõng bieán
ñoäng kinh teá ngaén haïn coù taùc ñoäng ôû caáp ñoä doanh nghieäp nhieàu hôn laø ôû
caáp ñoä chính phuû. Ngoaïi tröø thay ñoåi tæ giaù hoái ñoaùi, khoù maø duøng chính
saùch tieàn teä do coù nhöõng khoù khaên veà cô caáu trong vieäc cho vay, vaø khoù maø
chi tieâu nhieàu hôn nöõa khi vieän trôï hieän taïi khoâng deã daøng chi tieâu nhö ñaõ
cam keát. Nhö vaäy, khaû naêng cuûa chính phuû trong vieäc gaây aûnh höôûng ñeán
neàn kinh teá vó moâ laø raát haïn cheá, maëc duø chính phuû coù theå coù nhöõng chính
saùch phuø hôïp tröôùc thieân tai luõ luït, hay söï giaûm giaù cuûa moät maët haøng naøo
ñoù, v.v…
10. Moät moái lo ngaïi quan troïng hôn ñoái vôùi chính saùch cuûa chính phuû coù lieân
quan ñeán tình hình daøi haïn cuûa neàn kinh teá theá giôùi. Neáu taêng tröôûng theo
ñònh höôùng xuaát khaåu ñöôïc xem laø chieán löôïc chính, thì chuyeän gì coù theå
khoâng oån trong voøng 10-20 naêm tôùi? Coù theå coù boán vaán ñeà sau:
a. Chuû nghóa baûo hoä ngaám ngaàm.
b. Söï phaùt trieån cuûa caùc khoái thöông maïi rieâng bieät.
c. Xaùo troän kinh teá vó moâ ñöôïc ñaùnh daáu bôûi söï phaù giaù ñeå caïnh tranh.
d. Söï gia taêng cuûa chuû nghóa khuûng boá hay nhöõng bieán ñoäng do caùc cuù
soác daàu löûa gaây ra.
11. Chuû nghóa baûo hoä ngaám ngaàm aùm chæ ñeán nhöõng bieän phaùp cuûa caùc quoác gia
can thieäp vaøo haøng xuaát khaåu cuûa caùc quoác gia khaùc, ngay caû khi nhöõng
bieän phaùp ñoù laø hôïp leä chieáu theo nhöõng quy ñònh thöông maïi hieän thôøi.
Nhöõng tranh chaáp veà vieäc daùn nhaõn caù basan/caù tra laø moät ví duï. Nhöõng
bieän phaùp khaùc coù theå laø tröøng phaït choáng baùn phaù giaù, aùp duïng caùc quy
Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Global Economic Slowdown
2001-2002 and Its Implications
David Dapice 3 Dòch: T. Quaân & L. Haï
H. Ñính: X. Thaønh
ñònh veà y teá hay an toaøn (thaäm chí cho tôùi giôø Phaùp vaãn khoâng cho nhaäp
khaåu baát cöù thòt boø naøo cuûa Anh!) ñeå ngaên chaën caïnh tranh, aùp ñaët nhöõng
tieâu chuaån lao ñoäng, caùc möùc löông toái thieåu cao vaø khoâng thích hôïp.
Nhöõng bieän phaùp naøy hieän ñaõ toàn taïi vaø coù khaû naêng gaây ra baát hoøa. Vaán ñeà
laø chuùng coøn coù theå trôû neân teä haïi hôn neáu theá giôùi rôi vaøo moät giai ñoaïn
taêng tröôûng chaäm keùo daøi.
12. EU ñang trong quaù trình môû roäng sang Ñoâng AÂu vaø cuoái cuøng coù theå bao goàm
caû Thoå Nhó kyø, cuøng vôùi moät vaøi nöôùc chaâu Phi trong khu vöïc thöông maïi cuûa
mình. Myõ ñaõ laø moät thaønh vieân cuûa NAFTA vaø coù khaû naêng seõ môû roäng hieäp
öôùc naøy ñeå bao goàm taát caû caùc nöôùc naèm ôû Taây baùn caàu. Vieät Nam laø moät
thaønh vieân cuûa AFTA nhöng ñoù laø moät hieäp öôùc coøn yeáu. Nhaät khoâng phaûi laø
moät nöôùc nhaäp khaåu naêng ñoäng; Trung Quoác muoán coù moät khu vöïc thöông
maïi töï do vôùi ASEAN, nhöng ñieàu naøy seõ gaëp phaûi nhieàu söï trì hoaõn vaø coøn
nhieàu ñieàu chöa chaéc chaén. Coù khaû naêng Vieät Nam coù theå bò gaït ra khoûi thò
tröôøng EU vaø Myõ, ít nhaát laø so vôùi caùc quoác gia ñang phaùt trieån khaùc ôû chaâu
Myõ La tinh vaø chaâu Phi. Caùch toát nhaát ñeå choáng laïi ñieàu naøy laø thuyeát phuïc
Trung Quoác cuøng vôùi caùc quoác gia chaâu AÙ khaùc yeâu caàu Myõ vaø EU thöïc hieän
caùc bieän phaùp môû cöûa thò tröôøng cuûa hoï. Tuy nhieân vieäc môû cöûa thò tröôøng cuûa
hai nöôùc naøy phaûi ñöôïc ñaùp laïi baèng vieäc môû cöûa thöông maïi cuûa caùc nöôùc
chaâu AÙ. Ñaây coù theå laø moät quaù trình khoù khaên.
13. Nhaät ñaõ baét ñaàu giaûm giaù ñoàng yeân töø 116 leân 132 yeân cho 1 ñoâla trong naêm
vöøa qua. ÔÛ möùc khoaûng 140 yeân/USD, coù khaû naêng caû Haøn quoác vaø Ñaøi Loan
ñeàu seõ coù haønh ñoäng giaûm giaù tieàn teä cuûa hoï. ÔÛ möùc 140-150 yeân/USD, Trung
quoác raát coù theå seõ coù haønh ñoäng töông töï. Nhöõng bieän phaùp phaù giaù ñeå caïnh
tranh naøy taïo ra tình hình khoâng chaéc chaén veà lôïi theá caïnh tranh thöïc vaø keát
cuoäc seõ laøm haïi nhieàu hôn laø laøm lôïi. Chuùng coù theå taïo ra söï baát oån trong toaøn
boä khu vöïc chaâu AÙ. Neáu nhö chuùng coù taùc ñoäng khieán Trung Quoác xem xeùt laïi
vò theá cuûa mình trong WTO, ñoù seõ laø moät söï dòch chuyeån quan troïng trong neàn
thöông maïi theá giôùi.
14. Söï gia taêng cuûa chuû nghóa khuûng boá (ví duï nhö bom phoùng xaï nguy hieåm
trong caùc coâng-ten-nô) seõ laøm gia taêng ñaùng keå chi phí kieåm tra vaø coù vai troø
gioáng nhö moät möùc gia taêng lôùn veà thueá quan, töø ñoù laøm chaäm hoaëc ñaûo
ngöôïc söï taêng tröôûng cuûa thöông maïi theá giôùi. Noù cuõng seõ khieán cho nhöõng
muïc tieâu “deã bò taán coâng” nhö ñaäp nöôùc, nhaø maùy loïc daàu hay nhaø maùy haït
nhaân phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp an ninh cao hoaëc phaûi gôõ boû. Moät hình thaùi
khaùc cuûa kòch baûn naøy laø moät loaït nhöõng chính phuû cöïc ñoan leân naém quyeàn ôû
Trung Ñoâng vaø ñaåy giaù daàu leân caùc möùc raát cao khieán gaây ra moät cuoäc suy
thoaùi treân toaøn caàu.
15. Xeùt veà maët xaùc suaát xaûy ra, ba tröôøng hôïp ñaàu tieân coù theå xaûy ra ôû moät möùc
ñoä naøo ñoù. Vaán ñeà laø chuùng seõ nghieâm troïng ñeán möùc naøo. Söï ngaám ngaàm
Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Global Economic Slowdown
2001-2002 and Its Implications
David Dapice 4 Dòch: T. Quaân & L. Haï
H. Ñính: X. Thaønh
xuaát hieän cuûa chuû nghóa baûo hoä coù theå seõ gaây ra nhöõng khoù chòu nhöng ôû möùc
ñoä nheï. Vieäc thieát laäp caùc khu vöïc thöông maïi ñoøi hoûi phaûi coù ngoaïi giao vaø
thöông löôïng, nhöng chuùng khoâng laøm suy yeáu ñeán nhöõng lôïi theá caïnh tranh
thöïc cuûa chaâu AÙ. Söï xaùo troän tieàn teä hieän ñaõ coù maët vaø töông ñoái coù khaû naêng
seõ trôû neân toài teä hôn. Khaû naêng gia taêng chuû nghóa khuûng boá laø thaáp nhöng
khoâng phaûi baèng 0.
16. Nhìn chung, khaû naêng xaûy ra khuynh höôùng taêng tröôûng xuaát khaåu laø 60%, vaø
Vieät Nam seõ coù ñuû khaû naêng tieáp caän ñöôïc caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi. Khaû
naêng söï vieäc seõ dieãn ra toát hôn hay toài teä hôn moät chuùt so vôùi xu höôùng ñaõ moâ
taû laø 30%, nhöng khoâng tôùi möùc phaûi caàn ñeán moät chieán löôïc phaùt trieån khaùc.
Khaû naêng ngoaïi thöông taêng tröôûng chaäm laø 10% vaø ñaây laø tröôøng hôïp ñoøi hoûi
phaûi xem xeùt laïi chieán löôïc phaùt trieån. Tuy nhieân, vôùi quy moâ kim ngaïch haøng
xuaát khaåu coâng nghieäp cheá bieán cuûa Vieät Nam (5 tæ USD trong moät thò tröôøng
theá giôùi giaù trò 5000 tæ USD), coù theå toác ñoä taêng tröôûng nhanh cuûa Vieät Nam seõ
tieáp tuïc trong theâm hai thaäp nieân nöõa tröôùc khi haøng xuaát khaåu cheá bieán cuûa
Vieät Nam ñaït ngang baèng möùc cuûa Xingapo. Nhö vaäy, ngay caû khi taêng
tröôûng xuaát khaåu treân toaøn caàu chaäm laïi, thì Vieät Nam vaãn seõ khoâng bò taùc
ñoäng nhieàu do quy moâ coøn nhoû.
Döï baùo taêng tröôûng GDP vaø taêng tröôûng xuaát khaåu ñeán naêm 2003
2000 2001 2002 2003
Taêng tröôûng GDP:
Caùc nöôùc giaøu 3,4% 0,9% 1,1% 3,5%
Caùc nöôùc ñang phaùt trieån ôû Ñoâng AÙ 7,5% 4,6% 4,9% 6,8%
(trong ñoù, 5 nöôùc bò khuûng hoaûng) 7,1% 2,3% 3,4% 5,4%
Taát caû caùc nöôùc ñang phaùt trieån 5,5% 2,9% 3,7% 5,2%
Taêng tröôûng kim ngaïch xuaát khaåu:
Theá giôùi 13,5% 0,3% 3,7% 10,3%
Caùc nöôùc ñang phaùt trieån ôû Ñoâng AÙ 25,5% 0,5% 6,4% 11,5%
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi, 12 / 2001, Vieãn caûnh cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån.
“Naêm nöôùc bò khuûng hoaûng” laø Haøn Quoác, Philippines, Thaùi Lan, Malaysia vaø Indonesia.