TÁC ĐỘNG CỦA THIÊN TAI ĐẾN SỨC KHOẺ VÀ MÔI TRƯỜNG

Chia sẻ: Vu Liem | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

139
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

MỤC TIÊU: Sau bài học sinh viên có khả năng: - Trình bày được định nghĩa và phân loại của thiên tai môi trường ảnh hưởng đến sức khoẻ - Trình bày được tác động của thiên tai đến sức khoẻ con người và môi trường. - Trình bày được một số chiến lược cơ bản nhằm hạn chế hậu quả của thiên tai và thảm hoạ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TÁC ĐỘNG CỦA THIÊN TAI ĐẾN SỨC KHOẺ VÀ MÔI TRƯỜNG

thiªn tai t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ vµ m«i trêng Môc tiªu: Sau bµi häc sinh viªn cã kh¶ n¨ng: - Tr×nh bµy ®îc ®Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i cña thiªn tai m«i tr êng ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ Tr×nh bµy ®îc t¸c ®éng cña thiªn tai ®Õn søc khoÎ con ng êi vµ m«i - trêng. - Tr×nh bµy ®îc mét sè chiÕn lîc c¬ b¶n nh»m h¹n chÕ hËu qu¶ cña thiªn tai vµ th¶m ho¹ 1. §Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i Thiªn tai lµ c¸c hiÖn tîng bÊt thêng lín cña m«i trêng (nh b·o lôt, - ®éng ®Êt, nói löa phun trµo, s¹t lë ®Êt, h¹n h¸n,...) t¸c ®éng ®Õn m«i trêng vµ tõ ®ã g©y t¸c h¹i lín ®Õn tµi chÝnh, ph¸ huû m«i tr êng vµ ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ. Thiªn tai lµ t×nh tr¹ng khÈn cÊp ®e do¹ sù ph¸t triÓn vµ søc khoÎ - cña céng ®ång nhÊt thiÕt ph¶i cã sù hç trî vµ gióp ®ì cña quèc gia hoÆc quèc tÕ. Mét thiªn tai hoÆc th¶m ho¹ nhÊt thiÕt ph¶i héi ®ñ mét sè tiªu - chuÈn sau: Cã sè lîng lín ngêi chÕt vµ bÞ th¬ng hoÆc ¶nh bÞ ¶nh hëng - M«i trêng bÞ tµn ph¸ hoÆc bÞ « nhiÔm nÆng nÒ - Tuyªn bè t×nh tr¹ng khÈn cÊp cña quèc gia vµ kªu gäi sù gióp - ®ì cña quèc tÕ 2. Ph©n lo¹i thiªn tai vµ nguyªn nh©n
§éng ®Êt: lµ hËu qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¶n øng trong t©m tr¸i ®Êt vµ - tõ ®ã t¹o ra nh÷ng xung ®éng lín theo chiÒu l¾c trªn mÆt tr¸i ®Êt vµ tõ ®ã ph¸ huû nh÷ng c«ng tr×nh trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt hoÆc g©y nªn nh÷ng hiÖn tîng nøt gÉy cña c¸c tÇng ®Þa chÊt d íi ®¸y biÓn g©y nªn nh÷ng trËn sãng thÇn nh trËn sãng thÇn Tsunami n¨m 2004. Nói löa phun trµo còng lµ do hiÖn t îng ph¶n øng trong lßng tr¸i ®Êt - g©y nªn t×nh tr¹ng nói löa phun dßng nham th¹ch nãng tíi hµng ngh×n ®é ph¸ huû c¸c c«ng tr×nh trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt vµ g©y « nhiÔm m«i trêng. Nh÷ng vïng cã nhiÒu nói löa t¸i ho¹t ®éng ë NhËt B¶n, Philippin vµ Mü La tinh. B·o: b·o ®îc h×nh thµnh do sù chªnh lÖch ¸p xuÊt cña kh«ng khÝ - gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau vµ thêng lµ ë ngoµi biÓn kh¬i. Hµng n¨m trªn thÕ giíi cã hµng tr¨m c¬n b·o ®îc h×nh thµnh vµ ®æ vµo c¸c quèc gia. C¸c c¬n b·o thêng kÌm theo ma lín nªn t¸c dông ph¸ huû rÊt lín võa bÞ ph¸ huû bëi søc giã m¹nh võa chÞu sù ph¸ huû cña lò lôt. Khu vùc chÞu nhiÒu b·o nhÊt lµ khu vùc c¸c quèc gia ven biÓn nh ViÖt Nam, B¨ng la ®Ðt, Philippin, Indonesia, Mü vµ c¸c quèc gia thuéc ch©u Mü La tinh. Lò lôt: thêng lµ hËu qu¶ cña b·o vµ nh÷ng trËn m a lín trªn thîng - nguån. Cïng víi viÖc ph¸ rõng, khai th¸c gç bõa b·i cµng lµm t¨ng c - êng ®é cña c¸c c¬n lò. B·o tuyÕt /sôt lë tuyÕt: thêng x¶y ra ë c¸c níc khu vùc ch©u ¢u vµ - mét sè bang cña níc Mü. Nh÷ng khu vùc díi c¸c ch©n nói thêng hay gÆp vµ søc tµn ph¸ kh«ng lín vµ khu tró trªn ph¹m vi nhá. B·o c¸t: thêng xÈy ra ë c¸c níc ven xa m¹c nh ë ch©u Phi vµ c¸c níc - Trung §«ng. B·o c¸t tuy kh«ng cã søc ph¸ huû lín nh ng g©y ¶nh h- ëng lín ®Õn søc khoÎ vµ t¸c ®éng ®Õn m«i trêng. Ch¸y rõng: ngoµi nguyªn nh©n do con ngêi th× ch¸y rõng tù nhiªn - còng x¶y ra thêng xuyªn do h¹n h¸n, nhiÖt ®é m«i tr êng t¨ng cao vµ c¸c hiÖn tîng tù nhiªn kh¸c nh sÐt ®¸nh vµ c¸c hiÖn tîng tù nhiªn kh¸c cã thÓ lµm ch¸y rõng. Ch¸y rõng x¶y ra nhiÒu trong nh÷ng n¨m võa qua ë c¸c níc óc, Mü, Indonesia vµ Malaysia trªn qui m«
lín. ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m võa qua còng co nhiÒu vô ch¸y rõng chñ yÕu g©y thiÖy h¹i tµi nguyªn vµ « nhiÔm m«i tr êng. S¹t lë ®Êt: nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do m a to vµ ma trong thêi gian - dµi ë nh÷ng khu vùc nói ®Êt hoÆc nói ®Êt lÉn ®¸. S¹t lë ®Êt c¸ch ®©y vµi n¨m ë Philipin ®· ch«n vïi c¶ lµng d íi ch©n nói lµm hµng ngh×n ngêi chÕt. H¹n h¸n: x¶y ra ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi nh ng thêng x¶y ra ë c¸c níc - ven xa m¹c Xahara vµ Trung §«ng. Cïng víi sù nãng lªn cña toµn cÇu, h¹n h¸n ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ g©y ¶nh h ëng ®Õn mïa mµng vµ tõ ®ã g©y nªn c¸c n¹n ®ãi cho c¸c quèc gia nµy. C«n trïng: nh÷ng lo¹i c«n trïng nh s©u bä, ch©u chÊu, bím,... thêng - g©y t¸c h¹i ®Õn mïa mµng vµ tõ ®ã g©y ra c¸c n¹n ®ãi nh ë ch©u Phi. T×nh tr¹ng nãng lªn cña tr¸i ®Êt: ®©y lµ mét vÊn ®Ò toµn cÇu. - Nguyªn nh©n g©y ra lµ do khÝ th¶i do ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t g©y ra. Chñ yÕu c¸c lo¹i khÝ th¶i nµy lµ CO, CO 2 vµ SO2,... Nh÷ng khÝ th¶i nµy g©y nªn hiÖn tîng thñng tÇng Ozon vµ g©y hiÖu øng nhµ kÝnh lµm t¨ng nhiÖt ®é cña tr¸i ®Êt. Tr¸i ®Êt nãng lªn g©y tan b¨ng vµ g©y ngËp lôt c¸c vïng ven biÓn. Tãm l¹i nguyªn nh©n cña thiªn tai lµ do nguyªn nh©n do qu¸ tr×nh t¸i t¹o vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña tr¸i ®Êt còng nh do hËu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, sinh ho¹t lµm ph¸ huû sù c©n b»ng sinh th¸i vµ tõ ®ã g©y nªn c¸c thiªn tai. Nh÷ng hiÖn t îng ®éng ®Êt, nói löa phun trµo, b·o tuyÕt, b·o c¸t vµ mét sè lò lôt lµ do tù nhiªn g©y ra mµ kh«ng cã vai trß cña con ngêi. Nhng mét sè thiªn tai kh¸c nh lôt léi, h¹n h¸n, sù nãng lªn cña tr¸i ®Êt, biÕn ®æi khÝ hËu,... th× l¹i cã vai trß rÊt lín cña con ng êi nh ph¸ rõng, khÝ th¶i lµm « nhiÔm m«i trêng. 3. T¸c h¹i cña thiªn tai vµ th¶m ho¹ 3.1. Trªn thÕ giíi 3.1.1. T¸c h¹i ®Õn søc khoÎ con ngêi
T¸c h¹i ®Õn søc khoÎ cña con ngêi do thiªn t¹i ®îc ®¸nh gi¸ bëi 3 tiªu - chÝ c¬ b¶n: sè ngêi chÕt, sè ngêi bÞ th¬ng vµ sè ngêi bÞ ¶nh h- ëng ngay sau thiªn tai. B¶n th©n thiªn tai cã thÓ g©y t¸c h¹i trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ con - ngêi nh g©y tö vong hoÆc th¬ng tÝch nhng thiªn tai còng cã thÓ g©y t¸c h¹i gi¸n tiÕp ®Õn søc khoÎ nh lµm mÊt mïa g©y thiÕu ®ãi hoÆc sau thiªn tai lµ dÞch bÖnh ®i kÌm vµ tõ ®ã g©y tö vong hoÆc tµn phÕ. Thiªn tai lµ mèi ®e do¹ lín ®èi víi søc khoÎ con ngêi, trong 20 n¨m - trë l¹i ®©y (1990-2010) thiªn tai ®· lµm chÕt hµng triÖu ng êi vµ sè ngêi m¾c bÖnh, th¬ng tÝch vµ bÞ ¶nh hëng cßn cao h¬n gÊp nhiÒu lÇn. Sè ngêi chÕt vµ mÊt tÝch trªn thÕ giíi tõ 1991-2000 (ngh×n ng êi) Chỉ tính trong 1 thập kỷ 1991-2000, hàng năm số người chết và mất tích - trên thế giới dao động từ trên 20 ngàn đến trên 130 ngàn người. Số người bị ảnh hưởng hàng năm cũng dao động từ hàng chục triệu người đến hàng trăm triệu người. C¬n sãng thÇn Tsunami ngµy 26/12/2004 x¶y ra trªn biÓn Th¸i - B×nh D¬ng lµm sãng biÓn d©ng cao hµng chôc mÐt trµn vµo bê
biÓn c¸c níc Indonesia, Srilanka, Th¸i Lan vµ mét sè níc l©n cËn lµm chÕt 230.000 ngêi vµ hµng chôc triÖu ngêi bÞ ¶nh hëng do hËu qu¶ cña c¬n sãng thÇn nµy. TrËn ®éng ®Êt ë Haiti ngµy 13/1/2010 víi ®Þa chÊn 7,8 ®é Richter - ®· ph¸ huû gÇn nh toµn bé thñ ®« cña Haiti, lµm chÕt 200.000 ng êi vµ hµng triÖu ngêi bÞ ¶nh hëng do bÞ th¬ng còng nh do t¸c h¹i cña bÖnh dÞch, thiÕu dinh dìng vµ « nhiÔm m«i trêng. Trận động đất 7,8 độ Richter hôm 12/5/2008 đã tàn phá một ph ần lớn - của tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc. Nhiều trường học, công sở và nhà ở sập xuống khiến tổng số người thiệt mạng đã lên đến 10.000 người. 3.1.2. T¸c h¹i ®Õn cña c¶i vËt chÊt Tæn thÊt vÒ kinh tÕ, kÓ c¶ cë së h¹ tÇng, ® ßng x¸ bÞ ph¸ huû, - mïa mµng thÊt b¸t trong giai ®o¹n 1991-2000 íc tÝnh tíi gÇn ngh×n tØ ®« la Mü. Ch©u ¸ lµ ch©u lôc høng chÞu thiªn tai nhiÒu nhÊt so víi tÊt c¶ c¸c ch©u lôc kh¸c vµ ViÖt Nam lµ mét trong sè 10 n íc bÞ thiªn tai tµn ph¸ nÆng nÒ nhÊt trªn thÕ giíi. ThiÖt hai do thiªn tai trªn thÕ giíi 1991-2000 (tû ®« la) 3.1.3. T¸c h¹i ®Õn m«i trêng
C¸c thiªn tai th¶m ho¹ th êng g©y t¸c h¹i rÊt lín ®Õn m«i trêng nh - g©y « nhiÔm m«i trêng rÊt nÆng nÒ nh c¸c trËn b·o lôt, ®éng ®Êt, ch¸y rõng vµ nói löa phun. Th«ng thêng sau c¸c thiªn tai th× cÇn ph¶i mÊt tõ vµi n¨m ®Õn - hµng chôc n¨m m«i trêng míi hoµn nguyªn l¹i tr¹ng th¸i ban ®Çu tríc khi cã thiªn tai. 3.2. T×nh h×nh thiªn tai ë ViÖt Nam 3.2.1. B·o B·o thêng x¶y ra ë vïng bê biÓn ViÖt Nam vµ th êng g©y lò lôt - nghiªm träng. Trong vßng 14 n¨m (1979 - 1993) cã tíi 73 c¬n b·o lín. Trung b×nh ®· ®æ bé vµo ViÖt Nam. Giai ®oµn gÇn ®©y nhÊt lµ tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y, tÝnh trung b×nh mçi n¨m cã 5 trËn b·o trë lªn. B·o thêng ®æ bé vµo vïng duyªn h¶i miÒn Trung vµ ®«ng b»ng - s«ng Hång. C¸c tØnh thêng ph¶i høng chÞu nh÷ng trËn b·o lín gåm HuÕ, §µ N½ng, Phó Yªn, Kh¸nh Hoµ, B×nh §Þnh, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn (thuéc vïng duyªn h¶i miÒn Trung) vµ Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, Nam §Þnh (thuéc §B s«ng Hång). Nh÷ng tæn thÊt vÒ ngêi vµ cña do mét sè trËn b·o lín ë mét sè - tØnh miÒn Trung lµ rÊt lín. Hµng n¨m t¹i ViÖt Nam cã tõ hµng chôc ®Õn hµng tr¨m ngêi bÞ chÕt vµ hµng ngµn ng êi bÞ th¬ng vµ sè ngêi bÞ ¶nh hëng nh mÊt chç ë, thiÕu ¨n cßn cao h¬n rÊt nhiÒu. C¬n b·o n¨m 1999 ®æ vµo miÒn Trung víi ma lín ®· lµm chÕt - h¬n 300 ngêi vµ hµng tr¨m ngêi vµ ngËp lôt cho nhiÒu tØnh miÒn Trung, ®Æc biÖt lµ tØnh Thõa thiªn – HuÕ. §iÓn h×nh lµ c¬n b·o Ketsana víi cÊp giã 11 vµ giËt trªn 11 ®é - g©y ma lín trªn 12 tØnh tõ miÕn b¾c vµo miÒn Trung ®· lµm ¶nh hëng ®Õn 3 triÖu ngêi, 102 ngêi chÕt vµ mÊt tÝch, 81 ng êi bÞ th¬ng. B·o còng ®· lµm ph¸ huû toµn bé 6000 ng«i nhµ, lµm h háng 163000 c«ng tr×nh vµ 14000 hec ta lóa. ThiÖt h¹i vÒ tµi s¶n lªn tíi 120 triÖu ®« la Mü.
B·o kh«ng chØ g©y thiÖt h¹i vÒ ng êi vµ cña, ph¸ ho¹i c¸c c¬ së y - tÕ, hÖ thèng cÊp níc vµ c«ng tr×nh vÖ sinh mµ cßn ph¸ ho¹i mïa mµng g©p c¶nh ®ãi nghÌo. Vïng duyªn h¶i miÒn Trung chÞu ttán thÊt nÆng nÒ nhÊt. Trong 6 n¨m tõ 1993 ®Õn 1998, cã h¬n 30% sè x· mÊt h¬n 10% mïa mµng. 3.2.2. Lò lôt Lò lôt lµ mét trong nh÷ng thiªn tai träng nhÊt g©y ¶nh h ëng tíi - søc khoÎ vµ ph¸ huû c¸c c¬ së dÞch vô y tÕ, c¬ së h¹ tÇng vµ mïa mµng ë ViÖt Nam. - Tõ n¨m 1994 - 1997 kho¶ng 40% sè x· trªn c¶ níc bÞ mÊt mïa (tõ 10% trë lªn) do lò lôt. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long thêng bÞ lò lôt g©y mÊt mïa. 3.2.3. H¹n h¸n - H¹n h¸n lµ mét trong nh÷ng th¶m ho¹ g©y t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ nh©n d©n do mïa mµng bÞ thÊt b¸t. N¨m 1998, c¸c tØnh T©y Nguyªn nh §ak Lak, Kom Tum, Gia Lai - bÞ h¹n h¸n nÆng nÒ víi 82% sè x· bÞ mÊt mïa tõ 10% trë lªn. N¨m 1993 cã 20% tæng sè x· trªn c¶ n íc bÞ mÊt mïa tõ 10% trë lªn vµ n¨m 1998 con sè nµy lµ 50%. N¨m 2009 vµ 2010 lµ nh÷ng n¨m cã møc ®é h¹n h¸n lín nhÊt tõ - tríc ®Õn nay. Mùc níc c¸c dßng s«ng trong c¶ níc thÊp nhÊt trong lÞch sö. Kh«ng cã níc tíi cho c©y trång, thiÕu níc cho s¶n xuÊt thuû ®iÖn, cho giao th«ng vËn t¶i ®· lµm thiÖt h¹i nhiÒu ®Õn kinh tÕ quèc d©n vµ søc khoÎ con ng êi. MÆt kh¸c, do h¹n h¸n c¸c tØnh ven biÓn rÊt dÔ bÞ nhiÔm mÆn do níc biÓn theo c¸c con s«ng trµn vµo ®Êt liÒn g©y thiÖt h¹i nhiÒu vÒ n«ng nghiÖp. 3.2.4. §éng ®Êt/s¹t ®Êt §éng ®Êt vµ s¹t ®Êt kh«ng ph¶i lµ hiÖn tîng x¶y ra thêng xuyªn - ë ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã mét sè trËn ®éng ®Êt m¹nh 5 - 6 ®é Richter ®· x¶y ra ë vïng §«ng B¾c nh ë §iÖn Biªn, Lai Ch©u.
§éng ®Êt ë ViÖt nam kh«ng g©y chÕt nhiÒu ng êi do cÊp ®é - thÊp nhng còng ph¸ huû nhµ cöa, c¬ së, c«ng tr×nh y tÕ, c¬ së h¹ tÇng. 3.2.5. T×nh tr¹ng nãng lªn cña tr¸i ®Êt « nhiÔm kh«ng khÝ trªn toµn tr¸i ®Êt vµ t×nh tr¹ng ph¸ rõng trµn - lan ®ang lµm ph¸ huû tÇng «-z«n vµ lµm cho tr¸i ®Êt nãng lªn. - Mùc níc biÓn d©ng cao th× vïng duyªn h¶i vµ ®ång b»ng cña ViÖt Nam sÏ ph¶i chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ g©y thiÖt h¹i lín vÒ ngêi vµ cña. Thø hai, t×nh tr¹ng nãng lªn cña toµn cÇu cã thÓ ¶nh h ëng tíi - thêi tiÕt nh sù xuÊt hiÖn cña El Nin« ë vïng §«ng Th¸i B×nh D - ¬ng g©y b·o lín ®e do¹ con ngêi vµ lµm t¨ng tû lÖ c¸c bÖnh vµ th¬ng tÝch cã liªn quan tíi ®ãi nghÌo. T×nh tr¹ng biÕn ®æi khÝ hËu ngµy cµng lín vµ cµng ¶nh hëng - ®Õn søc khoÎ ngêi d©n. ViÖt Nam lµ 1 trong 5 níc ®· ®îc c¶nh b¸o lµ bÞ ¶nh hëng lín nhÊt trªn thÕ giíi trªn c¸c khÝa c¹nh ngËp níc, bÖnh dÞch vµ suy gi¶m kinh tÕ. 4. Giới thiệu các mô hình quản lí thảm họa Có 4 mô hình quản lí thảm họa đã được chấp nh ận rộng rãi và được nhi ều nước trên thế giới áp dụng, chẳng hạn như các nước Mỹ, Úc (Quản lí tình huống khẩn cấp của Úc (EMA) 1999). Những Mô hình này bao g ồm: Mô hình Toàn diện, Mô hình Mọi Hiểm Họa, Mô hình Mọi tổ ch ức (hay Mô hình Tích hợp) và Mô hình Cộng đồng sẵn sàng. Những mô hình này không nhất thi ết phải loại trừ nhau, một mô hình có thể gắn kết với các mô hình khác và b ổ sung lẫn nhau. Dưới đây là phần mô tả ngắn gọn về các mô hình này. 4.1. Mô hình "Mọi hiểm họa" (The All Hazards Approach)
Mô hình này bắt nguồn từ sự hiểu biết rằng có sự khác nhau giữa các thảm họa, chẳng hạn như lũ quét xảy ra bất ngờ và làm nhiều người chết hơn các trận lũ lụt thông thường (xảy ra từ từ); trong khi đó các trận lũ lụt xảy ra từ từ có thể gây ảnh hưởng trong phạm vi rộng hơn và tác động tới nhiều người hơn. Động đất tác động bất ngờ và kết thúc ch ỉ sau vài phút ho ặc vài giây nhưng có thể phá hủy rất nhiều cơ sở hạ tầng và làm chết, bị thương nhiều người trong một khu vực nhỏ. Nạn đói xảy ra từ từ nhưng thường ảnh hưởng tới nhiều người trong thời gian dài và trên diện tích rộng. Nh ưng trong m ọi thảm họa đều có những vấn đề chung (ví dụ: tử vong, ch ấn thương, bệnh tật, thức ăn, vệ sinh cá nhân và vệ sinh môi trường, phá hủy vật chất) và các hoạt động đáp ứng tương tự nhau (ví dụ tìm kiếm cứu hộ, điều trị chấn thương và bệnh tật, sơ tán, tẩy uế, cung cấp nước sạch và th ực ph ẩm). Trên cơ sở các vấn đề chung xảy ra trong mọi thảm họa, Mô hình "Mọi hi ểm h ọa" sử dụng một tập hợp các hoạt động quản lí cho mọi thảm họa. Mô hình lập kế hoạch thảm họa này có ưu điểm lớn vì nó mang tính tập hợp và các hoạt động cần được thực hiện trong tình huống thảm họa để giải quyết các vấn đề chung (Waugh 2000). 4.2. Mô hình "Mọi tổ chức" (The All Agencies Approach) Thảm họa thường tác động trên phạm vi rộng tới các tổ chức khác nhau nh ư nông nghiệp, giao thông, truyền thông, công nghiệp, hệ thống chăm sóc sức khỏe, môi trường… Đây chính là lí do vì sao lại cần có s ự tham gia c ủa nhi ều ngành khác nhau trong lập kế hoạch và quản lí thảm họa, điều này đã được Britton (2002) đề cập. Quarantelli (1994) nhấn mạnh rằng muốn lập kế hoạch chuẩn bị sẵn sàng đối phó với thảm h ọa và quản lí th ảm h ọa t ốt c ần ph ải có sự tham gia của mọi tổ chức liên quan của chính phù và các đơn vị tư nhân. Tổ chức y tế thế giới (2002) đã đề cập lí do đầu tiên của vi ệc tri ển khai m ột Mô hình tòan diện là các ngành khác nhau có thể làm việc cùng nhau. Liên H ợp Quốc (ISDR 2002) nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tham gia c ủa các ngành liên quan với vai trò cụ thể là chìa khóa thành công trong quản lí thảm họa. 4.3. Mô hình toàn diện hay Mô hình tích hợp (The Comprehensive or Integrated Approach)
Trong những năm gần đây, khái niệm về Mô hình tòan diện ngày càng được chấp nhận cả trong suy nghĩ lẫn hành động liên quan đến quản lí thảm h ọa. Mô hình toàn diện này bao quát mọi giai đoạn của chu kỳ th ảm h ọa: phòng ngừa, chuẩn bị sẵn sàng, đáp ứng và phục hồi. "Mô hình tích hợp trong quản lí thảm họa này đã rất thành công ở nhiều nước" (WHO 2002, tr 3). Có nhiều cách khác nhau để giải thích v ề các giai đoạn quản lí thảm họa, tuy nhiên tất cả đều mô tả chu kì thảm h ọa trong đó có các hoạt động được kết nối với nhau và một vài trong số nh ững ho ạt động này xảy ra đồng thời nhưng có tầm quan trọng khác nhau. Theo Tổ ch ức y t ế thế giới (2002), có ít nhất 4 lí do rất quan trọng của việc xây dựng m ột k ế hoạc quản lí thảm họa tổng hợp. Thứ nhất là các ngành khác nhau có thể phối hợp làm việc cùng nhau. Thứ hai, sức khỏe môi trường ph ải là một ph ần n ằm trong kế hoạch y tế tổng thế. Thứ ba, sự tham gia hết mình của cộng đồng trong tất cả các giai đoạn của chu kỳ quản lí thảm họa cần được đảm b ảo. Và cuối cùng nhưng không kém quan trọng là các bên liên quan cần sẵn sàng đáp ứng và có trách nhiệm. 4.4. Sự chuẩn bị sẵn sàng đối phó với thảm họa của cộng đồng (The Community disaster preparedness) "Chính nạn nhân của thảm họa là những người hành động đầu tiên đ ể bảo v ệ mạng sống của họ, đào đất cát lôi người hàng xóm ra khỏi đống đổ nát sau một trận động đất hay sục sạo trong các đống rác của thành phố tìm đồ đ ể bán hoặc tìm thức ăn khi hạn hán biến nạn nghèo cố h ữu thành n ạn đói. N ếu muốn cứu trợ thảm họa thành công thì phải được thực hiện v ới s ự kiên trì cứu mạng người, phải hợp tác với nạn nhân của thảm họa chứ không áp đ ặt họ" (Hiệp hội Chữ thập đỏ và trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế, 1994) Tầm quan trọng của sự tham gia của các cộng đồng trong quản lí thảm họa đã được đề cập trong rất nhiều tài liệu (WHO 1999; ISDR 2002, 2004; UN 2004; Britton 2002; Karanci và Aksit 1999; IFRC 1994; Lechat 1979; EMA 2003). Mỗi người trong mỗi cộng đồng phải chịu trách nhiệm với chính mạng sống và của cải của họ. Trên thực tế, cứ khi nào thảm họa xảy ra, các thành viên của cộng đồng là những người có phản ứng đầu tiên trước khi có b ất c ứ m ột sự trợ giúp nào từ bên ngoà. Họ cố gắng cứu mạng sống, tài sản của h ọ và
giúp đỡ những người káhc cần sự trợ giúp. Vì vậy sự chuẩn bị sẵn sàng đối phó với thảm họa của cộng đồng phải là nền tảng của mỗi ch ương trình chuẩn bị sẵn sàng đối phó với thảm họa (WHO 1999). Các nhà xã h ội h ọc đã tiến hành nhiều nghiên cứu cho thấy rằng trong vòng 30 phút trong m ột th ảm họa lớn, có tới 75% người sống sót khỏe mạnh có thể tham gia tích cực vào các hoạt động cứu trợ (Lechat 1979). Những lí do mà các cộng đồng cần chuẩn bị cho các tình huống khẩn cấp/thảm họa theo Hiệp hội chữ thập đỏ và trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế (IFRC 1994) bao gồm: • Các thành viên của một cộng đồng bị mất mát nhiều nhất do dễ bị tác động bởi thảm họa và được lợi nhiều nhất từ một chương trình chuẩn bị sẵn sàng đối phó với tình huống kh ẩn cấp hi ệu qu ả và phù hợp. Các tác động tích cực của chương trình chuẩn bị sẵn sàng đối phó với thảm họa có thể được đo lường tốt nhất ở cộng đồng. • Các nguồn lưc dễ dàng tập trung ở cộng đồng và mỗi cộng đ ồng đều có những khả năng của mình. Việc không khai thác được các khả năng này thể hiện trình độ quản lí nguồn lực kém. • Những người đầu tiên đáp ứng với một tình huống khẩn cấp là những người ở chính trong cộng đồng khi giao thông và hệ th ống thông tin liên lạc bị phá vỡ, và không có s ự đáp ứng kh ẩn c ấp t ừ bên ngoài trong nhiều ngày. • Phát triển bền vững có thể đạt được tốt nh ất thông qua t ạo đi ều kiện cho cộng đồng bị ảnh hưởng bởi tình huống kh ẩn cấp thi ết k ế, quản lí và thực hiện các chương trình cứu trợ nội bộ và bên ngoài. Các nhà quản lí và hoạch định chính sách cần ghi nhớ những vấn đề này khi xây dựng bất cứ kế hoạch quản lí thảm họa nào. Huy động đủ các ngồn lực từ cộng đồng và huy động sự tham gia của cộng đồng có thể đảm b ảo cho thành công của các chương trình quản lí thảm họa. Sự tham gia của cộng đồng là một trong những nguyên tắc chính trong chuẩn bị s ẵn sàng đ ối phó với tình huống khẩn cấp (WHO 1999; Karanci và Aksit 1999). Ngoài 4 Mô hình quản lí thảm họa nêu trên, kể từ những năm 1990, sự quan tâm về mối liên quan giữa thảm hạo và phát triển ngày càng được quan tâm. Lúc đầu, người ta quan tâm đến tác động của thảm họa lên sự phát tri ển và sau đó nhận ra rằng phát triển có thể tác động ngược lại đối với kh ả năng xảy ra thảm họa vì phát triển có thể làm tăng tính dễ b ị tổn th ương tr ước m ột
hiểm họa của một cộng đồng. Từ quan điểm này, khái niệm m ới "gi ảm nguy cơ thảm họa" hay "giảm thảm họa" được Liên Hợp Quốc ủng h ộ và đang được gắn kết vào các chương trình phát triển (ISDR/UN 2002). Giảm nguy cơ thảm họa (Disaster Risk Reduction) Sử dụng các thành tựu và bài học từ IDNDR, trong năm 2000, Liên H ợp Qu ốc đã ra tuyên bố về Chiến lược thế giới giảm thảm họa (ISDR). Chiến l ược này tập trung vào giảm nhẹ nguy cơ thảm họa thông qua việc thực hiện các hoạt động nhằm giảm mức độ dễ bị tổn thương của cộng đồng và của cải trước các hiểm họa và/hoặc để phòng ngừa/giảm nhẹ tác động của hiểm họa lên con người và của cải (ISDR). Liên Hợp Quốc nh ấn mạnh vi ệc k ết h ợp giảm nguy cơ thảm họa vào bối cảnh rộng lớn của phát triển bền vững. Những mục tiêu của ISDR là: • Nâng cao nhận thức của công chúng để hiểu rõ về nguy cơ, tính dễ bị tổn thương và việc giảm thảm họa • Thúc đẩy sự cam kết của chính quyền công với việc giảm thảm họa • Thúc đẩy hợp tác liên ngành trong đó có việc mở rộng mạng lưới giảm nhẹ nguy cơ • Nâng cao kiến thức khoa học về nguyên nhân của thiên tai cũng nh ư tác động lên cộng đồng của các hiểm họa tự nhiên và các thảm họa kỹ thuật, môi trường có liên quan lên • Tiếp tục hợp tác quốc tế nhằm giảm nhẹ tác động của El Nino và các biến thể khí hậu khác. • Củng cố năng lực giảm thảm họa thông qua triển khai các hệ th ống cảnh báo sớm. Để đạt được các mục tiêu này, ISDR đã mô tả khung hành động với các các vấn đề chung sau đây: • Kết hợp việc thừa nhận tính dế bị tổn thương đặc biệt của người nghèo vào các chiến lược giảm thảm họa; • Đánh giá tính dễ bị tổn thương về môi trường, xã hội và kinh tế có tính đến sức khỏe và an ninh lương thực;
• Quản lí hệ sinh thái với sự quan tâm đặc biệt tới việc th ực hiện chương trình nghị sự 21; • Quản lí và quy hoạch sử dụng đất trong đó bao gồm việc s ử dụng đất hợp lí ở các khu vực nông thôn, miền núi và ven biển cũng như các khu vực đô thị chưa quy hoạch có nguy cơ ở các thành ph ố đông dân; • Xây dựng luật quốc gia, vùng và quốc tế chú trọng việc giảm tác hại của thảm họa. 5. C¸c chÝnh s¸ch nh»m h¹n chÕ thiªn tai vµ th¶m ho¹ TRƯỚC THẢM THẢM HỌA HỌA SAU THẢM HỌA Chu kỳ quản lí thảm họa (theo PAHO 2002) §Ó ®èi phã víi c¸c thiªn tai th× c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p chñ yÕu tËp trung vµo kh¾c phôc hËu qu¶ cña thiªn tai cßn rÊt khã chñ ®éng phßng ngõa thiªn tai. Do v©y c¸c chÝnh s¸ch chñ yÕu tËp trung vµo nh»m lµm gi¶m nhÑ vµ h¹n chÕ t¸c h¹i cña thiªn tai. Tuy nhiªn, ®èi víi mét sè thiªn
tai vÉn cã mét sè biÖn ph¸p dù phßng. C¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p tËp trung chñ yÕu vµo: 5.1. C¸c chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p ®èi phã t×nh huèng: bao gåm c¸c chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p cÇn lµm ngay sau khi cã thiªn tai x¶y ra: HÖ thèng s½n sµng øng phã khi thiªn tai, ngay sau khi thiªn tai x¶y - ra th× viÖc t×m ngêi chÕt, cÊp cøu ngêi bÞ th¬ng, cung cÊp thùc phÈm, nwíc uèng, nhµ ë vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng dÞch bÖnh lµ quan träng nhÊt nh»m ®¶m b¶o cho nh÷ng ng êi bÞ th¬ng vµ bÞ ¶nh hëng. B¶o vÖ an toµn trËt tù an ninh phßng chèng trém c¾p h«i cña còng lµ nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch. X©y dùng kÕ ho¹ch thu hót ®Çu t vµ ph¸t triÓn lång ghÐp; rµ so¸t - l¹i c¸c tiªu chuÈn x©y dùng ®Ó lµm cho kÕt cÊu c«ng tr×nh x©y dùng v÷ng ch¾c h¬n; cung cÊp b¶o hiÓm thiªn tai, kÓ c¶ b¶o hiÓm mïa mµng; vµ c¶i thiÖn c«ng t¸c nghiªn cøu n«ng nghiÖp. ChÝnh phñ cÇn n©ng cao h¬n n÷a kh¶ n¨ng c¶nh b¸o sím, theo - dâi, gi¸m s¸t vµ dù b¸o nguy c¬ gi«ng b·o vµ lë ®Êt còng nh n©ng cao c«ng t¸c qu¶n lý c¬ së d÷ liÖu tæng thÕ vµ phæ biÕn th«ng tin. §¶m b¶o s¶n xuÊt vµ æn ®Þnh cuéc sèng sau thiªn tai còng lµ mét - trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng nh»m æn ®Þnh cuéc sèng ng êi d©n. 5.2. C¸c chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p dù phßng l©u dµi: CÇn cã chÝnh s¸ch dù tr÷ quèc gia vÒ l¬ng thùc, thuèc ch÷a bÖnh - vµ c¸c trang thiÕt bÞ sö dông trong thiªn tai lµ hÕt søc cÇn thiÕt B¶o vÖ vµ qu¶n lý rõng phßng hé b»ng c¸ch trång l¹i rõng, h¹n chÕ - khai th¸c rõng bõa b·i, cã c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m chèng ch¸y rõng X©y dùng c¸c hÖ thèng s«ng vµ cèng ph©n lò, hÖ thèng t íi tiªu; c¸c - biÖn ph¸p n¹o vÐt lßng s«ng vµ kiÓm so¸t dßng ch¶y; x©y dùng hÖ thèng ®ª, ®Ëp ng¨n chÆn; lÊn s«ng, lÊn biÓn vµ x©y dùng c¸c c¶ng an toµn. 5.3. Quü phôc håi sau thiªn tai : Quü nµy cã s½n ®Ó sö dông trong tr êng hîp cÇn thiÕt, ®îc huy ®éng nhanh chãng ngay t¹i thêi ®iÓm cÊp cøu
thiªn tai. Quü nµy cã thÓ sö dông ®Ó x©y dùng l¹i c¸c c¬ së h¹ tÇng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. 5.4. C¸c chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p t¨ng cêng hîp t¸c quèc tÕ trong phßng chèng thiªn tai nh hîp t¸c x©y dùng hÖ thèng c¶nh b¸o vµ dù b¸o thiªn tai trong khu vùc vµ toµn cÇu.
C©u hái ®¸nh gi¸ Lùa chän c©u hái ®óng vµ viÕt vµo c©u hái ngá ng¾n (Khoanh vµo mét c©u tr¶ lêi ®óng) C©u 1. Th¶m ho¹ thiªn tai lµ g×? C©u 2. Th¶m ho¹ thiªn tai tù nhiªn lµ A. Tai n¹n giao th«ng B. Ch¸y næ C. Rß rØ ho¸ chÊt D. §éng ®Êt C©u 3. Th¶m ho¹ thiªn tai lµm: ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ con ngêi A. B. Ph¸ huû m«i trêng C. T¸c h¹i ®Õn cña c¶i vËt chÊt D. C¶ ba (¶nh hëng ®Õn søc khoÎ con ngêi vµ ph¸ huû m«i trêng vµ cña c¶i vËt chÊt) C©u 4. Nªu t¸c h¹i cña sù nãng lªn cña toµn cÇu? C©u 5. Nªu chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ thiªn tai? §¸p ¸n C©u 1: Thiªn tai lµ c¸c hiÖn tîng bÊt thêng lín cña m«i trêng (nh b·o lôt, ®éng ®Êt, nói löa phun trµo, s¹t lë ®Êt, h¹n h¸n,...) t¸c ®éng ®Õn m«i tr êng vµ tõ ®ã g©y t¸c h¹i lín ®Õn tµi chÝnh, ph¸ huû m«i tr êng vµ ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ. C©u 2: D C©u 3: D C©u 4:
- Mùc níc biÓn d©ng cao th× vïng duyªn h¶i vµ ®ång b»ng cña ViÖt Nam sÏ ph¶i chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ g©y thiÖt h¹i lín vÒ ngêi vµ cña. - Thø hai, t×nh tr¹ng nãng lªn cña toµn cÇu cã thÓ ¶nh h ëng tíi thêi tiÕt nh sù xuÊt hiÖn cña El Nin« ë vïng §«ng Th¸i B×nh D - ¬ng g©y b·o lín ®e do¹ con ngêi vµ lµm t¨ng tû lÖ c¸c bÖnh vµ th¬ng tÝch cã liªn quan tíi ®ãi nghÌo. C©u 5: C¸c chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p ®èi phã t×nh huèng ngay sau khi cã - thiªn tai x¶y ra: C¸c chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p dù phßng l©u dµi: - - Quü phôc håi sau thiªn tai - C¸c chÝnh s¸ch/biÖn ph¸p t¨ng cêng hîp t¸c quèc tÕ trong phßng chèng thiªn tai nh hîp t¸c x©y dùng hÖ thèng c¶nh b¸o vµ dù b¸o thiªn tai trong khu vùc vµ toµn cÇu.