Đề tài khoa học cấp Bộ tuyển thầu năm 2006: Những tác động đối với nền kinh tế Việt Nam khi Việt Nam gia nhập WTO

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

TỔNG QUAN KHOA HỌC

ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ TUYỂN THẦU NĂM 2006

Mã số: B.06-50

NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ VIỆT NAM

KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO

Cơ quan chủ trì: Viện Quản lý kinh tế

Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS Ngô Quang Minh

Thư ký đề tài: Th.S Bùi Văn Huyền

6711 17/4/2008

Hà Nội – 2007

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

TỔNG QUAN KHOA HỌC

ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ TUYỂN THẦU NĂM 2006

Mã số: B.06-50

NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ VIỆT NAM

KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO

Cơ quan chủ trì: Viện Quản lý kinh tế

Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS Ngô Quang Minh

Thư ký đề tài: Th.S Bùi Văn Huyền

Hà Nội, 2007

CHƯƠNG 1

KHÁI QUÁT VỀ TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI

1.1. Bối cảnh ra đời của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)

1.1.1. Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT) - tiền

thân của WTO

Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (gọi tắt theo tiếng Anh là

GATT) là một trong những thành quả của việc tổ chức lại các quan hệ kinh tế

quốc tế sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Ban đầu, với sáng kiến của Mỹ, các

chuyên gia kinh tế Mỹ, Anh đã bắt tay soạn thảo những nội dung chính nhằm

thiết lập một tổ chức kinh tế quốc tế sau chiến tranh.

Tại Hội nghị Bretton Woods (7/1944), cùng với việc thành lập Quĩ

Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Tái thiết và phát triển Quốc tế (IBRD),

44 quốc gia tham dự hội nghị thống nhất tham gia đàm phán thành lập Tổ

chức Thương mại Quốc tế (ITO) và Liên hợp quốc được giao nhiệm vụ xúc

tiến thành lập. Ngày 18/2/1946, Hội đồng Kinh tế - Xã hội Liên hợp quốc

triệu tập một "Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Việc làm" với mục

tiêu dự thảo Hiến chương cho Tổ chức Thương mại Quốc tế. Dự thảo Hiến

chương thành lập ITO không những chỉ điều chỉnh các quy tắc thương mại

thế giới mà còn mở rộng ra cả các quy định về công ăn việc làm, các hành vi

hạn chế thương mại, đầu tư quốc tế và dịch vụ.

Trong khuôn khổ của Liên hợp quốc, ba hội nghị quốc tế đã diễn ra vào

tháng 10/1946, tháng 8/1947 và tháng 11/1947 nhằm soạn thảo văn kiện thành

lập ITO với tên gọi Hiến chương Havana - một công ước quốc tế bao gồm

106 điều và 16 phụ lục. Trong quá trình đàm phán nhằm ra đời hiến chương

ITO, các nước cũng nhất trí áp dụng ngay lập tức và "tạm thời" một số quy

tắc thương mại trong Dự thảo Hiến chương ITO nhằm bảo vệ giá trị của các

nhân nhượng liên quan đến thương mại, gồm các quy định thương mại và các

nhân nhượng thuế quan được đưa ra trong Hiệp định chung về Thuế quan và

Thương mại (GATT). Theo dự kiến, Hiệp định GATT sẽ là một hiệp định phụ

trợ nằm trong Hiến chương ITO. Cho đến thời điểm cuối 1947, Hiến chương

DANH SÁCH CÁC CỘNG TÁC VIÊN THAM GIA ĐỀ TÀI

ThS. Ngô Thị Ngọc Anh

Viện Quản lý kinh tế

ThS. Nguyễn Văn Chiến

Cục Thống kê Bắc Ninh

PGS.TS Kim Văn Chính

Viện Quản lý kinh tế

ThS. Nguyễn Anh Dũng

Viện Quản lý kinh tế

ThS. Nguyễn Thị Kim Đoan Học viện Chính trị khu vực 3

TS. Trịnh Thị Ái Hoa

Viện Quản lý kinh tế

TS. Đặng Ngọc Lợi

Viện Quản lý kinh tế

ThS. Hồ Thị Hương Mai

Viện Quản lý kinh tế

ThS. Ngô Đức Minh

Viện Quản lý kinh tế

ThS. Đinh Thị Nga

Viện Quản lý kinh tế

TS. Nguyễn Quốc Thái

Viện Quản lý kinh tế

1.1. Bối cảnh ra đời của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) 1.2. Cơ cấu tổ chức của Tổ chức thương mại Thế giới 1.3. Các hiệp định của WTO 1.4. Các hoạt động đặc biệt

1 1 5 16 31 36 36 53

MỤC LỤC PHẦN THỨ NHẤT: WTO VÀ VIỆT NAM

Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI Chương 2: KHÁI QUÁT KINH TẾ VIỆT NAM KHI GIA NHẬP WTO

2.1. Quyền lợi và nghĩa vụ của thành viên WTO 2.2. Khái quát kinh tế Việt Nam khi gia nhập WTO

PHẦN THỨ HAI: TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP

3.1. Khái quát hiện trạng công nghiệp Việt Nam 3.2. Những cam kết chủ yếu trong lĩnh vực công nghiệp 3.3. Công nghiệp Việt Nam sau 6 tháng gia nhập WTO 3.4. Tác động gia nhập WTO đến công nghiệp Việt Nam 3.5. Một số giải pháp

4.1. Khái quát hiện trạng nông nghiệp Việt Nam 4.2. Các cam kết chủ yếu của Việt Nam trong lĩnh vực nông nghiệp 4.3. Nông nghiệp sau gia nhập WTO 4.4. Những tác động nhìn từ hiện trạng nông nghiệp Việt Nam 4.5. Những tác động trong thực thi Hiệp định nông nghiệp của WTO 4.6. Tác động của gia nhập WTO tới một số mặt hàng chủ yếu 4.7. Một số giải pháp chủ yếu

5.1. Khái quát hiện trạng dịch vụ Việt Nam 5.2. Những cam kết chủ yếu trong lĩnh vực dịch vụ 5.3. Giá cả và dịch vụ sau 6 tháng gia nhập WTO 5.4. Tác động gia nhập WTO đến lĩnh vực dịch vụ 5.5. Một số giải pháp 5.6. Gia nhập WTO và lĩnh vực ngân hàng

Chương 3: TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI CÔNG NGHIỆP KHI GIA NHẬP WTO Chương 4: TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI NÔNG NGHIỆP KHI GIA NHẬP WTO Chương 5: TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI DỊCH VỤ KHI GIA NHẬP WTO Chương 6: GIA NHẬP WTO VÀ LĨNH VỰC XUẤT NHẬP KHẨU

78 78 86 89 93 101 108 108 117 123 125 130 132 138 144 144 149 155 158 159 161 171 171 182 185

6.1. Xuất khẩu Việt Nam trước khi gia nhập WTO: Thành tựu và vấn đề đặt ra 6.2. Xuất nhập khẩu sau khi gia nhập WTO 6.3. Một số đánh giá ban đầu về tác động sau gia nhập WTO đến xuất nhập khẩu của Việt Nam 6.4. Một số giải pháp

Chương 7: GIA NHẬP WTO VÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI

190 194 194 197 205 208 211

7.1. Tổng quan đầu tư nước ngoài tại Việt Nam 7.2. Đánh giá chung về đầu tư nước ngoài với kinh tế Việt Nam 7.3. Những cam kết đầu tư của Việt Nam trong khuôn khổ WTO 7.4. Đầu tư kể từ khi gia nhập WTO và một số vấn đề đặt ra 7.5. Cải cách đầu tư và những tác động của gia nhập WTO đối với đầu tư nước ngoài 7.6. Một số giải pháp

221

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

Tên bảng

Trang

Bảng 1.1 Quy trình giải quyết tranh chấp của WTO

Bảng 1.2 Thực thi Hiệp định Dệt – May

Bảng 2.1

Tốc độ tăng và đóng góp của các nhóm ngành vào tốc độ tăng trưởng năm 2007

Bảng 2.2 Tốc độ tăng trưởng các ngành kinh tế giai đoạn 2000 – 2006

Bảng 2.3 Cơ cấu kinh tế các nước Đông Á năm 1999

Bảng 2.4 Xếp hạng năng lực cạnh tranh tổng hợp của Việt Nam 2005-2006

Bảng 2.5 Năng lực cạnh tranh tăng trưởng của Việt Nam 2005-2006

Bảng 2.6 Điểm số CPI của Việt Nam qua các năm

Bảng 2.7 So sánh mức xếp hạng của các năm trước

Bảng 3.1 Mức thuế bình quân cam kết hàng công nghiệp

Bảng 3.2

Tổng hợp cam kết cắt giảm thuế nhập khẩu trong đàm phán gia nhập WTO đối với một số sản phẩm công nghiệp

Bảng 3.3 Giá trị sản xuất công nghiệp tháng 6 và 6 tháng đầu năm 2007

Bảng 3.4

Một số sản phẩm chủ yếu của ngành công nghiệp tháng 6 và 6 tháng đầu năm 2007

Bảng 3.5

Tỷ lệ tăng trưởng hàng dệt may của một số quốc gia sang thị trường Hoa Kỳ (%)

Bảng 4.1 So sánh giá xuất khẩu gạo của Việt Nam và Thái Lan

115

Bảng 4.2 Một số sản phẩm tiêu biểu cam kết cắt giảm thuế quan

119

Bảng 4.3 Những cam kết quan trọng nhất trong Hiệp định Nông nghiệp

122

Bảng 4.4 Kết quả sản xuất vụ đông xuân năm 2007

123

Bảng 4.5 Sản lượng thuỷ sản 6 tháng đầu năm 2007

125

Bảng 4.6 Giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thuỷ sản 6 tháng đầu năm 2007

125

Bảng 5.1 Tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm của các phân ngành dịch vụ

145

Bảng 5.2 Tỷ trọng đóng góp của các ngành kinh tế cho GDP

146

Bảng 5.3

148

Tỷ trọng đóng góp của một số dịch vụ động lực trong GDP giai đoạn 1995-2000

Bảng 5.4 Vận tải hành khách và hàng hoá 7 tháng năm 2007

157

Bảng 5.5 Hoạt động tín dụng của hệ thống ngân hàng

162

Bảng 6.1 Giá trị (triệu USD) và thị trường xuất khẩu (%) của Việt Nam

175

Bảng 6.2 Kim ngạch và tỷ trọng xuất khẩu 2004-2006

177

Bảng 6.3 Các yếu tố cấu thành tăng trưởng xuất khẩu

178

Bảng 6.4 Quy mô và tốc độ tăng của từng khu vực thị trường so với năm 2005

179

Bảng 6.5 Tỷ trọng hàng hoá Việt Nam so với tổng hàng nhập khẩu của Mỹ (%)

180

Bảng 6.6

183

Một số chỉ tiêu sau 9 tháng gia nhập WTO (tăng/giảm) so với cùng kỳ năm trước

Bảng 6.7

188

20 nhóm hàng hoá nhập khẩu có lượng và giá trị tăng mạnh trong quý I/2007

Bảng 7.1 Cải cách liên quan đến đầu tư

214

iii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Số hiệu

Tên hình

109

111

113

144

155

171

172

173

174

Hình 1.1 Cơ cấu tổ chức của WTO Hình 2.1 Tốc độ tăng trưởng GDP 1986-2007 Hình 2.2 Qui mô GDP và tỷ lệ GDP/người Hình 2.3 Tổng đầu tư toàn xã hội và tỷ lệ đầu tư/GDP Hình 2.4 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành Hình 2.5 Những sản phẩm xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD Hình 2.6 Tổng giá trị giao dịch cổ phiếu thị trường niêm yết giai đoạn 2000-2006 Hình 2.7 Điểm mạnh và điểm yếu của Việt Nam Hình 3.1 Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá thực tế Hình 3.2 Công nghiệp Việt Nam 2001-2007 Hình 4.1 Tốc độ gia tăng giá trị sản xuất nông nghiệp năm 2006 (% so với 2005) Hình 4.2 Biến đổi cơ cấu nông - lâm - ngư nghiệp Hình 4.3 Kim ngạch xuất khẩu một số nông sản chủ yếu Hình 5.1 Tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm của GDP và lĩnh vực dịch vụ Hình 5.2 Chỉ số giá tiêu dùng giai đoạn 2005-2007 Hình 6.1 Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam qua một số năm Hình 6.2 Tăng trưởng xuất khẩu hàng năm của Việt Nam Hình 6.3 Tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu so với GDP Hình 6.4 Kim ngạch xuất khẩu bình quân đầu người Hình 6.5 Các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD

176

Hình 6.6

Kim ngạch xuất khẩu vào thị trường Mỹ (triệu USD) và tốc độ tăng trưởng hàng năm

179

182

184

194

195

Hình 6.7 Cán cân thương mại của Việt Nam Hình 6.8 Kim ngạch xuất nhập khẩu giai đoạn 1996-2006 Hình 6.9 Thay đổi kim ngạch xuất nhập khẩu 9 tháng 2007 so với 9 tháng 2006 Hình 7.1 Tổng quan đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam từ 1988 đến 2006 Hình 7.2 Tổng vốn đầu tư giai đoạn 2000-2006

198

Hình 7.3

Cơ cấu đầu tư nước ngoài theo ngành tính theo giá trị và số lượng dự án, giai đoạn 1988-2007

209

216

217

219

Hình 7.4 Vốn FDI trung bình 10 tháng giai đoạn 2005-2007 Hình 7.5 Chỉ số Vnindex trong 2 năm 10/2005- 10/2007 Hình 7.6 Chỉ số VNindex sau gia nhập WTO Hình 7.7 So sánh cơ sở hạ tầng của các nước trong ASEAN

DANH MỤC CÁC HỘP

Số hiệu

Tên hộp

Trang

Hộp 1.1 WTO thuộc về ai?

Hộp 1.2 Phương thức biểu quyết có thể được áp dụng

Hộp 2.1 Tiến trình gia nhập WTO của Việt Nam

Hộp 2.2 Khả năng và mối quan tâm đối với việc tham gia hệ thống

Hộp 2.3 Thế nào là “biểu thuế tối đa” và “biểu thuế tăng dần”?

Hộp 3.1 Dự án Intel

Hộp 3.2 Chính sách công nghiệp cần đồng hành cùng doanh nghiệp

Hộp 3.3 Ý kiến doanh nghiệp về chính sách phát triển công nghiệp

Hộp 3.4 Nội dung cơ bản của cam kết trong lĩnh vực công nghiệp

Hộp 3.5 Doanh nghiệp Việt Nam chưa tận dụng được cơ hội

Hộp 4.1 Thế nào là “bóp méo cạnh tranh”?

118

Hộp 4.2 Hỗ trợ trong nước trong Hiệp định Nông nghiệp

120

Hộp 4.3 Các tiêu chuẩn quốc tế này là gì?

122

Hộp 4.4 Ba cái được khi gia nhập WTO

127

Hộp 4.5 Trợ cấp của một số Chính phủ

128

Hộp 4.6 Tác động tiêu cực khi gia nhập WTO

129

Hộp 4.7

136

Tăng trưởng xuất khẩu cá phi lê đông lạnh của Việt Nam trong trường hợp Mỹ áp dụng thuế bán phá giá

Hộp 5.1 Sáu tháng đầu năm 2007: Giá tăng không phải do WTO

156

Hộp 5.2 Thời điểm lập ngân hàng 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam

166

Hộp 5.3 Trường hợp của Trung Quốc

167

Hộp 6.1 Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Cẩm Tú trả lời báo Tuổi trẻ

184

Hộp 6.2

193

Thứ trưởng Bộ Thương mại Nguyễn Thành Biên: Muốn đạt kế hoạch phải giữ chất lượng

Hộp 7.1 Hiệp định về các biện pháp đầu tư liên quan tới thương mại (TRIMs)

205

Hộp 7.2 Nội dung chính của hiệp định TRIMs

206

Hộp 7.3 Sự khác biệt giữa cam kết gia nhập WTO và pháp luật Việt Nam

210

223

Hộp 7.4 Tập trung đầu tư cho nhân lực để đón dòng vốn FDI

Mục tiêu đề tài nhằm phân tích, đánh giá tác động tới nền kinh tế Việt Nam khi gia nhập WTO. Để thực hiện mục tiêu, ban chủ nhiệm đề tài lựa chọn cách tiếp cận, phân tích theo cơ cấu ngành (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ), ngoài ra có phân tích thêm 2 lĩnh vực là xuất nhập khẩu và đầu tư. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, sự tách bạch tác động theo cơ cấu nêu trên không rõ ràng, một cam kết có thể tác động lên nhiều lĩnh vực, đồng thời một lĩnh vực chịu tác động từ nhiều hiệp định, cam kết. Những tác động đan xen, hoà quyện, rất khó bóc tách ... gây những khó khăn nhất định trong quá trình nghiên cứu. Ngoài ra, thời gian gia nhập WTO của Việt Nam chưa được 1 năm, những tác động chưa bộc lộ hết, nhiều cam kết chưa được thực thi, do đó một số kết luận chủ yếu mang tính dự báo.

Sau gần 1 năm gia nhập WTO, nền kinh tế Việt Nam đã có những thay đổi nhất định. Tuy vậy, ban chủ nhiệm và các cộng tác viên không thể bóc tách những tác động do riêng WTO mang lại với những hiệp định đa phương và song phương khác. Nói cách khác, những kết quả đạt được của nền kinh tế sau gia nhập WTO có bao nhiêu phần trăm do kết quả của tổ chức này mang lại đã không được phân tích trong phạm vi đề tài.

Một số yếu tố khác, có ảnh hưởng đến những kết quả đạt được của nền kinh tế trong giai đoạn vừa qua như cải cách cơ cấu kinh tế trong nước, hoàn thiện hệ thống luật pháp, nâng cao năng lực điều hành của Chính phủ, cải cách hành chính … là những nội dung đã thực hiện từ trước khi Việt Nam gia nhập WTO và sẽ còn tiếp tục thực hiện trong những năm tới. Như vậy, kết quả đạt được của nền kinh tế do nhiều yếu tố, trong đó WTO là một trong số đó.

Những cam kết và thực hiện cam kết trong khuôn khổ WTO có những tác động khác biệt trong ngắn hạn và dài hạn. Nhiều cam kết sẽ tác động tiêu cực trong ngắn hạn nhưng sẽ mang lại kết quả tích cực trong dài hạn và ngược lại, chẳng hạn như cắt giảm thuế quan sẽ dẫn đến tăng kim ngạch nhập khẩu trong ngắn hạn nhưng nếu điều chỉnh cơ cấu mặt hàng sẽ tạo thêm “lực” cho nền kinh tế trong dài hạn.

WTO tác động tới các thành viên đến đâu phụ thuộc vào chính mỗi quốc gia. Sự thành công nhiều hay ít với tư cách thành viên WTO không phải phụ thuộc vào tổ chức này mà ở chính mỗi thành viên và Việt Nam không phải ngoại lệ.

Với tất cả những yếu tố trên, mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng kết quả nghiên cứu trong khuôn khổ đề tài chỉ là những đánh giá ban đầu và còn nhiều khiếm khuyết, rất mong nhận được sự góp ý và chia sẻ của các nhà khoa học và những người quan tâm đến chủ đề này.

MỞ ĐẦU

Bộ trưởng Bộ Thương mại Trương Đình Tuyển

trong cuộc giao lưu với báo vietnamnet

Chúng ta đánh giá quá cao, quá mức sự kiện gia nhập WTO. Đánh giá quá cao theo cách lạc quan tếu. Nếu như vậy thì rất nguy hiểm. Vào WTO là đất nước "đổi đời", không có chuyện đó đâu.

Không ở đâu như Việt Nam, người dân tổ chức đi bộ, míttinh chào mừng

tổ chức thành công APEC và gia nhập WTO. Tôi hoàn toàn không phê phán, nhưng nếu chỉ dừng ở đó thì chẳng giải quyết được vấn đề gì. Các phong trào đó cần khẳng định quyết tâm, tận dụng được cơ hội, vượt qua

"Việt Nam được nhiều hay mất nhiều phụ thuộc vào chính Việt Nam" Pascal Lamy, Tổng giám đốc WTO

vii

thách thức … để làm cái gì tốt hơn. Nếu đặt không đúng, không phấn đấu được thì lại tạo ra thất vọng, lúc bấy giờ lại đổ tại đàm phán.

ITO vẫn chưa được thông qua. Chiến tranh Thế giới II vừa kết thúc, các nước

đều muốn sớm thúc đẩy tự do hoá thương mại, và bắt đầu khắc phục những

hậu quả của các biện pháp bảo hộ còn sót lại từ đầu những năm 1930. Do vậy,

ngày 23/10/1947, 23 nước đã ký "Nghị định thư về việc áp dụng tạm thời"

(PPA), có hiệu lực từ 1/1/1948, thông qua nghị định thư này, Hiệp định

GATT đã được chấp nhận và thực thi.

Trong thời gian đó, Hiến chương ITO vẫn tiếp tục được thảo luận. Cuối

cùng, tháng 3/1948, Hiến chương ITO đã được thông qua tại Hội nghị về

Thương mại và Việc làm của Liên hiệp quốc tại Havana. Tuy nhiên, quốc hội

của một số nước đã không phê chuẩn Hiến chương này. Đặc biệt là Quốc hội

Mỹ phản đối Hiến chương Havana, mặc dù Chính phủ Mỹ đã đóng vai trò

tích cực trong việc nỗ lực thiết lập ITO. Tháng 12/1950, Chính phủ Mỹ chính

thức thông báo sẽ không vận động Quốc hội thông qua Hiến chương Havana,

do vậy trên thực tế, Hiến chương này không còn tác dụng. Và mặc dù chỉ là

tạm thời, GATT trở thành công cụ đa phương duy nhất điều chỉnh thương mại

quốc tế từ năm 1948 cho đến tận năm 1995, khi WTO ra đời.

Trong 48 năm tồn tại, GATT đã tổ chức 8 vòng đàm phán:

Năm

Địa điểm/Tên

Chủ đề đàm phán

Thuế quan Thuế quan Thuế quan Thuế quan Thuế quan

Số nước 23 13 38 26 26

102

123

1947 1949 1951 1956 1960- 1961 1964- 1967 1973- 1979 1986- 1994

Geneva Annecy Torquay Geneva Geneva (Vòng Dillon) Geneva (Vòng Kenedy) Geneva (Vòng Tokyo) Geneva (Vòng Uruguay)

Thuế quan và các biện pháp chống bán phá giá Thuế quan, các biện pháp phi quan thuế, các hiệp định "khung" Thuế quan, các biện pháp phi quan thuế, dịch vụ, đầu tư, sở hữu trí tuệ, giải quyết tranh chấp, hàng dệt, nông nghiệp, thành lập WTO, v.v...

Năm vòng đàm phán đầu tiên chủ yếu tập trung vào đàm phán giảm

thuế quan. Bắt đầu từ Vòng đàm phán Kenedy, nội dung của các vòng đàm

phán mở rộng dần sang các lĩnh vực khác. Vòng đàm phán cuối cùng - Vòng

Uruguay - đã mở rộng nội dung sang hầu hết các lĩnh vực của thương mại bao

gồm: thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ, đầu tư, sở hữu trí tuệ... và

cho ra đời một tổ chức mới thay thế cho GATT - đó là WTO.

Trong suốt quá trình tồn tại, GATT đã trở thành hệ thống thể chế và

pháp lý của nền thương mại quốc tế, hiệp định của GATT cũng là hiệp định

đa phương duy nhất điều chỉnh các quan hệ thương mại quốc tế. Mặc dù còn

những khiếm khuyết nhất định nhưng trong thời gian 48 năm tồn tại, GATT

đã có những đóng góp to lớn vào việc thúc đẩy và đảm bảo thuận lợi và tự do

hoá thương mại thế giới. Số lượng các bên tham gia cũng tăng nhanh. Tính tới

thời điểm trước ngày 1/1/1995 (WTO ra đời), GATT đã có 124 thành viên và

đang tiếp nhận 25 đơn xin gia nhập. Nội dung của GATT ngày một bao trùm

và quy mô ngày một lớn: bắt đầu từ việc giảm thuế quan cho tới các biện

pháp phi thuế, dịch vụ, sở hữu trí tuệ, đầu tư, và tìm kiếm một cơ chế quốc tế

giải quyết các tranh chấp thương mại giữa các quốc gia. Từ mức thuế trung

bình 40% của năm 1948, đến năm 1995, mức thuế trung bình của các nước

phát triển chỉ còn khoảng 4% và thuế quan trung bình của các nước đang phát

triển còn khoảng 15%. Qui mô của GATT cũng không ngừng được mở rộng,

từ chỗ chi phối 20% tổng giá trị thương mại thế giới khi thành lập, đến năm

1995, tỷ lệ này lên tới 90%.

1.1.2. Sự ra đời của WTO

Mặc dù đã đạt được những thành công lớn, nhưng đến cuối những năm 80, đầu 90, tình hình thương mại quốc tế có nhiều thay đổi, GATT bắt đầu tỏ ra có những bất cập, không theo kịp tình hình.

- Khiếm khuyết lớn nhất của GATT là tính chất “tạm thời” của hiệp định này với tư cách là một “điều ước quốc tế”. GATT không phải là tổ chức quốc tế nên đã gây ra những tranh cãi về tư cách thành viên. Trường hợp của

Trung Quốc là ví dụ: Quốc gia này đã tham gia ký kết ban đầu như “thành viên sáng lập” của GATT. Tháng 7/1986, Trung Quốc đệ đơn khôi phục tư

cách thành viên ký kết ban đầu nhưng không được các chuyên gia pháp lý của GATT chấp thuận với lý do đây không phải là tổ chức quốc tế, vì vậy không thể áp dụng qui định kế thừa hay khôi phục tư cách thành viên.

- Những thành công của GATT trong việc giảm và ràng buộc thuế quan ở mức thấp cộng với một loạt các cuộc suy thoái kinh tế trong những năm 70

và 80 đã thúc đẩy các nước xây dựng các loại hình bảo hộ phi thuế quan để đối phó với hàng nhập khẩu, đồng thời thực hiện nhiều hình thức hỗ trợ và trợ cấp.

Những biến đổi này có nguy cơ làm giảm và mất đi những giá trị mà việc giảm thuế quan mang lại cho thương mại quốc tế. Trong khi đó, phạm vi của GATT không cho phép đề cập một cách cụ thể và sâu rộng đến các vấn đề này.

- Khi GATT được thành lập năm 1948, Hiệp định này chủ yếu điều tiết thương mại hàng hoá hữu hình. Đến những năm 80, GATT đã không còn thích ứng với thực tiễn thương mại thế giới bởi sự phát triển nhanh chóng của

các lĩnh vực thương mại dịch vụ như ngân hàng, bảo hiểm, vận tải hàng không, vận tải biển, du lịch, xây dựng, tư vấn... . Cùng với các loại hình

thương mại dịch vụ, các vấn đề thương mại trong đầu tư và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại đã phát triển nhanh chóng và trở thành một bộ phận quan trọng của thương mại quốc tế, đòi hỏi những thay đổi sâu

rộng trong các hiệp định cũng như mô hình tổ chức.

- Một số khiếm khuyết trong lĩnh vực thương mại hàng hoá dần bộc lộ. Chẳng hạn trong nông nghiệp và dệt may, các cố gắng tự do hoá thương mại

đã không đạt được thành công như mong muốn. Kết quả là còn rất nhiều ngoại lệ với các quy tắc chung trong hai lĩnh vực thương mại này.

- Cơ cấu tổ chức và cơ chế giải quyết tranh chấp, GATT cũng tỏ ra không thích ứng với tình hình thế giới. Thương mại quốc tế ở những năm 80 và 90 đòi hỏi phải có một tổ chức thường trực, có nền tảng pháp lý vững chắc

để đảm bảo thực thi các hiệp định, quy định chung của thương mại quốc tế, trong khi đó GATT chỉ là một hiệp định. Về hệ thống giải quyết tranh chấp, GATT chưa có một cơ chế điều tiết thủ tục tố tụng chặt chẽ, không đưa ra một thời gian biểu nhất định, do đó, các vụ việc tranh chấp thường bị kéo dài, dễ bị bế tắc. Để thúc đẩy hoạt động thương mại quốc tế một cách hiệu quả, hệ

thống này cần phải được tổ chức lại.

Nhận thức rõ những khiếm khuyết đó, các bên tham gia GATT đã nỗ lực để củng cố và mở rộng hệ thống thương mại đa biên. Từ năm 1986 đến 1994, Hiệp định GATT và các hiệp định phụ trợ của nó đã được các nước thảo luận sửa đổi và cập nhật để thích ứng với điều kiện thay đổi của môi trường thương mại thế giới. Hiệp định GATT 1947, cùng với các quyết định

đi kèm và một vài biên bản giải thích khác đã hợp thành GATT 1994. Một số

hiệp định riêng biệt cũng đạt được trong các lĩnh vực như Nông nghiệp, Dệt may, Trợ cấp, Tự vệ và các lĩnh vực khác; cùng với GATT 1994, chúng tạo

thành các yếu tố của các Hiệp định Thương mại đa phương về Thương mại Hàng hoá. Vòng đàm phán Uruguay cũng thông qua một loạt các quy định mới điều chỉnh thương mại Dịch vụ và Quyền Sở hữu trí tuệ liên quan đến

thương mại. Một trong những thành công lớn nhất của vòng đàm phán lần này là các nước đã cho ra Tuyên bố Marrakesh thành lập WTO, bắt đầu đi vào hoạt động từ ngày 1/1/1995.

1.2. Cơ cấu tổ chức của WTO

1.2.1. Mục tiêu Mục tiêu trực tiếp của WTO được nêu trong tuyên bố thành lập nhằm Xây dựng một cơ chế thương mại đa biên chặt chẽ, ổn định và khả thi hơn1 theo hướng tạo ra những thoả thuận và cam kết tương hỗ của các thành viên

nhằm giảm đáng kể thuế, hàng rào cản trở thương mại và loại bỏ sự phân biệt đối xử trong TMQT. Mục tiêu gián tiếp của WTO nhằm:

- Nâng cao mức sống;

- Bảo đảm tạo đầy đủ việc làm, đảm bảo tăng trưởng vững chắc thu nhập và nhu cầu thực tế;

- Phát triển việc sử dụng các nguồn lực của thế giới;

- Mở rộng sản xuất và trao đổi hàng hoá và dịch vụ.

Có thể cụ thể hoá mục tiêu của WTO theo ba giác độ: kinh tế, chính trị,

xã hội.

Mục tiêu kinh tế của WTO là đẩy mạnh phát triển thương mại quốc tế

theo hướng tự do. Thông qua việc thiết lập hệ thống các cam kết đa phương, WTO hướng đến tạo lập và duy trì môi trường thương mại tự do có thể quản lý được, hướng các quốc gia tới việc thực thi chính sách thương mại ổn định,

minh bạch, có thể dự đoán được nhằm tạo điều kiện cho các nhà đầu tư kinh doanh có thể ra các quyết định đúng, nhờ đó không chỉ các quốc gia tham gia thương mại quốc tế có thể tăng trưởng việc làm, thu nhập và phát triển bền vững, mà nền kinh tế thế giới cũng đạt tới trạng thái hiệu quả.

1 Vụ Chính sách thương mại đa biên -Bộ Thương mại (2000), Kết quả vòng đàm phán Urugoay về hệ thống thương mại đa biên, NXB Thống kê, Hà Nội.

Mục tiêu chính trị của WTO là thiết lập một thể chế pháp lý toàn cầu

cho phép duy trì môi trường thương mại ổn định, khuyến khích thương mại tự do, hạn chế các quốc gia đưa ra các chính sách thương mại tuỳ tiện làm tổn

hại đến quá trình phát triển thương mại quốc tế.

Mục tiêu xã hội của WTO là hướng tới nền kinh tế thế giới hiệu quả, qua đó phục vụ tốt hơn nhu cầu của dân cư ở tất cả các quốc gia trên thế giới.

Đặc biệt WTO có giành sự chú ý nhất định đến việc tạo điều kiện cho các quốc gia kém phát triển tham gia thương mại quốc tế.

Như vậy, từ các mục tiêu được công bố công khai của WTO có thể thấy

đây là một thể chế tích cực, ủng hộ và hướng đến thương mại tự do. WTO hướng tới hình thành một môi trường thương mại quốc tế ổn định, minh bạch

và có thể dự đoán được nhằm bảo đảm cho thương mại tự do có thể thực thi được theo những tiêu chuẩn phù hợp với từng thời kỳ lịch sử phát triển kinh tế thế giới. Những mục tiêu nêu trên có sức hấp dẫn rất lớn đối với tất cả các

quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, trong thực tế, quá trình thực hiện mục tiêu có rất nhiều mâu thuẫn giữa các bên tham gia cũng như các vấn đề nảy sinh do xung đột về lợi ích, do trình độ phát triển và lựa chọn chính sách của

các thành viên.

1.2.2. Chức năng

Theo Hiệp định Marrakesh thành lập WTO, tổ chức này có năm chức

năng cơ bản như sau:

Một là: Tạo thuận lợi cho việc thực thi, quản lý và tiến hành các mục

tiêu của Hiệp định này và các Hiệp định thương mại đa biên khác, cũng như các Hiệp định nhiều bên. WTO có trách nhiệm theo dõi chính sách thương mại của các quốc gia thành viên nhằm thúc đẩy việc thực thi chúng theo cách thức mà các nước đã cam kết tập thể với nhau.

Hai là: Tạo ra diễn đàn đàm phán giữa các nước thành viên về quan hệ

thương mại giữa các nước này về các vấn đề được đề cập đến trong các Hiệp định WTO và thực thi kết quả của các cuộc đàm phán đó. Đàm phán tại WTO dựa trên hai nguyên tắc: (1) Nhân nhượng lẫn nhau: Một quốc gia không thể chỉ “nhận” mà cần có những điều khoản để đổi lại; (2) Đối xử đặc biệt với nước đang phát triển, nhất là các nước kém phát triển.

Ba là: Giải quyết tranh chấp giữa các nước thành viên trên cơ sở Quy

định và thủ tục giải quyết tranh chấp. WTO nỗ lực xây dựng một cơ chế giải quyết tranh chấp độc lập và công bằng những vấn đề khúc mắc, tranh chấp

nảy sinh giữa các thành viên của WTO thông qua các thủ tục pháp lý khách quan. Tuy nhiên, do khả năng gây ảnh hưởng không chính thức cũng như khả năng tham gia vào hoạt động pháp lý thực tế để giải quyết các tranh chấp cụ

thể là khác nhau giữa các nước có tiềm lực, có sức mạnh ngoại thương khác nhau, nên thực tế giải quyết tranh chấp hiện nay trong WTO chưa đạt được mức độ khách quan như mong muốn. Song, theo đánh giá chung, cơ chế giải

quyết tranh chấp của WTO đã ít nhiều thể hiện được tính độc lập và khách quan của nó.

Bốn là: Thực hiện rà soát chính sách thương mại thông qua Cơ chế rà

soát chính sách thương mại. Định kỳ theo quy định của WTO, các quốc gia phải gửi báo cáo về chế độ thương mại của mình cho WTO và cơ quan giúp

việc của WTO có trách nhiệm gửi báo cáo này cho các thành viên quan tâm. Thông qua việc giám sát chính sách thương mại quốc gia, WTO thúc đẩy quan hệ hiểu biết lẫn nhau giữa các nước thành viên, qua đó khuyến khích các

thành viên tuân thủ các quy định, cam kết và thủ tục mà các nước thoả thuận. Các quốc gia có ảnh hưởng lớn đến thương mại quốc tế như Mỹ, EU, Nhật Bản … định kỳ rà soát chính sách là hai năm, các quốc gia khác thường là 4-6 năm tuỳ thuộc mức độ ảnh hưởng đến thương mại toàn cầu. Riêng đối với các nước chậm phát triển, thời gian này có thể dài hơn.

Năm là: Nhằm đạt được một sự nhất quán, hài hoà trong việc hoạch

định chính sách thương mại toàn cầu, WTO sẽ phối hợp với IMF, WB hay

một số tổ chức quốc tế khác như Trung tâm thương mại Quốc tế (ITC),

Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) trong những lĩnh vực cụ thể,

chẳng hạn như tăng cường năng lực điều hành của Chính phủ đối với các quốc

gia chậm phát triển.

1.2.3. Nguyên tắc cơ bản

WTO hoạt động dựa trên một bộ các luật lệ và quy tắc tương đối phức

tạp, bao gồm các hiệp định, phụ lục, quyết định và giải thích khác nhau điều

chỉnh hầu hết các lĩnh vực thương mại quốc tế. Tuy vậy, tất cả các văn bản đó

đều được xây dựng trên cơ sở bảy nguyên tắc cơ bản của WTO.

Nguyên tắc 1: Không có sự phân biệt đối xử

Nguyên tắc này được cụ thể hoá trong các quy định về chế độ Đãi ngộ

Tối huệ quốc (MFN) và Đãi ngộ Quốc gia (NT). MFN là một nguyên tắc cơ bản của WTO, được nêu trong Điều I - Hiệp định GATT, điều II - Hiệp định GATS và điều IV - Hiệp định TRIPS. Theo nguyên tắc MFN, WTO yêu cầu

một nước thành viên phải áp dụng thuế quan và các quy định khác đối với hàng hoá nhập khẩu từ các nước thành viên khác nhau (hoặc hàng hoá xuất khẩu tới các nước thành viên khác nhau) một cách bình đẳng, không phân biệt

đối xử. Điều đó có nghĩa là nếu một nước thành viên dành cho sản phẩm từ bất kỳ nước thành viên nào mức thuế quan hay bất kỳ một ưu đãi nào khác thì

cũng phải dành mức thuế quan hoặc ưu đãi đó cho sản phẩm tương tự của tất cả các quốc gia thành viên khác một cách ngay lập tức và vô điều kiện. WTO cũng cho phép các nước thành viên được duy trì một số ngoại lệ của nguyên

tắc này; Nguyên tắc NT: Trong khi nguyên tắc MFN yêu cầu một nước thành viên không được phép áp dụng đối xử phân biệt giữa các nước thành viên thì nguyên tắc NT yêu cầu một nước phải đối xử bình đẳng và công bằng giữa

hàng hoá nhập khẩu và hàng hoá tương tự sản xuất trong nước. Nguyên tắc này quy định rằng, bất kỳ một sản phẩm nhập khẩu nào, sau khi đã qua biên giới (đã trả xong thuế hải quan và các chi phí khác tại cửa khẩu) sẽ được hưởng sự đối xử không kém ưu đãi hơn sản phẩm tương tự sản xuất trong nước.

Nguyên tắc MFN và NT lúc đầu chỉ được áp dụng trong lĩnh vực

thương mại hàng hoá, sau khi WTO ra đời thì nó được mở rộng cả sang thương mại dịch vụ, quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại và các lĩnh vực khác, tuy vậy mức độ áp dụng của quy tắc này trong các lĩnh vực là khác nhau. Trong thương mại hàng hoá: MFN và NT được áp dụng tương đối toàn diện và triệt để. Trong thương mại dịch vụ: MFN và NT cũng được áp dụng với những lĩnh vực mà một thành viên đã cam kết mở cửa thị trường,

với những lĩnh vực dịch vụ còn duy trì hạn chế thì việc dành MFN và NT tuỳ thuộc vào kết quả đàm phán các cam kết cụ thể. Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, các NT trên đã được thể chế hoá cụ thể và phổ biến trong các công ước quốc tế liên quan đến sở hữu trí tuệ.

Nguyên tắc 2: Chỉ bảo hộ bằng thuế quan

Trong WTO, việc bảo hộ các ngành công nghiệp nội địa không bị ngăn

cấm. Tuy nhiên, WTO đưa ra một nguyên tắc là các nước chỉ được thực hiện bảo hộ chủ yếu thông qua thuế quan, không được sử dụng các biện pháp

thương mại khác. Mục tiêu của nguyên tắc này để đảm bảo sự minh bạch của việc bảo hộ và giảm thiểu những tác dụng bóp méo thương mại phát sinh.

Nguyên tắc 3: Tạo dựng một nền tảng ổn định cho thương mại

Một nguyên tắc cơ bản của WTO là các nước thành viên có nghĩa vụ đảm bảo tính ổn định cho thương mại quốc tế, thông qua việc các nước ràng

buộc thuế quan của mình. Các nước chỉ có thể tăng thuế quan sau khi đã tiến hành đàm phán lại và đã đền bù thoả đáng cho lợi ích các bên bị thiệt hại do việc tăng thuế đó.

Để đảm bảo nguyên tắc này, các nước thành viên WTO còn có nghĩa vụ phải minh bạch hoá các quy định thương mại của mình, phải thông báo mọi biện pháp đang áp dụng và ràng buộc chúng (tức là cam kết sẽ không thay đổi

theo chiều hướng bất lợi cho thương mại, nếu thay đổi phải được thông báo, tham vấn và bù trừ hợp lý). Tính dự báo được nhằm giúp các nhà kinh doanh

nắm rõ tình hình hiện tại cũng như xác định được cơ hội của họ trong tương lai. Nguyên tắc này giúp cho môi trường kinh doanh có tính ổn định và lành mạnh.

Nguyên tắc 4: Thương mại ngày càng tự do hơn thông qua đàm phán

WTO đảm bảo thương mại giữa các quốc gia ngày càng tự do hơn thông qua quá trình đàm phán hạ thấp các hàng rào thương mại để thúc đẩy

buôn bán. Kể từ năm 1948 đến nay, GATT và WTO đã tiến hành nhiều vòng đàm phán để giảm thuế quan, dỡ bỏ các hàng rào phi thuế quan và mở cửa thị trường. Để thực hiện nguyên tắc thương mại ngày càng tự do này, WTO đảm

nhận chức năng là diễn đàn đàm phán thương mại đa phương để các nước có thể liên tục thảo luận về vấn đề tự do hoá thương mại.

WTO kiên trì xu hướng hạn chế dần đi tới xoá bỏ các hàng rào cản trở

thương mại quốc tế như thuế quan và các biện pháp phi thuế quan nhằm tiến tới một thị trường thống nhất dựa trên các quy tắc cạnh tranh kinh tế. Do đó, ngoài việc khuyến khích, duy trì thường xuyên các cuộc đàm phán giảm thuế quan, WTO còn thúc đẩy, mở rộng các đàm phán nhằm đi tới các hiệp định bổ sung về thủ tục hành chính đối với hàng xuất nhập khẩu.

Gần đây, WTO mở rộng các vấn đề đàm phán sang lĩnh vực môi trường

và lao động liên quan đến sản xuất sản phẩm. Về phương diện xã hội, các quy định của một số nước liên quan đến bảo vệ môi trường và an toàn lao động

thực thi chính sách thương mại tự do của WTO trong mối liên hệ đến các vấn đề công bằng và phát triển còn tiềm ẩn nhiều khía cạnh phức tạp và mâu thuẫn nhau.

Nguyên tắc 5: Tạo lập môi trường cạnh tranh ngày càng bình đẳng

WTO là một hệ thống các nguyên tắc nhằm thúc đẩy cạnh tranh tự do,

công bằng và không bị bóp méo. Tất cả các Hiệp định của WTO như về nông nghiệp, dịch vụ, quyền sở hữu trí tuệ... đều nhằm mục tiêu tạo một môi trường cạnh tranh ngày càng bình đẳng hơn giữa các quốc gia.

WTO khuyến khích thương mại theo khuynh hướng cạnh tranh kinh tế thuần tuý dựa trên lợi thế cạnh tranh nhằm thiết lập cơ cấu phân công lao động quốc tế hiệu quả. Chính vì thế, trong các nội dung đàm phán, cũng như

trong các hiệp định đã ký kết của WTO các biện pháp can thiệp của nhà nước làm hạn chế phạm vi hoạt động của cơ chế thị trường cạnh tranh tự do hoặc làm méo mó giá cả thường bị gây áp lực phải hạn chế dần, đi tới xoá bỏ. Nguyên tắc này đặc biệt liên quan đến thương mại nhà nước và trợ cấp của nhà nước, nhất là trong các vòng đàm phán gần đây, khi vấn đề trợ cấp nông

sản và chi tiêu của Chính phủ được nhiều nước quan tâm đề xuất đưa vào chương trình đàm phán. Mục đích của nguyên tắc này là xây dựng một môi trường trong đó hàng hoá và dịch vụ cạnh tranh bình đẳng với nhau, không có sự hỗ trợ tài chính của nhà nước.

Nguyên tắc 6: Nguyên tắc "khước từ" và khả năng áp dụng các

hành động khẩn cấp

Khi tình hình kinh tế hay thương mại của một nước gặp khó khăn nhất thời, WTO cho phép các nước thành viên được tạm thời miễn không thực hiện những nghĩa vụ nhất định.

WTO cũng cho phép các chính phủ được áp dụng các biện pháp tự vệ khẩn cấp trong những trường hợp quy định. Các thành viên có thể áp dụng

các hạn chế nhập khẩu hay tạm ngừng các nhân nhượng thuế quan đối với

những sản phẩm cụ thể khi nhập khẩu các sản phẩm này tăng mạnh, gây ra hoặc đe doạ gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho các nhà sản xuất trong nước.

Theo quy định của WTO, các nước sẽ loại bỏ tất cả hạn chế số lượng đối với hàng nhập khẩu. Tuy nhiên, WTO cũng cho phép các nước thành viên được áp dụng các hạn chế nhập khẩu trong một số trường hợp ngoại lệ như:

- Nước nhập khẩu gặp khó khăn về cán cân thanh toán

- Có căng thẳng về ngoại hối (do nhu cầu nhập khẩu vì mục tiêu phát

triển tăng mạnh, hoặc do các nước này thiết lập hay mở rộng hoạt động sản xuất trong nước).

Khi các nước áp dụng các ngoại lệ này, các hạn chế số lượng phải được

áp dụng trên cơ sở không có sự phân biệt đối xử.

Nguyên tắc 7: Ưu đãi dành cho các nước đang phát triển Một trong những mục tiêu hoạt động của WTO là cần phải có nỗ lực tích cực để đảm bảo rằng các quốc gia đang phát triển, đặc biệt là các quốc gia kém phát triển nhất, duy trì được tỷ phần tăng trưởng trong thương mại quốc tế

tương xứng với nhu cầu phát triển kinh tế của các nước đó. Với khoảng 2/3 số thành viên của mình là các nước đang và kém phát triển, WTO luôn khuyến khích phát triển, dành những điều kiện đối xử đặc biệt và khác biệt cho các

quốc gia này, với mục tiêu đảm bảo sự tham gia sâu rộng hơn của họ vào hệ thống thương mại đa phương. WTO cũng dành cho các nước đang phát triển,

các nền kinh tế chuyển đổi những ưu đãi nhất định trong việc thực thi các hiệp định, đồng thời chú ý đến trợ giúp kỹ thuật cho các nước này.

Những ưu đãi được khuyến khích trong WTO khá đa dạng, từ cam kết

giảm thuế quan bất tương xứng đến lộ trình thực hiện cam kết dài hơn cho các nước đang phát triển, thậm chí WTO cho phép miễn nghĩa vụ cam kết cho các nước chậm phát triển nhất.

Hộp 1.1. WTO thuộc về ai?

WTO được điều khiển bởi chính các chính phủ là thành viên của tổ chức. Tất cả các quyết định lớn đều có sự tham gia của toàn thể các thành viên, được đưa ra hoặc ở cấp Hội nghị bộ trưởng (họp ít nhất là 2 năm một lần), hoặc ở cấp các đại sứ và đại biểu (họp thường xuyên ở Geneva). Thông thường các quyết định được đưa ra theo nguyên tắc đồng thuận.

Do nguyên tắc này, WTO khác với một số tổ chức quốc tế khác, ví dụ như Ngân hàng thế giới và Quỹ tiền tệ quốc tế. Tại WTO không có sự uỷ quyền cho một Uỷ ban

điều hành hoặc một nhân vật đứng đầu tổ chức quốc tế trong quá trình ra quyết định.

Các chế tài áp dụng cho các nước thành viên, được quy định trong các quy tắc của WTO, là kết quả của những cuộc thương lượng giữa các thành viên của Tổ chức này. Chính bản thân các thành viên này giám sát việc áp dụng các nguyên tắc theo đúng các trình tự đã được họ thoả thuận, bao gồm cả việc dùng đến các biện pháp trừng phạt thương mại. Nhưng những biện pháp trừng phạt này do chính các nước đặt ra và được toàn thể các thành viên cho phép áp dụng, điều này thực sự khác với các tổ chức quốc tế khác. Ví dụ như, các tổ chức này có thể tác động đến chính sách của một nước bằng cách đe doạ ngừng cấp các khoản tín dụng.

Đôi khi khó có thể thông qua các quyết định theo nguyên tắc đồng thuận với khoảng 150 thành viên. Lợi ích chính của nguyên tắc đồng thuận là các quyết định có nhiều cơ hội được tất cả các thành viên chấp thuận hơn, và mặc dù khó khăn, nhiều thoả thuận rất quan trọng đã được ký kết. Cho đến nay, ý tưởng thành lập một cơ quan điều hành có số thành viên hẹp - có thể dưới hình thức một Uỷ ban điều hành trong đó mỗi thành viên đại diện cho một nhóm nước – thường xuyên được nêu ra. Tuy nhiên, hiện giờ WTO vẫn là một tổ chức hoạt động dưới sự điều khiển của các nước thành viên và trung thành với nguyên tắc đồng thuận. Nguồn: Tìm hiểu về WTO, tr.85

1.2.4. Cơ cấu tổ chức của WTO

Bộ máy điều hành của WTO được tổ chức như sau:

- Hội nghị Bộ trưởng WTO: Là cơ quan cao nhất của WTO, bao gồm đại

diện của tất cả các thành viên, định kỳ họp 2 năm một lần. Hội nghị Bộ trưởng sẽ

thực thi chức năng thông qua hầu hết các quyết định của WTO (các hiệp định, thông

báo, chương trình nghị sự của các vòng đàm phán, giải thích ý nghĩa các hiệp định).

- Đại hội đồng WTO: Là cơ quan thường trực giữa hai kỳ họp của Hội

nghị Bộ trưởng. Đại hội đồng cũng bao gồm đại diện của tất cả các thành viên

và thực hiện 3 chức năng: chức năng của Hội nghị Bộ trưởng trong thời gian

giữa các khoá họp (giải quyết tất cả các công việc có liên quan đến WTO);

chức năng của cơ quan giải quyết tranh chấp khi có vụ việc đưa lên Đại hội

đồng; chức năng của cơ quan rà soát chính sách thương mại của các thành

viên theo định kỳ. Đại hội đồng còn quy định quy chế hoạt động và thủ tục

hành chính cho các hội đồng trực thuộc.

Dưới Đại Hội đồng, WTO có ba Hội đồng về ba lĩnh vực thương mại

cụ thể là Hội đồng Thương mại Hàng hoá, Hội đồng Thương mại Dịch vụ và

Hội đồng về Quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại. Các hội đồng

này có các cơ quan cấp dưới (các uỷ ban và các tiểu ban) để thực thi các công

việc cụ thể trong từng lĩnh vực. (Ví dụ, Hội đồng Thương mại Hàng hoá có 11

uỷ ban, 2 nhóm công tác và Cơ quan Giám sát Hàng dệt, Hội đồng Thương

mại Dịch vụ có 2 uỷ ban, 2 nhóm công tác...).

Tương đương với các Hội đồng này, WTO còn có một số uỷ ban với

phạm vi chức năng nhỏ hơn, nhưng cũng báo cáo trực tiếp lên Đại Hội đồng,

đó là các Uỷ ban về Thương mại và Phát triển, Thương mại và Môi trường,

Hiệp định Thương mại Khu vực, Hạn chế bảo vệ Cán cân Thanh toán, Uỷ ban

về Ngân sách, Tài chính và Quản lý, và Tiểu ban về các nước Chậm phát

triển. Bên cạnh các uỷ ban đó là các Nhóm công tác về Gia nhập, và Nhóm

Công tác về Mối quan hệ giữa Đầu tư và Thương mại, về Tác động qua lại

giữa Thương mại và Chính sách cạnh tranh, về Minh bạch hoá và Mua sắm

của Chính phủ. Ngoài ra còn có hai uỷ ban về các hiệp định nhiều bên.

- Ban thư ký WTO: Là một cơ quan quan trọng của WTO đặt tại

Geneva. Đứng đầu Ban Thư ký là Tổng Thư ký, dưới đó là các Phó tổng thư

ký, phụ trách từng mảng cụ thể. Nhiệm vụ chính của Ban thư ký là:

+ Hỗ trợ về kỹ thuật và quản lý cho các cơ quan chức năng của WTO

(các hội đồng, uỷ ban, tiểu ban, nhóm đàm phán) trong việc đàm phán và thực

thi các hiệp định;

+ Trợ giúp kỹ thuật cho các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước

chậm phát triển;

+ Phân tích các chính sách thương mại và tình hình thương mại;

+ Giúp đỡ trong việc giải quyết tranh chấp thương mại liên quan đến

việc diễn giải các quy định, luật lệ của WTO;

+ Xem xét vấn đề gia nhập của các nước và tư vấn cho các quốc gia đó.

Tất cả các thành viên của WTO có thể tham gia vào tất cả các hội đồng,

uỷ ban, tiểu ban,... ngoại trừ Cơ quan phúc thẩm, các nhóm chuyên gia giải

quyết tranh chấp, Cơ quan giám sát hàng dệt may và các uỷ ban và hội đồng

được thành lập theo các hiệp định đa biên.

Hội nghị Bộ trưởng

Đại hội đồng nhóm họp với chức năng là cơ quan giải quyết tranh chấp

Đại hội đồng nhóm họp với chức năng là cơ quan rà soát chính sách thương mại

Đại hội đồng

Hình 1.1: Cơ cấu tổ chức của WTO

Ban hội thẩm Hội đồng giải quyết tranh chấp

Hội đồng về thương mại hàng hoá

Hội đồng về thương mại dịch vụ

Hội đồng về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ

Các uỷ ban về

Thương mại các dịch vụ tài chính Các cam kết cụ thể

Các nhóm lao động Quy định nội bộ Các quy tắc của GATS

Các uỷ ban nhiều bên

Uỷ ban về thương mại hàng không dân dụng Uỷ ban về chi tiêu chính phủ

Uỷ ban về đàm phán thương mại

Các uỷ ban về Thương mại và môi trường Thương mại và phát triển Tiểu ban về các nước đang phát triển Các hiệp định thương mại khu vực Các hạn chế nhằm cân bằng cán cân thanh toán Ngân sách, tài chính và quản lý Nhóm công tác về Gia nhập tổ chức Các nhóm công tác về Quan hệ giữa thương mại và đầu tư Tác động qua lại giữa thương mại và chính sách cạnh tranh Minh bạch trong chi tiêu chính phủ Thương mại, nợ và tài chính Thương mại và chuyển giao công nghệ

Chương trình phát triển Doha: Uỷ ban đàm phán thương mại và các cơ quan trực thuộc Các phiên họp đặc biệt của

Các uỷ ban về Tiếp cận thị trường Nông nghiệp Các biện pháp kiểm dịch động thực vật Các rào cản kỹ thuật đối với thương mại Trợ cấp và các biện pháp đối kháng Chống bán phá giá Định giá hải quan Quy tắc xuất xứ ‘Giấy phép nhập khẩu Các biện pháp đầu tư liên quan đến thương mại Các biện pháp tự vệ Cơ quan giám sát về dệt may Nhóm công tác về Các doanh nghiệp thương mại nhà nước

Uỷ ban đa biên

Uỷ ban dịch vụ/Uỷ ban về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ/ Cơ quan giải quyết tranh chấp/Uỷ ban nông nghiệp/Uỷ ban về thương mại và phát triển/Uỷ ban về thương mại và môi trường Nhóm đàm phán về

Tiếp cận thị trường/các quy định

Uỷ ban về Hiệp định Công nghệ thông tin

Chú giải sơ đồ:

Đệ trình báo cáo lên Đại hội đồng (hoặc cơ cấu trực thuộc Đại hội đồng) Các uỷ ban được thành lập theo quy định của các hiệp định nhiều bên có nhiệm vụ thông báo cho Đại hội đồng hoặc Hội đồng về thương mại hàng hóa về các hoạt động của mình, ngay cả khi không phải tất cả các thành viên WTO đều tham gia ký kết các hiệp định nhiều bên này Uỷ ban về đàm phán thương mại trực thuộc Đại hội đồng. Đại hội đồng nhóm họp dưới danh nghĩa là Cơ quan Rà soát chính sách thương mại và Cơ quan Giải quyết tranh chấp

Hộp 1.2: Phương thức biểu quyết có thể được áp dụng

WTO kế thừa truyền thống của GATT là thông qua các quyết định trên cơ sở nguyên tắc đồng thuận chứ không đưa vấn đề ra biểu quyết. Tiến trình này cho phép tất cả các nước thành viên đảm bảo được rằng lợi ích của họ được một cách đúng đắn, ngay cả khi họ chấp nhận đồng thuận vì lợi ích tối cao của hệ thống thương mại đa phương.

Khi sự đồng thuận là không thể, Hiệp định của WTO cho phép khả năng đưa vấn đề ra biểu quyết; khi đó quyền quyết định sẽ được thông qua với đa số phiếu, mỗi thành viên có quyền bỏ một phiếu.

Hiệp định về WTO đưa ra bốn trường hợp sau :

* Các thành viên của WTO với ba phần tư số phiếu, có thể thông qua cách giải

thích một hiệp định thương mại đa phương.

* Hội nghị bộ trưởng có thể quyết định, cũng với ba phần tư số phiếu, chấp thuận

cho một thành viên miễn trừ thực hiện một nghĩa vụ của một hiệp định đa phương.

* Các quyết định liên quan đến việc sửa đổi các điều khoản của các hiệp định đa phương có thể được thông qua nếu được chấp thuận bởi hoặc tất cả các thành viên, hoặc hai phần ba số thành viên, tuỳ theo tính chất của điều khoản được xem xét. Tuy nhiên, tất cả các điều chỉnh này chỉ có hiệu lực đối với các thành viên chấp thuận chúng.

* Các quyết định liên quan đến việc gia nhập Tổ chức WTO của một thành viên mới có thể được thông qua tại Hội nghị bộ trưởng, hoặc tại Đại hội đồng (giữa hai kỳ họp của Hội nghị bộ trưởng) với hai phần ba số phiếu.

Các Uỷ ban trực thuộc Hội đồng thương mại hàng hoá: Thâm nhập thị trường; Nông nghiệp; Các biện pháp kiểm dịch động thực vật; Cơ quan giám sát hàng dệt may; Các rào cản kỹ thuật đối với thương mại; Trợ cấp và các biện pháp trả đối kháng; Chống bán phá giá; Định giá hải quan; Các quy tắc xuất xứ; Các giấy phép nhập khẩu; Các biện pháp liên quan đến đầu tư; Tự vệ; Các doanh nghiệp thương mại Nhà nước (Nhóm công tác).

Liệu cùng một nhóm người có thể đảm nhiệm nhiều vị trí khác nhau?

Không hoàn toàn như vậy. Tuy các Hội đồng và các Uỷ ban bao gồm đại diện của tất cả các thành viên WTO, nhưng điều đó không có nghĩa là các thiết chế này là một hoặc là sự phân biệt giữa các thiết chế này chỉ mang tính hình thức.

Trong thực tiễn, không có chuyện cùng một nhóm người tham gia vào công việc của các hội đồng và ủy ban khác nhau vì cấp bậc của đại biểu và thẩm quyền đòi hỏi là khác nhau.

Trưởng phái đoàn ở Geneva (thông thường là cấp đại sứ) đại diện cho đất nước mình ở Đại hội đồng. Do có một vài Uỷ ban rất chuyên môn, các chính phủ đôi khi cử các chuyên gia đương chức trong nước đại diện cho đất nước mình tham dự các cuộc họp của các Uỷ ban này.

Thậm chí ngay ở cấp độ Hội đồng thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại, nhiều đoàn đại biểu được đại diện bởi những người khác nhau.

Nguồn: Tìm hiểu Tổ chức Thương mại Thế giới, tr. 88

1.3. Các hiệp định của WTO

Có thể nói, WTO là tổ chức quốc tế duy nhất điều chỉnh các quy tắc về

thương mại giữa các quốc gia. Cốt lõi của WTO là các hiệp định do các chính

phủ thành viên đàm phán và ký kết. Các hiệp định này tạo ra nền tảng pháp lý

cho việc tiến hành hoạt động thương mại quốc tế, với mục tiêu thúc đẩy giao

lưu thương mại hàng hoá, dịch vụ và hợp tác thương mại ngày càng sâu rộng

và hiệu quả hơn. Khuôn khổ thể chế đối với các hoạt động của WTO được

xác định trong các hiệp định với 3 trụ cột chính: Thương mại hàng hoá,

thương mại dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ. Ngoài ra, WTO còn điều hành hệ

thống giải quyết tranh chấp chung cho các lĩnh vực trong các hiệp định cụ thể,

đồng thời đánh giá thường kỳ về chính sách thương mại của các nước và hợp

tác với các tổ chức quốc tế khác nhằm tạo sự hài hoà trong phát triển kinh tế

toàn cầu.

Hệ thống WTO hiện nay bao gồm những hiệp định độc lập như:

- Các hiệp định đa phương về Thương mại Hàng hoá bao gồm Hiệp

định GATT 1994 và các hiệp định đi kèm với nó;

- Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ (GATS);

- Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở

hữu trí tuệ (TRIPS)

1.3.1. Thương mại Hàng hoá

Hiệp định chủ chốt điều chỉnh lĩnh vực thương mại hàng hoá của WTO là

GATT 1994. Mục tiêu cơ bản của GATT là tạo cơ sở để tiến hành cắt giảm thuế

quan. Kết thúc vòng đàm phán Uruguay, các nước thành viên đã đưa ra các cam

kết ràng buộc thuế đối với hầu hết các mặt hàng công nghiệp nhập khẩu.

GATT đưa ra các nguyên tắc cơ bản để tiến hành thương mại hàng hoá

giữa các nước thành viên, đó là nguyên tắc MFN, NT, không hạn chế số

lượng, các hiệp định thương mại khu vực, các điều khoản ưu tiên và ưu đãi

dành cho các nước đang và chậm phát triển, các quy tắc về đàm phán, ràng

buộc thuế quan và đàm phán lại... GATT cũng có các điều khoản cơ bản về

các vấn đề chống bán phá giá, xác định trị giá hải quan, trợ cấp, tự vệ khẩn

cấp... tuy nhiên những điều khoản này còn bộc lộ nhiều bất cập trong thực tế.

Tại các nước phát triển, thuế quan đã giảm trung bình 38% sau khi thực

hiện đầy đủ những cam kết trong vòng đàm phán Uruguay. Mức giảm thuế quan tương ứng của các nước đang phát triển là 25%2. Mức thuế quan ràng

buộc trung bình (thuế quan cam kết) cũng được cắt giảm đáng kể và sát với

thuế quan thực tế áp dụng, nhất là với các quốc gia phát triển.

Cũng tính từ khi kết thúc vòng đàm phán Uruguay, các nước phát triển

cam kết tiến hành cắt giảm thuế quan hàng công nghiệp từ 6,3% xuống còn

trung bình là 3,8% trong vòng 5 năm, tính từ 1/1/1995; Số lượng các sản

phẩm phải chịu thuế suất hải quan cao giảm xuống, số dòng thuế nhập khẩu từ

tất cả các nước phải chịu thuế suất trên 15% giảm từ 7% xuống còn 5% (riêng

đối với các nước đang phát triển thì mức giảm này là từ 9% xuống 5%). Ngày

26/3/1997, 40 nước chiếm 92% thương mại thế giới trong lĩnh vực công nghệ

thông tin đã nhất trí miễn thuế và các loại phí khác cho tất cả các sản phẩm

công nghệ thông tin nhập khẩu kể từ năm 2000. Số lượng các dòng thuế được

ràng buộc cũng tăng nhanh. Các nước phát triển cam kết tăng các ràng buộc

dòng thuế từ 77% lên 99%, các nước đang phát triển cũng cam kết tăng dòng

thuế này từ 21% lên 73%. Riêng đối với các nền kinh tế chuyển đổi, các cam

kết tương ứng tăng từ 73% lên 98%.

2 WTO (2001)

Nội dung chủ yếu của GATT là cắt giảm thuế quan và ràng buộc mức thuế. Ngoài ra, GATT còn tạo cơ sở để tiếp tục tiến hành các cuộc đàm phán nhằm cắt giảm thuế quan trong tương lai, đồng thời thúc đẩy các cam kết mở cửa thị trường của các quốc gia. Bên cạnh đó, GATT cũng quy định những thủ tục cần thiết như tham vấn, bồi thường khi một nước muốn rút bỏ một ràng buộc thuế quan của mình, trong những trường hợp đặc biệt, cụ thể. GATT cũng có các quy định về các vấn đề như định giá tính thuế, hạn chế số lượng, tự vệ khẩn cấp, trợ cấp, bảo vệ cán cân thanh toán, gia nhập, rút lui, miễn trừ... Tuy nhiên, trong khuôn khổ của GATT, một số vấn đề chưa được đề cập chi tiết, chưa nhận được sự nhất trí của tất cả các thành viên. Kết thúc Vòng đàm phán Uruguay, các nước thành viên đã nhất trí đưa ra các hiệp định

cụ thể về các vấn đề này, bao gồm:

1. Hiệp định Nông nghiệp (AoA)

2. Hiệp định về các Biện pháp Vệ sinh Dịch tễ (SPS)

3. Hiệp định Dệt may (ATC)

4. Hiệp định về Hàng rào Kỹ thuật Cản trở Thương mại (TBT)

5. Hiệp định về các Biện pháp Đầu tư liên quan đến Thương mại

(TRIMs)

6. Hiệp định Chống Phá giá (Anti-dumping)

7. Hiệp định Trị giá Hải quan (ACV)

8. Hiệp định về Giám định Hàng hoá trước khi xuống tầu (PSI)

9. Hiệp định về Quy tắc Xuất xứ (Rules of Origin)

10. Hiệp định về Giấy phép Nhập khẩu (Import Licensing)

11. Hiệp định về Trợ cấp và các Biện pháp Đối kháng (SCM)

12. Hiệp định về các Biện pháp Tự vệ (AoS)

Ngoài các hiệp định nêu trên, trong khuôn khổ của GATT còn có các

hiệp định chuyên ngành như Hiệp định về Công nghệ thông tin (ITA). Vòng

đàm phán Uruguay đạt được kết quả quan trọng là một số quốc gia thống nhất

bãi bỏ thuế quan trong một số ngành, qua đó, một số hiệp định đã được ký kết

như hiệp định đối với sản phẩm công nghiệp trong một số ngành: dược phẩm,

đồ chơi, hoá chất, giấy và sản phẩm giấy, thiết bị y tế, đồ nội thất, thiết bị nông

nghiệp, thiết bị xây dựng, thép. Trong ngành nông nghiệp có hiệp định về bia

và rượu mạnh. Hầu hết các hiệp định chuyên ngành, thuế suất cam kết ở mức

0% và chủ yếu do các quốc gia phát triển ký kết (trừ một số quốc gia đang phát

triển có mức sống cao như Hồng Kông, Singapore, Hàn Quốc). Điểm đặc biệt

đáng chú ý là, theo nguyên tắc MFN, các thành viên không tham gia ký kết

nhưng vẫn được hưởng miễn thuế đối với hàng xuất khẩu của mình sang các

nước khác. Điều đó có nghĩa là các quốc gia đang phát triển được hưởng lợi từ

các hiệp định chuyên ngành ngay cả khi họ không tham gia ký kết.

1.3.2. Thương mại dịch vụ

Hoạt động thương mại dịch vụ giữa các nước thành viên WTO được điều

chỉnh bởi Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ (GATS). GATS bao gồm:

- Các quy định và nguyên tắc chung được trình bày trong Hiệp định chung

- Các phụ lục của GATS và các quyết định cấp Bộ trưởng

Phụ lục về Miễn trừ MFN

Phụ lục về Di chuyển và cư trú của thể nhân

Phụ lục về Dịch vụ Vận tải hàng không

Phụ lục về Dịch vụ tài chính

Phụ lục về Vận tải biển

Phụ lục về Viễn thông cơ bản

- Các cam kết của từng nước về các lĩnh vực dịch vụ cụ thể, về áp dụng

MFN, NT và mở cửa thị trường trong các lĩnh vực đó.

Thuật ngữ dịch vụ trong GATS không được định nghĩa rõ ràng nhưng

chúng được phân nhóm thành 12 ngành:

Dịch vụ nghề nghiệp và dịch vụ kinh doanh;

Dịch vụ viễn thông;

Dịch vụ xây dựng;

Dịch vụ phân phối;

Dịch vụ giáo dục;

Dịch vụ môi trường;

Dịch vụ tài chính;

Dịch vụ liên quan đến sức khỏe và dịch vụ xã hội;

Dịch vụ du lịch và dịch vụ liên quan đến du lịch;

Dịch vụ vui chơi giải trí, thể thao, văn hoá;

Dịch vụ vận tải;

Các dịch vụ khác.

12 ngành dịch vụ này được chia thành 160 tiểu ngành, được phân định

thống nhất theo danh mục CPC (Danh mục phân loại sản phẩm theo tiêu

chuẩn Liên hợp quốc).

GATS phân biệt 4 hình thức cung cấp dịch vụ khác nhau:

- Cung cấp dịch vụ qua biên giới: Dịch vụ được một nước thành viên

này cung cấp cho một nước thành viên khác (chỉ có dịch vụ di chuyển, người

cung cấp dịch vụ không di chuyển) - ví dụ truyền hình trực tiếp cuộc thi hoa

hậu thế giới.

- Tiêu dùng dịch vụ ở nước ngoài: Người tiêu dùng ở nước này sang

nước khác tiêu dùng dịch vụ - ví dụ đi du lịch, tiêu thụ dịch vụ ở nước ngoài.

- Hiện diện thương mại: Dịch vụ được cung cấp bởi một nhà cung ứng

đặt cơ sở hoạt động ở một nước thành viên khác- ví dụ trường hợp mở chi

nhánh tại nước ngoài.

- Di chuyển tạm thời của người cung cấp dịch vụ: Dịch vụ được thực

hiện bởi cá nhân đi sang nước khác trong một thời gian ngắn- ví dụ như một

chuyên gia đi thực hiện hoạt động dịch vụ ở nước ngoài trong thời gian ngắn.

Trong bốn phương thức cung cấp dịch vụ kể trên, hiện diện thương mại

được coi là phương thức được các thành viên quan tâm nhất và cũng có nhiều

cam kết chi tiết nhất.

Nhìn chung, Hiệp định GATS mới đạt được kết quả có mức độ về mở

cửa thị trường; thành công nhất của GATS là đã mở rộng được diện điều

chỉnh của hệ thống thương mại đa biên, đặc biệt là bao trùm cả những lĩnh

vực như đầu tư trực tiếp của nước ngoài, trình độ chuyên môn, sự di chuyển

của người cung cấp dịch vụ và cung cấp dữ liệu qua biên giới. Những tiền đề

đó đã hợp pháp hoá khuôn khổ pháp lý ban đầu chung cho các nước và là xuất

phát điểm để các quốc gia tiếp tục đàm phán cụ thể hơn về những lĩnh vực

đầy tiềm năng này qua các vòng đàm phán trong tương lai. Tầm quan trọng

của thương mại dịch vụ ngày càng được khẳng định và các đàm phán về

thương mại dịch vụ sẽ càng trở nên quan trọng trên diễn đàn của WTO, diễn

đàn khu vực và liên khu vực.

1.3.3. Quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại (TRIPs)

Tính đến nay, TRIPs là hiệp định đa phương toàn diện nhất liên quan

đến quyền sở hữu trí tuệ (SHTT). Sau vòng đàm phán Uruguay, các quốc gia

đã đạt được kết quả rất khả quan cả về chiều rộng và chiều sâu về quyền sở

hữu trí tuệ liên quan tới thương mại. Các hiệp định chủ yếu trước đây thuộc

diện quản lý của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO) đã được chấp nhận

chính thức và ràng buộc trong khuôn khổ WTO, được thực hiện trên cơ sở

NT. Các nước tham gia Vòng đàm phán Uruguay đã ký kết Hiệp định TRIPs

điều chỉnh quyền tác giả và các quyền có liên quan, nhãn hàng, chỉ dẫn địa lý,

thiết kế công nghiệp, sáng chế, thiết kế bố trí mạch tích hợp, bảo hộ thông tin

bí mật và hạn chế các hoạt động chống cạnh tranh trong các hợp đồng chuyển

giao quyền sử dụng. (Xem thêm Phụ lục 5). Các bên cũng chấp nhận Cơ chế

Giải quyết Tranh chấp của WTO được áp dụng cho tranh chấp phát sinh từ

các hiệp định này. TRIPs không chỉ dựa trên những hiệp định chủ yếu của hệ

thống sở hữu trí tuệ hiện có mà còn xây dựng được những quy định mới chưa

được WIPO xây dựng.

Phạm vi bảo hộ của TRIPs gồm 7 lĩnh vực, trong mỗi lĩnh vực bao gồm

nhiều nội dung cụ thể:

Bản quyền và quyền lợi liên quan;

Phát minh, sáng chế;

Thừa kế mẫu hàng công nghiệp;

Thương hiệu;

Tiêu chí địa lý;

Thiết kế bố cục mạch điện tổng hợp;

Thông tin chưa công khai.

TRIPs được tiến hành song song và không mâu thuẫn với những công ước quốc tế về quyền SHTT như công ước Berne3, Công ước Roma4, Công ước về quyền sở hữu trí tuệ mạch điện tổng hợp (IPIC), công ước Paris5 … TRIPs cũng qui định những ngoại lệ, đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia trong từng trường hợp cụ thể. Mức độ bảo hộ trong TRIPs được xem là tiêu chuẩn thấp nhất. Điều đó có nghĩa là luật pháp của các quốc gia thành viên không được qui định thấp hơn mức qui định bảo hộ trong TRIPs. Các qui định cơ bản của TRIPs có thể chia thành 5 nhóm:

3 Công ước về bảo hộ các tác phẩm văn học nghệ thuật 4 Công ước quốc tế về bảo hộ người biểu diễn, người sản xuất, chương trình thu thanh và các tổ chức phát thanh truyền hình 5 Công ước về bảo hộ sở hữu công nghiệp

- Nhóm các qui định liên quan đến việc thực hiện bảo hộ theo nguyên

tắc NT và MFN.

- Nhóm các qui định tối thiểu về nội dung bảo hộ, thời gian bảo hộ tối

thiểu của 7 lĩnh vực SHTT, chẳng hạn như phát minh sáng chế có thời gian

bảo hộ tối thiểu 20 năm; nhãn hiệu thương mại (thương hiệu) bảo hộ tối thiểu

7 năm sau mỗi lần đăng ký…

- Nhóm qui định về quyền áp dụng các biện pháp thích hợp nhằm hạn

chế chủ thể SHTT lạm dụng quyền của mình hoặc có những hành vi hạn chế

thương mại hay chuyển giao công nghệ không hợp lý.

- Nhóm qui định về đảm bảo việc thực thi sự bảo hộ bằng các qui định

về cơ chế, tổ chức, thủ tục và đền bù có liên quan.

- Nhóm qui định về thời gian thực hiện các điều chỉnh hệ thống luật

pháp quốc gia cho phù hợp với các qui định nêu trên: 1 năm đối với các nước

phát triển, 5 năm đối với các nước đang phát triển và các nước chuyển đổi, 11

năm đối với các nước chậm phát triển.

(cid:31)Trong quan hệ thương mại quốc tế, quyền lợi của các quốc gia luôn

1.3.4. Cơ chế giải quyết tranh chấp

mâu thuẫn với nhau, và rất dễ xảy ra tranh chấp. Do vậy, hệ thống thương mại

đa biên mà các nước thành viên WTO nỗ lực xây dựng sẽ không thể tồn tại và

hoạt động hiệu quả nếu như thiếu đi cơ chế giải quyết tranh chấp. Vòng đàm

phán Uruguay đã đạt được một thành công lớn là đưa ra được một cơ chế giải

quyết tranh chấp hoàn chỉnh hơn, cho phép các mối quan hệ trong thương mại

quốc tế được giải quyết một cách công bằng hơn, hạn chế rất nhiều những

hành động đơn phương, độc đoán của những cường quốc thương mại, góp

phần tháo gỡ những bế tắc vốn thường xảy ra và khó giải quyết trước đây. Vì

thế, hiệu quả của hệ thống thương mại thế giới được nâng cao. Các nước đang

phát triển, chậm phát triển và ngay cả một số nước phát triển coi đây là một

thắng lợi với nhiều lợi ích thu được từ hệ thống thương mại đa biên.

Nhìn chung, các tranh chấp thường được giải quyết bằng nhân nhượng.

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, các tranh chấp không thể giải quyết bằng

thương lượng thì cần đến một cơ quan đủ quyền lực với cơ chế giải quyết

tranh chấp được các thành viên chấp nhận.

Đối tượng của các tranh chấp trong khuôn khổ WTO là chính sách

thương mại của các nước thành viên chứ không phải là tranh chấp phát sinh từ

việc thực hiện hợp đồng thương mại. Do đó, mục tiêu của cơ chế giải quyết

tranh chấp nhằm tạo tính an toàn và khả thi trong việc thực thi các hiệp định.

Nguyên tắc giải quyết tranh chấp: không đi ngược lại mục tiêu của

WTO và thúc đẩy thương mại tự do. Do đó, WTO khuyến khích các giải pháp

tự thương lượng giữa các bên tranh chấp hơn là đưa vụ việc ra cơ quan giải

quyết tranh chấp. Trường hợp các bên không thống nhất được thì cách giải

quyết được ưu tiên là rút lại những quy định không phù hợp với Hiệp định đã

được ký kết của các bên liên quan. Các quy định bồi thường chỉ được đưa ra

trong trường hợp không thể thực hiện việc rút lại các biện pháp không phù

hợp với quy định của WTO và khi có một biện pháp tạm thời ngăn cản việc

thu hồi đó. Biện pháp cuối cùng mới là cho phép thành viên khởi kiện đình

chỉ áp dụng các nhân nhượng và nghĩa vụ đã cam kết với bên bị kiện. Nhìn

chung, nguyên tắc giải quyết tranh chấp của WTO không hướng vào kết quả

thắng thu trong từng vụ việc mà giải quyết theo tinh thần bảo vệ tối đa sự tuân

thủ luật lệ của WTO, thúc đẩy môi trường tự do thương mại.

- Thủ tục giải quyết tranh chấp: Các tranh chấp đưa ra trước cơ quan

giải quyết tranh chấp của WTO được xem xét và giải quyết theo trình tự sau:

+ Khi xuất hiện tranh chấp, nước khiếu nại cần nêu vấn đề với nước bị

khiếu nại để hai bên cùng tham vấn tìm cách giải quyết;

+ Nếu quá trình tham vấn thất bại, WTO sẽ giúp đỡ tìm trung gian, môi

giới hoà giải. Nếu vấn đề vẫn không tháo gỡ được thì nước khiếu nại có thể

yêu cầu Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO lập Ban hội thẩm;

+ Trong những thời hạn quy định, Ban hội thẩm sẽ nghiên cứu vấn đề

và lập báo cáo trình Hội đồng giải quyết tranh chấp.

+ Sau một thời gian đủ để các bên xem xét báo cáo của Ban hội thẩm,

Hội đồng giải quyết tranh chấp sẽ họp để thông qua báo cáo này. Báo cáo sẽ

được thông qua nếu không có nước thành viên nào phản đối.

+ Nếu có nước thành viên phản đối thì Hội đồng giải quyết tranh chấp

sẽ giao vụ việc cho Cơ quan phúc thẩm xem xét lại. Cơ quan này có quyền

thông qua hoặc sửa đổi báo cáo của Ban hội thẩm.

+ Dựa trên các báo cáo của Ban hội thẩm hoặc của Cơ quan phúc thẩm,

Hội đồng giải quyết tranh chấp sẽ đưa ra phán quyết cuối cùng.

Một cơ quan phúc thẩm cũng được thể chế hoá với những thành viên

luân phiên đại diện cho các thành viên - đó là Uỷ ban Kháng nghị (Appelate).

Nếu kết quả giải quyết tranh chấp không được thi hành nghiêm túc, bên có

quyền lợi bị vi phạm được quyền áp dụng những biện pháp trả đũa, thậm chí

trả đũa chéo nếu những biện pháp trả đũa áp dụng với cùng một lĩnh vực

(thuộc phạm vi điều chỉnh của cùng một hiệp định) không được coi là đạt kết

quả mong muốn.

Thoả thuận về Giải quyết tranh chấp của WTO rất chú trọng giai đoạn

tham vấn, nhằm tạo một cơ hội để các bên liên quan tới vấn đề đang tranh

chấp có thể tìm kiếm được một giải pháp thoả đáng. Tham vấn là thủ tục đầu

tiên nhằm tránh khả năng phải đi đến thủ tục bắt buộc. Ngoài ra còn có những

bước đi có thể mang tính chất tự nguyện như yêu cầu Tổng Giám đốc WTO

làm trung gian hoà giải hay thống nhất đưa ra trọng tài.

Bảng 1.1: Quy trình giải quyết tranh chấp của WTO

Thời gian 60 ngày

Phối hợp

Trong kỳ họp thứ hai của DSB

0-20 ngày (thêm 10 ngày nếu Tổng Giám đốc được yêu cầu chọn BHT)

Nhóm chuyên gia thực hiện rà soát (Điều 13; Phụ lục 4) Họp rà soát với Ban hội thẩm theo yêu cầu (Điều 15.2)

Công việc Tham vấn (Điều 4) (cid:200) Thành lập Ban Hội thẩm (Do Cơ quan Giải quyết Tranh chấp (DSB)) (Điều 6) (cid:200) Điều khoản hoạt động (Điều 7) Thành phần (Điều 8) (cid:200) Ban Hội thẩm xem xét Họp với các bên (điều 12) và bên thứ 3 có liên quan (điều 10) (cid:200) Giai đoạn rà soát giữa kỳ Phần báo cáo mô tả được gửi cho các bên để đánh giá (Điều 15.1). Báo cáo giữa kỳ được gủi cho tất cả các bên xem xét (Điều 15.2) (cid:200)

Báo cáo của Ban Hội thẩm gửi cho tất cả các bên (điều 12.8; Phụ lục 3 đoạn 12 (j))

6 tháng kể từ khi thành lập Ban Hội thẩm, 3 tháng trong trường hợp khẩn cấp 9 tháng từ khi thành lập BHT

60 ngày dàng cho báo cáo của BHT, trừ khi có kháng nghị

Rà soát của Uỷ Ban kháng nghị (Đ 15.2) 30 ngày dành cho Uỷ Ban Kháng nghị rà soát

Thời hạn hợp lý do các thành viên đề xuất, hoặc các bên tranh chấp thoả thuận hoặc trọng tài phán quyết (khoảng 15 tháng nếu trọng tài phán quyết)

(cid:200) Báo cáo của Ban Hội thẩm lên DSB (Đ.21.9; Phụ lục 3, đoạn 12 (k)) (cid:200) DSB chấp nhận báo cáo của Ban Hội thẩm bao gồm bất cứ thay đổi báo cáo của Ban Hội thẩm nào do UBKN thực hiện (Đ.16.1,16.4 và 17.14) (cid:200) Thực thi Báo cáo của bên thua kiện về dự kiến thực thi với "một thời hạn hợp lý" (cid:200) Trong trường hợp không thực thi các bên đàm phán việc đền bù vì ngừng thực thi đầy đủ (Đ22.2)

30 ngày sau khi "thời hạn hợp lý kết thúc"

Tranh chấp về việc thực thi: Có thể kiện, bao gồm cả tham khảo với Ban Hội thẩm đầu tiên về việc thực thi (Đ21.5) (90 ngày) Có thể đưa ra trọng tài về mức độ đình chỉ và các nguyên tắc trả đũa (Đ.22.6 và 22.7)

(cid:200) Biện pháp Trả đũa Nếu không nhất trí được về việc bồi thường, DSB cho phép trả đũa việc không thực thi đầy đủ (Đ22) Trả đũa chéo: Trong cùng ngành hàng, các ngành hàng khác, hiệp định khác (Đ22.3)

Các qui định của WTO trong một số lĩnh vực cụ thể

a/ Lĩnh vực nông nghiệp

Hiệp định Nông nghiệp (AoA) đánh dấu bước phát triển đáng kể,

hướng tới lập lại trật tự và cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực nông nghiệp.

Hàng nông sản, do tính chất đặc biệt nhạy cảm, từ trước đến nay vẫn được

hưởng nhiều ngoại lệ. Mặc dù chỉ chiếm không quá 10% thương mại thế giới

và không quá 5% GDP của rất nhiều nước, đặc biệt là các nước phát triển,

nhưng thương mại nông sản luôn là đối tượng đàm phán rất nhạy cảm trong

các cuộc đàm phán, thương mại quốc tế.

Thương mại nông sản là lĩnh vực được bảo hộ cao nhất trong chính

sách thương mại của các nước thành viên. Trong kỷ nguyên của GATT,

thương mại nông nghiệp hầu như vẫn chịu những quy chế riêng và chưa được

đưa vào khuôn khổ của hệ thống đa biên. Nông nghiệp thường là lĩnh vực

tranh chấp và thách thức giữa các nước thành viên.

Nhằm tạo ra một khuôn khổ cho thương mại hàng nông sản thế giới và

tăng cường trao đổi mặt hàng này, cuối vòng đàm phán Uruguay, các nước đã

cùng nhau ký Hiệp định Nông nghiệp. Hiệp định Nông nghiệp đã đạt được

những thoả thuận về mở cửa thị trường nông sản, thuế hoá các biện pháp phi

thuế, giảm trợ cấp và các mức hỗ trợ trong nước của các nước thành viên. Nội

dung chính của Hiệp định nông nghiệp thể hiện trên 3 mặt: (1) Tiếp cận thị

(cid:31)- Tiếp cận thị trường: Bao gồm các biện pháp loại bỏ hàng rào phi thuế

trường; (2) Hỗ trợ trong nước và (3) Trợ cấp xuất khẩu.

bằng thuế hoá. Hiệp định yêu cầu các nước phát triển phải giảm bình quân

36% mức thuế nhập khẩu trong 6 năm (1995-2000), các nước đang phát triển

phải giảm 24% trong vòng 10 năm (1995-2004), các nước chậm phát triển

được miễn trừ nhưng phải thuế hoá các biện pháp phi thuế và xây dựng mức

trần để đảm bảo trong tương lai, các quốc gia này không tăng thuế quá mức

(cid:31)Nguyên tắc của hiệp định là chỉ bảo hộ bằng thuế quan để đảm bảo tính

trần cam kết.

minh bạch, dễ dự đoán. Yêu cầu các nước thuế hoá các biện pháp phi thuế

100% số dòng thuế hàng nông sản. Hiệp định cũng cung cấp 2 biện pháp quan

trọng nhằm hỗ trợ các quốc gia trong quá trình thuế hoá, đó là quyền tự vệ

đặc biệt và hạn ngạch thuế quan. Quyền tự vệ đặc biệt (SSG) là quyền được

tạm thời áp dụng mức thuế cao hơn mức cam kết đối với một sản phẩm nào

đó khi lượng nhập khẩu tăng đột ngột làm tổn hại đến sản xuất trong nước.

Tuy nhiên, chỉ một số mặt hàng được áp dụng biện pháp này, đó là những sản

phẩm đã thuế hoá các biện pháp phi thuế và đạt được thoả thuận với các nước

khác trong quá trình đàm phán. Hạn ngạch thuế quan (TRQ) nhằm bảo vệ

quyền lợi cho các nước xuất khẩu để đảm bảo việc xuất khẩu không bị gián

đoạn khi tiến hành thuế hoá các biện pháp phi thuế. Cũng như SSG, chỉ có số

ít các mặt hàng được áp dụng TRQ do phải đàm phán với các nước thành viên

trên nhiều lĩnh vực như số mặt hàng áp dụng, mức hạn ngạch ban đầu…

- Hỗ trợ trong nước: Là những hỗ trợ của Chính phủ giành cho các đối

tượng không trực tiếp gắn với hoạt động hay kết quả xuất khẩu của chính đối

tượng đó. Hỗ trợ trong nước được phân nhóm thành 3 nhóm: Nhóm không

hoặc rất ít bóp méo thương mại nông sản; nhóm có thể bóp méo các quan hệ

thương mại nông sản và nhóm hỗ trợ bóp méo thương mại. Trong hai nhóm

đầu, các qui định cho phép các Chính phủ tiến hành hỗ trợ với những điều

kiện nhất định. Riêng nhóm hỗ trợ bóp méo thương mại (còn gọi là tổng hỗ

trợ gộp - AMS), Hiệp định qui định sẽ cắt giảm trong các giai đoạn khác nhau

(cid:31)- Trợ cấp xuất khẩu: Là những lợi ích gắn với hoạt động hoặc kết quả

với tỷ lệ với thời gian theo nhóm nước.

xuất khẩu. Hiệp định AoA qui định các nước phát triển sẽ cắt giảm 36%

nguồn ngân sách để trợ cấp dành cho xuất khẩu nông phẩm trong vòng 6 năm

tính từ 1995; khối lượng hàng hoá được hưởng trợ cấp giảm 21% cũng trong

thời gian trên. Trong giai đoạn thực thi 6 năm đó, các nước phát triển được

phép sử dụng trợ cấp để giảm giá tiếp thị và vận chuyển hàng hoá xuất khẩu

trong những trường hợp nhất định. Các nước đang phát triển sẽ cắt giảm 24%

nguồn ngân sách để trợ cấp dành cho xuất khẩu nông phẩm, khối lượng hàng

hoá được hưởng trợ cấp sẽ được giảm 14% trong vòng 10 năm tính từ năm

1995. Tỷ lệ trên được tính trên mức trung bình hàng năm của thời kỳ cơ sở

1986-1990 và bắt đầu từ năm 1995. Các nước không được phép áp dụng thêm

bất kỳ biện pháp trợ cấp xuất khẩu nào trước đây chưa tồn tại. Riêng đối với

các nước chậm phát triển, các cam kết cắt giảm được miễn trừ.

Ngoài ra, AoA còn qui định các nước được phép tự mình đặt ra tiêu

chuẩn vệ sinh nhưng chúng phải dựa trên cơ sở khoa học (khuyến khích sử

dụng những tiêu chuẩn được công nhận rộng rãi trên thế giới).Tuy nhiên, các

nước đang phát triển cho rằng trên thực tế, quyền lợi của họ không được đảm

bảo vì AoA còn nhiều bất bình đẳng và nhiều nước đã không tuân thủ đầy đủ

hiệp định này.

b/Lĩnh vực công nghiệp

Hiệp định chủ chốt điều chỉnh lĩnh vực thương mại hàng công nghiệp của

WTO là GATT 1994. GATT đưa ra các nguyên tắc cơ bản để tiến hành hoạt

động thương mại hàng hoá giữa các nước thành viên như MFN, NT, không hạn

chế số lượng, hiệp định khu vực, ưu đãi giành cho các nước chậm phát triển …

Nội dung chủ yếu của GATT là cắt giảm và ràng buộc thuế quan hàng

công nghiệp. Ngoài việc xây dựng danh mục ràng buộc thuế quan, GATT còn

tạo những cơ sở cho việc đàm phán giảm thuế trong tương lai. Bên cạnh đó,

GATT cũng qui định những thủ tục cần thiết như tham vấn, bồi thường khi

một quốc gia rút khỏi các ràng buộc thuế quan của mình. GATT cũng có

những qui định về các vấn đề như định giá tính thuế, hạn chế số lượng, tự vệ

khẩn cấp, trợ cấp … nhưng các nội dung này chưa thật chi tiết và chưa bám

sát tình hình thương mại quốc tế. Một số điều khoản về chống bán phá giá,

định giá hải quan, tự vệ khẩn cấp … trong GATT chưa đầy đủ và chi tiết, sau

này chúng đã được cụ thể hoá bằng các hiệp định riêng biệt.

c/ Hàng dệt và may

Hầu hết các nước có trình độ công nghệ phát triển cao đều không chú

trọng phát triển ngành này và trở thành những nước nhập khẩu lớn. Hầu hết

các nước đang phát triển đều lựa chọn ngành dệt và may để đầu tư phát triển

vì đòi hỏi công nghệ không cao, giải quyết được nhiều lao động. Với những

lý do đó, trong khi các quốc gia phát triển kêu gọi tự do hoá thương mại thông

qua dỡ bỏ rào cản đối với hầu hết các sản phẩm thì họ lại dựng lên các rào cản

đối với hàng dệt may nhằm hạn chế nhập khẩu mặt hàng này. Vì vậy, giống

như nông sản, hàng dệt may cũng là một vấn đề hóc búa trong WTO. Trước

Vòng đàm phán Uruguay, thương mại hàng dệt may được điều chỉnh bởi Hiệp

định Đa sợi (MFA). Hiệp định này cho phép các nước được ký kết các hiệp

định song phương hoặc tiến hành các hành động đơn phương để đặt ra hạn

ngạch nhập khẩu hàng dệt may. Hệ thống này rất bất lợi cho các nước đang

phát triển, vốn rất có tiềm năng về mặt hàng này.

Tại Vòng đàm phán Uruguay, Hiệp định về hàng Dệt - May (ATC) đã

được ký kết. Hiệp định cũng quy định rõ chương trình nhất thể hoá các sản

phẩm dệt và may vào hệ thống thương mại đa biên. Tuy nhiên, hiệp định ATC

không xoá bỏ hạn chế đối với hàng dệt may ngay lập tức mà được chuyển tiếp

trong vòng 10 năm (1995-2005), chia làm 4 giai đoạn. Tỷ lệ tối thiểu các sản

phẩm được nhất thể hoá của từng giai đoạn sẽ là 16, 17 và 18% và trước ngày

1/12005, toàn bộ sản phẩm hàng dệt và may sẽ hoàn toàn được hoà nhập vào

hệ thống chính sách thương mại đa phương của WTO.

(cid:31)- Đưa những sản phẩm vào chịu sự điều chỉnh của cơ chế thương mại

Việc thực thi Hiệp định Dệt - May được thực hiện thành hai tuyến:

đa biên và một khi những sản phẩm đó được nhất thể hoá (integrated) thì

(cid:31)- Nới lỏng các hạn chế số lượng với các sản phẩm còn lại, từ hạn mức

không được áp dụng hạn chế số lượng nữa.

cơ sở được xác định (với mức tối thiểu quy định) và áp dụng cơ chế linh hoạt

cho nước xuất khẩu sử dụng hạn chế đó. Nước áp dụng hạn ngạch cần thông

báo rõ các tiêu thức trên. Trong thời gian chuyển tiếp, dần dần tự do hoá

thương mại đối với những mặt hàng trước đây thuộc diện áp dụng hạn ngạch.

Hiệp định cũng cho phép trong thời kỳ chuyển tiếp được áp dụng những

biện pháp tự vệ. Chỉ những thành viên đã tiến hành những chương trình “nhất

thể hoá” được áp dụng những biện pháp này. Việc áp dụng chỉ có thể được tiến

hành trên cơ sở đã thực hiện hai bước liên tiếp: (1) chứng minh được có sự tổn

hại hay đe doạ gây tổn hại do nhập khẩu tăng lên đột ngột và (2) có mối liên hệ

trực tiếp giữa sự tổn hại đó với sự tăng vọt số lượng nhập khẩu.

Giai đoạn

% sản phẩm được đưa vào GATT (bao gồm cả việc dỡ bỏ hạn ngạch)

Tốc độ nới lỏng hạn ngạch hiện nay (nếu mức năm 1994 là 6%)

16%

6,69%/năm

17%

8,7%/năm

18%

11,05%/năm

Không còn hạn ngạch

49% (tối đa)

Bảng 1.2: Thực thi Hiệp định Dệt - May

Giai đoạn I: 1/1/1995 - 31/12/1997 Giai đoạn II: 1/1/1998 - 31/12/2001 Giai đoạn III: 1/1/2002 - 31/12/2004 Giai đoạn IV: từ 1/1/2005 Nhất thể hoá hoàn toàn vào GATT (và xoá bỏ mọi hạn ngạch). Hiệp định ATC chấm dứt. Áp dụng mức nhập khẩu năm 1990 làm cơ sở.

d/ Lĩnh vực đầu tư

Trước đây, khi bắt đầu Vòng đàm phán Uruguay, các bên có tham vọng

đi dến một hiệp định đầu tư đa phương tương đối toàn diện, đề cập đến cả các

vấn đề chính sách có tác động tới lưu chuyển đầu tư trực tiếp nước ngoài, vấn

đề áp dụng các nguyên tắc của GATT là NT (cho các công ty nước ngoài

được hưởng các quyền lợi tương tự như các công ty trong nước về đầu tư,

thành lập và hoạt động trong nội địa) và nguyên tắc MFN (không cho phép

các nước phân biệt đối xử giữa các nguồn đầu tư khác nhau) trong đầu tư. Tuy

nhiên, những đề xuất, mặc dù được các nước phát triển rất ủng hộ, đã vấp

phải sự phản đối mạnh mẽ từ phía các nước đang phát triển, với lý do là

khuôn khổ GATT không cho phép đàm phán các vấn đề đầu tư và nếu tiến

hành đàm phán thì phải đưa cả vấn đề buôn bán giữa các công ty xuyên quốc

gia như giá chuyển nhượng, các biện pháp hạn chế kinh doanh và các hành vi

khác vào phạm vi đàm phán. Kết quả là trong vòng đàm phán này, các nước

chỉ đề cập đến đầu tư trong một phạm vi hẹp - các biện pháp đầu tư liên quan

đến thương mại.

Hiệp định Đầu tư liên quan đến thương mại (TRIMs) điều chỉnh các biện

pháp được áp dụng trong lĩnh vực đầu tư nhưng đồng thời liên quan đến thương

mại hàng hoá (không điều chỉnh các lĩnh vực nằm ngoài thương mại hàng hoá).

Trong số rất nhiều các biện pháp đầu tư có tác động bóp méo thương mại, Hiệp

định TRIMs không cho phép các nước thành viên áp dụng 5 biện pháp được coi

là vi phạm nguyên tắc NT và không hạn chế số lượng sau đây:

- Yêu cầu các doanh nghiệp phải mua hoặc sử dụng các sản phẩm có

xuất xứ trong nước hoặc từ một nguồn cung cấp trong nước, hoặc

- Yêu cầu doanh nghiệp chỉ được mua hoặc sử dụng các sản phẩm nhập

khẩu được giới hạn trong một tổng số tính theo số lượng hoặc giá trị sản

phẩm nội địa mà doanh nghiệp này xuất khẩu.

- Hạn chế việc doanh nghiệp nhập khẩu dưới hình thức hạn chế chung

hoặc hạn chế trong một tổng số liên quan đến số lượng hoặc giá trị sản xuất

trong nước mà doanh nghiệp đó xuất khẩu;

- Yêu cầu doanh nghiệp thu ngoại tệ từ nguồn xuất khẩu để đáp ứng

nhhu cầu nhập khẩu của mình;

- Yêu cầu các doanh nghiệp xuất khẩu hoặc bán một mặt hàng nhất

định, hoặc chỉ được xuất khẩu hàng hoá tương ứng với số lượng và giá trị

hàng hoá sản xuất trong nước của doanh nghiệp.

Có 3 điều khoản trong Hiệp định TRIMs qui định sự đối xử đặc biệt và

khác biệt giành cho các nước đang phát triển và kém phát triển. Những điều

khoản này bao gồm 2 loại: (1) Sự linh hoạt trong cam kết, thực hiện và sử

dụng các công cụ chính sách; (2) Thời gian ân hạn.

1.4. Các hoạt động đặc biệt

Chức năng chủ yếu của WTO là tạo một khuôn khổ quy định cho các

cuộc đàm phán thương mại và bắt buộc các nước thành viên phải tôn trọng

luật chơi thương mại đa phương đã được chính những quốc gia này thống

nhất (ngay cả trong quá trình giải quyết tranh chấp). Trong việc thực thi

những chức năng trên, WTO đặc biệt chú trọng bốn hoạt động: (1) Hỗ trợ các

nước đang phát triển và các nước đang trong quá trình chuyển đổi; (2) Trợ

giúp đặc biệt cho việc thúc đẩy xuất khẩu; (3) Hợp tác để soạn thảo các chính

sách kinh tế trên quy mô toàn cầu; (4) Thường xuyên thông báo những biện

pháp thương mại mới được các quốc gia thành viên thông qua và những thay

đổi liên quan đến những biện pháp hiện hành.

1.4.1. Hỗ trợ các nước đang phát triển và các nước đang trong quá

trình chuyển đổi

Các nước đang phát triển chiếm tới 3/4 số lượng thành viên của WTO.

Cùng với các nước đang trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị

trường, các nước đang phát triển có thể sẽ đóng một vai trò ngày càng quan

trọng tại WTO một khi số lượng thành viên thuộc hai nhóm nước này càng

ngày càng tăng.

Chính vì vậy, WTO dành một sự quan tâm lớn đối với những nhu cầu

cũng như những vấn đề riêng của các nước đang phát triển và các nước đang

trong quá trình chuyển đổi. Viện đào tạo và hợp tác kỹ thuật trực thuộc Ban

thư ký của WTO tổ chức một số chương trình hỗ trợ để giải thích quá trình

hoạt động của WTO và đào tạo các chuyên gia và các nhà thương thuyết cho

các quốc gia. Một số hoạt động này diễn ra ở Geneva, đa số còn lại được tổ

chức tại các quốc gia có liên quan. Nhiều chương trình hỗ trợ, tổ chức dưới

hình thức các khoá đào tạo, được phối hợp chuẩn bị cùng với các tổ chức

quốc tế khác. Một chương trình hỗ trợ khác là các chương trình của riêng

WTO dành cho các quốc gia có liên quan.

Các hình thức hỗ trợ hết sức đa dạng, WTO có thể giúp các ứng viên

tiến hành các hoạt động thương lượng để gia nhập tổ chức và thực thi những

cam kết được đưa ra trong khuôn khổ WTO, hoặc WTO đưa ra những lời tư

vấn cần thiết cho phép các nước thành viên tham gia một cách thiết thực hơn

vào các cuộc thương lượng đa phương. Ngoài ra, các nước đang phát triển,

đặc biệt các nước chậm phát triển nhất trong số này nhận được những thông

tin thương mại và thuế quan liên quan đến lợi ích của họ trong lĩnh vực xuất

khẩu đến cũng như sự tham gia của họ trong các hoạt động của các cơ quan

trực thuộc WTO.

1.4.2. Trợ giúp đặc biệt cho việc tăng cường xuất khẩu

Trung tâm thương mại quốc tế được GATT thành lập vào năm 1964

theo yêu cầu của các nước đang phát triển để hỗ trợ các nước này tăng cường

xuất khẩu. Hiện nay, trung tâm được đặt đưới sự đồng quản lý của WTO và

Liên hợp quốc, tổ chức này thực thi nhiệm vụ quản lý thông qua Hội nghị

Liên hợp quốc về thương mại và phát triển - UNCTAD.

Trung tâm đáp ứng những yêu cầu trợ giúp kỹ thuật do các nước đang

phát triển đệ trình. Các nước này mong muốn thực thi những chương trình tăng

trưởng xuất khẩu cũng như những hoạt động và phương thức nhập khẩu. Trung

tâm cung cấp những thông tin và ý kiến tư vấn về những thị trường xuất khẩu

và những kỹ thuật thương mại hoá. Trung tâm hỗ trợ việc thành lập những cơ

quan xúc tiến xuất khẩu, thương mại hoá và đào tạo nhân lực cần thiết. Đối với

những nước kém phát triển nhất, trợ giúp của Trung tâm là miễn phí.

1.4.3. Soạn thảo các chính sách kinh tế trên quy mô toàn cầu

Một khía cạnh quan trọng trong trọng trách của WTO là tổ chức này

phải phối kết hợp với Quỹ tiền tệ quốc tế, Ngân hàng thế giới và các thể chế

đa phương khác để có được một sự đồng nhất cao trong việc soạn thảo các

chính sách kinh tế trên quy mô toàn cầu. Một tuyên bố riêng được Hội nghị

Bộ trưởng ở Marrakech đưa ra vào tháng 4 năm 1994, nhằm nhấn mạnh đến

tầm quan trọng của mục tiêu này.

Tuyên bố trên tính đến vai trò đóng góp ngày càng tăng của WTO vào

việc đạt được một sự đồng nhất cao trong việc soạn thảo các chính sách kinh

tế trên quy mô toàn cầu. Tuyên bố cũng thừa nhận là các khía cạnh khác nhau

của chính sách kinh tế có liên quan với nhau và khuyến khích WTO thúc đẩy

sự hợp tác với các thể chế quốc tế có thẩm quyền trong lĩnh vực tiền tệ và tài

chính như WB và IMF.

Tuyên bố này cũng thừa nhận rằng việc tự do thương mại tạo điều kiện

thuận lợi cho tăng trưởng và phát triển của các nền kinh tế. Việc tự do hoá

này là một nhân tố càng ngày càng quan trọng để đảm bảo sự thành công của

các chương trình điều chỉnh kinh tế được nhiều nước tiến hành. Những

chương trình điều chỉnh này, trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế có thể đặt

ra nhiều thách thức lớn về mặt xã hội.

1.4.4. Thực hiện minh bạch

Minh bạch 1: thường xuyên thông tin cho WTO. Thông thường, cách thức duy nhất để xem xét các cam kết có được thực hiện đầy đủ hay không là đề nghị các nước có liên quan thông báo sớm nhất bằng văn bản cho WTO về những biện pháp hữu hiệu mà các nước này đã đưa ra. Một số lớn các thoả thuận tại WTO quy định nghĩa vụ của các chính phủ thành viên là phải thông

báo cho Ban thư ký WTO những biện pháp thương mại mới mà họ đã thông qua hoặc những thay đổi mà họ thực hiện đối với những biện pháp hiện hành. Chính vì thế, một số thông tin chi tiết đã được gửi tới các cơ quan có thẩm quyền của WTO liên quan đến những sắc luật mới trong lĩnh vực chống bán phá giá hoặc thuế đối kháng, đến những quy chuẩn kỹ thuật mới áp dụng trong thương mại, hoặc đến những thay đổi trong quy định điều chỉnh hoạt

động thương mại dịch vụ, và các luật hay quy định liên quan đến hiệp định về quyền sở hữu trí tuệ. Nhiều nhóm công tác đặc biệt cũng đã được thành lập để xem xét những thoả thuận mới về tự do thương mại và các chính sách thương mại của các nước đang trong quá trình gia nhập WTO.

Minh bạch 2: thường xuyên thông tin cho công chúng. Kênh thông tin công cộng quan trọng nhất của WTO là trang Web của tổ chức này. Những

thông tin liên quan đến những hoạt động của tổ chức được cập nhật hàng ngày. Những thông tin có sẵn trên mạng chủ yếu là những thông tin và khái

niệm giải thích mang tính chất chung, liên quan đến một loạt những câu hỏi dạng như "Tìm hiểu về WTO". Những người nào muốn theo dõi các hoạt động cụ thể của WTO có thể tham khảo và tải từ trên mạng một số lượng

ngày càng nhiều tài liệu mang tính chính thức, hiện nay con số này là hơn 150.000 đầu tài liệu.

Ngày 14 tháng 5 năm 2002, Đại hội đồng của WTO đã quyết định tạo điều kiện cho công chúng dễ dàng tiếp cận số lượng tài liệu nhiều hơn nữa ngay từ khi những tài liệu này được phát hành. Đại hội đồng cũng quyết định rằng một số tài liệu hiện chiếm một tỷ lệ nhỏ và không được lưu hành rộng rãi sẽ được công bố công khai sớm hơn, khoảng hai tháng sau khi được lưu hành, thay vì sáu tháng như trước đây. Đây là một quyết định quan trọng thứ hai

liên quan đến tính minh bạch. Ngày 18 tháng 7 năm 1996, Đại hội đồng cũng đã nhất trí rằng WTO sẽ cung cấp nhiều thông tin hơn nữa về những hoạt động của mình cho công chúng và cơ quan này quyết định rằng những tài liệu phổ biến cho công chúng kể cả những tài liệu được phân phát chung trong tổ chức này có thể được truy cập trực tiếp trên mạng máy tính.

Mục đích của những quyết định trên là để phổ biến thông tin rộng rãi cho công chúng. Các phương tiện nghe nhìn là một kênh thông tin quan trọng và những cuộc họp báo về tất cả những cuộc họp lớn của WTO cũng được tổ

chức tại Geneva để phục vụ các nhà báo - và càng ngày càng nhiều thông tin được chuyển tải qua thư điện tử hoặc các kênh thông tin khác cho các nhà báo trên toàn thế giới.

Song song với kênh thông tin trên, theo dòng thời gian, Ban thư ký của WTO đã tăng cường đối thoại với xã hội dân sự - các Tổ chức phi chính phủ (NGO) mà WTO quan tâm, các nghị sĩ quốc hội, sinh viên, giáo sư đại học và

các nhóm nghề nghiệp khác.

Trong thời gian trước khi Hội nghị cấp Bộ trưởng WTO diễn ra ở Doha năm 2001, các thành viên của WTO đã đề xuất và thông qua nhiều hoạt động mới liên quan đến NGO. Năm 2002, Ban thư ký WTO đã tăng cường các cuộc họp báo cung cấp thông tin cho NGO về tất cả các kỳ họp quan trọng của Tổ

chức và Ban thư ký đã bắt đầu công bố lịch trình của những buổi họp báo này

tại địa chỉ của mình trên mạng Internet. Các NGO cũng thường xuyên được mời đến trụ sở WTO để trực tiếp giới thiệu cho đại diện của các chính phủ

thành viên WTO những kết quả nghiên cứu và phân tích mới nhất của mình.

Một danh sách cập nhật hàng tháng về những bản thông tin xuất phát mà Ban thư ký nhận được từ các NGO cũng được thiết lập và phân phát cho

các chính phủ thành viên để tham khảo. Một tập san thông tin điện tử ra hàng tháng cũng được cung cấp cho các NGO, điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận với các thông tin được WTO công bố.

CHƯƠNG 2

KHÁI QUÁT KINH TẾ VIỆT NAM KHI GIA NHẬP WTO

2.1. Quyền lợi và nghĩa vụ của thành viên WTO

2.1.1. Quyền lợi và nghĩa vụ nói chung

Khi gia nhập WTO, các thành viên đều có những quyền lợi nhất định

và các nghĩa vụ phải thực hiện. Quyền lợi và nghĩa vụ được phân định khác

nhau dựa trên các góc độ tiếp cận. Xét về tổng thể, quyền lợi và nghĩa vụ luôn

gắn với các qui định của WTO, thể hiện trên 4 nội dung chính:

- Thứ nhất: Quyền lợi và nghĩa vụ gắn với việc thực thi và được hưởng

từ các hiệp định trong khuôn khổ WTO trên các mặt như hàng hoá, dịch vụ,

quyền sở hữu trí tuệ, đối xử tối huệ quốc, đối xử quốc gia…

- Thứ hai: Quyền lợi và nghĩa vụ còn được thể hiện ở khả năng tiếp cận

cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại trong khuôn khổ WTO. Nếu trường

hợp quyền lợi của một nước bị vi phạm, nước đó có quyền tiếp cận cơ quan

giải quyết tranh chấp để tìm kiếm các biện pháp phù hợp nhằm giải quyết mâu

thuẫn, thúc đẩy tự do thương mại. Bên cạnh đó, mỗi thành viên WTO đều tiếp

nhận sự giám sát của các cơ quan giải quyết tranh chấp để kịp thời xử lý

những mâu thuẫn phát sinh, hướng tới môi trường thương mại công bằng.

- Thứ ba: Tham gia các cuộc đàm phán đa phương, có quyền bỏ phiếu

(tán thành hoặc phản đối) các chính sách, qui tắc thương mại quốc tế, đồng

thời có trách nhiệm giám sát việc thực thi của các thành viên khác nếu các qui

định pháp lý được thông qua.

- Thứ tư: Được hưởng các biện pháp ngoại lệ, tự vệ và các ưu đãi khác

tuỳ từng trường hợp cụ thể nhằm đảm bảo ổn định, bền vững trong củng cố,

phát triển kinh tế của mỗi thành viên, nhất là đối với các nước đang phát triển

và kém phát triển. Tuy nhiên, nghĩa vụ của mỗi thành viên là không được lạm

dụng hệ thống ưu đãi để thực hiện các biện pháp bảo hộ, bóp méo tự do

thương mại trên thực tế.

Hộp 2.1: Tiến trình gia nhập WTO của Việt Nam

1-1995: Việt Nam nộp đơn xin gia nhập WTO. Ban Công tác xem xét việc gia nhập của Việt Nam được thành lập với Chủ tịch là ông Eirik Glenne, Đại sứ Na Uy tại WTO (riêng từ 1998–2004, Chủ tịch là ông Seung Ho, Hàn Quốc)

8-1996: Việt Nam nộp “Bị vong lục6 về chính sách thương mại”

1996: Bắt đầu đàm phán Hiệp định Thương mại song phương với Hoa kỳ (BTA)

1998 - 2000: Tiến hành 4 phiên họp đa phương với Ban Công tác về Minh bạch hóa các chính sách thương mại vào tháng 7-1998, 12-1998, 7-1999, và 11-2000. Kết thúc 4 phiên họp, Ban công tác của WTO đã công nhận Việt Nam cơ bản kết thúc quá trình minh bạch hóa chính sách và chuyển sang giai đoạn đàm phán mở cửa thị trường.

7-2000: ký kết chính thức BTA với Hoa Kỳ

12-2001: BTA có hiệu lực

4-2002: Tiến hành phiên họp đa phương thứ 5 với Ban Công tác. Việt Nam đưa ra

Bản chào đầu tiên về hàng hóa và dịch vụ. Bắt đầu tiến hành đàm phán song phương.

2002 – 2006: Đàm phán song phương với một số thành viên có yêu cầu đàm phán,

với 2 mốc quan trọng:

- 10-2004: Kết thúc đàm phán song phương với EU - đối tác lớn nhất

- 5-2006: Kết thúc đàm phán song phương với Hoa Kỳ - đối tác cuối cùng trong 28 đối

tác có yêu cầu đàm phán song phương.

26-10-2006: Kết thúc phiên đàm phán đa phương cuối cùng, Ban Công tác chính thức thông qua toàn bộ hồ sơ gia nhập WTO của Việt Nam. Tổng cộng đã có 14 phiên họp đa phương từ tháng 7-1998 đến tháng 10-2006.

7-11-2006: WTO triệu tập phiên họp đặc biệt của Đại Hội đồng tại Geneva để chính

thức kết nạp Việt Nam.

2.1.2. Sự ràng buộc của WTO đối với các nước thành viên

Để đảm bảo các hiệp định của WTO được thực hiện, cơ chế ràng buộc

đối với các thành viên được xây dựng trên cơ sở các cam kết của mỗi thành

viên và các cam kết tập thể.

Ràng buộc của mỗi thành viên dựa trên các cam kết của thành viên đó

trong các cuộc đàm phán song phương và đa phương. Mỗi thành viên “tự ràng

6 Bị vong lục: là văn bản ngoại giao trình bày lịch sử một vấn đề để tranh thủ dư luận hay làm cơ sở cho bang giao. Khi VN gia nhập WTO, bước gửi bị vong lục cho ban thư Ký WTO là bước thứ 3 mà VN phải tiến hành trong quá trình gia nhập tổ chức này. Bị vong lục này sẽ là nền tảng cho việc xem xét của Ban công tác xét duyệt. Các cuộc họp tiếp theo của Ban công tác xét duyệt sẽ xem xét các câu hỏi đặt ra bởi các thành viên WTO đối với thông tin của bị vong lục và các trả lời của chính phủ xin gia nhập. Bị vong lục thực chất là bản tóm tắt toàn bộ hệ thống cơ chế, chính sách kinh tế, thương mại của Việt Nam. Bị vong lục không chỉ giới thiệu tổng quan về nền kinh tế, các chính sách kinh tế vĩ mô, cơ sở hoạch định và thực thi chính sách, mà còn cung cấp các thông tin chi tiết về chính sách liên quan tới thương mại hàng hóa, dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ.

buộc” bằng những cam kết trên từng lĩnh vực cụ thể và đảm bảo thực hiện

đúng các cam kết đó. Trong nội dung tự ràng buộc, việc đảm bảo hệ thống

luật pháp trong nước không mâu thuẫn với các hiệp định, nguyên tắc của

WTO luôn được quan tâm và chịu sự giám sát chặt chẽ. Trường hợp luật pháp

trong nước có mâu thuẫn với các hiệp định, nguyên tắc của WTO thì quốc gia

đó phải sửa đổi để đảm bảo tính phù hợp.

Ràng buộc tập thể là việc cam kết nhiều bên trong các cuộc đàm phán.

Một quốc gia tiến hành ký kết các hiệp định đa phương với hệ thống qui tắc

đã được nhất trí cần đảm bảo tuân thủ nghiêm túc những nội dung đã ký kết

và được giám sát bởi các cơ quan đại diện.

Ràng buộc trả đũa là trường hợp vi phạm nguyên tắc cùng có lợi và ưu

đãi lẫn nhau trong khuôn khổ WTO. Khi một thành viên vi phạm các qui định

nêu trên, gây thiệt hại cho một hoặc nhiều thành viên khác sẽ có thể bị trả

đũa. Như vậy, trả đũa được nhìn nhận như một ràng buộc trong quan hệ

thương mại quốc tế nhằm tiến tới các quan hệ thương mại bền vững. Trên

thực tế, biện pháp trả đũa đã hạn chế đến mức thấp nhất các thành viên đơn

phương tiến hành bảo hộ gây phương hại đến lợi ích của các thành viên có

liên quan.

2.1.3. Những ưu đãi của WTO giành cho các nước đang phát triển,

trong đó có Việt Nam

Khoảng 2/3 trong tổng số thành viên WTO là các nước đang phát triển

và nhóm này đóng vai trò ngày càng quan trọng, tích cực không chỉ nhờ số

lượng đông đảo và vị trị ngày càng lớn của họ trong nền kinh tế thế giới mà

còn nhờ việc họ càng ngày càng coi thương mại là công cụ quan trọng hàng

đầu trong nỗ lực phát triển của mình. WTO đang cố gắng đáp ứng nhu cầu

đặc biệt của các nước đang phát triển bằng ba phương thức:

- Các hiệp định của WTO đều có những qui định đặc biệt dành cho các

nước đang phát triển.

- Uỷ ban về thương mại và phát triển là cơ quan tập trung chính các

công việc của WTO trong lĩnh vực này cùng với một số uỷ ban khác như

thương mại và nợ hoặc chuyển giao công nghệ.

- Ban thư ký của WTO cung cấp trợ giúp kỹ thuật (chủ yếu dưới nhiều

hình thức đào tạo) cho các nước đang phát triển.

Thứ nhất : Đối với các hiệp định thì thời hạn thực hiện dài hơn, các

điều kiện ưu đãi hơn

Trong các hiệp định của WTO có nhiều điều khoản dành cho các nước

đang phát triển và các nước kém phát triển nhất một số quyền ưu đãi đặc biệt

hay quyền được đối xử nương nhẹ hơn, nói cách khác là quyền được “đối xử

đặc biệt và đối xử ưu đãi”. Trong đó, một số cho phép các nước phát triển

dành cho các nước đang phát triển nhiều ưu đãi hơn là cho các nước thành

viên khác của WTO.

Hiệp định GATT (Điều chỉnh thương mại hàng hoá) có một đoạn đặc

biệt (phần 4) về thương mại và phát triển. Đoạn này qui định phải áp dụng

nguyên tắc không có đi có lại trong đàm phán thương mại giữa các nước phát

triển và các nước đang phát triển: cụ thể là khi các nước phát triển chấp nhận

nhân nhượng thương mại đối với các nước đang phát triển thì đổi lại họ không

nên trông chờ các nước đang phát triển đưa ra các bản chào tương tự.

Các hiệp định của WTO cũng qui định những biện pháp khác dành cho

các nước đang phát triển:

- Dành cho các nước đang phát triển thời hạn dài hơn để thực hiện các

cam kết của mình (qui định có trong rất nhiều hiệp định của WTO)

- Những qui định giúp tăng cường khả năng thương mại của các nước

đang phát triển bằng cách nâng cao khả năng tiếp cận thị trường (ví dụ như

các hiệp định về hàng dệt may, về dịch vụ, về những rào cản kỹ thuật đối với

thương mại).

- Những qui định buộc các nước thành viên của WTO phải đảm bảo lợi

ích của các nước đang phát triển khi đưa ra các biện pháp ở cấp độ quốc gia

hay quốc tế (ví dụ như hiệp định chống bán phá giá, hiệp định về các biện

pháp tự vệ, hiệp định về những rào cản kỹ thuật đối với thương mại)

- Những điều khoản qui định phương thức hỗ trợ các nước đang phát

triển (chẳng hạn để giúp họ thực hiện các cam kết đảm bảo các tiêu chuẩn về

sức khoẻ động vật và bảo vệ thực vật, đảm bảo các tiêu chuẩn kỹ thuật hay để

phát triển lĩnh vực viễn thông của họ)

Thứ hai: Hỗ trợ pháp lý từ phía Ban thư ký

Trong Ban thư ký của WTO có các cố vấn pháp lý đặc biệt có nhiệm vụ

giúp đỡ, tư vấn pháp lý cho các nước đang phát triển trong các vụ tranh chấp

tại WTO. WTO cũng có thể hỗ trợ về tư vấn thông qua Viện đào tạo và hợp

tác kỹ thuật của mình. Đây là phương thức thường được các nước đang phát

triển sử dụng.

Năm 2001, 32 chính phủ thành viên của WTO đã thành lập Trung tâm

tư vấn về luật lệ của WTO. Thành viên của trung tâm bao gồm các nước có

đóng góp tài chính cho trung tâm và các nước được hưởng tư vấn pháp lý. Tất

cả các nước kém phát triển nhất đều mặc nhiên được sự hỗ trợ của trung tâm.

Còn các nước đang phát triển và các nền kinh tế trong thời kỳ chuyển đổi thì

phải trả một phần chi phí.

Thứ ba : Hỗ trợ của Uỷ ban Thương mại và phát triển

Uỷ ban Thương mại và phát triển được giao đảm trách một mảng công

việc lớn. Trong số rất nhiều vấn đề thuộc thẩm quyền của mình, Uỷ ban đã

định ra 4 lĩnh vực ưu tiên là: xem xét thực hiện các qui định dành cho các

nước đang phát triển, đưa ra phương hướng chỉ đạo cho hợp tác kỹ thuật, tăng

cường sự tham gia của các nước đang phát triển vào hệ thống đa phương và

quan tâm đến tình hình của các nước kém phát triển nhất.

Các nước thành viên cũng phải thông báo cho WTO biết những chương

trình ưu đãi thương mại đặc biệt mà họ dành cho hàng hoá của các nước đang phát

triển cũng như những thoả thuận cấp khu vực được ký kết giữa các nước đang

phát triển. Uỷ ban Thương mại và phát triển đã xem xét các thông báo về:

- Các chương trình thuộc Hệ thống ưu đãi chung (trong đó các nước

phát triển ưu tiên giảm bớt các rào cản đối với việc buôn bán hàng hoá có

nguồn gốc từ các nước đang phát triển)

- Các thoả thuận về ưu đãi được ký kết giữa các nước đang phát triển

như MERCOSUR (Khối thị trường chung các nước châu Mỹ La tinh),

COMESA (Khối thị trường chung vùng Đông và Nam châu Phi) và AFTA

(Khu vực tự do mậu dịch giữa các nước ASEAN).

Thứ tư : Các hoạt động hợp tác kỹ thuật của WTO

Hợp tác kỹ thuật của WTO nhằm mục đích duy nhất là giúp đỡ các nước đang phát triển và các nước đang chuyển đổi nền kinh tế kế hoạch hoá tham gia có hiệu quả hơn vào hệ thống thương mại đa phương. Cụ thể là giúp đỡ các nước này xây dựng những thể chế cần thiết và đào tạo viên chức. Các lĩnh vực được quan tâm gồm có chính sách thương mại và hiệu quả của kỹ năng đàm phán.

WTO thường xuyên tổ chức các khoá đào tạo về chính sách thương mại tại Geneva. Ngoài ra, hàng năm WTO cũng tổ chức khoảng 400 hoạt động hợp tác kỹ thuật, trong đó có các cuộc hội thảo và họp bàn tròn tại nhiều nước khác nhau và các khoá học tại Geneva.

Các hoạt động này được dành cho các nước đang phát triển, các nước đang

trong thời kỳ chuyển đổi. Một số hội thảo cũng đã được tổ chức tại châu Á, châu

Mỹ La tinh, vùng Caribê, vùng Trung Đông và tại khu vực Thái Bình Dương.

Các hoạt động hợp tác kỹ thuật và đào tạo được tài trợ từ ba nguồn:

ngân sách thường xuyên của WTO, đóng góp tự nguyện của các nước thành

viên WTO và sự hỗ trợ một phần chi phí từ những nước tham gia vào các hoạt

động của WTO hay từ các tổ chức quốc tế khác.

Chương trình “Các trung tâm tham khảo của WTO” được ra đời vào

năm 1997 nhằm mục đích hình thành một mạng lưới các trung tâm thông tin

tin học hoá tại các nước kém phát triển nhất và đang phát triển. Các trung tâm

này tạo điều kiện cho những người quan tâm được tiếp cận với các nguồn

thông tin và tài liệu của WTO thông qua một thư viện, một bộ sưu tập đĩa

CD-ROM và một đường liên kết Internet với các Website và các cơ sở dữ liệu

của WTO. Các trung tâm này phần lớn được đặt tại các bộ thương mại và tại

trụ sở của các tổ chức điều phối cấp khu vực. Hiện có khoảng hơn 100 trung

tâm tham khảo như vậy trên thế giới.

Thứ năm: Một số vấn đề khác đang được xem xét

Vòng đàm phán Uruguay (1986-1994) đã đánh dấu một bước ngoặt trong

quan hệ Bắc - Nam tại GATT/WTO. Trước đây, cho dù đã có một số ngoại lệ thì

xu hướng chung vẫn là các nước phát triển và đang phát triển tập hợp thành hai

khối đối lập nhau. Trong một số lĩnh vực như dệt may, quần áo hay đối với một

số vấn đề mới được đề cập tại WTO, ranh giới giữa hai khối vẫn luôn rõ nét và

trong nội bộ khối các nước đang phát triển lại hình thành thêm một số liên minh

như Nhóm châu Phi và Nhóm các nước kém phát triển nhất.

Tuy nhiên, trong các lĩnh vực khác, các nước đang phát triển không có

lợi ích chung và có thể có các quan điểm đàm phán trái ngược nhau. Do vậy

giữa các nhóm nước đang phát triển lại hình thành tiếp nhiều liên minh khác.

Bất đồng quan điểm thường xuất hiện trong những lĩnh vực quan trọng đối

với các nước đang phát triển, chẳng hạn như nông nghiệp.

Hộp 2.2: Khả năng và mối quan tâm đối với việc tham gia hệ thống

Là kết quả của các cuộc đàm phán thương mại từ 1986-1994 trong khuôn khổ Vòng Uruguay, các hiệp định của WTO tạo cho các nước đang phát triển nhiều khả năng cải thiện tình hình. Các cuộc đàm phán về tiếp tục tự do hoá trong khuôn khổ Chương trình Doha chính là nhằm mục tiêu tăng cường các khả năng đó.

Xuất khẩu sẽ là lĩnh vực được hưởng lợi chủ yếu nhờ các biện pháp sau:

- Cải cách cơ bản việc buôn bán các sản phẩm nông nghiệp

- Bỏ dần hạn ngạch xuất khẩu đối với các sản phẩm dệt may và quần áo của các

nước đang phát triển

- Giảm thuế quan đối với các sản phẩm công nghiệp

- Tăng số lượng các mặt hàng được hưởng biểu thuế “trần” (biểu thuế khó tăng)

trong khuôn khổ WTO

- Bỏ dần các hiệp định song phương hạn chế khối lượng giao dịch đối với một số sản phẩm. Đây là các biện pháp thuộc “vùng xám” (còn được gọi là các biện pháp tự hạn chế xuất khẩu) và trên thực tế không được GATT/WTO công nhận

Nguồn: Tìm hiểu Tổ chức Thương mại Thế giới

Tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số vấn đề: Các nước đang phát triển cho

rằng một số thị trường lớn vẫn áp dụng mức thuế quan quá cao (“biểu thuế tối

đa”) đối với một số mặt hàng như dệt may, quần áo, cá và các sản phẩm từ cá

và như vậy sẽ tiếp tục kìm hãm xuất khẩu. Hơn nữa, tại Vòng đàm phán

Uruguay, mức giảm thuế quan trung bình của các nước phát triển đối với hàng

hoá xuất khẩu chủ yếu từ các nước đang phát triển (37%) chỉ thấp hơn đôi

chút so với mức giảm thuế quan chung cho tất cả các loại hàng hoá (40%).

Ngoài ra, các ưu đãi mất dần giá trị đang là vấn đề quan tâm của các nước

đang phát triển. Họ cho rằng nếu các mức thuế thông thường tiếp tục được hạ

thấp thì sẽ không còn nhiều chênh lệch giữa mức thuế thông thường và mức

thuế ưu đãi và như vậy, sẽ làm giảm tác động của những ưu đãi thuế quan mà

hàng hoá nhập khẩu từ một số nước đang phát triển đang được hưởng trên thị

trường của các nước phát triển.

Còn nhiều tranh cãi về đâu là ích lợi thực sự của các loại ưu đãi. Khác

với những cam kết về thuế quan trong khuôn khổ WTO, các loại ưu đãi không

được các hiệp định của WTO qui định mức “trần” và như vậy có thể được

điều chỉnh dễ dàng. Ưu đãi thường được các nước nhập khẩu quyết định đơn

phương. Do đó, các biểu thuế ưu đãi có thể gây ra nhiều biến động cho các

hoạt động thương mại hơn là các biểu thuế “trần” thông thường (khó điều

chỉnh). Tựu chung, các nước sẽ được hưởng lợi nhiều hơn nếu áp dụng các

biểu thuế “trần” thông thường.

Dĩ nhiên cũng có một số nước và một số doanh nghiệp được hưởng lợi

từ các chính sách ưu đãi. Lợi ích thu được nhiều hay ít là tuỳ thuộc vào từng

loại hàng hoá cũng như vào khả năng nắm bắt cơ hội, điều chỉnh sản xuất để

duy trì cạnh tranh sau khi ưu đãi bị xoá bỏ.

Hộp 2.3: Thế nào là “biểu thuế tối đa” và “biểu thuế tăng dần”?

Biểu thuế tối đa: Hiện nay đa phần thuế nhập khẩu đều rất thấp, đặc biệt là tại các nước phát triển. Tuy nhiên khi các chính phủ đã coi một số mặt hàng là nhạy cảm và muốn bảo hộ các nhà sản xuất trong nước thì thuế quan lại được duy trì ở mức cao và như vậy tác động phần nào đến xuất khẩu của các nước đang phát triển. Các loại thuế như vậy được gọi là “biểu thuế tối đa”.

Biểu thuế tăng dần: Nếu muốn bảo vệ các ngành công nghiệp chế biến hoặc lắp ráp của mình thì một nước có thể đánh thuế thấp hơn đối với việc nhập khẩu nguyên liệu của các nhà sản xuất nội địa (và như vậy giúp giảm chi phí sản xuất trong nước) và đánh thuế cao hơn đối với việc nhập khẩu thành phẩm (và như vậy bảo vệ được hàng hoá sản xuất trong nước). Các loại thuế như vậy được gọi là “biểu thuế tăng dần”. Nếu các nước nhập khẩu nguyên liệu sử dụng phương thức đánh thuế này thì các nước xuất khẩu khó có thể đối phó bằng cách tự mình chế biến nguyên liệu và sản xuất các mặt hàng xuất khẩu có giá trị cao.

Khả năng khai thác ưu đãi của Việt Nam: Liệu Việt Nam có thể tận

dụng được những thay đổi này hay không? Câu trả lời là có nhưng trong điều

kiện nền kinh tế có khả năng tự điều chỉnh, phù hợp với qui tắc chung bằng

việc áp dụng một loạt các biện pháp, từ hoàn thiện chính sách và quản lý kinh

tế vĩ mô cho đến tăng cường đào tạo và đầu tư.

2.1.4. Cơ hội và thách thức với kinh tế Việt Nam

Cơ hội

Cũng như các nước đang phát triển khác, động lực chính khi gia nhập

WTO nhằm tìm kiếm nhiều cơ hội hơn trong tiếp cận thị trường, thu hút đầu tư

để thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế, đồng thời cũng tạo những áp lực

cải cách bên trong nhằm hướng tới sân chơi thương mại toàn cầu. Có thể khái

quát quyền lợi của Việt Nam khi gia nhập WTO trên các nội dung chính sau:

Thứ nhất: Tiếp cận và mở rộng thị trường. Đây là quyền lợi rất lớn của

các quốc gia đang phát triển nói chung và Việt Nam nói riêng. Quyền lợi của

Việt Nam khi gia nhập WTO trên khía cạnh này được thể hiện trên các nội

dung: (1) Thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế. Với kim ngạch xuất nhập khẩu

chiếm trên 40% GDP, ngoại thương ngày càng có vị trí quan trọng trong thúc

đẩy tăng trưởng kinh tế; (2) Đối với các doanh nghiệp, mở rộng thị trường là

điều kiện quan trọng để tìm kiếm nguồn lực đầu vào tối ưu cho sản xuất; (3)

Được hưởng qui chế MFN gắn với qui chế thành viên của WTO. Trong nhiều

trường hợp, các nước không phải là thành viên WTO cũng có thể được các

đối tác thương mại trao MFN một cách tự nguyện nhưng không có gì đảm bảo

rằng những nước này sẽ tiếp tục thực hiện các ưu đãi đó; hoặc các nước trao

MFN thường đi kèm với điều kiện nhất định. Chẳng hạn Mỹ trao MFN cho

Nga và một số quốc gia khác với điều kiện các quốc gia này phải thực hiện

điều khoản Jakson - Vanik về tự do di cư...; (4) Các biện pháp trừng phạt,

nhất là chống bán phá giá được áp dụng “mạnh tay” hơn (cả về điều tra và

những biện pháp cụ thể) đối với các nước không phải là thành viên WTO.

Với điều kiện tự nhiên khá thuận lợi và chi phí lao động rẻ, Việt Nam

có lợi thế trong một số ngành, đặc biệt là trong ngành nông nghiệp và dệt

may. Đây là hai ngành được WTO rất quan tâm và đã đề ra nhiều biện pháp

để xoá bỏ dần các rào cản thương mại. Chẳng hạn, theo Hiệp định Dệt may

của WTO (ATC), mọi hạn chế định lượng đối với mặt hàng dệt may được xoá

bỏ từ ngày 1/1/2005. Gia nhập WTO, Việt Nam sẽ được hưởng lợi ích này

nếu có mối quan hệ thương mại thuận lợi đối với các nước thành viên WTO.

Đối với thương mại hàng nông sản, các thành viên WTO cũng đã và đang đưa

ra nhiều cam kết về cắt giảm trợ cấp, giảm thuế và loại bỏ hàng rào phi thuế

quan, từ đó mang lại cơ hội mới cho những nước xuất khẩu nông sản như Việt

Nam.

Thứ hai: tăng thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Với việc tăng cường mối

quan hệ thương mại và từng bước minh bạch hoá hệ thống chính sách, trong

tương lai gần, Việt Nam là điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư với các hình

thức khác nhau như đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp, chuyển giao công

nghệ... Thị trường xuất khẩu không bị bó hẹp trong các hiệp định song

phương và khu vực cũng là điều kiện để các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước

ngoài mở rộng sản xuất, tăng cường năng lực, qui mô. Xét trên bình diện khu

vực và quốc tế và so sánh với các nước thành viên đang phát triển khác, nếu

các điều kiện khác như nhau (môi trường đầu tư, các ưu đãi...), Việt Nam có

lợi thế hơn về nguồn nhân lực và qui mô của thị trường nội địa. Những yếu tố

nêu trên thực sự là những cơ hội to lớn đối với Việt Nam. Thực tế, trong

những năm qua đã chỉ rõ, đầu tư nước ngoài có vai trò quan trọng trong nền

kinh tế Việt Nam và xu thế này ổn địn trong tương lai: năm 2006, đầu tư nước

ngoài chiếm 37% giá trị sản xuất công nghiệp, gần 56% kim ngạch xuất khẩu

và 15,5% GDP, thu hút hơn một triệu lao động trực tiếp làm việc trong các

doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Thứ ba: Thương mại dựa trên nguyên tắc công bằng và việc tiếp cận dễ

dàng các cơ chế giải quyết tranh chấp tạo cơ hội cho các nước “yếu” như

Việt Nam. Trong WTO, hệ thống thương mại dựa trên nguyên tắc chứ không

phải trên sức mạnh là cơ hội tốt đối với các hoạt động sản xuất - kinh doanh

của mọi thành viên tổ chức này. Môi trường thương mại quốc tế, sau nhiều nỗ

lực của WTO, đã trở lên thông thoáng hơn. Tuy nhiên, tham gia thị trường

quốc tế, các doanh nghiệp của nước ta vẫn phải đối mặt với nhiều rào cản

thương mại, trong đó có cả những rào cản trá hình núp bóng các công cụ được

WTO cho phép như chống trợ cấp, chống bán phá giá… và phần thua thiệt

thường là các doanh nghiệp Việt Nam. Gia nhập WTO sẽ giúp ta sử dụng

được cơ chế giải quyết tranh chấp của tổ chức này, qua đó có thêm công cụ để

đấu tranh với các nước lớn, đảm bảo sự bình đẳng trong thương mại quốc tế.

Thực tiễn cho thấy, cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO hoạt động khá hiệu quả

và nhiều nước đang phát triển đã thu được lợi ích từ việc sử dụng cơ chế này.

Với nền kinh tế đang trong giai đoạn chuyển đổi, các doanh nghiệp

Việt Nam chưa có nhiều kinh nghiệm và qui mô nhỏ, các quan hệ thương mại

dựa trên nguyên tắc sẽ là cơ hội để hệ thống doanh nghiệp lớn mạnh theo qui

luật khách quan. Cơ chế giải quyết tranh chấp mang tính công bằng và bắt

buộc, có khả năng thực thi cao là cơ hội tiềm tàng đối với kinh tế Việt Nam

với qui mô nhỏ, phụ thuộc nhiều vào thương mại quốc tế. Cơ chế này giúp

Việt Nam khẳng định tư cách thành viên trong các tranh chấp, tránh được

những phán quyết bất lợi từ phía các đối tác thương mại lớn như trong vụ kiện

chống bán phá giá cá tra, cá basa trong thời gian qua.

Thứ tư: Áp lực thúc đẩy cải cách kinh tế trong nước. Với những phức

tạp vốn có của các nền kinh tế chuyển đổi, kinh tế Việt Nam gặp không ít khó

khăn khi thiết lập những thể chế cần thiết nhằm thực hiện các cam kết của

WTO. Những qui định mang tính bắt buộc của WTO như sở hữu trí tuệ, hệ

thống tiêu chuẩn, qui định về vệ sinh dịch tễ, vệ sinh động vật, thương mại

nhà nước ... một mặt tạo sức ép rất lớn đối với nền kinh tế Việt Nam, mặt

khác, là cơ hội thuận lợi đẩy mạnh quá trình cải cách hướng tới thực hiện cam

kết. Chỉ tính riêng trong giai đoạn chuẩn bị gia nhập WTO, Việt Nam đã đẩy

nhanh công tác soạn thảo và thông qua luật pháp nhanh gấp nhiều lần những

năm trước đó. Chẳng hạn, từ năm 2001, tức sau khi rà soát chính sách vòng 1

theo yêu cầu của WTO, đến cuối năm 2003 Quốc hội Việt Nam đã thông qua

và sửa đổi bổ sung hơn 25 văn bản luật, pháp lệnh, Hiến pháp... về rất nhiều

lĩnh vực. Trong quá trình cải cách, Việt Nam cũng nhận được sự hỗ trợ kỹ

thuật từ Ban thư ký của WTO và từ các thành viên trong quá trình chuyển đổi,

cơ cấu lại nền kinh tế, xây dựng hệ thống pháp luật...

Áp lực cải cách trong nước theo hướng công khai, minh bạch, phù hợp

với các thiết chế quản lý như quy định của WTO đã từng bước hoàn thiện môi

trường kinh doanh của Việt Nam. Đây là tiền đề rất quan trọng để không

những phát huy tiềm năng của các thành phần kinh tế trong nước mà còn thu

hút mạnh đầu tư nước ngoài, qua đó tiếp nhận vốn, công nghệ sản xuất và

công nghệ quản lý, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo ra công ăn việc

làm và chuyển dịch cơ cấu lao động, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá

đất nước, bảo đảm tốc độ tăng trưởng và rút ngắn khoảng cách phát triển.

Thứ năm: Tạo lập vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Gia nhập

WTO chúng ta có được vị thế bình đẳng như các thành viên khác trong việc

hoạch định chính sách thương mại toàn cầu, có cơ hội để đấu tranh nhằm thiết

lập một trật tự kinh tế mới công bằng hơn, hợp lý hơn, có điều kiện bảo vệ lợi

ích của đất nước, của doanh nghiệp. Với những thành tựu đạt được sau hơn 20

năm đổi mới, gia nhập WTO không chỉ nâng cao vị thế của Việt Nam trên

trường quốc tế, mà còn tạo những tiền đề cần thiết cho những giai đoạn phát

triển tiếp theo.

Trong khi nhận thức rõ những cơ hội có được do việc gia nhập WTO

mang lại, cần thấy hết những thách thức mà chúng ta phải đối đầu, nhất là

trong điều kiện nước ta là một nước đang phát triển ở trình độ thấp, quản lý

nhà nước còn nhiều yếu kém và bất cập, doanh nghiệp và đội ngũ doanh nhân

còn nhỏ bé.

Thách thức

Song song với những cơ hội có thể khai thác, những thách thức của việc Việt Nam gia nhập WTO đối với kinh tế nước ta không nhỏ. Ngoài những thách thức mà hầu như các quốc gia đang và chậm phát triển phải đối mặt, nhiều tài liệu chính thức của Đảng và Nhà nước đã đề cập như áp lực cả về kinh tế, chính trị, xã hội; sự thâm nhập của các trào lưu tư tưởng, chính trị phản động, văn hoá đồi trụy.... thì ở nước ta còn phải đối mặt trực tiếp với nhiều

thách thức, bao gồm:

Thứ nhất: Năng lực cạnh tranh thấp. Trên cả ba cấp độ: Quốc gia - doanh nghiệp - sản phẩm, năng lực cạnh tranh của Việt Nam còn thấp kém,

điều này đặt ra những thách thức không nhỏ khi tham gia hoạt động thương mại toàn cầu. Năng lực cạnh tranh trên góc độ ngành kinh tế cũng không mấy khả quan. Việt Nam là nước nông nghiệp đang trong quá trình công nghiệp

hoá, lĩnh vực này có vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển cũng như cơ cấu thương mại của Việt Nam. Tuy nhiên, những yếu kém nội tại đã làm cho sức cạnh tranh của các sản phẩm nông nghiệp chưa cao. Nông nghiệp còn yếu

cả về cơ sở vật chất, trình độ công nghệ, đặc biệt là việc tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm trong qui trình sản xuất. Những lô hàng xuất khẩu bị trả về vì dư lượng chất kháng sinh quá cao trong sản phẩm thuỷ sản, dư

lượng chất trừ sâu trong sản phẩm trồng trọt hay liên tiếp những vụ ngộ độc được các phương tiện thông tin đại chúng đưa tin, không chỉ là thách thức đối

với ngành nông nghiệp khi gia nhập WTO mà đã thực sự trở thành mối lo ngại của toàn xã hội.

Trong công nghiệp, những ngành, sản phẩm được xác định là mũi nhọn,

có năng lực cạnh tranh cao như may mặc, điện tử, giày dép ... lại là những ngành gia công với giá trị gia tăng rất thấp cho công đoạn này. Nói cách khác, chúng ta đang cạnh tranh bằng tình trạng dư thừa lao động (giá nhân công rẻ) chứ không phải bằng công nghệ mới, sản phẩm đặc trưng, tăng tính năng cho mỗi sản phẩm .... điều mà các ngành công nghiệp ở các nước phát triển thường

làm. Ngành công nghiệp phụ trợ chưa phát triển tương xứng cũng là một trong những thách thức cần vượt qua nhằm tạo “hậu phương” cho toàn bộ ngành công nghiệp nói chung, những sản phẩm công nghiệp chủ lực nói riêng nâng cao năng lực cạnh tranh. Các sản phẩm công nghiệp khác với những yếu kém thường được nhắc đến như mẫu mã đơn điệu, giá thành cao, thời gian ra đời sản phẩm mới chậm ... cùng với những hạn chế khác như trình độ công nghệ

lạc hậu, chậm đổi mới, khả năng tiếp thị yếu ... thực sự trở thành những thách thức khi Việt Nam gia nhập WTO.

Lĩnh vực dịch vụ với những sản phẩm chủ yếu như ngân hàng, bảo hiểm, vận tải, viễn thông .... còn một khoảng cách khá xa so với các nước trong khu vực cả về trình độ công nghệ, giá thành, tính ổn định cũng như chất lượng sản

phẩm. Với những yếu kém vốn có, các sản phẩm dịch vụ sẽ chịu những áp lực

cạnh tranh rất lớn từ các tập đoàn có nhiều kinh nghiệm của nước ngoài. Trên thực tế, ngay từ trước khi Việt Nam chính thức gia nhập WTO, lĩnh vực dịch

vụ đã gặp không ít khó khăn và chịu nhiều sức ép từ việc thực hiện các cam kết mở cửa thị trường này trong khuôn khổ các cuộc đàm phán song phương. Tình trạng các cán bộ có năng lực trong lĩnh vực ngân hàng, bảo hiểm “chạy” về các

tập đoàn nước ngoài trong thời gian gần đây đã mang tính phổ biến.

Như vậy, cạnh tranh sẽ diễn ra gay gắt hơn, với nhiều “đối thủ” hơn, trên bình diện rộng hơn, sâu hơn. Đây là sự cạnh tranh giữa sản phẩm của

Việt Nam với sản phẩm các nước, giữa doanh nghiệp Việt Nam với doanh nghiệp các nước, không chỉ trên thị trường thế giới mà ngay trên thị trường

nước ta do thuế nhập khẩu phải cắt giảm từ mức trung bình 17,4% hiện nay xuống mức trung bình 13,4% trong vòng 3 đến 5 năm tới, nhiều mặt hàng còn giảm mạnh hơn.

Cạnh tranh không chỉ diễn ra ở cấp độ sản phẩm với sản phẩm, doanh nghiệp với doanh nghiệp. Cạnh tranh còn diễn ra giữa nhà nước và nhà nước trong việc hoạch định chính sách quản lý và chiến lược phát triển nhằm phát

huy nội lực và thu hút đầu tư từ bên ngoài. Thách thức trong nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia thể hiện ở chiến lược phát triển liệu có phát huy được lợi thế so sánh hay không; ở chính sách quản lý có tạo được chi phí giao dịch xã hội thấp nhất cho sản xuất kinh doanh hay không; ở môi trường kinh doanh có thông thoáng, thuận lợi hay không v.v…

Thứ hai: Cải cách hệ thống pháp luật và thực thi các hiệp định

Mặc dù đã có những nỗ lực đáng kể trong việc ban hành mới, sửa đổi hệ thống luật pháp nhằm phù hợp với các điều luật của WTO nhưng trên tổng thể, nhiều bộ luật chuyên ngành còn bộc lộ những bất cập, hệ thống văn bản dưới luật, giấy phép con … còn chồng chéo, mâu thuẫn, thậm chí trái ngược

với những qui định của bộ luật chính đã và đang đặt ra yêu cầu phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật của Việt Nam, trước hết là hệ thống luật pháp kinh tế. Là thành viên chính thức, Việt Nam phải tuân theo hệ thống hiệp định của WTO, điều luật của tổ chức này gồm 28 chương dài hàng ngàn trang cùng với hàng ngàn trang ghi chú và phân loại khác. Do vậy, để hiểu cặn kẽ hệ thống pháp luật của WTO là điều không dễ, xây dựng hệ thống pháp luật phù

hợp với các qui định của tổ chức này sẽ càng khó khăn gấp nhiều lần. Mặc dù

được hưởng qui chế MFN trong việc hoàn tất chính sách, nghĩa là Việt Nam có thời gian “đệm” cho việc hoàn thiện chính sách theo qui định của WTO,

nhưng với khối lượng công việc đồ sộ và trước yêu cầu minh bạch hoá tất cả các chính sách kinh tế, thương mại, rà soát chương trình xây dựng pháp luật để đảm bảo thực thi các cam kết, đã và đang là những khó khăn, thách thức

đáng kể cho Việt Nam với tư cách thành viên chính thức.

Việc thực hiện hệ thống hiệp định của WTO thực sự là những thách thức. Trong mỗi hiệp định cụ thể, với những nội dung và yêu cầu khác nhau,

ngoài những cơ hội có thể nắm bắt được, những thách thức đi kèm cũng không nhỏ. Chẳng hạn hiệp định bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ: Đây là hiệp định

nhằm khuyến khích sự sáng tạo với việc yêu cầu người sử dụng phải trả tiền đối với những sản phẩm được bảo hộ. Mục tiêu cao đẹp của hiệp định này gây không ít bất lợi cho các nước đang và kém phát triển bởi hầu hết các phát

minh, sáng chế tập trung ở các nước phát triển. Các nước đang phát triển muốn sử dụng những thành tựu này nhưng không muốn phải trả tiền. Đối với Việt Nam, thói quen của người dân và các doanh nghiệp chưa kịp thay đổi để

phù hợp với qui định của hiệp định, và do đó sẽ có thể phải chịu những trừng phạt hay bồi thường, ngay cả trong những trường hợp không cố ý.

Thứ ba: Điều hành nền kinh tế của Chính phủ

Gia nhập WTO trong một thế giới toàn cầu hoá, tính tuỳ thuộc lẫn nhau giữa các nước sẽ tăng lên. Sự biến động trên thị trường các nước sẽ tác động

mạnh đến thị trường trong nước, đòi hỏi Việt Nam phải có chính sách kinh tế vĩ mô đúng đắn, có năng lực dự báo và phân tích tình hình, cơ chế quản lý phải tạo cơ sở để nền kinh tế có khả năng phản ứng tích cực, hạn chế được ảnh hưởng tiêu cực trước những biến động trên thị trường thế giới. Trong điều kiện tiềm lực đất nước có hạn, hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện, kinh

nghiệm vận hành nền kinh tế thị trường chưa nhiều thì đây là thách thức không nhỏ.

Gia nhập WTO cũng là gia tăng mức độ phụ thuộc lẫn nhau giữa các

nền kinh tế. Trong bối cảnh đó, kinh tế Việt Nam không phát huy được lợi thế

so sánh, không tái cơ cấu theo hướng hiện đại sẽ có thể bị phụ thuộc vào các

nền kinh tế lớn, phụ thuộc vào đầu tư nước ngoài, trở thành địa chỉ gia công

cho các ngành công nghiệp của các nước phát triển. Nguy cơ này xuất phát từ

năng lực nội tại của nền kinh tế Việt Nam do di chứng của kinh tế hiện vật

khép kín, trình độ phát triển kinh tế thấp, các quan hệ kinh tế thị trường của

Việt Nam còn phát triển ở mức sơ khai, cơ cấu kinh tế trong nước còn lạc hậu.

Với những đặc điểm bất cập như vậy, nếu Việt Nam không tăng tốc trong giai

đoạn quá độ được WTO cho phép thì nguy cơ giải thể, phá sản hàng loạt

doanh nghiệp có thể xảy ra, gây tác hại xấu cho kinh tế, xã hội, chính trị.

Hệ thống DNNN, nhất là các doanh nghiệp độc quyền, sẽ gặp khó khăn

do WTO buộc chúng phải hoạt động theo nguyên tắc thương mại bình thường,

Nhà nước không được dành cho chúng những khoản ưu đãi tài chính như tín

dụng ưu đãi, khoanh nợ, xoá nợ, nhất là độc quyền. Nếu nước ta không tái cơ

cấu DNNN nhanh chóng để đặt cơ sở nền tảng cho chúng hoạt động hiệu quả

theo nguyên tắc thị trường thì sẽ có nguy cơ DNNN phá sản hàng loạt. Ngoài

ra, Nhà nước cũng sẽ gặp khó khăn trong quản lý sản xuất hàng hoá công cộng

theo nguyên tắc thị trường, bởi vì cơ chế này hiện tại khởi động rất chậm.

Thứ tư: Phúc lợi và an sinh xã hội

Trên thực tế, những nước có nền kinh tế phát triển thấp được hưởng lợi

ít hơn trong xu thế toàn cầu hoá kinh tế nói chung và gia nhập WTO nói

riêng. Ở mỗi quốc gia, sự “phân phối” lợi ích cũng không đồng đều. Một bộ

phận dân cư được hưởng lợi ít hơn, thậm chí còn bị tác động tiêu cực; nguy

cơ phá sản một bộ phận doanh nghiệp và nguy cơ thất nghiệp sẽ tăng lên,

phân hoá giàu nghèo sẽ mạnh hơn. Điều đó đòi hỏi Chính phủ phải có chính

sách phúc lợi và an sinh xã hội đúng đắn nhằm thực hiện chủ trương của

Đảng: “Tăng trưởng kinh tế đi đôi với xoá đói, giảm nghèo, thực hiện tiến bộ

và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển”.

Người lao động sẽ gặp khó khăn khi tìm kiếm và giữ chỗ làm việc do

những tác động sau: doanh nghiệp có thể sa thải người do phải tái cơ cấu sản

xuất để đủ sức cạnh tranh; vòng đời sản phẩm ngắn lại nên người lao động

phải chuyển nghề liên tục; sức ép cạnh tranh giữa lao động trong nước và lao

động nước ngoài sẽ trực diện và gay gắt hơn; bộ phận dân cư ít kỹ năng thích

ứng, nhất là nông dân, sẽ bị nghèo đói bần cùng hơn làm cho chương trình

xoá đói giảm nghèo thêm khó khăn, nhà nước phải chi tiêu nhiều hơn cho an

sinh xã hội.

Bất ổn về chính trị và tệ nạn xã hội có cơ hội phát triển nhiều hơn, khả

năng ngăn chặn của Nhà nước và xã hội khó khăn hơn, tốn phí hơn... Khi Việt

Nam thực hiện mở cửa thị trường dịch vụ, cho phép các hãng nước ngoài kinh

doanh dịch vụ bưu chính viễn thông, giải trí, thông tin... thì cơ hội để bọn

phản động trà trộn gây hại sẽ lớn hơn. Trong khi đó, Nhà nước phải giảm các

biện pháp kiểm soát hành chính trực tiếp. Những biện pháp kiểm soát gián

tiếp, một mặt, đòi hỏi chi phí tài chính lớn, nhân lực kiểm soát phải có kỹ

năng chuyên nghiệp cao, mặt khác, không thể kiểm soát triệt để. Do đó, nếu

nhà nước không đổi mới hoạt động kiểm tra giám sát của mình kịp thời thì

nguy cơ bất ổn đi cùng hội nhập WTO là khá cao.

Như vậy, gia nhập WTO, hội nhập kinh tế quốc tế vừa có cơ hội lớn,

vừa phải đối đầu với thách thức không nhỏ. Cơ hội là tiềm năng, còn thách

thức hiện hữu hàng ngày. Cơ hội tự nó không biến thành sức mạnh mà tuỳ

thuộc vào khả năng tận dụng cơ hội của Việt Nam. Thách thức tuy là sức ép

trực tiếp nhưng tác động của nó đến đâu còn tuỳ thuộc vào “nội lực” của toàn

bộ nền kinh tế.

Cơ hội và thách thức cần đặt trong mối quan hệ tổng thể và nhìn nhận

trong sự vận động, chúng hoà quyện, chuyển hoá lẫn nhau, trong cơ hội chứa

đựng những thách thức và ngược lại. Thách thức đối với ngành này có thể là

cơ hội cho ngành khác phát triển. Tận dụng được cơ hội sẽ tạo ra thế và lực

mới để vượt qua và đẩy lùi thách thức, tạo ra cơ hội mới lớn hơn. Ngược lại,

không tận dụng được cơ hội, thách thức sẽ lấn át, cơ hội sẽ mất đi, thách thức

sẽ chuyển thành những khó khăn dài hạn rất khó khắc phục. Như vậy, nhân tố

chủ quan, nội lực của nền kinh tế có ý nghĩa quyết định đến việc tận dụng cơ

hội, đẩy lùi thách thức, đưa nền kinh tế đến mục tiêu xác định.

Với thành tựu to lớn sau 20 năm đổi mới, quá trình chuyển biến tích

cực trong cạnh tranh và hội nhập kinh tế những năm vừa qua, cùng với kinh

nghiệm và kết quả của nhiều nước gia nhập WTO có thể khẳng định, kinh tế

Việt Nam có thể tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức và đạt những thành tựu

lớn hơn trong tương lai. Trong từng giai đoạn phát triển, có thể nền kinh tế

Việt Nam sẽ gặp phải những đổ vỡ, một số doanh nghiệp có thể bị phá sản

nhưng số còn lại, lớn hơn rất nhiều và sẽ phát triển tốt hơn.

2.2. Khái quát kinh tế Việt Nam khi gia nhập WTO

2.2.1 Những kết quả nổi bật

Thứ nhất: Tăng trưởng và phát triển kinh tế

Theo công bố của Tổng cục Thống kê, mức tăng trưởng GDP năm

2006 đạt 8,17%, thấp hơn tốc độ của năm 2005 (8,43%) nhưng do năm 2005

là năm cuối của kế hoạch 5 năm nên các cấp, các ngành nỗ lực rất cao để đạt

được kết quả nêu trên. Trong bối cảnh năm 2006, thiên tai trên diện rộng, dịch

bệnh xảy ra triền miên (chỉ riêng thiên tai đã gây thiệt hại 18,7 tỷ đồng, cao

nhất trong 35 năm qua, tương đương với 1% GDP) thì kết quả đạt được là rất

đáng kể.

Hình 2.1: Tốc độ tăng trưởng GDP 1986-2007 (%)

GDP(%)

9.5 9.3

8.7 8.1 8.8

8.1 6.8 6.9 7.1 7.3 7.8 8.4 8.2 8.5

6.01

5.7

4.8

4.685.095.81

3.63 10 9 8 7 6 5 4 3 2 2.84 1 0 1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Với tốc độ tăng trưởng này, kinh tế Việt Nam đạt kỷ lục tăng GDP liên

tục trong 25 năm (vượt Hàn Quốc: 23 năm và chỉ sau Trung Quốc với 28 năm

liên tục). Với tốc độ 8,17% năm 2006, tăng trưởng kinh tế không những vượt

chỉ tiêu của Quốc hội, mà còn là quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế vào

hàng cao nhất thế giới.

Chỉ số GDP bình quân đầu người được cải thiện đáng kể so với năm

trước đó. Nếu như năm 2005, GDP bình quân đầu người đạt 10,1 triệu

đồng/người thì con số này năm 2006 đạt 11,6 triệu đồng/người. Nếu qui đổi

theo tỷ giá hối đoái tại các thời điểm tính toán, con số tương ứng năm 2005 là

638 USD/người; năm 2006 là 725 USD/người. Với chỉ số năm 2006, Việt

Nam đã từng bước vượt qua ranh giới của các quốc gia đang phát triển có thu

nhập thấp nhất.

Hình 2.2: Qui mô GDP và tỷ lệ GDP/người

1000

1600

950

900 1400

820

800 1200

722

700 0 5 3 1

639 1000

600 0 4 1 1

553

500 3 7 9

800

492 ì

440 9 3 8

413

400 .

600

4 g n ồ đ u ệ i r T

.

8

300 g n ồ đ ỷ t n h g N

.

3 5 1 7

400 3 1 6

200 1 8 4

5 3 5

200

100

0 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008 (ước)

GDP ( ngh. Tỷ đ)

GDP/người (USD)

Nguồn: Cao Viết Sinh (Bộ Kế hoạch và Đầu tư)

Tăng trưởng kinh tế đạt ở cả công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ.

Trong đó, tốc độ tăng chung của nhóm ngành công nghiệp - xây dựng đạt

10,37%. Riêng giá trị sản xuất công nghiệp đạt tỷ lệ tăng trưởng 17%. Dịch

vụ đạt tốc độ tăng trưởng 8,28%, cao hơn mức trung bình tăng trưởng GDP.

Nông nghiệp với việc gặp nhiều thiên tai, dịch bệnh vẫn đạt tốc độ tăng

trưởng 3,4%

Bảng 2.1: Tốc độ tăng và đóng góp của các nhóm ngành vào tốc độ

Tốc độ tăng (%)

Đóng góp vào tốc độ tăng (điểm %)

Tỷ trọng đóng góp vào tốc độ tăng chung (%)

tăng trưởng năm 2007

Tổng số

8,17

100

Nông - lâm - thuỷ sản

3,4

0,67

8,2

Công nghiệp - xây dựng

10,37

4,16

Dịch vụ

8,29

3,34

40,9

Nguồn: Thời báo kinh tế Việt Nam, Kinh tế 2006-2007 Việt Nam và Thế

giới, tr. 5

Đóng góp vào tốc độ tăng trưởng nêu trên nhìn nhận từ các khu vực

kinh tế có thể thấy, sự lớn mạnh của khu vực kinh tế tư nhân và khu vực kinh

tế có vốn đầu tư nước ngoài. Mặc dù kinh tế Nhà nước vẫn chiếm tỷ trọng lớn

nhưng kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài thực sự là động lực

của tăng trưởng, góp phần quan trọng làm tăng qui mô, đảm bảo tốc độ tăng

trưởng chung của nền kinh tế.

Tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội tăng cả về qui mô và tốc độ tăng

trưởng (so với cùng kỳ năm trước): Năm 2000 đạt 145.000 tỷ đồng, năm 2005

là 40.900 tỷ, năm 2006 đạt 41.000 tỷ và năm 2007 dự kiến là 41.300 tỷ đồng..

Tổng lượng vốn đầu tư phát triển đạt 398,9 nghìn tỷ đồng, bằng 41% GDP,

cao nhất từ trước đến nay. Quí 1/2007, với làn sóng đầu tư ồ ạt, dự kiến trong

cả năm 2007, tỷ lệ vốn đầu tư so với GDP sẽ tiếp tục tăng cao và có nguy cơ

phải hạ nhiệt bởi tăng trưởng quá nóng. Cơ cấu nguồn vốn cho thấy, tỷ trọng

vốn Nhà nước có xu hướng giảm, tương ứng với nó là tỷ trọng vốn ngoài nhà

nước tăng lên.

Vốn FDI đạt kỷ lục cả về vốn đăng ký mới và vốn thực hiện. Nguồn

vốn ODA cũng tăng nhanh cả về vốn cam kết và vốn thực hiện. Vốn đầu tư

qua thị trường chứng khoán vượt ngưỡng 3 tỷ USD. Xuất khẩu tăng cả về qui

mô và tốc độ. Tổng kim ngạch xuất khẩu đạt xấp xỉ 40 tỷ USD, bằng 65%

GDP đã chứng tỏ độ “mở” của nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu đạt

22,1%, trong đó khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài tăng cao hơn khu

vực kinh tế trong nước (23,2% và 20,5%). Tổng thu ngân sách cũng vượt mức

dự toán Quốc hội đề ra, đáp ứng sức ép chi ngân sách, đảm bảo các khoản chi

đột xuất và tăng chi đối với lĩnh vực an sinh xã hội và phát triển con người.

Hình 2.3: Tổng đầu tư toàn xã hội và tỷ lệ đầu tư/GDP

41.3

45

500

41

40.9

40.7

37.8

37.2

450

40

35.4

34

400

35

350

30

300

25

250

20 5 5 4

200 9 9 3

15 3 4 3

150 1 9 2

10

100 3 . 9 3 2

0 0 2

5 . 0 7 1

5 4 1

5

50

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Tổng đầu tư toàn XH (Nghìn tỷ đồng)

Đầu tư/GDP (%)

Chỉ số giá tiêu dùng thấp nhất trong 3 năm trở lại đây và thấp hơn tốc độ

tăng trưởng kinh tế (6,6% so với 8,17%). Nền kinh tế tạo nhiều việc làm mới

góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực thành thị từ 5,3% năm 2005 xuống

còn 4,4% năm 2006. Đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện. Tỷ lệ

nghèo đói giảm mạnh: năm 1990 còn 70% hộ nghèo, thì con số này là 28,9%

vào năm 2000 và dưới 27% vào năm 2004; tỷ lệ nghèo theo chuẩn mới giảm từ

19% năm 2005 xuống còn 3% năm 2006. Chỉ số HDI của Việt Nam đã gia tăng

khá nhanh và liên tục qua các năm, số trường học và học sinh đi học không

ngừng tăng lên, số cơ sở khám chữa bệnh và giường bệnh cũng tăng.

Thứ hai: Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực.

Về cơ cấu ngành: Tỷ trọng của nhóm ngành nông - lâm - thuỷ sản giảm,

tương ứng là tỷ trọng nhóm ngành công nghiệp - xây dựng và dịch vụ tăng. Cơ

cấu kinh tế đã chuyển dịch theo hướng tăng dần tỷ trọng khu vực công nghiệp

và dịch vụ, giảm dần của khu vực nông - lâm - ngư nghiệp. Từ một nước có

nền công nghiệp kém phát triển, đến nay Việt Nam đang từng bước xây dựng

một nền công nghiệp theo hướng hiện đại. Tỷ trọng công nghiệp liên tục tăng,

tỷ trọng đóng góp của ngành nông – lâm - ngư nghiệp giảm.

Tốc độ tăng trưởng của các ngành kinh tế cũng liên tục tăng trong các

năm. Cụ thể, tăng nhẹ trong ngành nông – lâm - thủy sản, mặc dù trong năm

2001 có sự sụt giảm đáng kể so với năm 2000 nhưng trong những năm tiếp

theo đã có sự tăng trở lại; tăng cao nhất trong ngành công nghiệp và xây

dựng, luôn giữ tốc độ tăng trưởng trên 10%/năm cao hơn tốc độ tăng trưởng

toàn nền kinh tế, riêng trong ngành dịch vụ có sự gia tăng đều đặn hàng năm

tuy tốc độ không cao, duy trì ở mức 6-7%/năm, trong năm 2006, đạt 8,29%.

Bảng 2.2: Tốc độ tăng trưởng các ngành kinh tế giai đoạn 2000 – 2006 Đơn vị: %

Năm

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

GDP

6,79 6,89 7,08 7,26 7,57 8,43 8,17

Nông – lâm – thủy sản

4,63 2,98 4,17 3,25 3,30 4,04

3,4

Công nghiệp – xây dựng

10,07 10,39 9,48 10,35 10,25 10,65 10,37

Dịch vụ

5,32 6,10 6,54 6,57 7,25 8,48 8,29

Nếu xét theo tỷ lệ đóng góp của mỗi ngành vào tốc độ tăng chung, có

thể thấy giá trị gia tăng của nhóm ngành nông - lâm - thuỷ sản nước ta theo

giá thực tế đã giảm từ 38% năm 1986 xuống còn khoảng 8,2% năm 2006. Tỷ

lệ tương ứng ở nhóm ngành công nghiệp - xây dựng tăng từ 28,8% năm 1986

lên 50,9% năm 2006, của nhóm ngành dịch vụ tăng từ 33% năm 1986 lên

40,9% năm 2006.

Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng CNH, HĐH nền kinh tế, trong

đó nông nghiệp giảm tỷ trọng tương đối, công nghiệp và dịch vụ tăng tương

ứng. Mặc dù trên tổng thể, cơ cấu ngành năm 2006 không có nhiều khác biệt

so với năm 2005, nhưng đi sâu phân tích cơ cấu nội bộ ngành sẽ thấy có

những chuyển biến tích cực. Trong cơ cấu ngành nông - lâm - thuỷ sản, tỷ

trọng lĩnh vực sản xuất nông nghiệp giảm liên tục (năm 2000 chiếm 80,8% thì

đến 2006, tỷ trọng này chỉ còn 75,5%), tỷ trọng của lĩnh vực thuỷ sản tăng

nhanh. Trong tổng giá trị sản xuất ngành thuỷ sản, giá trị nuôi trồng tăng

nhanh, từ 31,7% năm 90 lên 62% năm 2006. Trong cơ cấu nhóm ngành công

nghiệp - xây dựng, tỷ trọng của công nghiệp khai thác mỏ giảm, phù hợp với

chủ trương tiết kiệm tài nguyên quốc gia, tỷ lệ công nghiệp chế biến tăng

nhanh. Đây là xu hướng tích cực trong quá trình vận động đến mục tiêu trở

thành nước công nghiệp vào năm 2020. Trong nhóm ngành dịch vụ, tỷ trọng

các ngành như khách sạn, nhà hàng, vận tải, du lịch, tài chính, ngân hàng, bảo

hiểm ... đề tăng. Đây là dấu hiệu đáng mừng bởi các ngành nêu trên từng

bước tạo lập kết cấu hạ tầng “mềm” cho nền kinh tế, phù hợp với xu hướng

phát triển của một nền kinh tế năng động, có độ mở cao.

Hình 2.4: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành (%)

100%

20.24

20.4

21.83

21

23.24

24.53

27.18

33 80%

38.1 60%

40.38

38

38.22

38.48

38.63

38.74

44.06

38.1 40%

41

41.5 20%

39.95

39.38

38.13

38.49

36.73

28.9

28.76 0%

1986

1995

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Công nghiệp

Dịch vụ

Nông nghiệp

Về cơ cấu thành phần và vùng kinh tế: Tỷ trọng kinh tế nhà nước tiếp

tục giảm (chiếm 38% năm 2006 so với 40,2% năm 1995). Tương tự, kinh tế

tập thể và kinh tế cá thể cũng giảm liên tục trong 5 năm trở lại đây. Kinh tế tư

nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài tăng nhanh và đạt tốc độ tăng

trưởng cao hơn hẳn các khu vực kinh tế khác. Năm 2006, với làn sóng đầu tư

nước ngoài tăng mạnh, tỷ trọng của khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài

sẽ tiếp tục tăng cao trong tương lai gần. Cơ cấu vùng kinh tế cũng có những

chuyển biến đúng hướng: Vừa tập trung phát triển các trọng điểm kinh tế, các

vùng kinh tế động lực, trọng điểm, vừa chú ý phát triển vùng sâu, vùng xa.

Các khu công nghiệp tập trung dần chuyển dịch ra xa các khu vực trung tâm,

một mặt tận dụng giá nhân công, tiền thuê đất, mặt khác góp phần chuyển

dịch cơ cấu kinh tế các vùng này theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp.

Thứ ba: Mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại

Hoạt động xuất khẩu của Việt Nam từ năm 1991 đến nay không ngừng

tăng trưởng. Năm 1990, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt 2,4 tỷ USD,

năm 2003 đạt 20,14 tỷ USD, năm 2004 là 26,5 tỷ USD, năm 2005 đạt 32,5 tỷ

USD và năm 2006 đạt 39,6 tỷ USD gấp 16,5 lần so với năm 1990 và gấp 2,7

lần so với năm 2000. Năm 2006, tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam

đứng thứ 6/11 nước trong khu vực Đông Nam Á, đứng thứ 16/44 quốc gia và

vùng lãnh thổ Châu Á, xếp hạng 39/165 nước và vùng lãnh thổ trên thế giới.

Tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam năm 2006 đạt xấp xỉ 65% GDP, cao

gấp gần 3 lần so với tỷ lệ trung bình của các nước trên thế giới (22%) và là

năm thứ 4 liên tiếp tỷ trọng này vượt quá 50% GDP. Tốc độ tăng trưởng kim

ngạch xuất khẩu hàng hoá năm 2006 đạt 22,1%, cao hơn tốc độ bình quân giai

đoạn 2001-2005 (17,4%).

Hình 2.5: Những sản phẩm xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD

9000

8000

Đơn vị: Triệu USD

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0

2001

2004

2005

2006

3126

5096

7390

8200

Dầu thô

1975

4386

4800

5800

Dệt may

1587

2692

3000

3592

Giày dép

1816

2401

2740

3358

Thuỷ sản

1000

1520

1933

Sản phẩm gỗ

1075

1442

1708

Hàng điện tử

1390

1278

Gạo

1300

cao su

Chủng loại hàng hoá XK cũng phong phú hơn, từ chỗ chỉ có một vài

mặt hàng nông sản đến nay đã mở rộng ra danh mục hàng trăm sản phẩm,

trong đó sản phẩm xuất khẩu của khu vực công nghiệp chế tạo có xu hướng

tăng nhanh hơn (năm 2004 hàng công nghiệp xuất khẩu chiếm 73,8%, có hơn

17 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu 100 triệu USD/ năm, 9 mặt hàng đạt

kim ngạch xuất khẩu 500 triệu USD/ năm, 6 mặt hàng có kim ngạch xuất

khẩu trên 1 tỷ USD, 4 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu hơn 2 tỷ). Năm 2006,

đã có tới 9 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD với tổng kim

ngạch của 9 mặt hàng này lên tới 28.398 triệu USD, chiếm 71,7% tổng kim

ngạch xuất khẩu của cả nước.

Vốn ODA cam kết cho 2007 cũng tăng đột biến, đạt 4,44 tỷ USD mặc

dù có những dự báo trước đó cho rằng nguồn vốn này sẽ giảm bởi ảnh hưởng

xấu từ vụ tham nhũng ở PMU 18. Hiện tại, vốn ODA chiếm khoảng 11% tổng

vốn đầu tư toàn xã hội, bằng 17% vốn đầu tư từ ngân sách và bằng khoảng

50% vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước.

Cũng trong năm 2006, Việt Nam trở thành thị trường bán lẻ có sức hấp

dẫn thứ 3 toàn cầu, thu hút được nhiều nhà đầu tư cũng như các tập đoàn bán

lẻ trên thế giới tham gia đầu tư. Theo kết quả đánh giá mức độ hấp dẫn của thị

trường bán lẻ trong 30 nền kinh tế mới nổi đối với các tập đoàn bán lẻ do

hãng tư vấn A.T. Kearney tiến hành khảo sát, mức độ hấp dẫn của thị trường

bán lẻ Việt Nam đã tăng năm bậc so với năm 2005, hiện chỉ đứng sau Ấn Độ

và Nga trong bảng xếp hạng. Cũng theo đánh giá của hãng tư vấn này, thị

trường Việt Nam vẫn còn nhiều tiềm năng do GDP tăng liên tục, dân cư có độ

tuổi dưới 30 chiếm trên 50% dân số, tốc độ tiêu dùng của người dân cũng như

doanh số bán lẻ tăng nhanh qua các năm.

Thứ tư : Bùng nổ thị trường chứng khoán

Sau một thời gian dài hoạt động, năm 2006 đánh dấu sự bùng nổ của thị

trường chứng khoán với tổng giá trị vốn hoá tính đến hết tháng 2/2007 đạt

24,4% GDP năm 2006, gấp hơn 20 lần mục tiêu đề ra, thậm chí vượt cả kế

hoạch phát triển thị trường này đến 2010. Đến cuối năm 2006, tổng khối

lượng cổ phiếu lưu hành trên thị trường tăng khoảng 8 lần so với cùng thời

điểm năm 2005. Tính tới thời điểm 31/12/2006, tại hai trung tâm giao dịch

chứng khoán Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, các công ty niêm yết đã lên

đến con số 193, đạt tổng giá trị vốn hoá 221.156 tỷ đồng (tương đương 14 tỷ

USD), chiếm 22,7% GDP năm 2006. Cũng trong năm 2006, hàng loạt công ty

lớn như Bảo Minh, Ngân hàng Á châu (ACB), Ngân hàng Sài gòn Thương tín

(SACOMBANK) đã lên sàn, góp phần làm cho thị trường sôi động hơn,

phong phú hơn.

Hình 2.6 : Tổng giá trị giao dịch cổ phiếu thị trường niêm yết giai

đoạn 2000-2006

Đơn vị: Tỷ đồng

40000

37564.8

35000

30000

26877.96

25000

19877.15

20000

15000

10000

2991

5000

1034.72

1082.2

92.35

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Năm 2006, các trung tâm giao dịch chứng khoán đã tổ chức được 188

phiên đấu giá, cung cấp hơn 645 triệu cổ phiếu cho thị trường, đạt 84% tổng

số lượng chào bán, thu hơn 12.880 tỷ đồng. Nhiều doanh nghiệp lựa chọn thị

trường chứng khoán như kênh huy động vốn chủ yếu, hiệu quả. Bên cạnh đó,

thị trường trái phiếu cũng khá sôi động với gần 400 loại trái phiếu Chính phủ,

trái phiếu đô thị và trái phiếu ngân hàng niêm yết với trị giá trên 70.000 tỷ

đồng, bằng 7,7% GDP cùng năm. Các công ty chứng khoán cũng phát triển

khá mạnh, tính đến 31/12/2006, cả nước có 55 công ty chứng khoán đang hoạt

động hoặc đã được cấp phép với tổng vốn điều lệ gần 4.025 tỷ đồng (riêng

trong năm 2006, số công ty chứng khoán được cấp phép là 41). Số tài khoản

giao dịch của các nhà đầu tư cũng tăng mạnh cùng với sự bùng nổ của thị

trường. Tính đến hết năm 2006, có gần 100.000 tài khoản giao dịch, trong đó

nhà đầu tư là tổ chức chiếm 502, số còn lại là các nhà đầu tư tư nhân, trong đó

có lượng không nhỏ là các nhà đầu tư nước ngoài. Theo nhận định của tờ

Wall Street Journal, chỉ tính trong tháng 1/2007 đã có khoảng 700 triệu USD tiền đầu tư gián tiếp đổ vào thị trường chứng khoán Việt Nam7, cho thấy sức

hấp dẫn và tốc độ tăng qui mô của thị trường non trẻ này.

Theo báo cáo của Birinyi Associates, trong năm 2006, Việt Nam đã

vượt lên trên Nga và Trung Quốc, trở thành quốc gia đứng thứ 3 trên thế giới

về lợi suất đầu tư chứng khoán, lên tới 145% (đứng sau Peru với lợi suất

168% và Venezuela với lợi suất 156%). Chỉ số VN - Index tăng 145% năm

2006 và trong hai tháng đầu năm 2007 đã tăng thêm 46%.

2.2.2. Những hạn chế

Bên cạnh những thành tựu đạt được, kinh tế Việt Nam bộc lộ những

hạn chế nhất định, ảnh hưởng trực tiếp đến tính ổn định và bền vững trong

quá trình phát triển.

Một là, chất lượng tăng trưởng chưa cao

Mặc dù tốc độ tăng trưởng khá ấn tượng trong năm 2006 nhưng chất

lượng tăng trưởng là vấn đề cần quan tâm. Tăng trưởng kinh tế vẫn dựa vào

lượng vốn đầu tư trong khi hiệu quả đầu tư thấp. So sánh với năm 2005 có thể

thấy, tỷ lệ vốn đầu tư/GDP của năm 2006 cao hơn nhưng tăng trưởng kinh tế

thấp hơn. Tăng trưởng chưa thực sự bền vững, mức tăng trưởng còn thấp so

với tiềm năng. Tăng trưởng chủ yếu dựa vào các nhân tố theo chiều rộng, tận

dụng những lợi thế sẵn có với những ngành, sản phẩm truyền thống, nhiều lao

động, hao phí vật tư lớn mà chưa tập trung vào những ngành, lĩnh vực công

nghệ cao.

Mặc dù GDP tăng 25 năm liên tục nhưng do qui mô nền kinh tế nhỏ

nên dù tăng trưởng cao thì thực lực nền kinh tế vẫn chưa mạnh. Hơn nữa, nhìn

từ các yếu tố đóng góp vào tăng trưởng theo phương pháp tính năng suất các

yếu tố tổng hợp (TFP) cho thấy, phần đóng góp của vốn và lao động còn cao,

trong khi phần đóng góp của tiến bộ khoa học công nghệ còn thấp. Sự tăng

7 Nguyễn Văn Cầm (2007), Thực tế và lời đồn, Thời báo kinh tế Sài gòn số 10/2007.

trưởng đạt được chủ yếu do tăng vốn đầu tư và số lượng lao động chứ không

phải là do nâng cao chất lượng, hiệu quả đầu tư, trình độ công nghệ và chất

lượng lao động. Điều này đe doạ tính bền vững trong hiện thời và tương lai,

tạo ra mâu thuẫn giữa tốc độ tăng trưởng (số lượng) và chất lượng, hiệu quả

tăng trưởng.

Xu hướng phát triển chủ yếu dựa vào yếu tố vốn đầu tư, trong khi đó,

vốn tự có thấp, chủ yếu phải đi vay từ nước ngoài, vay trong dân cư,… sẽ

khiến cho tăng trưởng thiếu tính bền vững, ổn định, dễ bị tác động từ các

yếu tố bên ngoài, đặc biệt từ sự biến động của thị trường vốn. Yếu tố lao

động được coi là nguồn lực nội sinh, hiện đang có lợi thế so sánh (như giá

rẻ, dồi dào…) thì chỉ đóng vai trò thấp hơn nhiều so với yếu tố vốn trong

tăng trưởng.

Xem xét các yếu tố cơ bản theo phương pháp tính năng suất nhân tố

tổng hợp (hiệu quả đầu tư, chất lượng lao động được thể hiện qua năng suất

lao động và tiến bộ khoa học công nghệ) sẽ nhận diện rõ hơn chất lượng tăng

trưởng của Việt Nam trong thời gian qua.

- Về hiệu quả đầu tư: Lượng vốn đầu tư liên tục tăng trong những năm

qua, năm 2000 vốn đầu tư thực hiện theo giá thực tế là 151,2 nghìn tỷ đồng

(bằng 34,2% GDP); năm 2005 tăng lên 335 nghìn tỷ đồng (bằng 40% GDP);

năm 2006 đạt 398,9 nghìn tỷ đồng (bằng 41% GDP). Tốc độ tăng về vốn đầu

tư thực hiện cao hơn tốc độ tăng GDP, tăng 22,3% (giai đoạn1991 – 1995); 12,2% (1996 – 2000) và 13,4% (2001 – 2006)8. Tuy nhiên, hiệu quả đầu tư lại

thấp và ngày càng giảm, thể hiện qua chỉ số ICOR còn khá cao và liên tục

tăng, cụ thể từ 2,7 (năm 1991) tăng dần lên 3,6 (năm 1997); tăng cao đột ngột

năm 1998 và 1999 tương ứng là 5,3 và 6,1; sau giai đoạn này, chỉ số ICOR có

giảm nhưng vẫn ở mức cao so với trước giai đoạn khủng hoảng, 4,9 (năm

2003) và lên cao nhất vào năm 2005 (6,93). Có nhiều nguyên nhân dẫn đến

tình trạng đầu tư kém hiệu quả, hệ số ICOR cao, đó là: (1) Một phần là vì

8 Thời báo kinh tế Việt Nam, Kinh tế Việt Nam 2006-2007, Việt Nam và thế giới

nước ta đang trong thời kỳ đầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa,

cần phải đầu tư nhiều vào các công trình xây dựng cơ bản, xây dựng cơ sở hạ

tầng, là những dự án đòi hỏi số vốn đầu tư cao nhưng lại chậm thu hồi vốn,

nhất là các công trình lớn và nhiều năm nữa mới đi vào hoạt động; (2) Sự bất

hợp lý trong cơ cấu vốn đầu tư, cụ thể, chúng ta quá chú trọng vào những

ngành công nghiệp được xếp vào nhóm có sức cạnh tranh thấp, thu hồi vốn

chậm (mía, đường, sắt, thép, phân bón, giấy…), đầu tư vào các dự án cần nhiều

vốn nhưng sử dụng ít lao động; đầu tư dàn trải; (3) Khu vực nhà nước có hiệu

quả đầu tư thấp nhưng lại chiếm tỷ trọng cao (trên 50% trong giai đoạn 2000-

2006) Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, hệ số ICOR trong khu vực Nhà

nước là 7,2 trong khi đó ở khu vực tư nhân là 3,8 trong cả giai đoạn 2001-2006;

(4) Giám sát đầu tư còn bất cập trong hầu hết các khâu, từ quy hoạch, thiết kế,

dự toán, đấu thầu, thi công đến giám sát thi công, đồng thời, làm gia tăng thất

thoát, lãng phí trong đầu tư xây dựng cơ bản, nhất là vốn đầu tư từ ngân sách

nhà nước và nguồn vốn ODA. Tham nhũng cũng là một trong những vấn đề

gay gắt hiện nay làm giảm hiệu quả đầu tư của nền kinh tế.

- Năng suất lao động xã hội: Một trong những nguyên nhân của chất

lượng tăng trưởng thấp là năng suất lao động xã hội không cao. Năng suất lao

động của nước ta hiện đang kém từ 2 đến 15 lần so với các nước trong khu vực

ASEAN. Năng suất lao động của nước ta tăng rất chậm, chỉ khoảng 4 -

5%/năm trong khi các nước trong khu vực tăng từ 10-15%/năm. Với tốc độ như

trên, khoảng cách về năng suất lao động sẽ ngày một cách biệt giữa Việt Nam

và các nước trong khu vực. Năng suất lao động thấp do một số nguyên nhân

sau: (1) Cơ cấu lao động theo ngành kinh tế của Việt Nam hiện nay vẫn tập

trung chủ yếu vào nhóm ngành nông, lâm nghiệp - thuỷ sản, tiếp theo là nhóm

ngành dịch vụ và cuối cùng là nhóm ngành công nghiệp - xây dựng. Tỷ lệ này

gần như ngược với các tỷ lệ tương ứng của các nước trong khu vực; (2) Chất

lượng lao động của nước ta còn rất yếu kém, xếp vào loại thấp. Tỷ lệ lao động

trẻ cao so với nhiều nước trong khu vực là một lợi thế của lao động Việt Nam.

Bên cạnh những ưu thế về thể chất, lao động trẻ thường là đội ngũ có học

thức, năng động, sáng tạo, ham hiểu biết, tiếp thu nhanh kỹ thuật và công

nghệ mới. Mặt khác, trình độ học vấn của lao động Việt Nam tương đối cao.

Tỷ lệ người biết chữ trong trong số lực lượng lao động xã hội là 94,3% (năm

2002). Bên cạnh những mặt mạnh nêu trên, lực lượng lao động của Việt Nam

bộc lộ nhiều hạn chế, số người được đào tạo nghề và kỹ năng chuyên môn quá

ít, năm 2002 mới chiếm có 19,62%. Sự khác nhau về trình độ văn hóa, về đào

tạo nghề và kỹ năng chuyên môn cũng biểu hiện khá rõ giữa lao động ở khu

vực nông thôn và khu vực thành thị, cũng như giữa lao động nữ và lao động

nam. Một hạn chế nữa của lao động Việt Nam là ý thức tổ chức kỷ luật, tác

phong công nghiệp rất yếu thể hiện ở lối sống vô tổ chức, vô kỷ luật, làm việc

tùy tiện, thiếu sự hợp tác giữa các thành viên với nhau v.v... ; (3) Trình độ

công nghệ của nước ta còn thấp nên trực tiếp ảnh hưởng đến năng suất lao động.

Ngoài ra, hiệu quả quản lý kém, nguồn lực sử dụng không hiệu quả … cũng là

những yếu tố làm giảm năng suất lao động.

- Khoa học công nghệ: Đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và ứng dụng

khoa học công nghệ vào sản xuất ở nước ta trong những năm qua mặc dù đã

có những tiến triển khả quan, tác động đến tăng trưởng trong nhiều lĩnh vực,

góp phần tạo ra nhiều sản phẩm mới, có giá trị kinh tế cao, song vẫn chưa tạo

nên bước đột phá trong tỷ lệ đóng góp của tiến bộ khoa học công nghệ vào

tăng trưởng. Theo tiêu chí đầu tư cho nghiên cứu và triển khai (R&D) bình

quân trên cán bộ nghiên cứu, Việt Nam thấp hơn Thái Lan 4 lần, Trung Quốc

7 lần, 8 lần so với Malaysia và 26 lần so với Singapore. Đáng lưu ý là đầu tư

R&D của khu vực ngoài Nhà nước đang còn quá thấp, mới đạt khoảng 19%

trong tổng số. So sánh tỷ trọng này với các nước trong khu vực cho thấy, hầu

hết các quốc gia láng giềng, khu vực ngoài nhà nước có tỷ trọng đầu tư R&D

cao, chẳng hạn Trung Quốc là 45%, Malaysia 60% và Nhật Bản đạt trên 72%.

Cuộc điều tra trên 7.850 doanh nghiệp công nghiệp của Tổng cục Thống kê

trong năm 2005 cũng cho thấy, chỉ có 3,86% trong số 293 doanh nghiệp đầu

tư vào nghiên cứu khoa học và đổi mới công nghệ, tỷ lệ này bằng hơn 50% so

với kỳ điều tra của năm 2002 (chiếm 6,14%). Mặc dù chế biến là ngành được

khuyến khích mạnh mẽ, nhưng chỉ có 38 doanh nghiệp sản xuất thực phẩm và

đồ uống (chiếm 3,4% số doanh nghiệp) đầu tư vào khoa học công nghệ.

Số lượng các bằng phát minh sáng chế trên một người dân chỉ bằng

1/11 so với Trung Quốc và Thái Lan, bằng 1/88 so với Singapore. Năng lực

nghiên cứu cơ bản và phát triển công nghệ mặc dù được đánh giá là có tiến

bộ khả quan song mới chỉ thể hiện dưới dạng tiềm năng. Số lượng các cơ

quan khoa học công nghệ so với các nước là không nhiều.

Trình độ công nghệ trong các doanh nghiệp Việt Nam còn thấp, lạc hậu

3 - 4 thế hệ so với những nước công nghiệp phát triển, đứng thứ 92 trong số

117 nước được điều tra (WEF 2005 - 2006). Chuyển giao công nghệ chưa có

những tiến bộ cần thiết, đặc biệt trình độ công nghệ thông tin còn rất thấp. Tỷ

trọng doanh nghiệp có công nghệ cao mới đạt 20,6%, thấp xa so với các nước

ASEAN; rất ít doanh nghiệp quan tâm đến thông tin về khoa học và công

nghệ, chỉ có khoảng 8% doanh nghiệp đạt được trình độ tiên tiến (phần lớn là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài)9.

Hai là, cơ cấu kinh tế chuyển dịch chậm, cơ cấu lao động không

chuyển đồng bộ với cơ cấu kinh tế

Mặc dù cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng và tích cực, song còn

chậm, chưa đáp ứng yêu cầu của cơ cấu kinh tế hiện đại theo hướng công

nghiệp hoá. So sánh với một số nước trong khu vực cho thấy, tỷ trọng các

ngành trong cơ cấu kinh tế của Việt Nam vẫn chưa thể đạt đến mức là một

nước có nền kinh tế phát triển. Chẳng hạn ở Nhật Bản, tỷ trọng nông nghiệp chỉ

chiếm 2% GDP, ngành dịch vụ chiếm tới 61%; Hàn Quốc tỷ trọng nông nghiệp

chỉ chiếm 6% GDP, dịch vụ chiếm tới 51%. Ngành công nghiệp chế tác, một

phân ngành quan trọng trong thời kỳ công nghiệp hóa đóng một vai trò quan

trọng đối với nền kinh tế đang phát triển. Tỷ trọng của ngành này luôn chiếm

khoảng 2/3 trong tỷ lệ đóng góp của ngành công nghiệp trong GDP. Tuy nhiên,

ở Việt Nam, tỷ lệ này vẫn còn thấp, chiếm chưa đến 50%.

9 Kết quả phân tích trên 42.000 doanh nghiệp ở 30 tỉnh, thành phố của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cuối

năm 2005.

Bảng 2.3: Cơ cấu kinh tế các nước Đông Á năm 1999

Đơn vị: %

Nông

Dịch

Nước

Công nghiệp

nghiệp

vụ

Trung Quốc

49 (CN chế tác chiếm 37%)

Hàn Quốc

43 (CN chế tác chiếm 26%)

Malaysia

48 (CN chế tác chiếm 34%)

Thái Lan

40 (CN chế tác chiếm 29%)

Việt Nam

25,5

34,5 (CN chế tác chiếm 17,7%)

40

Nhật Bản

37 (CN chế tác chiếm 24%)

Philippine

32 (CN chế tác chiếm 22%)

Nguồn: Ngân hàng Thế giới

Tốc độ chuyển dịch cơ cấu nông – lâm – ngư nghiệp còn rất chậm chạp,

tuy tỷ trọng giá trị sản xuất nông nghiệp có giảm nhưng vẫn khá lớn, tỷ trọng

giá trị ngành chăn nuôi, ngành thủy sản vẫn còn thấp. Tỷ trọng chăn nuôi trong

thời gian tới có nguy cơ giảm xuống do ảnh hưởng của dịch cúm gia cầm sẽ

khiến cho đầu tư vào ngành chăn nuôi gia cầm bị hạn chế. Những cạnh tranh,

tranh chấp đối với thủy sản Việt Nam gần đây, những đe dọa của thiên tai bất

thường, những khó khăn về giới hạn năng lực sản xuất và diện tích canh tác đối

với ngành thủy sản cũng khiến cho ngành này đang phải đứng trước nguy cơ tỷ

trọng sẽ giảm trong thời gian tới. Năm 2006, tốc độ tăng giá trị sản xuất nông -

lâm - thuỷ sản đạt 4,4%, trong đó nông nghiệp có tốc độ tăng trưởng 3,6%, con số tương ứng với lâm nghiệp và thuỷ sản là 1,2% và 7,7%10.

Tăng nhanh tỷ trọng giá trị dịch vụ là xu thế chủ đạo trong chuyển dịch

cơ cấu kinh tế của các nước phát triển, phù hợp với sự phát triển nhanh chóng

của tiến bộ công nghệ và phát triển nền kinh tế tri thức. Trong khi đó ở Việt

Nam, tỷ trọng giá trị dịch vụ trong cơ cấu ngành kinh tế tăng với tốc độ chậm,

thậm chí còn có xu hướng giảm tính từ năm 2004 đến nay. Các ngành dịch vụ

cơ bản (khách sạn, nhà hàng, vận tải, kho bãi, thông tin liên lạc…) có tác

10 Thời báo kinh tế Việt Nam, Kinh tế Việt Nam 2006-2007, Việt Nam và thế giới

dụng thúc đẩy sự phát triển của các phân ngành dịch vụ khác lại gần như

không có sự tăng trưởng. Trong 10 năm (1995 - 2005), tỷ trọng của các ngành

dịch vụ cơ bản chỉ chiếm dao động khoảng 46%, phân ngành khách sạn, nhà

hàng trong nhiều năm vẫn giữ ở mức 7,9%, trong khi đó phân ngành thương

nghiệp và sửa chữa vật phẩm tiêu dùng tăng nhanh và chiếm tỷ trọng cao,

40,1%. Ngành vận tải và thông tin liên lạc là hai ngành tác động trực tiếp và

không thể thiếu đối với các ngành sản xuất cũng chỉ chiếm một tỷ lệ khiêm

tốn là 9,2% năm 1995 và tăng lên 9,6% trong năm 2004. Các dịch vụ cao cấp

như ngân hàng, tài chính, chuyển giao công nghệ đang trong giai đoạn hình

thành nên năng lực cạnh tranh vẫn còn thấp kém.

Tỷ trọng công nghiệp khá cao trong GDP và đang có chuyển dịch đúng

hướng. Mặc dù cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp chuyển dịch theo hướng

tăng dần tỷ trọng khu vực ngoài nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước

ngoài nhưng tỷ trọng khu vực nhà nước vẫn còn cao, chiếm 31,8% năm 2006.

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất công nghiệp khu vực nhà nước

đạt thấp nhất trong 3 khu vực, chỉ đạt 9,11% năm 2006 so với 18,8% của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài và 23,9% khu vực ngoài nhà nước11. Đây cũng

là nhân tố làm giảm tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất toàn ngành năm 2006.

Giá trị sản xuất công nghiệp theo ngành cho thấy, ngành khai thác mặc dù liên

tục giảm tỷ trọng theo cơ cấu nội bộ ngành nhưng vẫn còn khá cao, chiếm

7,8% giá trị toàn ngành công nghiệp năm 2006. Tính gia công trong ngành

công nghiệp còn cao, thể hiện nền công nghiệp mang tính phụ thuộc và mang

lại giá trị gia tăng thấp. Tỷ trọng số doanh nghiệp công nghệ cao của Việt

Nam mới đạt 20,6% trong tổng số (năm 2006), thấp hơn nhiều các nước trong

khu vực (Philippine: 29,1%; Indonesia: 29,7%; Thái lan: 30,8%; Malaysia:

51,1 và Singapore: 71%).

Mức đóng góp của xuất khẩu cho tốc độ tăng trưởng GDP đang ngày

cao và có xu hướng tăng, trung bình là 19%/năm. Năm 2004, kim ngạch xuất

khẩu của Việt Nam đạt 26,485 tỷ USD, trở thành nước đứng thứ 50 trong

danh sách 50 quốc gia và vùng lãnh thổ xuất khẩu hàng hóa lớn nhất thế giới.

11 Thời báo kinh tế Việt Nam, Kinh tế Việt Nam 2006-2007, Việt Nam và thế giới

Năm 2005 đạt 32,419 tỷ USD và năm 2006 đạt 39,605 tỷ USD.

Tuy tốc độ tăng của xuất khẩu khá cao nhưng tốc độ tăng của nhập

khẩu cũng tăng mạnh. Kim ngạch nhập khẩu luôn lớn hơn xuất khẩu dẫn đến

tình trạng cán cân thương mại của Việt Nam luôn ở tình trạng thâm hụt. Cụ

thể, năm 2006, trong khi xuất khẩu của Việt Nam đạt kim ngạch 39,605 tỷ

USD thì nhập khẩu là 44,41 tỷ USD (nhập siêu 4,805 tỷ USD và tỷ lệ nhập

siêu năm 2006 là 12,1%). Mặc dù nhập siêu không hoàn toàn mang tín hiệu

xấu đối với nền kinh tế bởi đây là xu hướng chung của các nước đang tiến

hành công nghiệp hoá, nhưng cơ cấu xuất nhập khẩu của Việt Nam còn nhiều

bất cập, ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế nói chung cũng

như tính bền vững trong kim ngạch xuất nhập khẩu, thể hiện:

- Xuất khẩu đã tăng trưởng rất nhanh trong thời kỳ sau đổi mới, nhưng

cơ cấu xuất khẩu lại hầu như không có nhiều thay đổi, chỉ thiên về xuất khẩu

nông sản chưa chế biến (lúa gạo, cà phê, thủy sản,…) và khoáng sản (chủ yếu

là dầu thô), những mặt hàng có hàm lượng công nghệ, chất lượng cao xuất

khẩu còn ít. Tỷ trọng hàng hóa công nghệ cao xuất khẩu trên tổng giá trị chế

biến hàng xuất khẩu của Việt Nam thấp hơn nhiều so với các nước trong khu

vực như Thái lan, Malaysia, Trung Quốc …

- Mạng lưới các ngành công nghiệp phụ trợ phục vụ trực tiếp cho các

hoạt động sản xuất để xuất khẩu chưa phát triển. Ngành sản xuất xuất khẩu

của Việt Nam chủ yếu là nhập khẩu nguyên liệu để gia công như ngành da

giày, may mặc,…

- Tỷ trọng hàng nhập khẩu phục vụ cho tiêu dùng và nguyên, vật liệu

trong cơ cấu hàng nhập khẩu tuy đã giảm nhưng vẫn chiếm tỷ trọng lớn; tỷ

trọng nhập khẩu máy móc, thiết bị, công nghệ còn thấp.

Như vậy, tuy đã có những sự thay đổi cơ bản trong cơ cấu kinh tế,

nhưng nhìn một cách tổng thế, cơ cấu kinh tế Việt Nam vẫn còn lạc hậu. Hiện

tại cơ cấu kinh tế của Việt Nam giống như cơ cấu kinh tế của một số quốc gia

ASEAN đầu thập kỷ 80 thế kỷ XX.

Ba là, năng lực cạnh tranh của nền kinh tế

Trong thời gian qua, mặc dù Việt Nam đã thực hiện nhiều giải pháp

nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, nhưng nhìn chung, chất lượng, hiệu quả,

sức cạnh tranh của nền kinh tế vẫn còn kém. Xếp hạng năng lực cạnh tranh

của nước ta rất thấp và liên tục tụt bậc trong bảng xếp hạng năng lực cạnh

tranh toàn cầu của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) trong những năm gần đây.

Theo công bố trong báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu 2006-2007 của

WEF, thứ hạng của Việt Nam xếp theo Chỉ số năng lực cạnh tranh tổng hợp là

77 trên 125 quốc gia, chỉ số năng lực cạnh tranh tăng trưởng là 86. Trong khi

đó thứ hạng tương ứng theo các chỉ số trên của Việt Nam tại báo cáo năm

2005-2006 là 74 và 81, trong tổng số 117 quốc gia được xếp hạng. Như vậy,

thứ hạng của Việt Nam theo các chỉ số năng lực cạnh tranh tổng hợp và tăng

trưởng năm 2006 đều sụt giảm so với năm 2005.

Mặc dù mới được sử dụng trong thời gian ngắn, nhưng chỉ số năng lực

cạnh tranh tổng hợp được WEF dùng để đo lường năng lực cạnh tranh quốc

gia. Chỉ số này cho phép so sánh điểm số xếp hạng qua các năm của từng

quốc gia để mỗi nước nhận thấy sự thay đổi của mình. Năm 2005, điểm số

xếp hạng năng lực cạnh tranh tổng hợp của Việt Nam tăng so với năm 2004,

nhưng Việt Nam vẫn bị giảm hạng do nhiều quốc gia khác có tiến bộ hơn.

Năm 2006, điểm số xếp hạng của Việt Nam lại gần như không thay đổi, trong

khi nhiều nước vẫn tiếp tục cải thiện năng lực cạnh tranh của bản thân họ. Kết

quả này dường như cho thấy những nỗ lực nâng cao năng lực cạnh tranh quốc

gia của Việt Nam trong năm qua là chưa nhiều và do vậy chưa đủ để giúp

Việt Nam cải thiện về thứ hạng.

Hạng năm 2006

Tăng (+)/giảm (-) hạng

Bảng 2.4: Xếp hạng năng lực cạnh tranh tổng hợp của Việt Nam 2005-2006

Hạng năm 2005 Hạng Điểm Hạng Điểm Hạng Điểm -0.02

3.91

3.89

77

74 -3

Chỉ số năng lực cạnh tranh

tổng hợp 1 Thể chế 2 Hạ tầng 3 Kinh tế vĩ mô 4 Y tế và giáo dục cơ bản 5 Đào tạo và giáo dục bậc cao 6 Hiệu quả thị trường 7 Sự sẵn sàng về kỹ thuật 8 Trình độ kinh doanh 9 Đổi mới và sáng tạo

3.62 2.79 4.63 6.43 3.39 4.10 2.85 3.55 3.10

63 85 44 54 88 56 81 88 57

3.66 2.69 4.69 6.69 3.32 4.12 2.74 3.55 3.18

-11 2 -9 -2 -2 -17 -4 2 -18

-0.04 0.10 -0.06 -0.26 0.07 -0.02 0.11 0.00 -0.08

74 83 53 56 90 73 85 86 75

Nguồn: Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Toàn cầu 2006- 2007, Diễn đàn Kinh tế thế giới.

Chỉ số năng lực cạnh tranh tổng hợp được xây dựng trên cơ sở đo

lường các yếu tố có tác động lớn tới năng suất và năng lực cạnh tranh quốc

gia. Các yếu tố này được phân loại thành 9 nhóm nhân tố thể hiện năng suất

và năng lực cạnh tranh quốc gia, bao gồm: thể chế, hạ tầng, kinh tế vĩ mô,

giáo dục cơ bản và y tế, giáo dục và đào tạo bậc cao, hiệu quả thị trường, mức

độ sẵn sàng về công nghệ, trình độ kinh doanh và đổi mới.

Có thể thấy 7 trong số 9 trụ cột năng lực cạnh tranh của Việt Nam có

thứ hạng giảm, trong đó đáng lưu ý là trụ cột về hiệu quả thị trường, giảm 17

hạng, thể chế giảm 11 hạng, kinh tế vĩ mô giảm 9 hạng. Việt Nam đã có sự

cải thiện thứ hạng về phát triển hạ tầng và trình độ kinh doanh, nhưng mức độ

thăng hạng không nhiều (2 hạng). Điều đáng lưu ý là hầu hết các trụ cột bị

giảm hạng đều có điểm xếp hạng giảm, nhất là lĩnh vực y tế và giáo dục cơ

bản. Như vậy, sự sụt giảm trong bảng xếp hạng có nguyên nhân từ chính các

chỉ số trụ cột của Việt Nam. Điều này nói lên chúng ta tự yếu đi so với chính

chúng ta 1 năm trước đó. Nếu đặt trong bối cảnh chung, khi mà các quốc gia

không ngừng cải thiện năng lực cạnh tranh thì thứ hạng có thể còn thấp hơn

nhiều. Đây là tín hiệu cảnh báo đáng chú ý đối với nền kinh tế Việt Nam.

Bên cạnh chỉ số năng lực cạnh tranh tổng hợp, WEF còn dung chỉ số

năng lực cạnh tranh tăng trưởng để đo lường năng lực cạnh tranh của quốc

gia. Chỉ số này đo lường các yếu tố vĩ mô tác động tới tăng trưởng quốc gia.

Chỉ số này được xây dựng trên ba yếu tố cơ bản được coi là các trụ cột cho

tăng trưởng của nền kinh tế: công nghệ, thể chế công và ổn định môi trường

kinh tế vĩ mô. Tương tự như chỉ số năng lực cạnh tranh tổng hợp, chỉ số năng

lực cạnh tranh tăng trưởng bị giảm hạng với điểm xếp hạng gần như không

thay đổi. Cả ba trụ cột của tăng trưởng kinh tế và hầu hết các chỉ số cấu thành

đều có thứ hạng giảm. Các chỉ số có thứ hạng giảm nhiều nhất là chuyển giao

công nghệ: giảm 33 hạng, sự lãng phí của khu vực nhà nước: giảm 18 hạng,

ổn định kinh tế vĩ mô: giảm 8 hạng…

Xét về điểm xếp hạng có thể thấy, ngoại trừ chỉ số lãng phí của khu

vực nhà nước có điểm xếp hạng giảm mạnh (giảm 0,33 điểm), các chỉ số khác

có điểm xếp hạng đều tăng hoặc ít thay đổi. Đáng lưu ý là chỉ số chống tham

nhũng có điểm xếp hạng tăng cao nhất, 0,25 điểm. Hơn nữa, chỉ số chuyển

giao công nghệ và đánh giá tín nhiệm quốc gia thuộc nhóm có thứ hạng giảm

mạnh nhưng điểm số xếp hạng lại tăng đáng kể.

Hạng năm 2006

Tăng (+)/giảm (-) hạng

Bảng 2.5: Năng lực cạnh tranh tăng trưởng của Việt Nam 2005-2006

Hạng năm 2005 Hạng Điểm Hạng Điểm Hạng Điểm 0.07

3.44

3.37 - 5

86

81

-4 -6 2

0.14 -0.01 0.15

1

96 94 84 102

2.86 1.86 2.19 4.08

92 88 86 69

2.72 1.87 2.04 3.92

-33 -6

0.16 0.15

2

103 68

3.58 3.74

97 64

3.43 3.71

-4 -5 -8 -11 -23

0.03 0.25 -0.08 -0.05 0.10

3

116 68 45 75 91

3.41 3.88 4.75 3.34 2.68

111 60 34 52 73

3.16 3.96 4.80 3.24 3.01

Chỉ số năng lực cạnh tranh tăng trưởng Chỉ số công nghệ Chỉ số đổi mới Chỉ số công nghệ thông tin Chỉ số chuyển giao công nghệ Chỉ số thể chế công Chỉ số pháp luật và hợp đồng Chỉ số tham nhũng Chỉ số môi trường vĩ mô Chỉ số ổn định kinh tế vĩ mô Chỉ số đánh giá tín nhiệm Chỉ số đánh giá sự lãng phí của khu vực nhà nước

-18

-0.33

Nguồn: Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Toàn cầu 2006- 2007, Diễn đàn Kinh tế thế giới. (WEF - Global Competitiveness Report)

Số liệu WEF công bố cho thấy Việt Nam đã có những nỗ lực nhất định

nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, đặt trong bối cảnh các nước

khác cũng nỗ lực cải thiện yếu tố này thì thấy những tiến bộ của Việt Nam

chưa theo kịp với tốc độ thay đổi chung. Ngoài ra, một số chỉ số có tốc độ cải

thiện nhanh, nhưng bên cạnh đó, vẫn còn những chỉ số quan trọng khác như

chống tham nhũng, tình trạng lãng phí trong khu vực nhà nước … ít được cải

thiện, thậm chí có dấu hiệu tụt lùi.

Bốn là, một vài chỉ số đánh giá, xếp hạng khác

Đây là các chỉ số đánh giá, xếp hạng của một số tổ chức quốc tế được

tiến hành định kỳ hàng năm nhằm cung cấp bức tranh tổng quát về kinh tế

toàn cầu theo những tiêu chí nhất định. Mặc dù không phải là các chỉ số thuần

tuý kinh tế, phương pháp đánh giá cũng còn nhiều ý kiến khác nhau, nhưng

kết quả công bố có thể có những ảnh hưởng đến các nhà đầu tư hiện hữu cũng

như các đối tác tiềm năng trong tương lai.

- Chỉ số nhận biết tham nhũng (Corruption Perception Index - CPI):

Theo đánh giá, xếp hạng của Tổ chức Minh bạch quốc tế, năm 2006, Việt

Nam xếp thứ hạng 111 trong tổng số 163 quốc gia được điều tra về mức độ

tham nhũng dưới góc nhìn của giới doanh nhân, học giả và chuyên gia phân

tích rủi ro. Thang bậc đánh giá được xếp từ 10 (rất trong sạch) đến 0 (tham

nhũng đặc biệt nghiêm trọng), Việt Nam được 2,6 điểm, ngang hàng với Lào,

Nicaragoa, Yemen, Zambia, đứng trên Philippines (2,5 điểm), Indonesia (2,4),

Campuchia (2,1), Nga (2,5) nhưng đứng sau các nước láng giềng như

Malaysia (5), Thái lan (3,6).

Bảng 2.6: Điểm số CPI của Việt Nam qua các năm

Năm

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Điểm

2,79 2,5

2,6

2,5

2,6

2,4

2,6

Xếp hạng

100 102 107 111

Tổng số nước 52

102 133 146 159 163

Nguồn: Tổ chức Minh bạch Quốc tế (www.transparency.org).

Trong khi hầu hết các quốc gia trong khu vực, tình trạng tham nhũng

được cải thiện (Hàn Quốc tăng 0,5 điểm; Nhật Bản tăng 0,4 điểm; Thái Lan tăng 0,2 điểm ...) thì Việt Nam hầu như không được cải thiện (2,6 điểm trong giai đoạn 2004-2006), luôn thấp hơn mức trung bình của thế giới, dao động trong khoảng từ 2,4-2,7 điểm trong suốt 10 năm qua (các quốc gia có chỉ số này dưới 3 điểm được xếp vào nhóm tham nhũng nghiêm trọng).

- Rủi ro kinh tế và chính trị: Tổ chức Tư vấn rủi ro kinh tế và chính trị xếp Việt Nam đứng thứ hai ở Châu Á năm 2005 (sau Indonesia) về tham nhũng. Đáng chú ý là bảng phân tích năm 2006 của tập đoàn Aon và Oxford

công bố, theo đó Việt Nam được đánh giá là quốc gia có nguy cơ trung bình cao đối với các rủi ro về kinh tế, rủi ro liên quan đến ngoại hối, rủi ro liên

quan tới thể chế và tư pháp, rủi ro về can thiệp mang tính chính trị vào các hoạt động kinh tế. Ngoài ra, tổ chức Thông tin kinh tế của tạp chí uy tín The Economist trong bảng phân tích rủi ro quốc gia công bố tháng 12/2006 cho

thấy, Việt Nam xếp ở mức độ ít rủi ro nói chung và về khả năng trả nợ nước ngoài, chính sách tiền tệ, ngân hàng và chính trị, nhưng có mức rủi ro trung bình về cơ cấu kinh tế, lạm phát và năng lực cạnh tranh xuất khẩu. Tuy nhiên,

theo tổng hợp từ kết quả công bố của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, Diễn

đàn kinh tế Thế giới và Tổ chức Minh bạch quốc tế, Việt Nam có mức độ rủi ro rất cao về quản trị doanh nghiệp, xếp hạng 127 trên tổng số 132 quốc gia

được điều tra.

- Chỉ số tự do kinh tế: Theo kết quả công bố ngày 16/1/2007 về chỉ số tự do kinh tế do Quĩ Heritage phối hợp với tạp chí The Wall Street Journal,

Việt Nam đứng thứ 138 trên tổng số 157 quốc gia trên toàn cầu được khảo sát và đứng thứ 25 trên tổng số 30 quốc gia ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Mặc dù chỉ số tự do kinh tế của Việt Nam liên tục được cải thiện tính

từ năm 1995 trở lại đây, nhưng hiện vẫn thấp hơn mức trung bình chung của thế giới và của Châu Á (năm 2006, chỉ số trung bình của Việt Nam là

500/100, chỉ số trung bình của các nước trên thế giới là 60,6 và của Châu Á là 59,1). Mức độ thuận lợi trong kinh doanh năm 2006 của Việt Nam theo công bố của Ngân hàng Thế giới ở vị trí 104/175 nền kinh tế, thấp hơn các quốc gia

trong khu vực như Singapore, Thái lan, Trung Quốc.

- Chỉ số môi trường kinh doanh12: Theo Báo cáo môi trường kinh doanh năm 2008 do Công ty Tài chính Quốc tế (IFC) và Ngân hàng Thế giới

phối hợp thực hiện cho thấy, Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp trong lĩnh vực tiếp cận tín dụng bằng việc mở rộng phạm vi tài sản có thể sử dụng để thế chấp. Bên cạnh đó, bản báo cáo cũng chỉ ra những lĩnh vực cần cải thiện như bảo vệ nhà đầu tư, giải thể doanh nghiệp và đóng thuế. Năm 2007, Việt Nam xếp hạng thứ 91/178 nền kinh tế, cải thiện đáng kể

so với thứ hạng 104/175 nền kinh tế vào năm 2006. Năm trước đó, Việt Nam đã bị tụt 6 bậc.

Bảng 2.7: So sánh mức xếp hạng của các năm trước

2005 2006 2007 Thay đổi thứ hạng

Mức độ thuận lợi/dễ dàng trong: Kinh doanh nói chung Thành lập doanh nghiệp Xin giấy phép các loại Tuyển dụng và sa thải lao động Đăng ký quyền sở hữu tài sản Tiếp cận nguồn vốn tín dụng Bảo vệ lợi ích nhà đầu tư Nộp thuế

98 89 28 137 30 76 170 116

104 97 25 104 34 83 170 120

91 97 63 84 38 48 165 128

+13 0 -38 +20 -4 +35 +5 -8

12 Được IFC và WB phát hành hàng năm, Báo cáo Môi trường Kinh doanh đánh giá mức độ thuận lợi về môi trường kinh doanh của một nền kinh tế dựa trên 10 yếu tố: Thành lập doanh nghiệp, Cấp giấy phép, Tuyển dụng và sa thải lao động, Đăng ký tài sản, Vay vốn tín dụng, Bảo vệ nhà đầu tư, Đóng thuế, Thương mại quốc tế, Thực thi hợp đồng và Giải thể doanh nghiệp.

Xuất nhập khẩu hàng hóa Bảo đảm thực thi hợp đồng thương mại Giải quyết phá sản

68 90 105

75 94 116

63 40 121

+12 +54 -5

(Nguồn: Ngân hàng Thế giới)

Phân tích từng chỉ số thành phần cho thấy, một số được cải thiện mạnh

nhưng cũng có nhiều chỉ số bị tụt hạng. Về bảo vệ nhà đầu tư, Việt Nam nằm

trong số những quốc gia kém nhất trước sự lạm dụng tài sản doanh nghiệp của

giám đốc hay thành viên hội đồng quản trị. Về giải thể doanh nghiệp ở Việt

Nam hiện nay còn nhiều bất cập như thủ tục khó khăn, mất thời gian. Về đóng

thuế, báo cáo chỉ rõ các doanh nghiệp ở Việt Nam mất khá nhiều thời gian

thực hiện các nghĩa vụ thuế, trung bình 1.050 giờ/năm, tương đương với 130

ngày làm việc.

Tiêu chí thành phần

Thuận lợi trong kinh doanh (xếp hạng tổng quát)

Thủ tục (số bước) Thời gian (ngày) Chi phí (% thu nhập đầu người) Vốn tối thiểu

Thủ tục (số bước) Thời gian (ngày) Chi phí (% thu nhập đầu người)

Tuyển dụng nhân công

Độ khó trong tuyển dụng (0-100) Độ khó trong sa thải (0-100) Chi phí lao động ngoài lương (% lương) Chi phí sa thải (số tuần lương)

Thủ tục (số bước) Thời gian (ngày) Chi phí (% giá trị tài sản)

Số khoản (tính theo năm) Thời gian (giờ/năm) Tỷ trọng thuế trên lợi nhuận

Bảng 2.8: Xếp hạng chi tiết của Việt Nam (Chi phí tính theo đô la Mỹ) Thứ hạng 91 97 11 50 20 0 63 13 194 373,6 84 0 40 17 87 38 4 67 1,2 48 165 128 32 1.050 41,1 63 6 24 669 8 23 881

1 Khởi nghiệp 2 Xin giấy phép 3 4 Đăng ký tài sản 5 Tiếp cận tín dụng 6 Bảo vệ nhà đầu tư 7 Đóng thuế 8 Xuất nhập khẩu

Số giấy tờ để xuất khẩu Thời gian để xuất khẩu (ngày) Chi phí xuất khẩu (tính trên container) Số giấy tờ để nhập khẩu Thời gian để nhập khẩu (ngày) Chi phí nhập khẩu (tính trên container)

Thực thi hợp đồng

Thủ tục (số bước) Thời gian (ngày) Chi phí (% nợ đòi) Giải thể doanh nghiệp

9 10 Thời gian (năm)

Chi phí (% tài sản) Tỷ lệ thu hồi

40 34 295 31 121 5 15 18

Nguồn: Thời báo Kinh tế Sài gòn, số 40, tr 7.

Báo cáo môi trường kinh doanh cũng cho thấy, mặc dù Việt Nam đã nỗ lực cải cách trên nhiều lĩnh vực, nhưng nhiều tiêu chí thành phần vẫn chưa được cải thiện, môi trường kinh doanh chung không thay đổi nhiều, trong khi

các nước khác đã thực thi nhiều biện pháp nhằm cải thiện môi trường này.

- Chỉ số tổng hợp điểm mạnh, điểm yếu: Theo kết quả khảo sát khu vực Đông Á của Ngân hàng Thế giới năm 2006, rất nhiều chỉ số của Việt

Nam thấp hơn mức trung bình trong khu vực, trong đó có nhiều chỉ số quan trọng như hiệu quả huy động thu ngân sách, thương mại, khu vực tài chính,

môi trường điều tiết ...

Quản lý kinh tế vĩ mô

Chính sách tài chính

M inh bạch, trách nhiệm giải trình tham nhũng

Chất lượng dịch vụ hành chính công

Chính sách nợ

Hiệu quả huy động thu ngân sách

Thương mại

Tài chính công

Khu vực tài chính

Quyền sở hữu và quản trị quốc gia

M ôi trường điều tiết

Chính sách và thể chế

Bình đẳng giới

An sinh xã hội

Công bằng trong sử dụng nguồn lực

Nguồn nhân lực

Hình 2.7 : Điểm mạnh và điểm yếu của Việt Nam

Việt Nam

Đông Á

Có thể các chỉ số nói trên không đánh giá được toàn diện thực trạng của

các lĩnh vực đã điều tra vì các số liệu được phân tích dựa trên các điều tra

mẫu trong những phạm vi nhất định. Ngoài ra, các chỉ số chủ yếu phục vụ cho

các mục tiêu của cơ quan nghiên cứu của chính những tổ chức đó, nên các

tiêu chí được xây dựng theo những yêu cầu nhất định, vì vậy, còn không ít ý

kiến khác nhau về kết quả đã được công bố. Tuy vậy, với nhiều tiêu chí khác

nhau của các tổ chức khác nhau, nhưng tổng hợp các kết quả cho thấy, Việt

Nam đang đối mặt với thực tiễn đáng lo ngại về các chỉ số xếp hạng nói

chung. Có thể Việt Nam đã cải thiện được nhiều chỉ số riêng lẻ, nhưng xét về

tổng thể, những kết quả đạt được chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Nếu so

sánh với chính chúng ta, những thành tựu đạt được trên nhiều lĩnh vực là

không thể phủ nhận, góp phần làm cho Việt Nam tốt hơn về nhiều mặt. Tuy

nhiên, các quốc gia khác cũng không ngừng cải cách và cải cách nhanh hơn

chúng ta, do đó Việt Nam khó có những đột biến về xếp hạng nếu thiếu những

biện pháp quyết liệt, đồng bộ.

CHƯƠNG 3 TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI CÔNG NGHIỆP KHI GIA NHẬP WTO

3.1. Khái quát hiện trạng công nghiệp Việt Nam

3.1.1. Thành tựu

Đảng, cơ chế, chính sách quản lý của Nhà nước với sự nỗ lực của các doanh nghiệp đã đưa công nghiệp trở thành ngành quan trọng nhất trong cơ cấu kinh

tế quốc dân. Sản xuất công nghiệp phát triển mạnh cả số lượng ngành nghề, số cơ sở sản xuất, loại hình doanh nghiệp, tổng vốn đầu tư, kim ngạch xuất khẩu, tỷ trọng và giá trị tổng sản phẩm trong nước.

Số lượng, lĩnh vực ngành nghề từng bước được mở rộng, từ những ngành nghề công nghiệp truyền thống như khai thác (dầu khí, than đá), gia công (dệt may, lắp ráp), trong quá trình phát triển, ngành công nghiệp chuyển

dần sang những lĩnh vực mới, mang lại giá trị gia tăng cao, như công nghệ thông tin, hoá dầu, sản xuất linh kiện điện tử... Bên cạnh đó, quá trình đổi mới, nâng cao trình độ công nghệ được đẩy nhanh, góp phần nâng cao năng

lực cạnh tranh ngành, sản phẩm; nhiều doanh nghiệp mới với công nghệ hiện đại được thành lập. Với những kết quả đó, hoạt động sản xuất công nghiệp

phát triển mạnh, đưa tổng giá trị sản xuất toàn ngành đạt mức tăng trưởng cao và liên tục.

Hình 3.1: Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá thực tế (tỷ đ)

Tỷ đ 1000000

800000

600000

400000

200000

0 1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Nguồn: Tổng cục Thống kê; Kinh tế Việt Nam và Thế giới 2006-2007.

Hình3.2: Công nghiệp Việt Nam 2001-2007 (%)

30

20

10

0

2001

2002

2003

2004

2005

2006

7t/2007

14.6

14.8

17.1

Giá trị sản xuất CN

12.7

12.5

12.7

11.2

7.2

9.3

9.7

Khu vực DNNN

21.5

18.3

18.7

25.4

23.9

20.4

Ngoài nhà nước

12.6

15.2

18.1

15.7

21.2

18.8

18.9

FDI

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Những thành tựu nổi bật trong thời gian qua trên lĩnh vực công nghiệp

có thể kể đến là:

- Duy trì tốc độ tăng trưởng cao, đóng góp ngày càng quan trọng đối với tăng trưởng chung của cả nền kinh tế: Công nghiệp luôn duy trì được tốc độ tăng trưởng cao, trở thành ngành có vị trí quan trọng hàng đầu, chiếm tỷ

trọng lớn trong cơ cấu nền kinh tế quốc dân. Trong giai đoạn 1992 - 2006, công nghiệp luôn đạt được tốc độ tăng trưởng GDP trên 10% (trừ năm 1998 và 1999). Đóng góp của công nghiệp trong tăng trưởng chung đạt trung bình

trên 50% trong giai đoạn 1986-2006.

Hình3.3: Đóng góp vào tăng trưởng GDP của công nghiệp (%)

40.1 2006

50.8

9.1

40.52 2005

49.71

9.78

37.72 2004

50.48

11.8

35.86 2003

53.37

10.76

37.85 2002

48.95

13.2

36.54 2001

53.39

10.07 Công nghiệp Nông nghiệp Dịch vụ

Nguồn: Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Năm 2001, tỷ lệ tăng trưởng GDP của nền kinh tế đạt 6,89%, trong đó

nông, lâm, ngư nghiệp chỉ đóng góp được 10,07% và dịch vụ đóng góp 36,54%,

công nghiệp đóng góp tới 53,39%. Đến năm 2006, tỷ lệ tăng trưởng của cả nền

kinh tế là 8,17%, phần đóng góp của nông, lâm, ngư nghiệp chỉ còn 9,1%, phần

đóng góp của dịch vụ tăng lên 40,1%, công nghiệp vẫn đóng góp tới 50,8%.

Hình 3.4: Đóng góp của công nghiệp trong cơ cấu GDP giai đoạn 2001-2006 (%)

Dịch vụ, 38.09

Công nghiệp, 51.12

Nông nghiệ p, 10.79

Với tốc độ tăng trưởng nhanh, ngành công nghiệp góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế quốc dân theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Năm 2001, nông, lâm, ngư nghiệp còn chiếm tới 23,25%

tổng sản phẩm trong nước; dịch vụ chiếm 38,55%; công nghiệp và xây dựng chiếm 38,46%. Đến năm 2006, các tỷ trọng tương ứng là 20,40%, 38,08% và 41,52%. Từ quốc gia có cơ cấu kinh tế nông - công nghiệp - dịch vụ, Việt Nam đã chuyển thành nước có cơ cấu kinh tế công nghiệp - dịch vụ - nông nghiệp. Công nghiệp đóng vai trò quan trọng nhằm thực hiện mục tiêu đưa nước ta cơ

bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.

Hình 3.5: Đóng góp của công nghiệp vào GDP theo điểm %

10

8.4

8.17

8

7.79

7.34 GDP

7.08

6.89

6 %

4.2 ệ l ỷ T

4.15

4

3.92

3.93

3.47 3.68 Công nghiệp

2

0 2001

2002

2003

2004

2005

2006

- Góp phần nâng cao hiệu quả xuất khẩu: Công nghiệp có đóng góp

lớn nhất vào tổng kim ngạch xuất khẩu. Cơ cấu kim ngạch xuất khẩu theo các

nhóm hàng của Việt Nam đang có những thay đổi hết sức quan trọng phản

ánh đúng xu hướng chuyển dịch cơ cấu của nền kinh tế từ nền kinh tế nông

nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp theo hướng phát triển kinh tế thị trường,

trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Các sản phẩm công

nghiệp xuất khẩu ngày càng phong phú, đa dạng chủng loại và liên tục tăng

với tốc độ cao, cả về sản lượng và kim ngạch xuất khẩu. Năm 2001, trong

15.027 triệu USD kim ngạch xuất khẩu, hàng công nghiệp chiếm 54,5%; năm

2006, trong 39.606 triệu USD kim ngạch xuất khẩu, hàng công nghiệp chiếm

tới khoảng 75%. Trong tiến trình chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, cơ cấu

hàng công nghiệp xuất khẩu của Việt Nam đang thay đổi theo hướng giảm tỷ

trọng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm thô, tăng tỷ trọng kim ngạch hàng công

nghiệp chế biến và bắt đầu xuất khẩu được một số sản phẩm có hàm lượng

khoa học - công nghệ cao.

- Cơ cấu nội bộ ngành chuyển dịch tích cực: Cùng với những đóng góp

to lớn vào việc nâng cao tốc độ tăng trưởng và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu

nền kinh tế nói chung, cơ cấu kinh tế công nghiệp theo ngành, theo vùng lãnh

thổ và theo thành phần kinh tế cũng có những thay đổi quan trọng. Cơ cấu

kinh tế ngành công nghiệp đang có sự chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng

công nghiệp chế biến, giảm tỷ trọng công nghiệp khai thác; tăng dần các

ngành có hàm lượng khoa học công nghệ cao; gắn sự phát triển công nghiệp

với nhu cầu thị trường.

Hình 3.6: Đóng góp vào tăng trưởng GDP theo tỷ lệ % trong cấu trúc tăng trưởng ngành công nghiệp

Khai thác 8%

Xây dựng 26%

Khai thác 5%

Xây dựng 16%

Điện gaz nước 8%

Điện gaz nước 9%

Chế biến 70%

Chế biến 58%

Năm 2001 Năm 2006

Tỷ trọng khu vực nhà nước trong tổng giá trị sản xuất toàn ngành: Năm

2000 là 41,8% thì đến năm 2006 giảm còn 31,8%. Tốc độ tăng trưởng khu

vực công nghiệp nhà nước chậm hơn so với tốc độ chung (11,1% so với

16,3%). Tỷ trọng khu vực ngoài nhà nước trong tổng giá trị sản xuất toàn

ngành công nghiệp tăng mạnh trong giai đoạn 2000 đến 2006 (22,2% năm

2000 tăng lên 30% năm 2006). Tỷ trọng khu vực có vốn đầu tư nước ngoài

cũng tăng từ 35,9% năm 2000 lên 38,2% năm 2006. Như vậy, khu vực ngoài

nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài có tốc độ tăng cao hơn khu

vực nhà nước, đã và đang trở thành động lực tăng trưởng ngành công nghiệp

trong giai đoạn hậu WTO.

Hình 3.7: Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất công nghiệp năm 2006 theo khu vực (%)

25

20

15

18.8

23.9

10

5

9.1

0 Khu vực nhà nước

Khu vực ngoài nhà nước

Khu vực có vốn ĐTNN

Cơ cấu kinh tế công nghiệp theo vùng lãnh thổ: Công nghiệp đang

được phát triển rộng trên cơ sở phát huy lợi thế về điều kiện tự nhiên và

truyền thống nghề nghiệp từng vùng, thúc đẩy sự giao lưu trao đổi hàng hoá

giữa các vùng. Trong quá trình này, công nghiệp vẫn được phát triển tập trung

hơn ở các vùng kinh tế trọng điểm tạo nên sự phát triển vượt trội của các vùng

này qua mức độ tập trung hoá cao của công nghiệp, mức độ đóng góp vào

tăng trưởng chung và bước đầu phát huy tác động lan toả tới sự phát triển

kinh tế - xã hội ở các vùng kinh tế khác.

3.1.2. Hạn chế

Bên cạnh những kết quả đạt được, xuất phát từ yêu cầu phát triển và

tiềm năng ngành, công nghiệp bộc lộ một số yếu kém sau:

- Chưa phát huy đầy đủ vai trò trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện

đại hoá đất nước, trước hết là đối với khu vực nông nghiệp, nông thôn. Mối

quan hệ giữa công nghiệp - nông nghiệp trong quá trình hiện đại hoá nông

nghiệp - nông thôn còn hạn chế. Công nghiệp chưa trở thành động lực chính

thúc đẩy nông nghiệp phát triển, chưa phải là nhân tố hình thành các khu chế

biến tập trung, các vùng chuyên canh... Công nghiệp chưa đáp ứng đầy đủ các

máy móc thiết bị, vật tư nông nghiệp; quan hệ trao đổi, mua bán sản phẩm

giữa doanh nghiệp công nghiệp với các hộ nông dân chưa bền vững, gắn bó.

Việc phát triển công nghiệp phục vụ nông nghiệp, từ góc độ nhất định, chưa

đạt mục tiêu kỳ vọng.

- Trình độ kỹ thuật chưa cao, tốc độ đổi mới công nghệ chậm, năng lực

cạnh tranh ngành còn thấp. Trình độ công nghệ của các doanh nghiệp công

nghiệp nhẹ lạc hậu hơn so với trình độ trung bình của thế giới từ 2-3 thế hệ;

đối với công nghiệp nặng, mức độ lạc hậu còn cao hơn. Tốc độ đổi mới công

nghệ của các doanh nghiệp công nghiệp khá chậm, từ 10-15%/năm. Tỷ lệ

đóng góp của các nhân tố khoa học công nghệ xấp xỉ 25%, trong khi chỉ số

này của các nước khác dao động từ 40 - 60%. Sản phẩm công nghiệp đơn điệu

về kiểu dáng, mẫu mã và chậm đổi mới, chất lượng thấp... do đó, năng lực

cạnh tranh của nhiều sản phẩm công nghiệp thấp. Phát triển công nghiệp còn

lạm dụng khai thác tài nguyên (nhất là những tài nguyên hoá thạch, không thể

tái tạo), công nghệ lạc hậu, xử lý chất thải chưa được chú ý đúng mức ... đã và

đang phá vỡ tính bền vững trong phát triển của ngành nói riêng và của toàn bộ

nền kinh tế nói chung.

- Chất lượng tăng trưởng chưa cao: Mặc dù đạt tốc độ tăng trưởng cao,

liên tục trong thời gian dài, nhưng cơ cấu nội bộ ngành chuyển dịch chậm, tỷ

trọng công nghiệp khai thác còn lớn, nhiều sản phẩm thô (khí đốt, dầu mỏ,

than đá...) vẫn là những sản phẩm xuất khẩu chủ lực, chiếm tỷ trọng lớn trong

kim ngạch xuất khẩu. Phần lớn các sản phẩm công nghiệp có hàm lượng khoa

học thấp, chủ yếu là gia công. Công nghiệp phụ trợ non yếu, các sản phẩm sản

xuất trong nước còn đơn giản, những chi tiết phức tạp hầu hết phải nhập khẩu.

Trong hai năm trở lại đây, công nghiệp khai thác giảm mạnh, năm 2006

chỉ đạt 0,81%, bằng 19% tốc độ tăng trưởng trung bình của ngành giai đoạn

2001-2005. Sự giảm sút, nhìn từ chất lượng tăng trưởng có thể thấy sự yếu

kém về công nghệ, kỹ thuật trong ngành và nguy cơ mất cân đối giữa khai

thác và chế biến.

Chất lượng tăng trưởng thấp còn thể hiện ở khoảng cách chênh lệch

giữa tốc độ tăng giá trị sản xuất và tốc độ tăng giá trị gia tăng của ngành: Năm

2001 là 4,24 điểm phần trăm. Con số tương ứng các năm tiếp theo là: 2002 là

5,37; năm 2003 và 2004 là 6,37; năm 2005 là 6,55; năm 2006 là 6,81. Khoảng

cách ngày càng lớn một mặt chứng tỏ sự gia tăng các phân ngành có chi phí

trung gian lớn, mặt khác cho thấy lắp ráp, gia công cho nước ngoài vẫn là lĩnh

vực chủ yếu của công nghiệp Việt Nam. Gia công không chỉ mang lại giá trị

gia tăng thấp, tích luỹ chậm mà còn bị phụ thuộc vào giá nguyên liệu nhập

khẩu. Ngành chế biến có mức tăng trưởng cao, nhưng vẫn chủ yếu là sản xuất

thay thế nhập khẩu, thiếu chiến lược phát triển dài hạn và tăng trưởng dựa

trên sự bảo hộ của Nhà nước.

Hộp 3.1: Dự án Intel

Khu công nghệ cao của Tp.HCM đón nhận dự án 1 tỷ USD đầu tư của Intel vào lắp ráp và thử nghiệm có quy mô lớn nhất thế giới nhưng nếu xem xét kỹ thì trong 4 công đoạn (nghiên cứu - sản xuất - lắp ráp và phân phối) thì họ chỉ triển khai ở Việt Nam 2 công đoạn cuối.

Nguồn:http://www.vneconomy.vn/?home=detail&page=category&cat_name=10&id=32d7d2e95087e4&pageid=706

- Lao động trong ngành công nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu. Tỷ lệ lao

động trẻ tuy cao, với 60% dân số sinh ra sau 1975 nhưng lao động qua đào tạo

chỉ đạt 27% và tỷ lệ thu hút sinh viên vào các trường đại học và cao đẳng

hằng năm mới chiếm 20% số thí sinh. Điều này đã dẫn đến năng suất lao động

trong công nghiệp thấp. Việc trang bị vốn cho người lao động trong ngành

chưa tốt cũng là một trong những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển

công nghiệp. Một số ngành sử dụng nhiều lao động với việc phát huy lợi thế

so sánh về giá nhân công như dệt may, da giầy... khó giúp cho ngành công

nghiệp Việt Nam phát triển mang tính đột phá nếu xét về chất lượng tăng

trưởng vì tỷ suất lợi nhuận đạt thấp (Tỷ suất lợi nhuận/doanh thu của ngành

dệt may chỉ là1,8%).

- Chính sách phát triển công nghiệp chưa phát huy hết tiềm năng các

nguồn lực. Mặc dù đã có những nỗ lực trong đổi mới chính sách, nhưng sự

ôm đồm của các DNNN ngành công nghiệp đối với cả những lĩnh vực sản

xuất thông thường đã làm giảm hiệu quả hoạt động chung của ngành. Nhiều

chương trình của ngành chưa chuẩn bị kỹ, dẫn đến cách làm theo phong trào

như xi măng lò đứng, mía đường .... và lần lượt thất bại. Hình thành các tập

đoàn kinh tế nhà nước trong những lĩnh vực công nghiệp trọng yếu là cần

thiết, song nó làm giảm hiệu quả phân bổ nguồn lực, bóp méo cách thức phân

bổ hiệu quả dựa trên nguyên tắc thị trường. Sự bảo hộ nhiều khi thái quá của

Nhà nước đã trở thành những rào cản khó vượt qua đối với các doanh nghiệp

ngoài nhà nước trong nhiều lĩnh vực công nghiệp, kể cả những lĩnh vực Nhà

nước không cần nắm giữ độc quyền hoặc chi phối.

Các doanh nghiệp ngoài nhà nước bước đầu phát tăng trưởng mạnh về

số lượng, góp phần quan trọng trong giải quyết việc làm, khai thác nguồn lực,

đóng góp vào ngân sách và tốc độ tăng trưởng nhưng nhìn chung, qui mô nhỏ

bé và những phân biệt đối xử trong tiềm thức cũng như thực tiễn quản lý chưa

được gỡ bỏ hoàn toàn. Ngoài ra, sự thiếu nhất quán, dễ thay đổi và khó dự

đoán của chính sách cũng là một trong những bất cập trong phát triển công

nghiệp.

Hộp 3.2: Chính sách công nghiệp cần đồng hành cùng doanh nghiệp

Mặc dù không thành văn nhưng có một quan điểm ngự trị hàng chục năm liền trong các cơ quan công quyền là chính sách chỉ để quản lý! Vì vậy, doanh nghiệp luôn luôn xác định chính sách chính là một thứ rào cản cần vượt qua hoặc né, luồn lách khỏi phạm vào cái "bờ dậu" ấy.

Điều này hiển hiện qua kết quả khảo sát 57 ý kiến về chính sách công nghiệp mà các doanh nghiệp mong đợi thì tựu trung, đa số đều mong muốn cải cách các chính sách phát triển công nghiệp như tiếp cận nguồn vốn, cải cách thủ tục hành chính, hỗ trợ phát triển nhân lực, hỗ trợ thông tin thị trường, công khai quy hoạch phát triển, phát triển hạ tầng giao thông công nghiệp, nhập khẩu nguyên vật liệu cho sản xuất công nghiệp... Nguồn:http://www.vneconomy.vn/?home=detail&page=category&cat_name=10&id=32d7d2e95087e4&pageid=706

- Thiếu chiến lược, qui hoạch bộc lộ bất cập. Trong nhiều ngành hàng

công nghiệp, hầu hết đều đã có chiến lược phát triển và quy hoạch tổng thể

ngành, nhưng chưa được chiến lược và quy hoạch phát triển công nghiệp nói

chung đề cập. Mối quan hệ giữa các quy hoạch ngành và quy hoạch công

nghiệp địa phương có sự chồng chéo, trùng lặp. Chẳng hạn việc xây dựng quy

hoạch công nghiệp dọc theo tuyến đường Hồ Chí Minh có nhiều điểm trùng

lắp hoặc mâu thuẫn với các quy hoạch công nghiệp địa phương mà tuyến

đường này đi qua. Ngoài ra, quy hoạch các ngành công nghiệp thường bị phá

vỡ bởi các chỉ số dự báo không sát với tình hình thực tiễn.

Hộp 3.3: Ý kiến doanh nghiệp về chính sách phát triển công nghiệp

Tại cuộc hội thảo "Chính sách công nghiệp Việt Nam trong bối cảnh hội nhập" tổ chức

ngày 15/5/2007, do Viện Nghiên cứu chiến lược chính sách Bộ Công nghiệp tổ chức, rất

nhiều ý kiến cho rằng, nhiều chính sách phát triển công nghiệp không còn phù hợp và cần

phải sửa đổi: Có tới 72,6% ý kiến doanh nghiệp khi được hỏi đã cho rằng cần phải bổ

sung chỉnh sửa các quy hoạch phát triển công nghiệp và lần lượt con số này đối với chính

sách khuyến công, bảo hộ hàng hóa - sở hữu trí tuệ là 62,1% và 74,1%. Nguồn:http://www.vneconomy.vn/?home=detail&page=category&cat_name=10&id=32d7d2e95087e4&pageid=706 3.2. Những cam kết chủ yếu trong lĩnh vực công nghiệp

Cam kết trong lĩnh vực công nghiệp tập trung vào nội dung cắt giảm

thuế quan và trợ cấp. Việt Nam cam kết kể từ khi gia nhập WTO sẽ không

cấp bất kỳ trợ cấp bị cấm nào cho các đối tượng hưởng trợ cấp mới theo

chương trình dành ưu đãi đầu tư dựa trên tiêu chí xuất khẩu cho doanh nghiệp

sản xuất, kinh doanh trong nước và chương trình dành ưu đãi đầu tư dựa trên

tiêu chí xuất khẩu cho doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Những lợi ích

mà các đối tượng hưởng trợ cấp hiện tại đang được nhận theo hai chương

trình này sẽ được xóa dần trong vòng 5 năm kể từ ngày gia nhập WTO.

Chương trình dành ưu đãi đầu tư dựa trên tiêu chí xuất khẩu cho các doanh

nghiệp sản xuất, kinh doanh trong nước và chương trình dành ưu đãi đầu tư

dựa trên tiêu chí xuất khẩu dành cho doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài sẽ

hoàn toàn bị xoá bỏ không muộn hơn 5 năm kể từ ngày Việt Nam gia nhập

WTO. Toàn bộ các trợ cấp bị cấm khác sẽ bị xoá bỏ kể từ ngày gia nhập WTO

và bất kỳ chương trình trợ cấp nào khác còn lại cũng sẽ được điều chỉnh phù

hợp với quy định của Hiệp định về Trợ cấp và các Biện pháp chống trợ cấp của

WTO. Việt Nam sẽ thông báo cho WTO về các biện pháp xóa bỏ hai chương

trình trợ cấp nói trên cũng như biện pháp xoá bỏ các trợ cấp bị cấm khác.

Hộp 3.4: Nội dung cơ bản của cam kết trong lĩnh vực công nghiệp

Cắt giảm thuế quan, phi thuế quan

+ Việt Nam cam kết ràng buộc với toàn bộ Biểu thuế nhập khẩu hiện hành, gồm 10.600 dòng thuế. Thuế suất cam kết cuối cùng có mức bình quân giảm đi 23% so với mức thuế bình quân hiện hành (thuế suất MFN) của Biểu thuế (từ 17,4% xuống còn 13,4%). Thời gian thực hiện là sau 5 - 7 năm.

+ Trong toàn bộ Biểu cam kết, Việt Nam sẽ cắt giảm thuế với khoảng 3.800 dòng thuế (chiếm 35,5% số dòng của Biểu thuế); ràng buộc ở mức thuế hiện hành với khoảng 3.700 dòng (chiếm 34,5% số dòng của Biểu thuế); ràng buộc theo mức thuế trần – cao hơn mức thuế suất hiện hành với 3.170 dòng thuế (chiếm 30% số dòng của Biểu thuế), chủ yếu là đối với các nhóm hàng như xăng dầu, kim loại, hoá chất, một số phương tiện vận tải.

+ Một số mặt hàng đang có thuế suất cao từ trên 20%, 30% sẽ được cắt giảm thuế ngay khi gia nhập. Những ngành có mức giảm thuế nhiều nhất bao gồm: dệt may (63%), cá và sản phẩm cá (38%), gỗ và giấy (33%), hàng chế tạo khác, máy móc và thiết bị điện - điện tử (24%).

+ Đối với lĩnh vực công nghiệp, mức cam kết bình quân vào thời điểm gia nhập là 16,1%, và mức cắt giảm cuối cùng sẽ là 12,6%. So sánh với mức thuế MFN bình quân của hàng công nghiệp hiện nay là 16,6% thì mức cắt giảm đi sẽ là 23,9%.

+ Việt Nam cũng cam kết tham gia vào một số hiệp định tự do hoá theo ngành. Những ngành mà Việt Nam cam kết tham gia đầy đủ là sản phẩm công nghệ thông tin (ITA), dệt may và thiết bị y tế. Những ngành mà Việt Nam tham gia một phần là thiết bị máy bay, hoá chất và thiết bị xây dựng. Thời gian để thực hiện cam kết giảm thuế là từ 3 - 5 năm.

+ Trong các hiệp định trên, khoảng 330 dòng thuế thuộc diện công nghệ thông tin, các sản phẩm điện tử như máy tính, điện thoại di động; máy ghi hình, máy - ảnh kỹ thuật số… ) sẽ có thuế suất nhập khẩu 0% sau 3 - 5 năm, tối đa là sau 7 năm.

+ Việc tham gia hiệp định dệt may (thực hiện đa phương hoá mức thuế đã cam kết theo các hiệp định dệt may với EU, Hoa kỳ) cũng dẫn đến giảm thuế đối với các mặt hàng này: vải từ 40% xuống 12%, quần áo từ 50% xuống 20%, sợi từ 20% xuống 5%.

+ Cho phép thời gian chuyển tiếp không quá 3 năm để điều chỉnh lại thuế tiêu thụ

đặc biệt đối với rượu và bia cho phù hợp với quy định WTO.

+ Cam kết sẽ giảm thuế xuất khẩu đối với phế liệu kim loại đen và màu theo lộ

trình; không cam kết về thuế xuất khẩu của các sản phẩm khác.

Trợ cấp

+ Bãi bỏ trợ cấp thay thế nhập khẩu (như thuế ưu đãi theo tỷ lệ nội địa hóa) và các loại trợ cấp xuất khẩu dưới hình thức cấp phát trực tiếp từ ngân sách nhà nước (như bù lỗ cho hoạt động xuất khẩu, thưởng theo kim ngạch xuất khẩu, hỗ trợ lãi suất cho hợp đồng xuất khẩu…) kể từ khi gia nhập WTO.

+ Với trợ cấp xuất khẩu gián tiếp (chủ yếu dưới dạng ưu đãi đầu tư dành cho sản xuất hàng xuất khẩu), sẽ không cấp thêm kể từ khi gia nhập WTO. Tuy nhiên, các dự án đầu tư trong và ngoài nước đã được hưởng ưu đãi loại này từ trước ngày gia nhập WTO được hưởng một thời gian chuyển tiếp là 5 năm để bãi bỏ hoàn toàn.

+ Việt Nam không cam kết đối với DNNN.

+ Riêng với ngành dệt - may, tất cả các loại trợ cấp bị cấm theo Hiệp định SCM,

dù là trực tiếp hay gián tiếp, đều được bãi bỏ ngay từ khi Việt Nam gia nhập WTO.

Nguồn: Cam kết gia nhập WTO của Việt Nam

Bảng 3.1: Mức thuế bình quân cam kết hàng công nghiệp

Bình quân chung và theo ngành

Cam kết WTO của Trung Quốc Nước phát

Mức cắt giảm thuế chung tại Vòng Uruguay Nước đang

Mức giảm so với thuế MFN hiện hành (%)

Thuế suất cam kết vào cuối lộ trình (%)

Thuế suất cam kết khi gia nhập WTO (%)

Thuế suất MFN hiện hành (%)

triển

phát triển

Hàng công

16,6

16,1

12,6

23,9

9,6

giảm 37% giảm 24%

nghiệp

Ngoài ra, cam kết trong lĩnh vực công nghiệp còn liên quan đến nội

dung về quyền kinh doanh đối với các doanh nghiệp, cá nhân (kể cả các

doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài). Theo các nội dung cam kết, Việt

Nam sẽ giành quyền kinh doanh đầy đủ cho các đối tượng nêu trên không

muộn hơn 1/1/2007, ngoại trừ một số sản phẩm do Nhà nước quản lý. Riêng

với quyền nhập khẩu một số mặt hàng thiết yếu, Việt Nam cam kết sau khi hết

thời gian chuyển đổi (tới 1/1/2009), quyền này mới được thực thi. Đối với

xuất khẩu gạo, thời hạn chuyển đổi là 1/1/2011. Quyền kinh doanh đầy đủ bao

gồm quyền được bán sản phẩm nhập khẩu cho mọi cá nhân hoặc doanh

nghiệp có quyền phân phối sản phẩm đó tại Việt Nam. Các cam kết về quyền

kinh doanh sẽ áp dụng cho tất cả các thành viên của WTO trên cơ sở nguyên

tắc đối xử quốc gia.

Về cam kết cắt giảm thuế nhập khẩu, tuỳ loại hàng hoá mà các cam kết

cắt giảm và thời gian thực hiện khác nhau. Riêng với Dệt may, cam kết của

Việt Nam sẽ thực hiện ngay khi gia nhập. Tuy nhiên, trên thực tế, mức cắt giảm

nêu trên đã được thực hiện trong cam kết song phương với Hoa Kỳ và EU.

Bảng 3.2: Tổng hợp cam kết cắt giảm thuế nhập khẩu trong đàm

phán gia nhập WTO đối với một số sản phẩm công nghiệp

Cam kết với WTO

Một số sản phẩm công nghiệp

Thời gian thực hiện

Thuế suất khi gia nhập

Thuế suất cuối cùng

Thuế suất MFN 0-10 7,5 40

38,7 17,7 40

38,7 13 32

5-7 năm 2 năm

0,7

6,5

6,4

2 năm

- Xăng dầu - Sắt thép (thuế suất bình quân) - Xi măng - Phân hoá học (thuế suất bình quân) - Giấy (thuế suất bình quân) - Tivi - Điều hoà - Máy giặt

22,3 50 50 40

20,7 40 40 38

15,1 25 25 25

- Dệt may (thuế suất bình quân)

37,3

13,7

5 năm 5 năm 3 năm 4 năm Ngay khi gia nhập (thực tế đã thực hiện theo hiệp định dệt may với Mỹ và EU

5 năm

12 năm

10 năm

90 100

100 80

70 50

7 năm 10 năm

100

7 năm

5 năm

- Giày dép - Xe ôtô con + Xe từ 2.500 cc trở lên, chạy xăng + Xe từ 2.500 cc trở lên, loại 2 cầu + Dưới 2.500 cc và các loại khác - xe tải + Loại không quá 5 tấn + Loại thuế suất khác hiện hành 80% + Loại thuế suất khác hiện hành 60% - Phụ tùng ôtô - Xe máy + Loại từ 800 cc trở lên + Loại khác

20,9 100 100

24,3 100 95

20,5 40 70

3-5 năm 8 năm 7 năm

Nguồn: http://www.wto.org

3.3. Công nghiệp Việt Nam sau 6 tháng gia nhập WTO

Giá trị sản xuất công nghiệp 6 tháng đầu năm 2007 theo giá so sánh tăng

16,9% so với cùng kỳ năm 2006, trong đó khu vực kinh tế Nhà nước tăng 8,5%,

khu vực ngoài Nhà nước tăng 20,5% và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tăng

19,3% (dầu mỏ và khí đốt giảm 4%, các sản phẩm khác tăng 24,3%).

Thực hiện (Tỷ đồng)

5 tháng năm 2007

Ước tính tháng 6 năm 2007

Cộng dồn 6 tháng đầu năm 2007

Bảng 3.3: Giá trị sản xuất công nghiệp tháng 6 và 6 tháng đầu năm 2007 (Giá so sánh 1994)

225056

50656

275712

Tháng 6 năm 2007 so với tháng 6 năm 2006 (%) 119,5

6 tháng đầu năm 2007 so với cùng kỳ năm 2006 (%) 116,9

53683 37146 16537 82236 89137 12907 76230

12796 8676 4120 18251 19609 2437 17172

66479 45822 20657 100487 108746 15344 93402

108,5 111,3 102,8 120,5 119,3 96,0 124,3

37146 98773 16537 82236 89137

8676 22371 4120 18251 19609

45822 121144 20657 100487 108746

115,3 115,7 114,6 120,9 121,1 92,4 126,7 115,7 119,7 114,6 120,9 121,1

111,3 117,1 102,8 120,5 119,3

TỔNG SỐ PHÂN THEO KHU VỰC VÀ THÀNH PHẦN KINH TẾ Khu vực DNNN Trung ương Địa phương Khu vực ngoài Nhà nước Khu vực có vốn ĐTNN Dầu mỏ và khí đốt Các ngành khác PHÂN THEO CẤP QUẢN LÝ Công nghiệp trung ương Công nghiệp địa phương Nhà nước địa phương quản lý Ngoài Nhà nước Kinh tế có vốn ĐTNN

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Trong cơ cấu ngành công nghiệp, giá trị sản xuất ngành công nghiệp

chế biến chiếm tỷ trọng lớn, tăng 18,8%, góp phần quan trọng làm tăng giá trị

sản xuất công nghiệp; khai thác mỏ chỉ tăng 1,5%, do sản lượng dầu thô khai

thác giảm 7,4% và sản lượng than sạch khai thác tăng ở mức 12,4%; sản xuất

và phân phối điện, ga, nước tăng 11,5% (trong đó sản lượng điện sản xuất

tăng 11,6%).

Về các sản phẩm công nghiệp chủ yếu: Một số sản phẩm công nghiệp

ngành chế biến có tốc độ tăng cao hơn mức tăng chung (như thép cán, bia,

thuốc trừ sâu, gạch lát, máy công cụ, động cơ điện, máy biến thế, ô tô lắp ráp,

xe máy lắp ráp). Một số sản phẩm quan trọng đối với nền kinh tế cũng như

liên quan đến xuất khẩu lại tăng ở mức thấp hơn mức tăng chung hoặc giảm

sút so với cùng kỳ.

Bảng 3.4: Một số sản phẩm chủ yếu của ngành công nghiệp tháng 6

Thực hiện

Cộng dồn 6 tháng năm 2007

Ước tính tháng 6 năm 2007

Tháng 5 năm 2007

Đơn vị tính

Tháng 6 năm 2007 so với tháng 6 năm 2006 (%)

Nghìn tấn

6 tháng đầu năm 2007 so với cùng kỳ năm 2006 (%) 112,4

17783,2

3874,2

21657,4

119,5

Nghìn tấn

6597

1292,0

7889,0

92,1

92,6

Than Dầu thô khai thác (ĐTNN) Khí đốt thiên nhiên (TW) Ga hoá lỏng (TW) Thuỷ sản chế biến Sữa hộp Đường mật Bia Bột ngọt (ĐTNN) Thuốc lá bao Vải lụa Quần áo dệt kim Quần áo may sẵn Giấy bìa Xút NaOH Thuốc trừ sâu Phân hoá học Thuốc ống Thuốc viên Xà phòng Sứ vệ sinh Xi măng

Triệu m3 Nghìn tấn Nghìn tấn Triệu hộp Nghìn tấn Triệu lít Tấn Triệu bao Triệu m2 Nghìn cái Triệu cái Nghìn tấn Tấn Tấn Nghìn tấn Triệu ống Triệu viên Nghìn tấn Nghìn cái Nghìn tấn

3237 129,1 260,0 167,8 898,4 665,1 108221 1732,4 234,7 42851 491,7 450,3 40505 24912 972,5 203,1 9584,0 248,0 1942,2 12370,9

549 25,1 53,5 37,9 29,6 243,1 26383 340,6 46,7 8726 95,9 97,9 9731 4306 221,3 45,7 1796,3 49,7 371,5 2226,4

3786 154,2 313,5 205,7 928,0 908,2 134604 2073,0 281,4 51577 587,6 548,2 50236 29218 1193,8 248,8 11380,3 297,7 2313,7 14597,3

93,7 85,7 104,7 123,9 113,4 148,1 153,8 99,7 113,9 92,0 114,0 124,1 117,1 97,3 166,0 104,6 118,1 131,0 106,4 107,0

107,7 83,7 115,7 105,5 113,1 120,4 112,6 107,8 111,4 88,9 113,8 115,0 101,7 120,8 112,8 105,5 110,0 115,4 106,5 111,6

và 6 tháng đầu năm 2007

Triệu viên Gạch xây Nghìn m2 Gạch lát Nghìn tấn Thép cán Cái Máy công cụ Cái Động cơ diezen Cái Động cơ điện Cái Máy biến thế Ắc quy Nghìn kwh Quạt điện dân dụng Nghìn cái Nghìn cái Tivi lắp ráp Cái Ô tô lắp ráp Cái Xe máy lắp ráp Cái Xe đạp Triệu kwh Điện phát ra

7319,7 64771,6 1757,8 904 22701 48021 9798 1625,8 623,7 1108,8 16994 1047343 235121 25737,9

1318,1 12897,6 361,6 202 5060 11113 2004 364,4 150,1 228,5 4155 209618 43165 5895,9

8637,8 77669,2 2119,4 1106 27761 59134 11802 1990,2 773,8 1337,3 21149 1256961 278286 31633,8

138,1 107,2 120,5 174,1 103,7 124,1 132,0 115,6 100,8 119,8 145,7 136,9 26,7 113,7

112,2 124,4 117,2 141,6 98,9 131,2 120,8 111,8 114,5 113,9 132,9 134,5 28,2 111,6

Nguồn : Tổng cục Thống kê

Đánh giá chung:

Các chỉ số thống kê cho thấy, tăng trưởng công nghiệp 6 tháng đầu năm

nay tăng 19,5%, cao hơn tốc độ tăng GDP cùng kỳ (16,9%). Qua 6 tháng đầu

năm, có thể rút ra một số đánh giá ban đầu sau:

Một là, công nghiệp đang trên đà tăng trưởng, phản ánh xu hướng tăng

trưởng của khu vực doanh nghiệp nhà nước, khu vực ngoài nhà nước, các

ngành khác của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Tính chung 6 tháng, tăng

trưởng công nghiệp đạt tốc độ khá cao, là tiền đề để tăng trưởng chung cả

năm của ngành này đạt mục tiêu đề ra. Nếu 6 tháng cuối năm, công nghiệp

vẫn giữ tốc độ tăng trưởng trên, ngành này sẽ có 17 năm liên tục tăng hai chữ

số - một tốc độ tăng cao, tăng liên tục, tăng trong thời gian dài.

Hai là, Cơ cấu tăng trưởng cao ở hai khu vực (ngoài nhà nước và khu

vực có vốn đầu tư nước ngoài) góp phần quan trọng đạt tốc độ tăng cao của

ngành. Công nghiệp khu vực ngoài nhà nước tăng khá cao nhờ năng lực của

khu vực này tăng do nhiều doanh nghiệp mới được thành lập, nhờ tiến độ cổ

phần hoá doanh nghiệp nhà nước được đẩy mạnh. Công nghiệp khu vực có

vốn đầu tư nước ngoài tăng 19,3%, nếu không kể dầu mỏ và khí đốt bị giảm,

thì các ngành khác của khu vực tăng cao nhất, lên đến 24,3%, nhờ năng lực

được tăng thêm, nhờ tận dụng được thời cơ Việt Nam gia nhập WTO, thuế

nhập khẩu vào các nước thành viên được cắt giảm để đẩy mạnh xuất khẩu.

Xét trên địa bàn: Nhiều địa bàn tăng cao hơn tốc độ chung, như Hà Nội

(tăng 21,3%), Hải Phòng (18,4%), Vĩnh Phúc (52,8%), Hà Tây (22,1%), Bình

Dương (23,7%), Đồng Nai (22,4%), Cần Thơ (18,1%)...

Về sản phẩm: Nhiều sản phẩm chủ yếu có tốc độ tăng cao, trong đó có

những sản phẩm tăng cao hơn tốc độ chung, như bia (20,4%), thuốc trừ sâu

(20,8%), gạch lát (24,4%), thép cán (17,2), máy công cụ (41,6%), máy biến

thế (20,8%), ôtô lắp ráp (32,9%), xe máy lắp ráp (34,5%).

Ba là, cơ cấu sản xuất nội bộ ngành chuyển dịch theo hướng tích cực,

trên cả 3 mặt. Cơ cấu thành phần trong tổng giá trị sản xuất toàn ngành, cho

thấy, công nghiệp khu vực có vốn đầu tư nước ngoài hiện chiếm tỷ trọng lớn

nhất (39,4%), cao hơn cả khu vực ngoài nhà nước (36,4%) và cao gấp rưỡi tỷ

trọng của khu vực doanh nghiệp nhà nước (24,1%). Hai khu vực (vốn đầu tư

nước ngoài và khu vực ngoài nhà nước) chiếm trên 3/4 toàn ngành công

nghiệp, có tốc độ tăng trưởng cao, trở thành động lực tăng trưởng chung.

Theo địa bàn: Tốc độ tăng giá trị sản xuất công nghiệp ở những địa bàn đô thị

lớn thấp hơn ở những tỉnh vùng ven, thậm chí còn thấp hơn tốc độ tăng chung

của cả nước. Trường hợp của Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy, tỷ trọng công

nghiệp chiếm hơn 25% giá trị sản xuất công nghiệp của cả nước nhưng chỉ

tăng 12,7%, thấp hơn tốc độ tăng chung của cả nước và thấp hơn tốc độ tăng

của Bình Dương, Đồng Nai. Trường hợp của Hà Nội tuy vẫn tăng khá cao,

nhưng đã thấp xa so với tốc độ tăng của Vĩnh Phúc, Hà Tây. Cơ cấu công

nghiệp theo ngành và sản phẩm đã chuyển dịch theo hướng: tỷ trọng công

nghiệp khai thác mỏ và tỷ trọng công nghiệp điện nước giảm, tỷ trọng công

nghiệp chế biến tăng. Tỷ trọng công nghiệp khai thác mỏ giảm khi mà khai

thác dầu thô giảm 7,4%, ga hoá lỏng giảm 16,3%, than chỉ tăng 12,4%, khí

đốt thiên nhiên chỉ tăng 7,7%, thấp hơn nhiều tốc độ tăng của cùng kỳ các

năm trước. Tỷ trọng công nghiệp chế biến tăng cao nhất trong ba ngành.

Bốn là, Mặc dù tăng trưởng với tốc độ cao, nhưng chất lượng tăng

trưởng công nghiệp thấp. Công nghiệp còn mang nặng tính gia công, giá trị

gia tăng thấp, thu nhập của người lao động thấp; phụ thuộc vào nước ngoài

trong điều kiện giá thế giới tăng. Công nghiệp phụ trợ và nội địa hoá chậm.

Hiệu quả và sức cạnh tranh của công nghiệp còn thấp, dẫn đến nhập siêu lớn.

3.4. Tác động gia nhập WTO đến công nghiệp Việt Nam

3.4.1.Những tác động chung

Xuất phát từ những thành tựu, hạn chế của công nghiệp Việt Nam, trên

cơ sở kết quả ban đầu sau gần một năm gia nhập WTO, những tác động đối

với ngành công nghiệp chưa rõ ràng, chủ yếu mang tính xu hướng. Những số

liệu thống kê chưa cho phép rút ra những kết luận dài hạn, do đó, những đánh

giá ban đầu đối với ngành công nghiệp chủ yếu dựa trên những cam kết gia

nhập và hiện trạng ngành.

Những tác động tích cực

- Tác động tới xuất khẩu hàng công nghiệp: Khả năng tiếp cận thị

trường của các sản phẩm công nghiệp sẽ thuận lợi hơn so với trước khi gia

nhập vì các chính sách và ưu đãi được dành cho tất cả các thành viên. Bên

cạnh xu hướng gia tăng tỷ trọng xuất khẩu, đa dạng hoá mặt hàng nhằm đáp

ứng nhu cầu đa dạng của các khu vực khác nhau cũng sẽ là một xu hướng đối

với các doanh nghiệp công nghiệp.

- Thu hút đầu tư nước ngoài và chuyển giao công nghệ: Với những cam

kết mở cửa thị trường, cắt giảm thuế quan, xoá bỏ trợ cấp, các doanh nghiệp

công nghiệp nước ngoài sẽ tìm thấy những tiềm năng và cơ hội tại thị trường

Việt Nam. Do đó, ngành công nghiệp nội địa có điều kiện thu hút vốn đầu tư

vào các lĩnh vực công nghệ cao, từng bước chuyển dịch cơ cấu ngành và tiếp

cận công nghệ mới. Doanh nghiệp công nghiệp sẽ có môi trường và điều kiện

để làm quen, tiếp cận và ứng dụng các kỹ thuật công nghệ cao, đặc biệt là của

các nền kinh tế công nghiệp phát triển như Mỹ, EU, Nhật Bản. Nhờ tiếp cận

những những công nghệ tiên tiến và hiện đại này, các doanh nghiệp công

nghiệp Việt Nam có thêm điều kiện đổi mới sản xuất, mở rộng liên doanh,

liên kết, nâng cao năng suất, tiết kiệm chi phí về nhân công và nguyên liệu,

rút ngắn chu kỳ sản xuất sản phẩm, cho ra đời những sản phẩm đáp ứng được

những yêu cầu khắt khe về chất lượng, mẫu mã của các nước nhập khẩu.

- Việc tiếp nhận chuyển giao kỹ thuật và công nghệ mới, tiên tiến của

thế giới góp phần nâng cao tính cạnh tranh của các sản phẩm công nghiệp

Việt Nam; có thêm cơ hội nâng cao tay nghề cho công nhân lao động, tiếp thu

và nâng cao kinh nghiệm quản lý điều hành sản xuất công nghiệp.

- Mở rộng khả năng tiếp cận nguồn vốn bằng các hình thức hợp tác,

liên doanh, hợp đồng thực hiện .... Qua đó, các doanh nghiệp công nghiệp

Việt Nam có thêm cơ hội tiếp cận các nguồn vốn mới, bảo đảm thúc đẩy quá

trình phát triển doanh nghiệp cả về quy mô và chiều sâu.

- Trong giai đoạn đầu, các ngành công nghiệp nhẹ, sử dụng nhiều lao

động sẽ có cơ hội phát triển mạnh. Nhiều dự báo cho rằng, ngành dệt may sẽ

chịu tác động tiêu cực do phải cạnh tranh với các thị trường xuất khẩu lớn như

Trung Quốc. Tuy nhiên, kết quả của Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ

cho thấy, tăng trưởng của những ngành sử dụng nhiều lao động của Việt Nam

vẫn rất cao, mặc dù đó cũng là những ngành có thế mạnh của Trung Quốc.

Sự phát triển mạnh của các ngành công nghiệp sử dụng nhiều lao động

thể hiện trên cả tỷ lệ tăng trưởng sản lượng của sản phẩm và tỷ lệ lao động

trong ngành. Sau 5 năm thực thi Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, tỷ

lệ tăng trưởng sản lượng của các sản phẩm sử dụng nhiều lao động từ 15,9%

giai đoạn 2000-2001 lên tới 22,7% giai đoạn 2002-2005. Như vậy, nếu dẫn chiếu thị trường Hoa Kỳ như một trong 150 thành viên WTO13 có thể thấy, kỳ

vọng và xu hướng của công nghiệp nhẹ sử dụng nhiều lao động sẽ tăng trưởng

nhanh trong thời gian tới.

- Việc làm trong ngành công nghiệp tăng mạnh. Do xu hướng tăng qui

mô và sản lượng của các ngành sử dụng nhiều lao động kéo theo tăng trưởng

việc làm trong ngành này. Đây là xu hướng tích cực trong bối cảnh thất

nghiệp đang chiếm tỷ trọng lớn, đồng thời phù hợp với xu hướng chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành theo hướng khai thác lợi thế so sánh tương quan14.

- Thúc đẩy thay đổi cấu trúc sở hữu ngành: Số lượng doanh nghiệp tư

nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tham gia xuất khẩu sản phẩm

công nghiệp tăng nhanh, đồng thời khối DNNN và hộ gia đình giảm mạnh 13 Đây chỉ là trường hợp giả định vì các thành viên WTO không giống nhau về qui mô thị trường, nhu cầu nhập khẩu .... và Hoa Kỳ luôn là thị trường nhập khẩu lớn của Việt Nam. 14 Trong giai đoạn đầu, công nghiệp Việt Nam chuyển mạnh sang các ngành có sử dụng nhiều lao động sẽ phát huy được lợi thế do nguồn lực này dồi dào, giá rẻ trong tương quan so sánh với nguồn vốn và đất đai.

trong giai đoạn 1995-2005. Số lượng các DNNN giảm mạnh cho thấy những

kết quả của các biện pháp tái cơ cấu khu vực này trong thời gian qua. Sự gia

tăng của các doanh nghiệp tư nhân trong sản xuất hàng công nghiệp xuất khẩu

cho thấy động lực thúc đẩy ban đầu là Luật Doanh nghiệp với việc tạo điều

kiện thuận lợi, giảm chi phí, tạo lập môi trường bình đẳng cho các doanh

nghiệp tư nhân. Sự gia tăng mạnh của các doanh nghiệp tư nhân, doanh

nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong sản xuất hàng công nghiệp xuất khẩu

còn cho thấy năng lực cạnh tranh của khối này cao hơn so với khối DNNN và

hộ gia đình.

Kết quả khảo sát, đánh giá sau 5 năm thực hiện Hiệp định thương mại

Việt Nam - Hoa Kỳ cho thấy, khối doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có

vốn đầu tư nước ngoài tăng nhanh, các DNNN và hộ gia đình giảm đáng kể

trong danh sách doanh nghiệp xuất khẩu sang Hoa Kỳ. Loại trừ những yếu tố

như cải cách khu vực DNNN, tạo môi trường thuận lợi như ban hành Luật

Doanh nghiệp ... , điều này cho thấy xu hướng thay đổi cấu trúc sở hữu ngành

theo hướng chuyển động lực tăng trưởng sang khối doanh nghiệp tư nhân và

doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Những tác động tiêu cực

- Giảm đáng kể mức độ bảo hộ của Nhà nước và gia tăng sức ép cạnh

tranh đối với sản xuất công nghiệp trong nước. Theo đó, một số doanh nghiệp

công nghệ lạc hậu, qui mô nhỏ, sức cạnh tranh thấp ... sẽ có nguy cơ phá sản

hoặc sáp nhập, trở thành những khâu, mắt xích trong qui trình sản xuất của

các tập đoàn công nghiệp nước ngoài.

- Các quy định nghiêm ngặt của WTO như các quy định về thương mại

hàng hoá, thương mại dịch vụ, đầu tư, sở hữu trí tuệ. ... đòi hỏi các doanh

nghiệp phải tuân thủ nghiêm túc, sản phẩm đạt chất lượng đồng đều. Trong

thời gian đầu, các nguy cơ bị kiện hoàn toàn có thể xảy ra nếu một bộ phận

các doanh nghiệp công nghiệp không thay đổi cách thức sản xuất kinh doanh

kiểu cũ.

- Chưa hiểu biết đầy đủ pháp luật và tập quán của quốc tế và của từng

nước đối tác thành viên WTO; thiếu thông tin về các tiêu chuẩn quốc tế, cách

thức tiếp cận thị trường, các quy định điều chỉnh hoạt động kinh doanh ở

ngoài nước nên trong cạnh tranh, doanh nghiệp Việt Nam sẽ có nhiều vấp

váp.

Hộp 3.5: Doanh nghiệp Việt Nam chưa tận dụng được cơ hội

Bộ Thương mại vừa đưa ra con số khiến những ai quan tâm tới con đường hội nhập quốc tế của doanh nghiệp Việt phải giật mình. Đó là chỉ có khoảng 8% doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang ASEAN sử dụng giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) mẫu D, đồng nghĩa với việc chỉ khoảng 8% doanh nghiệp Việt Nam sử dụng những ưu đãi trong thương mại nội vùng.

Việt Nam tham gia ASEAN từ năm 1995, tham gia CEPT/AFTA (Chương trình Ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung/Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN) từ năm 1996. ASEAN là tổ chức quốc tế đầu tiên Việt Nam gia nhập, là những bạn hàng quen thuộc và dễ tiếp xúc nhất, với hơn 20% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ra thế giới bên ngoài.

Ngoài con số 8% nói trên, các cơ quan nhà nước nghĩ gì về con số 312 triệu USD kim ngạch xuất khẩu hàng Việt Nam sang các nước ASEAN hưởng ưu đãi thuế bằng sử dụng C/O mẫu D trong năm 2006 cũng do Bộ Thương mại vừa công bố?

312 triệu USD tương đương khoảng 4% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN năm 2006. Hiện nay ở hầu hết các nước ASEAN, mức thuế ưu đãi 0-5% được áp dụng phổ biến tới 98% số dòng thuế, có nước như Singapore còn áp dụng thuế suất 0% đối với 100% hàng hóa có xuất xứ ASEAN.

Vậy mà sau 12 năm tham gia ASEAN, tới nay chúng ta mới chỉ tận dụng được ưu

đãi cho 4% kim ngạch xuất khẩu của mình!

Nguồn: http://www.tuoitre.com.vn

- Mặc dù tiềm năng và cơ hội thu hút vốn rất lớn đối với doanh nghiệp

công nghiệp, nhưng hiện tại, khối các doanh nghiệp này đang trong tình trạng

thiếu vốn, công nghệ không cao, sức cạnh tranh của sản phẩm thấp ... sẽ là

những thách thức thực sự. Sự tác động của WTO sẽ thu hẹp thị phần, mất cơ

hội phát triển của các doanh nghiệp này ngay trong giai đoạn chuyển tiếp (5-7

năm đầu tiên sau gia nhập).

- Tác động xấu đến cơ cấu nội bộ ngành: Xuất phát từ cơ cấu ngành với

công nghiệp lắp ráp là chủ yếu, công nghiệp chế tạo chưa phát triển, chưa sản

xuất được các sản phẩm công nghiệp đòi hỏi dây chuyền công nghệ cao với

vốn đầu tư lớn, khi mở cửa thị trường, các doanh nghiệp công nghiệp nước

ngoài sẽ cung ứng hàng hoá, sản phẩm đầu vào và tiếp cận những lĩnh vực có

giá trị gia tăng cao. Do đó, chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành sẽ bị tác động

mạnh theo sức ép gia nhập, theo nhu cầu thị trường và có thể lệch chuẩn đổi

với định hướng chuyển dịch cơ cấu ngành đang được xây dựng trong chiến

lược phát triển công nghiệp.

3.4.2. Tác động tới một số lĩnh vực công nghiệp chủ yếu

- Dệt may15: Là ngành công nghiệp sử dụng nhiều lao động, có một số

lợi thế như nguồn lao động trẻ dồi dào, giá nhân công rẻ, khả năng tiếp thu

nhanh; điều kiện tự nhiên khá thuận lợi cho phát triển nguyên liệu tự nhiên;

hạ tầng kỹ thuật khá hiện đại và được chú trọng đầu tư phát triển; trình độ đạt

yêu cầu quốc tế và đã làm quen với những thị trường khắt khe như Mỹ, EU.

Bên cạnh đó, ngành dệt may bộc lộ một số hạn chế như năng suất lao động

thấp; thực hiện gia công cho các hãng lớn là chính, do đó giá trị gia tăng chưa

cao, chưa xây dựng được thương hiệu cho sản phẩm; công nghiệp phụ trợ

kém phát triển, hầu hết phải nhập; công nghệ ngành dệt lạc hậu. Những khâu

trong ngành dệt may mang lại giá trị gia tăng cao thì của Việt Nam lại kém,

chẳng hạn như khâu thiết kế trong chuỗi giá trị sản phẩm may mặc.

+ Gia nhập WTO tác động đến năng lực và qui mô toàn ngành thông

qua việc khai thác thị trường tiềm năng. Với thị trường rộng lớn, năng lực sản

xuất không phải là điều đáng quan tâm mà vấn đề là ở năng lực cạnh tranh

của sản phẩm. Thị trường rộng với nhiều nhu cầu khác nhau giúp cho các

doanh nghiệp đa dạng hoá sản phẩm, tránh tình trạng nhiều doanh nghiệp

trong nước cùng sản xuất một loại sản phẩm, cùng xuất khẩu vào một thị

trường ... dẫn đến cạnh tranh nội bộ. Việc mở rộng thị trường còn đảm bảo

tính ổn định trong sản xuất và xuất khẩu bởi các doanh nghiệp không phải lệ

thuộc vào một vài thị trường nhất định.

Riêng Hoa Kỳ - thị trường chiếm trên 50% kim ngạch xuất khẩu hàng

15 Những điều kiện, hiện trạng, phương thức xuất khẩu, lợi thế .... của công nghiệp dệt may và công nghiệp da giầy có nhiều nét tương đồng. Do đó đề tài không phân tích ngành da giầy, chỉ phân tích ngành dệt may như một đại diện của ngành công nghiệp sử dụng nhiều lao động, kim ngạch lớn và nhiều tiềm năng.

dệt may của Việt Nam đã bãi bỏ hạn ngạch tính từ tháng 1/2007. Dù chưa có

số liệu thống kê chính thức, nhưng kỳ vọng tỷ lệ tăng kim ngạch vào thị

trường này đến năm 2010 tăng khoảng 20-30%/năm là hoàn toàn có thể.

Bảng 3.5: Tỷ lệ tăng trưởng hàng dệt may của một số quốc gia sang

thị trường Hoa Kỳ (%)

2005∇

Việt Nam Trung Quốc Ấn Độ Bănglađét Indonexia

2001 2 5 -3 -1 8

2002 1.764∗ 8 7 -10 -9

2003 164 19 5 -2 4

2004 8 20 10 7 11

2006 18 16 6 23 27

47 32 20 20

Để thấy rõ hơn tác động của WTO đến dệt may, phân tích trường hợp

Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ cho thấy: Trước khi hiệp định

được ký kết, tăng trưởng kim ngạch dệt may sang Hoa Kỳ đạt 2%/năm trong

giai đoạn 2000-2001. Ngay sau khi ký kết, tỷ lệ ngày là 1.764%, tăng gấp gần

900 lần. Mức tăng trưởng xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam đối với thị

trường Hoa Kỳ có thể dự báo được dựa trên kinh nghiệm của các quốc gia

tương đồng (có năng lực cạnh tranh, năng lực sản xuất, xuất khẩu trong cùng

nhóm với Việt Nam) sau khi Hoa Kỳ bãi bỏ hạn ngạch vào 1/1/2005.

Hơn nữa, dệt may Việt Nam đã từng bước làm quen trong tiến trình hội

nhập qua AFTA, BTA, trong đó, các qui định của BTA gần giống với các qui

định của WTO và kết quả của ngành vẫn rất khả quan. Điều này cho thấy nỗ

lực nội tại của ngành, tiềm năng phát triển cũng như khả năng thích ứng của

ngành dệt may khá tốt trong các điều kiện các nhau.

Hình 3.7: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may (Triệu USD)

Thực hiện BTA với Mỹ

7800

5802

4800

3609.1

2732.9

1981.9

1975.9

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007 (ước)

∇ Bãi bỏ hạn ngạch hàng Dệt may với các quốc gia trên (trừ Việt Nam) ∗ Khi Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ có hiệu lực

Tăng trưởng dệt may đều đặn và liên tục trong giai đoạn 2002 - 2007

trong bối cảnh các quốc gia xuất khẩu hàng dệt may có thế mạnh như Trung

Quốc, Ấn Độ, Indonesia ... được xoá bỏ hạn ngạch (từ 1/1/2005) cho thấy

những kỳ vọng lạc quan sau khi gia nhập WTO. Thực tế cho thấy xuất khẩu

hàng dệt may tăng mạnh trong năm 2007, kim ngạch xuất khẩu ước đạt 7,8 tỷ

USD, đứng đầu trong các mặt hàng xuất khẩu. Tuy nhiên, lợi nhuận ngành

này mang lại vẫn thấp do chủ yếu là gia công và phải nhập nguyên vật liệu.

+ Cam kết bãi bỏ trợ cấp ngay sau khi gia nhập WTO cũng có những

tác động không nhỏ đến ngành dệt may. Theo đó, Việt Nam sẽ xoá bỏ toàn bộ

các trợ cấp bị cấm (tức là các trợ cấp căn cứ vào thành tích xuất khẩu hoặc

khuyến khích sử dụng hàng trong nước thay thế nhập khẩu) dành cho ngành

dệt may, bao gồm các trợ cấp dưới hình thức ưu đãi đầu tư dựa trên tiêu chí

xuất khẩu áp dụng cho các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trong nước, ưu

đãi đầu tư dựa trên tiêu chí xuất khẩu áp dụng cho các doanh nghiệp có vốn

đầu tư nước ngoài, trợ cấp khuyến khích xuất khẩu dựa trên thành tích xuất

khẩu và trợ cấp xúc tiến thương mại dựa trên thành tích xuất khẩu.

Theo đánh giá của chuyên gia Fred Bucker, đại diện hãng Luật Baker

& McKenzie, việc xoá bỏ trợ cấp theo cam kết của WTO chắc chắn sẽ có

nhiều ngành công nghiệp chủ chốt, đặc biệt là dệt may của Việt Nam gặp khó khăn16. Tuy nhiên, nhìn lại những ưu đãi về trợ cấp của Chính phủ đối với dệt

may trong thời gian qua có thể thấy, mỗi năm ngành này chỉ được cấp tín

dụng ưu đãi khoảng 5 triệu USD và bổ sung vốn lưu động khoảng 1 triệu

USD, đáp ứng khoảng gần 4% nhu cầu toàn ngành. Với tỷ trọng như trên, nếu

bãi bỏ các trợ cấp sẽ không ảnh hưởng nhiều đến hoạt động sản xuất, kinh

doanh, xuất khẩu ngành dệt may trong thời gian tới.

+ Cam kết mở cửa thị trường, cắt giảm thuế quan17 với nguy cơ sản

16 Tạp chí Nhịp cầu, 7/2006. 17 Toàn bộ thuế nhập khẩu hiện nay (đối với sản phẩm may mặc là 50%, sản phẩm sợi là 20% và sản phẩm vải là 40%) sẽ phải giảm xuống mức thấp, khoảng từ 10-15%, là mức chung của các thành viên WTO. Như vậy, sản phẩm dệt may Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với hàng dệt may nhập khẩu ngay tại thị trường nội địa.

phẩm dệt may Việt Nam sẽ mất dần thị trường trong nước được một số

chuyên gia cảnh báo18 có thể sẽ không xảy ra. Về lý thuyết, cơ hội cho các thị

trường là như nhau và như vậy, sức ép cạnh tranh hàng dệt may Việt Nam sẽ

gia tăng. Tuy nhiên, đây là ngành có thế mạnh của Việt Nam, các nhà xuất

khẩu nước ngoài sẽ không chuyển hướng xuất khẩu sang một thị trường có

nhiều thế mạnh, năng lực cạnh tranh khá cao và có đông đảo các nhà cung cấp

trong nước. Do vậy, thị trường sẽ phân khúc với nhóm sản phẩm cạnh tranh

cao là những hàng cao cấp của các hãng nổi tiếng, có thương hiệu trên thị

trường quốc tế; đối với các mặt hàng khác, thị trường nội địa sẽ ít chịu ảnh

hưởng của các hãng nước ngoài.

Bức tranh chung đối với công nghiệp dệt may với nhiều gam màu sáng,

những tác động tích cực là chủ đạo.

- Công nghiệp lắp ráp: Công nghiệp lắp ráp thời gian qua tăng trưởng

nhanh, tạo nhiều việc làm mới và đóng góp quan trọng trong tăng trưởng

chung. Tuy vậy, lắp ráp chủ yếu từ các linh kiện, cụm chi tiết nhập khẩu từ

nước ngoài, phần linh kiện sản xuất trong nước chiếm tỷ lệ rất nhỏ, đơn giản,

giá trị thấp trong cơ cấu sản phẩm. Hầu hết các doanh nghiệp tham gia ngành

này là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (năm 2004, chiếm 91,5% tổng

sản lượng toàn ngành). Thị trường tiêu thụ hàng công nghiệp lắp ráp chủ yếu

ở nội địa (trừ một số hàng điện tử và xe máy), được hưởng chế độ bảo hộ sản

xuất trong nước.

Trước khi gia nhập WTO, mặt hàng điện gia dụng, điện tử của Việt Nam có sức cạnh tranh yếu hơn hàng Trung Quốc19. Trong thị trường nội địa,

mặt hàng này vẫn chiếm thị phần lớn do chế độ bảo hộ bằng thuế quan (thuế

suất nhập khẩu từ 40-50%). Do đó, nếu cắt giảm thuế suất nhập khẩu, mặt

hàng này có nguy cơ mất thị phần ngay tại thị trường trong nước.

Công nghiệp lắp ráp ô tô thời gian qua phát triển mạnh nhưng tiêu

18 Tài liệu hội nhập kinh tế quốc tế của Hà Nội. 19 Khi Trung Quốc gia nhập WTO, hàng điện gia dụng, điện tử của Việt Nam hầu như không thâm nhập được vào thị trường rộng lớn này. Ngược lại, các sản phẩm của Trung Quốc vẫn tràn vào Việt Nam qua nhiều con đường tiểu ngạch, buôn lậu, thậm chí cả chính thức nhưng vẫn có sức cạnh tranh cao hơn vì giá thấp hơn và mẫu mã đa dạng.

100

chuẩn chất lượng đang là vấn đề nổi cộm. Theo kết quả kiểm tra của Bộ Công

nghiệp tại 36 doanh nghiệp lắp ráp ô tô cho thấy, chỉ 10 doanh nghiệp đạt tiêu

chuẩn; thiết bị dây chuyền chủ yếu được nhập từ Trung Quốc, chất lượng thấp.

Với hiện trạng trên, ngành công nghiệp ô tô sẽ phải chịu tác động nhiều nhất.

Có thể sẽ chỉ còn lại một số rất ít liên doanh sản xuất ôtô tiếp tục trụ lại và phát

triển được, trong khi hầu hết các doanh nghiệp nội địa sẽ bị phá sản, hoặc phải

chuyển sang sản xuất phụ tùng vì ngành công nghiệp ôtô vẫn cần mua một

phần phụ tùng sản xuất trong nước vì lý do giá thành, thời gian giao nhận. Các

liên doanh lắp ráp cũng sẽ chịu tác động mạnh từ làn sóng nhập khẩu với các

sản phẩm có sức cạnh tranh cao về giá, về mẫu mã và chất lượng.

Khi mà các doanh nghiệp lắp ráp trình độ thấp và trung bình có thể mất

thị phần, các hãng lớn tiếp tục quan tâm và đầu tư vào thị trường Việt Nam bởi riêng thị trường nội địa có sức tiêu thụ rất lớn20. Do đó, công nghiệp ô tô

tiếp tục phát triển mạnh nhưng theo cách thức khác: doanh nghiệp nước

ngoài, các hãng ô tô lớn mở chi nhánh thay vì các doanh nghiệp lắp ráp như

hiện nay. Cùng với nó, công nghiệp phụ trợ có cơ hội phát triển nhằm tận

dụng lợi thế so sánh về nguồn nhân lực và hạ giá thành vận chuyển.

- Công nghiệp chế biến: Nhìn chung, công nghiệp chế biến của Việt

Nam vừa lạc hậu về công nghệ, vừa nhỏ lẻ về quy mô trong tất cả các lĩnh

vực: chế biến nông sản, chế biến thuỷ sản và chế biến khác.

Tác động rõ rệt khi gia nhập WTO là những thay đổi “về chất” trong

ngành công nghiệp chế biến, các sản phẩm sơ chế, mang lại giá trị gia tăng

thấp sẽ dần được thay thế bằng các phương pháp chế biến sâu, hiện đại, đáp

ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường khó tính. Trong phân khúc thị trường,

công nghiệp sơ chế vẫn tồn tại trong ngắn hạn, gắn với vùng nguyên liệu tập

trung và hướng tới một nhóm khách hàng trong nước.

3.5. Một số giải pháp

Công nghiệp Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng cả về qui mô, năng lực

sản xuất, kim ngạch xuất khẩu và giá trị sản lượng sau WTO với những thế

101

mạnh về gia công và khai thác. Tuy vậy, để công nghiệp mang lại giá trị gia 20 Các nhà phân tích thị trường tính toán, trong giai đoạn 5 năm tới, riêng nhu cầu ô thay thế cho xe công nông đã chiếm khoảng 75.000 chiếc; thay thế xe bus chiếm 32.000 chiếc.

tăng cao hơn, chuyển dịch từ gia công lắp ráp sang những lĩnh vực có hàm

lượng công nghệ cao, trước hết cần xác định chiến lược phát triển ngành, theo

đó, cần tập trung vào các biện pháp pháp gia tăng giá trị trong ngành có lợi

thế, sử dụng nhiều lao động, đồng thời thúc đẩy phát triển công nghiệp có

trình độ công nghệ cao.

3.5.1. Điều chỉnh cơ cấu công nghiệp

Đẩy mạnh quá trình đổi mới, sắp xếp hợp lý hoá, xây dựng cơ cấu

ngành công nghiệp linh hoạt, có hiệu quả trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh

và tạo lập lợi thế so sánh mới phù hợp với yêu cầu phát triển. Lựa chọn cơ cấu

ngành công nghiệp theo hướng giảm dần quy mô các ngành công nghiệp khai

thác tài nguyên, nhất là khai thác các loại tài nguyên không thể tái tạo; Phân

bố doanh nghiệp công nghiệp gắn với chiến lược phát triển chung và qui

hoạch ngành. Điều chỉnh trên cả 3 nội dung: cơ cấu ngành, cơ cấu thành phần,

cơ cấu vùng. Phân loại nhóm ngành tuỳ thuộc vào năng lực cạnh tranh và khả

năng tác động sau gia nhập WTO để lựa chọn giải pháp phù hợp:

- Ngành dệt may:

+ Thực hiện các biện pháp nhằm tăng thêm giá trị gia tăng trong sản

phẩm bằng cách phát triển công nghiệp cung cấp nguyên liệu trong nước, hạn

chế nhập khẩu các nguyên liệu đầu vào mà Việt Nam có thể cung cấp được

như bông, vải, phụ liệu. Phát triển công nghiệp đầu vào cho dệt may cần chú

ý đến năng lực cạnh tranh và chất lượng sản phẩm khi so sánh với các nguyên

liệu ngoại nhập.

+ Đầu tư phát triển các khâu tạo giá trị gia tăng cho dệt may như thiết

kế, tiếp thị... Khi hình ảnh và thương hiệu của sản phẩm Việt Nam đã định vị

được trên thị trường, giá trị gia tăng mang lại trên mỗi đơn vị sản phẩm sẽ lớn

hơn rất nhiều so với việc gia công theo đơn đặt hàng hiện nay.

+ Kết hợp qui hoạch ngành dệt may với qui hoạch vùng và lãnh thổ.

Thực tế cho thấy, giai đoạn vừa qua công nghiệp dệt may tập trung ở các

trung tâm lớn (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đồng Nai...) và rất thuận lợi trong

102

thu hút lao động. Tuy nhiên, thời gian gần đây, một số tỉnh phát triển ngành

công nghiệp này cho thấy lợi thế về giá cả sinh hoạt, chỗ ở, giá nhân công rẻ

... nên có ưu thế. Do đó, các thành phố lớn nên tập trung đầu tư cho các khâu

dịch vụ, quảng cáo, thiết kế ... và các nhà máy nên dịch chuyển đến những

vùng lân cận.

- Công nghiệp chế biến:

+ Có những biện pháp khuyến khích với các nhà đầu tư nước ngoài vào

lĩnh vực này vì chịu nhiều rủi ro của thời tiết, tính mùa vụ của nguyên liệu và

thị trường không ổn định.

+ Hình thành những vùng chuyên canh, ứng dụng thành tựu công nghệ

vào sản xuất nhằm tạo các sản phẩm đầu ra có chất lượng đồng đều. Đây cũng

là những căn cứ để thu hút đầu tư vào công nghiệp chế biến. Ngoài ra, cần tạo

mối liên kết gắn bó trong qui trình sản xuất nguyên liệu - công nghiệp chế

biến - tiêu thụ sản phẩm sau chế biến.

+ Đổi mới công nghệ chế biến đã lạc hậu bằng các công nghệ tiên tiến,

gắn vùng nguyên liệu với qui mô đầu tư vừa phải (dễ thay mới khi công nghệ

thay đổi).

- Công nghiệp lắp ráp:

+ Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Đây là ngành có trình độ công

nghệ cao, do đó thu hút thành công những dự án lớn, công nghệ hiện đại là lựa

chọn phù hợp trong bối cảnh hiện nay. Bên cạnh đó, đào tạo nguồn nhân lực

đáp ứng yêu cầu phát triển sẽ tạo tiền đề để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài.

+ Tạo điều kiện cho những dự án đã đầu tư ở Việt Nam, nhất là các dự

án lớn, trình độ công nghệ cao như Intel, Microsoft ... qua đó tạo tiền lệ tốt

đối với các tập đoàn lớn thông qua tác động lan toả. Các doanh nghiệp qui mô

lớn, trình độ công nghệ cao quyết định đầu tư sẽ kéo theo chuỗi các nhà cung

ứng (công nghiệp phụ trợ) và dịch vụ tương thích đi kèm.

+ Để công nghiệp lắp ráp trong nước dần tiếp cận với công nghệ, trình

103

độ quản lý hiện đại, trong ngắn hạn, có thể phát triển các liên doanh thay thế

hàng nhập khẩu. Giai đoạn tiếp theo sẽ đẩy mạnh sản xuất theo chiều sâu,

hướng tới các thị trường xuất khẩu.

3.5.2. Huy động và sử dụng vốn

Nhu cầu vốn cho phát triển công nghiệp và xây dựng tới 2010 và giai

đoạn 2010 - 2020 rất lớn21, đòi hỏi phải có những biện pháp phù hợp:

- Với vốn ngân sách: Điều chỉnh luồng vốn theo hướng ưu tiên đầu tư

cho hạ tầng công nghiệp. Để nguồn vốn này phát huy hiệu quả, các công việc

đi kèm cần chuẩn bị kỹ lưỡng như rà soát qui hoạch, tăng cường công tác

giám sát đầu tư, thanh tra, kiểm tra các công trình, dự án đầu tư.

Xác định rõ hơn chức năng quản lý nhà nước về vốn đầu tư, tăng cường

phân cấp quản lý và trách nhiệm của người đứng đầu. Gắn trách nhiệm cá

nhân với từng khâu ra quyết định trong quá trình đầu tư theo nguyên tắc mỗi

khâu đều có một cá nhân cụ thể chịu trách nhiệm đến cùng.

- Với vốn ngân hàng: Giao quyền tự chủ cho các ngân hàng thương mại

nhà nước trong các quyết định cho vay đầu tư và trách nhiệm bảo toàn vốn.

Kiên quyết không để tình trạng nợ xấu phát sinh, vừa “mất điểm” trong lĩnh

vực đầu tư ngân hàng đối với các nhà đầu tư nước ngoài, vừa kém hiệu quả

trong các dự án đầu tư theo “mệnh lệnh”.

- Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài: Xây dựng chiến lược thu hút đầu tư

nước ngoài, ưu tiên các hướng đầu tư cho công nghiệp phụ trợ, công nghiệp

trình độ cao. Từ bỏ các dự án công nghệ lạc hậu, ô nhiễm môi trường hoặc tác

động xấu đến phát triển bền vững.

- Huy động vốn từ dân cư: Phát triển và lành mạnh hoá thị trường

chứng khoán theo hướng gắn giá trị cổ phiếu với kết quả sản xuất kinh doanh

của doanh nghiệp. Trước mắt, tiếp tục cổ phần hoá các doanh nghiệp hoạt

động hiệu quả, tăng cung trên thị trường và qui định chặt chẽ hơn các điều

21 Theo tính toán của Bộ Công nghiệp, nhu cầu vốn đầu tư cho công nghiệp và xây dựng giai đoạn 2006-2010 khoảng 825-874 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 44% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, tăng khoảng 1,8 lần giai đoạn 2001-2005. Nguồn: Báo cáo của Bộ Công nghiệp.

104

kiện phát hành cổ phiếu. Ngoài ra, sàn giao dịch chứng khoán cần xây dựng

các điều kiện tối thiểu (qui mô, kết quả hoạt động, khả năng thanh khoản các

giao dịch sơ cấp...) mới cho tham gia lên sàn.

3.5.3. Nâng cao trình độ công nghệ của doanh nghiệp công nghiệp

- Gắn hoạt động nghiên cứu khoa học với hoạt động sản xuất của doanh

nghiệp (bằng hình thức tài trợ, kết hợp giữa doanh nghiệp với tổ chức nghiên

cứu hoặc phối hợp giữa doanh nghiệp với cơ quan quản lý nhà nước về khoa

học công nghệ các cấp).

- Thay đổi cách đánh giá tiêu chí khoa học theo hướng từ việc kê khai

số lượng công trình sang các kết quả đã được ứng dụng trong thực tiễn, nhất

là với khoa học thực nghiệm.

- Chuyển hướng đầu tư kinh phí cho khoa học công nghệ từ các chương

trình nghiên cứu theo thời gian (theo giai đoạn nhất định) sang nghiên cứu

theo vấn đề: vấn đề tiết kiệm năng lượng, vấn đề giảm thiểu ô nhiễm...

- Phát triển các chợ công nghệ tạo sự liên kết giữa các trung tâm nghiên

cứu với các doanh nghiệp và giữa các trung tâm với nhau.

- Tìm kiếm giải pháp phát triển trong các phân ngành hẹp như dệt may,

giày dép, thiết kế thời trang... bằng cách đặt hàng hoặc phối hợp nghiên cứu.

- Tăng thu hút các dự án trong những ngành, lĩnh vực hiện nay Việt

Nam còn yếu nhằm tranh thủ công nghệ, từng bước chuyển giao, tiếp thu

công nghệ mới.

3.5.4. Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, sản phẩm

công nghiệp

- Đối với khu vực doanh nghiệp công nghiệp: (1) Kiên quyết thực hiện

các biện pháp cổ phần hoá theo phương án tổng thể đã được Thủ tướng phê

duyệt. Bộ chủ quản cũng cần rà soát lại những DNNN không nằm trong diện

sắp xếp, nhưng hoạt động kém hiệu quả hoặc nhà nước không cần nắm giữ để

lựa chọn các phương án tái cấu trúc; (2) Vận hành hiệu quả các tập đoàn kinh

tế ngành công nghiệp như Than - Khoáng sản, Điện lực, Dệt may, Dầu khí

105

theo hướng nâng cao năng lực cạnh tranh của mỗi đơn vị thành viên và của

toàn tập đoàn; (3) Thúc đẩy phát triển mô hình công ty mẹ - công ty con trong

các doanh nghiệp ngành công nghiệp; (4) Xây dựng mối liên kết giữa các

doanh nghiệp lớn trong ngành công nghiệp với các doanh nghiệp vừa và nhỏ,

tạo những vệ tinh cần thiết trong cung ứng nguyên liệu đầu vào và tiêu thụ

sản phẩm.

- Đối với sản phẩm công nghiệp: Bên cạnh những biện pháp nâng cao

chất lượng, hạ giá thành là việc đáp ứng các tiêu chuẩn khác nhau tuỳ thuộc

vào thị trường tiêu thụ. Đối với thị trường trong nước, hàng hoá đáp ứng tiêu

chuẩn Việt Nam (TCVN) nhưng với các thị trường khác, các bộ tiêu chuẩn có

nhiều khác biệt (ISO, SA 8000, HACCP...), do đó, mỗi doanh nghiệp cần lựa

chọn công nghệ sản xuất, qui trình quản lý ... phù hợp với mục tiêu, chiến

lược và thị trường của mình.

3.5.5. Đào tạo nguồn nhân lực

- Thay đổi cơ chế tài chính đối với các cơ sở đào tạo nghề theo hướng

tự hạch toán. Nguồn thu của các cơ sở đào tạo nghề là tiền đóng học phí và

các chương trình liên kết đào tạo giữa cơ sở đào tạo với các doanh nghiệp

theo đơn đặt hàng.

- Các hiệp hội ngành nghề cần có qui hoạch nhằm xác định nhu cầu, số

lượng người và nghề cần đào tạo trong từng giai đoạn, trên cơ sở đó xây dựng

kế hoạch và liên kết với các cơ sở đào tạo để cung ứng nguồn nhân lực theo

yêu cầu.

- Gắn đào tạo với các khu công nghiệp tập trung, đồng thời qui hoạch

đào tạo nghề cho các vùng nông thôn theo nhóm (nhóm thành lập doanh

nghiệp; nhóm làm nghề; nhóm mới gia nhập thị trường lao động; nhóm cần

đào tạo lại...).

3.5.6. Một số giải pháp khác

- Đổi mới quản lý nhà nước trong công nghiệp: Giải quyết hợp lý mối

quan hệ giữa Nhà nước với doanh nghiệp và thị trường; Hoạt động quản lý

của Nhà nước cần được tiếp tục điều chỉnh theo hướng từ bỏ mọi biểu hiện

106

của sự tập quyền trong quản lý, xoá bỏ các chính sách bao cấp, sử dụng các

quan hệ thị trường trong và ngoài nước để xây dựng phương án phân bố các

nguồn lực cho phát triển công nghiệp; Tôn trọng quyền tự chủ và tự chịu trách

nhiệm của các doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất - kinh doanh trên cơ sở

tôn trọng luật pháp của Nhà nước, nâng cao khả năng thích ứng của doanh

nghiệp với các điều kiện của môi trường kinh doanh và sự biến động của thị

trường trong và ngoài nước.

Đổi mới quản lý Nhà nước theo hướng phục vụ doanh nghiệp, thị

trường, trong đó tạo môi trường thuận lợi, rõ ràng minh bạch và ổn định cho

phát triển công nghiệp phải là chức năng quan trọng hàng đầu.

- Huy động tất cả các thành phần kinh tế đầu tư phát triển công nghiệp.

Thực hiện phân bổ và sử dụng hợp lý nguồn đầu tư từ ngân sách nhà nước

vào những chương trình trọng điểm về phát triển kết cấu hạ tầng và đào tạo

nguồn nhân lực trình độ cao. Đồng thời tạo cơ chế và điều kiện thuận lợi huy

động rộng rãi các nguồn đầu tư của toàn xã hội cho phát triển công nghiệp nói

riêng, toàn bộ nền kinh tế nói chung.

- Áp dụng rộng rãi những phương pháp quản lý tiên tiến, áp dụng các

giải pháp cần thiết để nâng cao năng suất lao động, giảm chi phí sản xuất,

nâng cao chất lượng và hạ giá thành sản phẩm.

- Hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách liên quan tới lĩnh vực công

nghiệp, tạo môi trường sản xuất, kinh doanh thuận lợi, bình đẳng, lành mạnh

cho các doanh nghiệp công nghiệp. Xây dựng các chính sách theo hướng bảo

đảm tính minh bạch, ổn định và phù hợp với yêu cầu của WTO và các thông

107

lệ quốc tế.

CHƯƠNG 4

TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP

ĐỐI VỚI NÔNG NGHIỆP KHI GIA NHẬP WTO

Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến nông nghiệp khó có thể

“cân, đong, đo, đếm” một cách cụ thể. Xét trên bình diện tổng thể toàn bộ nền

kinh tế nói chung và lĩnh vực nông nghiệp nói riêng, việc gia nhập WTO là một

thời cơ lớn và là sự lựa chọn đúng đắn. Tuy vậy, những tác động tích cực hay

tiêu cực đến đâu còn phụ thuộc nhiều nhân tố chủ quan và khách quan; phụ

thuộc vào các giải pháp và tính khả thi của nó; đồng thời phải được xem xét

trên từng lĩnh vực, từng ngành, từng sản phẩm với góc nhìn toàn diện.

4.1. Khái quát hiện trạng nông nghiệp Việt Nam

4.1.1. Thành tựu chủ yếu

Thứ nhất: Sản xuất nông nghiệp đạt tốc độ phát triển cao

Kể từ sau Đổi mới, nông nghiệp Việt Nam luôn đạt mức tăng trưởng

liên tục và đều đặn mặc dù ngành sản xuất này luôn gặp phải những tác động

xấu như thiên tai, bão lũ. Tốc độ tăng trưởng trung bình giai đoạn 1990 - 2000

đạt 5,2%. Từ năm 2000 đến nay, mặc dù tốc độ tăng trưởng giảm so với thời

kỳ trước đó nhưng vẫn đạt tốc độ cao so với tốc độ tăng trưởng trung bình của

nông nghiệp thế giới.

So với các năm trước, tăng trưởng ngành nông nghiệp năm 2001 là 3%

so với năm 2000, năm 2002 là 4,2%; năm 2003 đạt 3,6%; năm 2004 là 3,5%;

năm 2005 tăng 3,4%. Riêng trong năm 2006, ngành nông nghiệp gặp nhiều

khó khăn do thiên tai, dịch bệnh (dịch cúm gà, dịch lở mồm long móng, bệnh

rầy nâu, vàng lùn, bão lũ...), nhưng giá trị sản xuất toàn ngành vẫn tăng khá cao so với năm 2005, đạt 4,2%22. Lĩnh vực chăn nuôi có tốc độ tăng giá trị sản

xuất cao nhất (7,7%), tiếp đến là dịch vụ nông nghiệp (2,7%), trồng trọt

22 Kinh tế Việt Nam và Thế giới 2006-2007, tr 23

108

(1,9%) và lâm nghiệp (1,1%).

Hình 4.1: Tốc độ gia tăng giá trị sản xuất nông nghiệp năm 2006

(% so với 2005)

%

7.7

4.2

2.7

1.9

1.1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Giá trị SX NN

Trồng trọt

Chăn nuôi

Lâm nghiệp

Dịch vụ NN

Nguồn: Kinh tế Việt Nam và Thế giới 2006-2007, tr. 23.

Thứ hai: Đa dạng hoá ngành, lĩnh vực sản xuất nông nghiệp; cơ cấu

nội bộ ngành chuyển dịch theo hướng tích cực

Nếu như trước năm 1986, nông nghiệp nước ta chú trọng phát triển

trồng trọt và chăn nuôi thì từ năm 1986 đến nay, các lĩnh vực khác như ngư

nghiệp, lâm nghiệp được chú ý đầu tư và có bước phát triển mạnh. Lĩnh vực

trồng trọt phát triển mạnh không chỉ trong những cây trồng chủ yếu như cây

lương thực, cây công nghiệp mà cả các cây trồng khác như hoa, rau màu, cây

ăn quả, cây thức ăn gia súc, cây dược liệu ... Lĩnh vực chăn nuôi cũng từng

bước đa dạng hoá, từ việc chỉ chú ý đến chăn nuôi gia súc, gia cầm, đến nay

nhiều loại giống nuôi đã được phát triển mạnh. Nhìn chung, nông nghiệp Việt

Nam phát triển đa dạng hơn, bước đầu khai thác được lợi thế so sánh của

vùng, của từng sản phẩm.

Nhiều loại cây công nghiệp đã được trồng ở những vùng đất trống, đồi núi

trọc, từng bước nâng cao đời sống dân cư trong vùng, đồng thời đa dạng hoá cơ

cấu cây trồng, góp phần gia tăng giá trị sản xuất lĩnh vực lâm nghiệp. Trồng rừng

và sản xuất đồ gỗ từng bước khẳng định vị trí trong cơ cấu xuất khẩu.

Ngư nghiệp (cả nuôi trồng và đánh bắt thuỷ sản) đã trở thành ngành

kinh tế mũi nhọn trong những năm gần đây. Các trang trại, khu vực nuôi cá

tra, cá basa phát triển mạnh ở Đồng bằng sông Cửu long, góp phần quan trọng

trong giá trị xuất khẩu thuỷ sản. Các giống thuỷ sản khác như nuôi tôm, ba ba,

109

ngao, ốc hương ... được phát triển mạnh ở những vùng có điều kiện tự nhiên

phù hợp, dọc bờ biển và các tỉnh đồng bằng sông Hồng cũng góp phần đa

dạng hoá cơ cấu nuôi trồng thuỷ sản, gia tăng giá trị sản xuất toàn ngành.

Năm 2006, mặc dù thời tiết diễn biến bất thường, nhiều cơn bão lớn ảnh

hưởng trực tiếp đến các vùng nuôi trồng thuỷ sản nhưng sản lượng khai thác

vẫn tăng (đạt trên 2 triệu tấn, tăng 0,7% so với năm 2005), nuôi trồng thuỷ sản

đạt mức tăng trưởng cao (đạt trên 1,69 triệu tấn, tăng 14,6%). Sự tăng trưởng

của nuôi trồng và khai thác thuỷ sản tác động trực tiếp đến tăng sản lượng và

kim ngạch xuất khẩu (đạt 3,433 tỷ USD, tăng 25,35% so với năm 2005).

Chăn nuôi phát triển mạnh theo hướng sản xuất tập trung, qui mô lớn.

Nhiều trang trại sản xuất qui mô lớn được hình thành ở nhiều tỉnh trên cả

nước, bước đầu thay đổi tập quán chăn nuôi nhỏ lẻ, manh mún, tự cấp trước

đây. Các con nuôi có xu hướng chuyển dịch từ chăn nuôi lấy sức kéo (trâu,

ngựa) sang các các loại gia súc, gia cầm cho giá trị kinh tế cao, cung cấp thịt,

sữa cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu (bò, dê, cừu, lợn, gia cầm...). Đến

nay, ngành chăn nuôi đã đáp ứng nhu cầu thịt, trứng cho nhu cầu tiêu dùng

trong nước, một phần cho xuất khẩu, đáp ứng khoảng 20% sữa toàn xã hội.

Trồng trọt phát triển khá đa dạng với nhiều vùng cây công nghiệp, cây

ăn quả, rau, hoa ... qui mô lớn: vùng cao su Đông nam bộ, cà phê ở Tây

nguyên, chè Phú Thọ, Thái Nguyên, thanh long ở Bình Thuận, vải ở Bắc

Giang, nhãn ở Hưng Yên, hoa ở Đà Lạt ... Sự phát triển mạnh và đa dạng

trong nông nghiệp đã góp phần chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành theo hướng

tích cực, cụ thể: Tỷ trọng của các ngành chăn nuôi, trồng trọt giảm đáng kể.

Trong ngành trồng trọt, các cây trồng truyền thống cũng giảm tỷ trọng, mặc

dù giá trị sản xuất tăng mạnh. Trong ngành chăn nuôi, đàn gia súc lấy sức kéo

giảm mạnh, cùng với nó là đàn gia súc lấy sữa, lấy thịt tăng nhanh.

Sự phát triển đa dạng của nông nghiệp góp phần quan trọng chuyển

dịch cơ cấu ngành này theo hướng tích cực: Tỷ trọng của ngành chăn nuôi,

trồng trọt giảm dần, tương ứng là tỷ lệ tăng của ngành sản xuất ngư nghiệp.

Trong ngành trồng trọt, tỷ trọng của cây lương thực giảm nhanh, tỷ trọng cây

110

công nghiệp tăng khá mạnh.

Hình 4.2: Biến đổi cơ cấu nông - lâm - ngư nghiệp

18.4

19.3 7.9 7.7

5.7 13.2

10.7 4.6

13.8 5.4

5.6

5.2

84.4

84.7

81.1

80.8

76

75.5 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

1986

1990

2000

2005

2006

Nông nghiệ p

1995 Lâm nghiệ p

Ngư nghiệ p

Thứ ba: Sản xuất nông nghiệp chuyển dần sang sản xuất hàng hoá,

hướng về xuất khẩu

Từ sản xuất tự cấp, tự túc, sản xuất nông nghiệp Việt Nam đã chuyển

dần sang nền sản xuất hàng hoá theo hướng tập trung, qui mô lớn. Nhiều vùng

sản xuất hàng hoá tập trung, có trình độ chuyên môn cao, qui mô lớn, sản xuất

theo nhu cầu và tín hiệu thị trường đã được hình thành và phát triển. Sản

phẩm nông nghiệp dần chuyển dịch theo hướng khai thác đặc sản, hướng về

xuất khẩu. Sự chuyên môn hoá đã tạo ra khối lượng hàng hoá ngày càng lớn,

chất lượng không ngừng được nâng cao, đáp ứng yêu cầu thị trường trong

nước và quốc tế. Một số sản phẩm nông nghiệp có tỷ suất hàng hoá cao,

không ngừng mở rộng thị trường tiêu thụ, đóng góp ngày càng lớn cho kim

ngạch xuất khẩu: Lượng gạo xuất khẩu chiếm 25% tổng số sản xuất, chiếm

25% thị phần gạo thế giới, là nước đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu mặt hàng

này; Cà phê Việt Nam chiếm 10% thị phần cà phê thế giới, lượng xuất khẩu

đạt 90% tổng số sản xuất trong nước; Cao su đạt tỷ lệ xuất khẩu 85%, chè là

75%, thuỷ sản chiếm 10%... Một số sản phẩm có sản lượng xuất khẩu tăng

nhanh: So sánh sản lượng xuất khẩu năm 2004 với năm 1990 cho thấy, mặt

hàng cà phê tăng 10,8 lần, cao su tăng 6,7 lần, chè tăng 6,1 lần, thuỷ sản tăng

hơn 10 lần.

111

Thứ tư: Một số sản phẩm chủ lực từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh

Một số nông sản (gạo, cà phê, hạt tiêu, hạt điều) thời gian qua đã từng

bước tạo lập và khẳng định vị trí trên thị trường quốc tế. Thị trường tiêu thụ

cũng không ngừng được mở rộng, ngoài các thị trường truyền thống như

ASEAN, Nga, Trung Quốc, các sản phẩm nông nghiệp đã bước đầu thâm

nhập thị trường EU, Mỹ, châu Phi.

- Gạo: Là mặt hàng chủ lực của Việt Nam. Từ một quốc gia phải nhập

khẩu lương thực, Việt Nam đã vươn lên trở thành quốc gia trong nhóm dẫn

đầu về xuất khẩu mặt hàng này. Lượng gạo xuất khẩu cũng tăng qua các năm

mặc dù quá trình đô thị hoá đã thu hẹp một phần diện tích đất cho sản xuất

nông nghiệp. Chất lượng gạo xuất khẩu cũng không ngừng được nâng cao,

gạo phẩm cấp cao (5-10% tấm) ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong tổng

lượng xuất khẩu, từng bước thu hẹp khoảng cách giá với Thái Lan trên một

đơn vị xuất khẩu. Trong một vài năm gần đây, các loại gạo đặc sản được chú

ý đầu tư, trồng theo vùng chuyên canh, có qui trình sản xuất khoa học hơn,

góp phần làm gia tăng giá trị trên một đơn vị sản lượng.

- Cà phê: Là mặt hàng được xếp vào nhóm có năng lực cạnh tranh cao.

Diện tích trồng cà phê tăng nhanh, từ 119.300 ha năm 1990 lên 503.200 ha

năm 2004 và sản lượng tăng tương ứng từ 92.000 tấn lên 834.600 tấn. Qui

trình sản xuất từng bước được tiêu chuẩn hoá, nhiều vùng chuyên canh đã ứng

dụng tiến bộ công nghệ trong tưới tiêu, thu hoạch, sơ chế sau thu hoạch và

chế biến sản phẩm. Với ưu thế cạnh tranh về điều kiện tự nhiên, giá lao động

... sản phẩm cà phê Việt Nam từng bước xác lập vị thế trên thị trường thế giới.

- Cao su, chè, hạt tiêu, hạt điều: Có lợi thế về cạnh tranh do đặc điểm tự

nhiên, thổ nhưỡng và giá nhân công. Tuy nhiên, năng suất và chất lượng của

các mặt hàng này không đều, tỷ trọng sản phẩm không đảm bảo các tiêu

chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn vệ sinh .... còn cao, ảnh hưởng đến uy tín và khả

năng mở rộng thị trường của mỗi sản phẩm. Ngoài ra, quy trình sản xuất và

chế biến mang nặng tính thủ công, do đó năng suất thấp.

- Trái cây: Trái cây Việt Nam có triển vọng nằm trong nhóm có khả

năng cạnh tranh do những ưu thế sẵn có. Thời gian qua, diện tích trồng cây ăn

112

trái tăng nhanh, cơ cấu cây trồng đa dạng hơn, bước đầu ứng dụng công nghệ

sinh học trong sản xuất ... đã góp phần tăng nhanh sản lượng, tăng kim ngạch

xuất khẩu.

- Sản phẩm thuỷ sản: Đây là nhóm mặt hàng có thế mạnh của Việt Nam

trong hiện tại và tương lai gần. Hiện tại, Việt Nam đang là một trong những

nước hàng đầu về xuất khẩu thuỷ sản, trong đó có một số mặt hàng có thế

mạnh độc quyền như tôm sú lớn. Sản phẩm tôm chiếm tỷ trọng khoảng 50%

giá trị xuất khẩu thuỷ sản. Từ năm 2000 trở lại đây, sản phẩm tôm sú của Việt

Nam không ngừng nâng cao chất lượng với sản lượng đứng đầu trong các

quốc gia xuất khẩu mặt hàng này. Sản lượng thuỷ sản tăng nhanh trong thời

gian gần đây do tăng cả về nuôi trồng và khai thác, trong đó ngành nuôi trồng

có tốc độ tăng nhanh.

Hình 4.3: Kim ngạch xuất khẩu một số nông sản chủ yếu

1399

1350

Triệ u USD 1500

1300

1070

880

1000

772

535

503

500

198

138

109

97 Gạo

Cà phê

Cao su

Hạt điều

Hồ tiêu

Chè

2005

2006

Nguồn: Kinh tế Việt Nam và Thế giới 2005-2006; 2006-2007

4.1.2. Một số hạn chế

Bên cạnh những kết quả đạt được, nông nghiệp Việt Nam bộc lộ nhiều

hạn chế, thực sự là những thách thức khi Việt Nam gia nhập WTO.

Thứ nhất: Sức sản xuất thấp, qui mô còn nhỏ

Chủ trương giao ruộng đất lâu dài trong sản xuất nông nghiệp cho

người nông dân là động lực quan trọng thúc đẩy phát triển lĩnh vực này trong

những năm qua. Tuy nhiên, qui mô thửa ruộng cho mỗi hộ thấp, phân tán chỉ

có thể đạt được những kết quả trong giới hạn nhất định (đáp ứng nhu cầu gia

113

đình, một phần mang ra thị trường) và là rào cản đối với người nông dân thực

hiện sản xuất qui mô lớn. Công tác dồn điền, đổi thửa nhằm khắc phục tình

trạng manh mún đã được thí điểm ở một số địa phương, nhưng do nhiều

nguyên nhân, chủ trương này chưa được áp dụng rộng rãi. Bên cạnh đó, số lao

động nông nghiệp cao trên một đơn vị diện tích sản xuất: Việt Nam có 24

triệu lao động nông nghiệp nhưng chỉ có 9 triệu ha đất nông nghiệp, trung bình 2,6 lao động đảm nhiệm 1 ha23, dẫn đến năng suất lao động thấp.

Như vậy, ruộng đất với qui mô nhỏ, phân tán, người nông dân không

thể (hoặc không muốn) đầu tư đồng bộ, ứng dụng thành tựu khoa học công

nghệ vào sản xuất, do đó năng suất chưa cao và chất lượng sản phẩm không

đồng đều. Qui mô nhỏ, sản lượng thấp, người sản xuất cũng không quan tâm

nhiều đến các chỉ tiêu chất lượng, các yêu cầu của hàng rào kỹ thuật mà các

thị trường nhập khẩu nông sản của Việt Nam đang áp dụng. Các doanh nghiệp

xuất khẩu nông sản cũng khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung ổn định,

chất lượng đồng đều vì sản phẩm nông nghiệp mang tính thời vụ, sản xuất

không tuân thủ những qui định chung. Một số sản phẩm nông nghiệp nước ta

thời gian qua không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật của một số thị trường xuất khẩu

đã và đang ảnh hưởng đến thị phần, đến kim ngạch toàn ngành.

Thứ hai: Hạ tầng kỹ thuật phục vụ sản xuất nông nghiệp chưa đồng bộ

và hiện đại

Nhìn từ yêu cầu của nền nông nghiệp hướng về xuất khẩu (sức cạnh

tranh ngành, sản phẩm...) cho thấy, hạ tầng kỹ thuật phục vụ sản xuất nông

nghiệp còn nhiều bất cập, chưa hiện đại và thiếu đồng bộ. Mặc dù một số

vùng chuyên canh, trang trại đã ứng dụng thành tựu khoa học - công nghệ vào

sản xuất, nhưng còn mang tính cá biệt. Hệ thống thuỷ lợi chưa đáp ứng yêu

cầu sản xuất lớn, kênh mương, hệ thống tưới tiêu cũ, máy móc phục vụ sản

xuất phần lớn lạc hậu, công suất thấp, phương pháp tưới lạc hậu (tưới tràn,

vừa lãng phí nước, vừa phá hỏng kết cấu dinh dưỡng đất). Cơ giới hoá trong

sản xuất chưa đồng bộ, mới thực hiện được trong một vài khâu như làm đất,

thu hoạch, nhưng cũng chưa phổ biến. Điện khí hoá nông nghiệp mới dừng lại

114

ở bơm nước phục vụ tưới tiêu, một vài nơi ứng dụng trong bảo quản sản 23 Kinh tế Việt Nam 20 năm đổi mới, tr.250

phẩm. Ứng dụng thành tựu công nghệ sinh học chưa rộng rãi, kết quả chưa

như mong đợi .... Tất cả những yếu tố đó dẫn đến năng suất cây trồng, con

nuôi, hiệu quả sản xuất nông nghiệp còn thấp so với các nước trong khu vực

và trên thế giới: Năng suất lúa trung bình của Việt Nam xấp xỉ 5 tấn/ha thì với

Trung Quốc là 6,2 tấn. Lao động trong nông nghiệp chiếm 56% tổng lao động

xã hội nhưng mới chỉ đóng góp được 20% GDP; 1 ha đất nông nghiệp của Đài Loan làm ra 10.000 USD/năm thì Việt Nam mới chỉ đạt 1.500 USD24.

Thứ ba: Năng lực cạnh tranh của một số sản phẩm nông nghiệp chủ

yếu bộc lộ những hạn chế

Mặc dù tỷ trọng hàng nông lâm sản xuất khẩu chiếm khoảng 35% tổng

khối lượng làm ra, thị trường ngày càng mở rộng, nhưng nhìn chung, sức

cạnh tranh chưa cao, chưa tạo vị thế vững chắc trên thị trường.

- Gạo: Chất lượng gạo xuất khẩu không đồng đều giữa các nguồn sản

xuất ở các khu vực khác nhau. Tỷ lệ gạo đặc sản, giá trị cao còn thấp. Giá gạo

xuất khẩu của Việt Nam thấp hơn giá gạo xuất khẩu trung bình của các nước

xuất khẩu khác.

Bảng 4.1: So sánh giá xuất khẩu gạo của Việt Nam và Thái Lan

2000

2001

2002

2003

2004

207

178

234

199

237

Gạo Thái Lan, 5% tấm

190

173

230

190

225

Gạo Việt Nam qui ra 5% tấm

Chênh lệch

Nguồn: FAO

Đơn vị: USD/tấn

Nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên do chất lượng gạo của Việt Nam

thấp, khó thâm nhập vào những thị trường lớn, có yêu cầu cao về độ đồng đều

và các tiêu chuẩn kỹ thuật ngặt nghèo. Bên cạnh đó, khả năng khai thác thị

trường mới, quảng bá hình ảnh, đàm phán ký kết hợp đồng ... chúng ta chưa

24 Kinh tế Việt Nam 20 năm đổi mới, tr.250

115

làm tốt như Thái Lan.

- Cà phê: Chủ yếu xuất khẩu thô với sản phẩm cà phê vối.

- Cao su, chè: Năng suất thấp, chất lượng không đồng đều giữa các

vùng chuyên canh. Sản phẩm chè thường có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật

vượt quá tiêu chuẩn. Giá sản phẩm chè của Việt Nam thường thấp hơn giá chè trên thị trường thế giới từ 600 - 1000 USD/tấn25.

- Trái cây: So với các sản phẩm cùng loại trong khu vực (nhất là với

Thái Lan), trái cây Việt Nam thua kém cả về chất lượng và giá thành. Về chất

lượng, trái cây Việt Nam vẫn sử dụng nhiều giống cũ, sản xuất mang tính tự

nhiên, do đó chất lượng và năng suất thấp. Giá thành sản xuất trái cây Việt

Nam cũng cao hơn so với các chủng loại sản phẩm trong khu vực: So với Thái Lan, giá thành cam của Việt Nam cao hơn 4 lần, xoài cao hơn 5 lần26.

- Sản phẩm thuỷ sản: Công nghệ đánh bắt và nuôi trồng nhìn chung còn

lạc hậu, được thực hiện chủ yếu bởi hộ gia đình, qui mô nhỏ, tài chính hạn

chế, không áp dụng được những tiến bộ công nghệ. Công nghệ chế biến đã

từng bước tiếp cận với trình độ khu vực, nhưng chưa đồng đều, hiện còn

khoảng 40% nhà máy chế biến qui mô nhỏ, chủ yếu thực hiện sơ chế. Tỷ

trọng lao động thủ công trong công nghiệp chế biến mang tính phổ biến. Chất

lượng hàng thuỷ sản vượt quá tầm kiểm soát của các cơ quan chức năng. Chất

lượng sản phẩm hàng thuỷ sản bộc lộ hàng loạt những yếu kém như dư lượng

kháng sinh, tạp chất trong sản phẩm, chứng minh xuất xứ kém ... đã ảnh

hưởng đến năng lực cạnh tranh của mặt hàng có nhiều tiềm năng này.

Tóm lại: Bên cạnh những kết quả đạt được, nông nghiệp Việt Nam phát

triển chủ yếu theo chiều rộng, chưa đầu tư mạnh vào khoa học công nghệ, sản

xuất mang nặng tính tự nhiên, manh mún ... sẽ trở thành những thách thức

không nhỏ trong thực hiện các ràng buộc đa phương về sản phẩm nông sản.

Mặc dù về nguyên tắc, các quốc gia thành viên phải cam kết mở cửa thị

trường hàng nông sản, nhưng trên thực tế, các hàng rào kỹ thuật rất khắt khe

mà các nước phát triển dựng lên nhằm bảo hộ sản xuất trong nước cũng sẽ là

25 Thời báo kinh tế Việt Nam, 24/3/2003 26 Thời báo kinh tế Việt Nam, 17/8/2003

116

những thách thức đối với các sản phẩm nông nghiệp nước ta hiện nay. Bên

cạnh đó, các sản phẩm chủ lực trong nông nghiệp của Việt Nam cũng là

những sản phẩm có thế mạnh của các quốc gia trong khu vực, nhất là Trung

Quốc và Thái Lan, trong khi trình độ sản xuất, năng lực khai thác thị trường,

chất lượng sản phẩm và giá thành của hàng Việt Nam thường có sức cạnh

tranh thấp hơn, nên mặc dù trở thành thành viên WTO nhưng sản phẩm nông

nghiệp Việt Nam cũng sẽ gặp không ít khó khăn. Ngoài ra, những bất cập

trong lĩnh vực nông nghiệp còn phải kể đến kết cấu hạ tầng cho phát triển

chưa đáp ứng yêu cầu, hệ thống pháp lý bộc lộ những điểm chưa phù hợp, yêu

cầu vệ sinh an toàn thực phẩm chưa trở thành nguyên tắc mang tính bắt buộc, tập quán sản xuất lạc hậu, tuỳ tiện27 ...

4.2. Các cam kết chủ yếu của Việt Nam trong lĩnh vực nông nghiệp

Nông nghiệp có tầm ảnh hưởng lớn đối với bộ phận lớn cư dân trên thế

giới, ước tính có khoảng 2,5 tỷ người trực tiếp hoặc gián tiếp tạo ra thu nhập

cho mình từ lĩnh vực nông nghiệp. Bên cạnh đó, nông nghiệp giữ vai trò quan

trọng trong việc đảm bảo cuộc sống của người nghèo. Tuy nhiên, thị trường

nông sản dễ dàng bị bóp méo bởi mức thuế bảo hộ bình quân cao, trợ cấp xuất

khẩu hay những trợ cấp khác trong sản xuất. Ngoài ra, các qui định về vệ sinh

dịch tễ cũng tác động mạnh đến thị trường sản phẩm nông nghiệp. Trước bối

cảnh đó, WTO thấy sự cần thiết phải đưa vấn đề nông nghiệp vào trong khuôn

khổ những nguyên tắc của mình nhằm cải cách các điều kiện đối với thương

mại hàng nông sản, đảm bảo sự ổn định và an toàn trong lĩnh vực nông nghiệp

đối với cả nước xuất khẩu và nước nhập khẩu. Nhằm tạo ra một khuôn khổ

cho thương mại hàng nông sản thế giới và tăng cường trao đổi mặt hàng này,

cuối vòng đàm phán Uruguay, các nước đã cùng nhau ký Hiệp định Nông

nghiệp. Hiệp định Nông nghiệp đã đạt được những thoả thuận về mở cửa thị

trường nông sản, thuế hoá các biện pháp phi thuế và giảm trợ cấp cũng như

mức hỗ trợ trong nước của các nước thành viên. Vì vậy, khi gia nhập WTO,

27 Bảo quản thuốc bảo vệ thực vật của người dân: 81,4% cất trong nhà, gầm giường ngủ; 7% để ở chuồng lợn. Trong sử dụng: trên 94% sử dụng không có hướng dẫn, tự pha chế; trên 80% không hiểu biết tính độc hại của mỗi loại thuốc; 50% dùng tay (không có găng bảo vệ) để pha chế thuốc. (Báo Lao động Thủ đô 31/7/2003)

117

nước ta cũng phải thực hiện những cam kết trên.

Hộp 4.1: Thế nào là “bóp méo cạnh tranh”? Đây là một vấn đề lớn. Nền thương mại sẽ bị bóp méo khi giá cả được duy trì ở mức cao hay thấp hơn mức bình thường và khi khối lượng hàng hoá được sản xuất, mua và bán cũng nhiều hay ít hơn mức bình thường (mức bình thường có nghĩa là mức được duy trì trên các thị trường có cạnh tranh).

Chẳng hạn, những cản trở đối với nhập khẩu và các khoản trợ cấp trong nước có thể làm tăng giá của các sản phẩm nông nghiệp trên thị trường nội địa của một nước. Giá tăng thì lại kích thích sản xuất dư thừa. Nếu muốn bán lượng hàng hoá dư thừa ra thị trường thế giới, nơi giá cả vốn thấp hơn, thì cần phải có trợ cấp xuất khẩu. Kết quả là các nước có chính sách trợ cấp lại có thể sản xuất và xuất khẩu được nhiều hơn mức thông thường.

Để biện minh cho chính sách hỗ trợ và bảo hộ nông dân của mình, ngay cả khi điều đó làm tổn hại đến việc buôn bán nông sản, chính phủ các nước thường vin vào ba lí do sau:

- Nhằm đảm bảo sản xuất đủ lương thực để đáp ứng nhu cầu quốc gia;

- Nhằm bảo vệ người nông dân khỏi những tác động xấu của thời tiết cũng như

những biến động giá cả trên thị trường thế giới; - Nhằm bảo vệ xã hội nông thôn. Tuy nhiên, các chính sách được áp dụng lại thường rất tốn kém, gây ra sản xuất dư thừa, dẫn đến chiến tranh về trợ cấp xuất khẩu. Còn nước nào mà có ít khả năng trợ cấp thì phải chịu thua thiệt. Trong các cuộc đàm phán, các nước thường thảo luận về việc liệu có khả năng đạt được ba mục tiêu trên mà vẫn không bóp méo cạnh tranh hay không.

Nguồn: Uỷ ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế (2004), Tìm hiểu về Tổ chức thương mại thế giới.

Ngày 7/11/2006 Việt Nam được kết nạp là thành viên thứ 150 của đại

gia đình WTO với xuất phát điểm GDP năm 2005 đạt 52,4 tỷ USD (1% GDP

thế giới) và kim ngạch xuất khẩu là 32,4 tỷ USD (0,3% tổng kim ngạch xuất

khẩu thế giới). Việc tham gia WTO tạo những cơ hội cho Việt Nam thâm

nhập thị trường nông sản thế giới với kim ngạch 548 tỷ USD/năm, đồng thời

cũng sẽ phải chia sẻ thị trường nội địa 82 triệu dân trong điều kiện cạnh tranh

công bằng. Trong lĩnh vực nông nghiệp các cam kết của chính phủ Việt Nam

khi gia nhập WTO là: Bỏ trợ cấp xuất khẩu đối với nông sản, hỗ trợ nông sản

nội địa sẽ chỉ được duy trì ở mức tối đa 10% giá trị sản lượng như các nước

đang phát triển khác trong WTO và mức cam kết cắt giảm bình quân đối với

sản phẩm nông nghiệp là từ 25,2% xuống còn 21%. Một số sản phẩm nông

nghiệp tiêu biểu được chính phủ Việt Nam cam kết cắt giảm thuế như thịt bò,

118

thịt lợn (heo), sữa nguyên liệu...

Bảng 4.2: Một số sản phẩm tiêu biểu cam kết cắt giảm thuế quan

Mặt hàng

Cam kết với WTO Thuế suất cuối cùng (%)

Thời hạn thực hiện (năm)

5 - 2 5 5 3-5 5 5-6 3 5 2 3 5 5 3 5 5 5 3

Thịt bò Thịt heo Sữa nguyên liệu Sữa thành phẩm Thịt chế biến Bánh kẹo (thuế suất BQ) Bia Rượu Thuốc lá điếu Xì gà Thức ăn gia súc Bột mì Cam Chuối Đậu các loại Đường tinh luyện Hạt điều Khoai tây Thịt cừu, dê

14 15 18 25 22 25,3 35 45-50 135 100 7 15 20 25 20 85 25 10 7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Thuế suất khi gia nhập (%) 20 30 20 30 40 34,4 65 65 150 150 10 20 40 40 30 100 40 20 10

Nguồn: www.mof.gov.vn

* Về các cam kết cắt giảm trợ cấp

Đối với trợ cấp xuất khẩu: Hiệp định về nông nghiệp cấm việc trợ cấp

cho xuất khẩu nông sản, trừ phi chúng được nêu rõ trong các danh mục cam

kết của các nước thành viên. Trong trường hợp đó, các nước sẽ bị buộc phải

giảm đồng thời mức trợ cấp và khối lượng hàng hoá xuất khẩu được trợ cấp.

Với cơ sở là mức trợ cấp trung bình của giai đoạn 1986-1990, các nước phát

triển chấp nhận giảm 36% giá trị các khoản trợ cấp xuất khẩu trong vòng 6

năm kể từ năm 1995 (24% trong vòng 10 năm đối với các nước đang phát

triển). Các nước phát triển cũng thoả thuận giảm 21% khối lượng hàng hoá

xuất khẩu được trợ cấp trong vòng 6 năm (14% trong vòng 10 năm đối với

các nước đang phát triển). Các nước kém phát triển không cần phải có bất cứ

cam kết gì về vấn đề này.

Về nội dung này, Việt Nam cam kết bãi bỏ ngay trợ cấp xuất khẩu cho

hàng nông sản khi được chính thức kết nạp vào WTO. Tuy nhiên, chúng ta

vẫn được bảo lưu quyền thụ hưởng một số quy định riêng của WTO dành cho

119

một nước đang phát triển trong lĩnh vực này trong một thời gian nhất định.

Đối với trợ cấp sản xuất trong nước: WTO phân loại hỗ trợ làm 3

nhóm: hộp vàng, hộp xanh da trời và hộp xanh lá cây. Các miễn trừ bao gồm

(1) Mức hỗ trợ thấp hơn 5% giá trị sản xuất; (2) Những hỗ trợ được xem là có

ảnh hưởng tối thiểu đến sản xuất và thương mại, chẳng hạn như hỗ trợ về thu

nhập khi gặp thiên tai, hỗ trợ bảo vệ môi trường ... ; (3) Hỗ trợ liên quan đến

quá trình hạn chế sản xuất.

Hộp 4.2: Hỗ trợ trong nước trong Hiệp định Nông nghiệp

Hỗ trợ hộp vàng: Làm bóp méo thương mại, chẳng hạn như các biện pháp hỗ trợ kích thích sản xuất, khuyến khích sản xuất dư thừa, dẫn tới đẩy lùi các sản phẩm nhập khẩu ra khỏi thị trường nội địa, kéo theo trợ cấp xuất khẩu và bán phá giá trên thị trường thế giới.

Hỗ trợ hộp xanh lá cây: Hỗ trợ có mức độ bóp méo thương mại ít hơn hộp vàng. Một số khoản đền bù trực tiếp cho nông dân khi họ bị buộc phải hạn chế sản xuất, một số chương trình trợ giúp của Nhà nước cho phát triển nông nghiệp và nông thôn tại các nước đang phát triển và các biện pháp hỗ trợ khác có quy mô khiêm tốn (nguyên tắc “minimis” - không đáng kể) so với tổng giá trị của sản phẩm hoặc của các sản phẩm được trợ cấp (dưới 5% đối với các nước phát triển và dưới 10% đối với các nước đang phát triển).

Hỗ trợ hộp xanh da trời: Là những hỗ trợ được coi là ảnh hưởng ít hoặc không ảnh hưởng đến thương mại và sản xuất. Các biện pháp này bao gồm những dịch vụ được nhà nước đảm bảo như nghiên cứu, y tế công cộng, cơ sở hạ tầng và an ninh lương thực. Chúng cũng gồm những khoản bồi thường được rót trực tiếp cho nông dân nhưng không nhằm mục đích khuyến khích sản xuất, ví dụ như một số hình thức trực tiếp hỗ trợ thu nhập, trợ cấp cho việc tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp, và những khoản chi trả trực tiếp trong khuôn khổ chương trình bảo vệ môi trường và hỗ trợ phát triển các vùng.

Theo thông báo của Việt Nam cho WTO, tổng mức hỗ trợ sản xuất

trong nước (Total AMS) giai đoạn cơ sở 1999 - 2001 là 3.961,59 tỉ

VNĐ/năm. Các chính sách hỗ trợ của chúng ta đa phần nằm trong diện "hộp

xanh" và "Đối xử đặc biệt và khác biệt" dành cho các nước đang phát triển.

Đây là những nhóm được tự do áp dụng. Tuy nhiên, thời gian trước mắt, ngân

sách nước ta cũng chưa đủ sức để hỗ trợ cho nông nghiệp ở mức này.

Ở nhóm hỗ trợ "hộp xanh lá cây" nước ta vẫn được phép trợ cấp tối đa

10% giá trị sản lượng hàng nông sản. Về nguyên tắc, những cam kết trong

việc loại bỏ trợ cấp đối với sản xuất hàng nông sản không ngăn cản Việt Nam

tiếp tục hỗ trợ cho ngành sản xuất nông sản. Tuy nhiên, trong điều kiện kinh

120

tế và ngân sách của Nhà nước còn hạn hẹp như chúng ta, hoàn toàn không

phải dễ dàng áp dụng được đầy đủ các yêu cầu của Hiệp định nông nghiệp

(Hiện tại, mức hỗ trợ trong nước thấp hơn 10%).

* Về các cam kết mở cửa thị trường hàng nông sản

Nguyên tắc mới đối với mở cửa thị trường nông nghiệp là chỉ áp dụng

thuế quan. Trước vòng đàm phán Uruguay, việc nhập khẩu một số hàng nông

sản bị hạn chế bởi các hạn ngạch và các biện pháp phi thuế quan khác. Tuy

nhiên, các biện pháp này đã được thay thế bằng thuế quan. Thuế quan cho

phép đảm bảo một mức bảo hộ tương đương: nếu biện pháp trước đây sẽ làm

tăng 75% giá hàng hoá trên thị trường nội địa so với giá trên thị trường thế

giới, thì thuế suất mới áp dụng có thể lên đến 75% (cách thức chuyển hoá hạn

ngạch và các biện pháp phi quan thuế khác sang thuế quan còn được gọi là

quá trình “thuế hoá”)

Trong tiến trình đàm phán song phương với 28 đối tác và đàm phán đa

phương về mở cửa thị trường, Việt Nam đã cam kết giảm thuế nông sản 20%

so với mức thuế ưu đãi tối huệ quốc (MFN) hiện hành, tức là từ mức 23,5%

như hiện nay xuống còn 20,9% (tính theo mức thuế trong hạn ngạch của một

số mặt hàng) trong vòng từ 5 đến 7 năm tới. Mức độ giảm có sự khác nhau

giữa các sản phẩm hoặc nhóm sản phẩm. Khái quát chung là các sản phẩm

chế biến hiện có mức thuế cao (40% - 50%) thì bị yêu cầu giảm nhiều hơn so

với nông sản thô.

Những nhóm hàng cụ thể phải giảm nhiều là thịt, sữa, rau quả chế biến,

thực phẩm chế biến, quả ôn đới (táo, lê, đào, nho, ki-wi). Các mặt hàng nông

sản thô chúng ta có khả năng xuất khẩu lớn như gạo, cà-phê, cao su, hạt tiêu,

hạt điều... không giảm hoặc giảm rất ít. Một số mặt hàng vẫn sẽ áp dụng hạn

28 Trong số các sản phẩm thuộc phạm vi Hiệp định về nông nghiệp, cá và các sản phẩm từ cá không nằm trong khuôn khổ Hiệp định trên mà thuộc sản phẩm công nghiệp. Mức thuế nhập khẩu đối với sản phẩm cá và cá đã thấp hơn so với các sản phẩm công nghiệp khác (dược, điện tử, gỗ... ), nhưng cao hơn so với các sản phẩm nông nghiệp, mức thuế đối với cá và sản phẩm cá vẫn khá cao

121

ngạch thuế quan trong một thời gian nữa là đường, muối, trứng, gia cầm, thuốc lá28.

Bảng 4.3: Những cam kết quan trọng nhất trong Hiệp định Nông nghiệp

Nội dung

Các nước đang phát triển (10 năm, 1995 - 2004)

- 24% - 10% -13% Dưới 10% giá trị sản xuất

Thuế quan cắt giảm trung bình - Cho tất cả sản phẩm N.nghiệp - Tối thiểu cho từng sản phẩm Hỗ trợ trong nước - Hỗ trợ làm bóp méo thương mại (hộp vàng) - Hỗ trợ được miễn cắt giảm

Các nước phát triển (6 năm:1995- 2000) - 36% - 15% -20% Dưới 5% giá trị sản xuất -36% -21%

-24% -14%

Trợ cấp xuất khẩu - Giá trị trợ cấp - Khối lượng được trợ cấp (Giai đoạn cơ sở: 86-90) Mức cơ sở cho cắt giảm thuế là mức ràng buộc trước ngày 1/1/1995, hoặc đối với những mặt hàng chưa được ràng buộc thì áp dụng mức thực tế vào tháng 9/1986 khi Vòng đàm phán Uruguay bắt đầu.

* Các biện pháp vệ sinh dịch tễ: Theo qui định, các nước được phép tự

mình đặt ra tiêu chuẩn vệ sinh, nhưng chúng phải dựa trên cơ sở khoa học

(khuyến khích sử dụng những tiêu chuẩn được công nhận rộng rãi trên thế

giới). Cam kết của Việt Nam là sẽ áp dụng những tiêu chuẩn vệ sinh dịch tễ

đã được công nhận rộng rãi trong từng trường hợp cụ thể.

Hộp 4.3: Các tiêu chuẩn quốc tế này là gì?

Phụ lục của Hiệp định về việc áp dụng các biện pháp vệ sinh dịch tễ nêu rõ đó là

những tiêu chuẩn đã được các cơ quan sau soạn ra:

- Codex Alimentarius, Uỷ ban hỗn hợp của Tổ chức nông lương Liên hợp quốc và

Tổ chức y tế thế giới (FAO/WHO): Áp dụng cho lương thực

- Tổ chức thế giới về sức khoẻ động vật (Cơ quan quốc tế về bệnh dịch động vật):

Áp dụng cho sức khoẻ động vật

- Ban thư ký Công ước quốc tế về bảo vệ các loại thực vật: Áp dụng cho việc bảo

tồn các loài thực vật.

Chính phủ các nước có thể bổ sung vào danh sách này tất cả những tổ chức hay

hiệp định quốc tế khác mà tất cả các thành viên của WTO đều có thể tham gia.

Nguồn: Uỷ ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế (2004), Tìm hiểu về Tổ chức thương mại thế giới.

Một điểm lưu ý trong việc thực hiện các cam kết của Việt Nam là Hiệp

định Nông nghiệp chưa đủ chặt chẽ để đảm bảo quyền bình đẳng giữa các

thành viên. Trên thực tế, nhiều nước đã không tuân thủ đầy đủ Hiệp định

Nông nghiệp. Hỗ trợ nông nghiệp của các nước OECD vẫn còn rất cao, năm

122

1997 là 280 tỷ USD, năm 1998 là 307 tỷ USD, trong đó, EU chiếm tới 142 tỷ,

Hoa Kỳ 100 tỷ và Nhật Bản 60 tỷ, năm 1998 là 362 tỷ USD (tăng khoảng 8%

so với năm 1997).

4.3. Nông nghiệp sau gia nhập WTO

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, giá trị sản xuất toàn ngành nông -

lâm - ngư nghiệp 9 tháng năm 2007 tăng 4,2% so với cùng kỳ năm 2006

(trong đó nông nghiệp tăng 2,6%; lâm nghiệp tăng 1,1% và thuỷ sản tăng

9,6%). Giá trị gia tăng toàn ngành tính đến hết tháng 9/2007 tăng khoảng

3,02% so với cùng kỳ năm 2006 (thấp hơn mức tăng cùng kỳ năm 2006 so với

năm 2005 là 3,41%). Sản lượng vụ đông xuân 2007 ước đạt 17,1 triệu tấn, giảm

531,3 nghìn tấn so với vụ đông xuân năm trước, trong đó các địa phương phía

Bắc 6,2 triệu tấn, giảm 597,5 nghìn tấn, do diện tích giảm 0,6% và năng suất lúa

giảm 8,2%; các địa phương phía Nam đạt 10,9 triệu tấn, tăng 66,2 nghìn tấn,

chủ yếu do năng suất tăng 0,4 tạ/ha. Sản lượng hầu hết các cây trồng vụ đông

xuân khác đều tăng so với cùng vụ năm trước.

Bảng 4.4: Kết quả sản xuất vụ đông xuân năm 2007

Thực hiện vụ đông xuân năm 2007

Cả

Vụ đông xuân năm 2007 so với vụ đông xuân 2006 (%) Cả

Chia ra

nước Miền Bắc Miền Nam

19014,6

7863,7

11150,9

98,3

95,1

100,7

Tổng sản lượng lương thực có hạt (Nghìn tấn) Diện tích, năng suất và sản lượng một số cây trồng

2986,6 57,1 17056,9

1140,8 54,4 6201,0

1845,8 58,8 10855,9

99,7 97,3 97,0

99,4 91,8 91,2

99,9 100,7 100,6

533,8 36,7 1956,7

473,9 35,1 1661,7

59,9 105,6 49,2 105,7 295,0 111,6

106,5 106,0 112,9

98,7 106,2 104,8

15,1

125,0 79,6 994,6

109,9 73,3 805,6

98,6 125,2 102,0 189,0 100,6

99,1 101,8 100,9

95,0 104,5 99,2

Lúa đông xuân Diện tích (Nghìn ha) Năng suất (Tạ/ha) Sản lượng (Nghìn tấn) Ngô Diện tích (Nghìn ha) Năng suất (Tạ/ha) Sản lượng (Nghìn tấn) Khoai lang Diện tích (Nghìn ha) Năng suất (Tạ/ha) Sản lượng (Nghìn tấn) Đậu tương Diện tích (Nghìn ha) Năng suất (Tạ/ha) Sản lượng (Nghìn tấn)

101,7 15,2 154,8

90,5 13,9 125,9

11,2 113,8 25,8 113,2 28,9 128,8

107,6 106,1 114,1

211,3 138,1 291,9

Lạc

Diện tích (Nghìn ha) Năng suất (Tạ/ha)

176,1 20,9

135,5 19,1

40,6 100,8 26,9 102,9

104,2 103,2

90,8 105,1

123

Sản lượng (Nghìn tấn)

368,4

259,1

109,3 103,7

107,6

95,5

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Chăn nuôi: Theo kết quả điều tra chăn nuôi ngày 1/4/2007, tổng đàn lợn

cả nước bằng 98,6% cùng thời điểm năm trước, giảm 384 nghìn con, chủ yếu do

đàn lợn thịt giảm 1,6%; đàn trâu giảm gần 2%, chủ yếu giảm đàn trâu cày kéo;

đàn bò tăng trên 5%, chủ yếu tăng ở các tỉnh miền núi, duyên hải Nam Trung bộ

do có nguồn thức ăn dồi dào cho chăn thả. Đàn gia cầm được khôi phục nhưng

tốc độ tăng chậm lại, ước tính chỉ tăng dưới 4%. Sản lượng thịt hơi xuất chuồng

các loại tăng trên 4%, trong đó thịt bò hơi tăng khoảng 6%; thịt lợn hơi tăng 4%.

Dịch bệnh: Tính đến thời điểm tháng 6/2007, dịch cúm gia cầm đã tái phát

tại 67 xã của 18 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và còn 8 xã thuộc 2

huyện của tỉnh Quảng Trị có các ổ dịch lở mồm, long móng xảy ra chưa qua

21 ngày. Đến ngày 21/6/2007, có 63 tỉnh/thành phố đã và đang triển khai

công tác tiêm phòng đợt 1 năm 2007, trong đó có 44 tỉnh đã cơ bản hoàn

thành tiêm phòng vắc xin cúm gia cầm lần 1 đợt 1 năm 2007. Tổng số gia

cầm được tiêm là 146,6 triệu con.

Lâm nghiệp: 6 tháng đầu năm 2007 đạt kết quả tốt so với cùng kỳ năm

trước do thời tiết tương đối thuận. Diện tích rừng trồng tập trung ước tính đạt

97,8 nghìn ha, tăng 0,3%; trồng cây phân tán 110,4 triệu cây, tăng 0,2%; sản lượng gỗ khai thác 1387,5 nghìn m3, tăng 2,9%. Do thời tiết khô hanh kéo dài

ở các tỉnh phía Bắc, nên mặc dù công tác bảo vệ, phòng chống cháy rừng

được tăng cường nhưng số vụ cháy và diện tích rừng bị thiệt hại tăng nhiều so

với cùng kỳ năm trước: Diện tích rừng bị thiệt hại ước tính 4310,1 ha, tăng

54,9% so với cùng kỳ; trong đó diện tích rừng bị cháy là 3704,4 ha.

Thuỷ sản: Sản lượng thuỷ sản 6 tháng đầu năm ước tính đạt 1849,5

nghìn tấn, tăng 9% so với cùng kỳ năm trước, trong đó nuôi trồng tăng

19,2%; khai thác tăng 2,6%. Nuôi trồng thuỷ sản tăng khá, do giá cá tra, cá

basa tăng cao, nuôi cá bằng lồng bè phát triển khá. Khai thác thuỷ sản đạt

1076,9 nghìn tấn, trong đó khai thác biển đạt 989,4 nghìn tấn, tăng 3%.

Khai thác thuỷ sản tăng do thời tiết thuận lợi, các loại cá xuất hiện nhiều và

124

dài ngày ở vùng biển miền Trung và phía Nam, tàu và thuyền được cải

hoán nâng cao công suất đảm bảo hoạt động trên nhiều tuyến, ra khơi

thường xuyên.

Bảng 4.5: Sản lượng thuỷ sản 6 tháng đầu năm 2007

Thực hiện (Nghìn tấn)

Tổng số Cá Tôm Thuỷ sản khác Nuôi trồng Cá Tôm Thuỷ sản khác Khai thác Cá Tôm Thuỷ sản khác

6 tháng đầu năm 2006 1697,6 1278,2 160,0 259,4 648,0 479,4 106,7 61,9 1049,6 798,8 53,3 197,5

6 tháng đầu năm 2007

1849,5 1402,1 171,9 275,5 772,6 589,4 116,8 66,4 1076,9 812,7 55,1 209,1

6 tháng đầu năm 2007 so với cùng kỳ năm 2006 (%) 108,9 109,7 107,4 106,2 119,2 122,9 109,5 107,3 102,6 101,7 103,4 105,9

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Bảng 4.6: Giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thuỷ sản 6 tháng đầu năm 2007 (Theo giá so sánh 1994)

Thực hiện (Tỷ đồng)

Tổng số Nông nghiệp Trồng trọt Chăn nuôi Dịch vụ Lâm nghiệp Thủy sản Nuôi trồng Khai thác

6 tháng đầu năm 2006 84946,4 64719,3 49381,9 13726,9 1610,5 3102,0 17125,1 8887,3 8237,8

6 tháng đầu năm 2007 87932,0 66004,5 49930,9 14421,2 1652,4 3140,5 18787,0 10312,6 8474,4

6 tháng đầu năm 2007 so với cùng kỳ năm 2006 (%) 103,5 102,0 101,1 105,1 102,6 101,2 109,7 116,0 102,9

Nguồn: Tổng cục Thống kê

4.4. Những tác động nhìn từ hiện trạng nông nghiệp Việt Nam

Những tác động nhìn từ hiện trạng nông nghiệp nằm trong mối tương

quan với việc thực hiện các cam kết, phụ thuộc vào chính sách của Việt Nam

cũng như nỗ lực phát triển của ngành. Xuất phát từ hiện trạng nông nghiệp

Việt Nam, những tác động mong đợi bao gồm:

125

* Những tác động tích cực

- Nông nghiệp nước ta sẽ có cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu với

các hàng rào thương mại ngày càng hạ thấp. Nhiều sản phẩm nông nghiệp có

sức cạnh tranh của Việt Nam như gạo, tôm, hồ tiêu, điều ... sẽ có nhiều cơ hội

thâm nhập các thị trường mới, mở rộng hơn nữa ở các thị trường truyền

thống. Nếu chưa phải là thành viên WTO, một số nước có chính sách phân

biệt đối xử với hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam bằng việc sử dụng

hàng rào thuế và phi thuế nhằm hạn chế nhập khẩu, nhưng chúng ta không thể

khởi kiện lên WTO để đảm bảo quyền lợi của mình.

- Có thể tăng thị phần trong xuất khẩu nông sản thế giới: Sau vòng đàm

phán Uruguay, biên độ giảm thuế nông sản của các nước phát triển đạt trên

37% (một số sản phẩm như rau, hạt có dầu, hoa tươi .... giảm trên 40%), các

nước đang phát triển cơ bản cắt giảm đạt mục tiêu đã ký kết (24%). Bên cạnh

đó, số lượng cho phép nhập vào thị trường các quốc gia thành viên cũng tăng đáng kể29 (gia tăng hạn ngạch) đã làm cho không gian xuất khẩu rộng mở đối

với sản phẩm nông sản Việt Nam. Các hàng hóa nông sản nước ta có ưu thế

như gạo, cà phê, cao su, chè, điều, tiêu... sẽ gia nhập thị trường nông sản thế

giới có kim ngạch 559 tỷ USD/năm, nông dân sẽ có thêm điều kiện tiếp cận

nhiều thị trường, nắm bắt tốt hơn nhu cầu khách hàng. Nông dân cũng dễ

dàng hơn trong việc lựa chọn định hướng phát triển theo tinh thần cạnh tranh

về chất lượng và giá cả. Thị trường nông sản rộng mở, nhất là các mặt hàng

tôm, cua, cá; bưởi Năm Roi, Phúc Trạch, Tân Triều, Đoan Hùng, nhãn Hưng

Yên, xoài cát Hòa Lộc, vú sữa Lò Rèn, vải thiều Bắc Giang; nước dứa cô đặc,

nước ổi, nước cam, mơ...; măng chua, nấm rơm; thịt gà ta... có thêm cơ hội

thâm nhập vào thị trường quốc tế.

- Đầu tư nước ngoài sẽ gia tăng trong lĩnh vực kinh doanh nông nghiệp,

sơ chế hoặc chế biến nông sản, mở mang những vùng đất hoang hóa, sản xuất

những sản phẩm nông nghiệp độc đáo mà họ đang có thị trường. Nhờ đó lao

động Việt Nam, nhất là lao động nông nghiệp sẽ có thêm công ăn việc làm;

29 Gia tăng hạn ngạch sau vòng đàm phán Uruguay: Số lượng hạn ngạch thuế quan về tiểu ngạch tăng 807.000 tấn; gạo tăng 1,076 triệu tấn; Ngô tăng 1,065 triệu tấn; Chế phẩm từ sữa tăng 729.000 tấn; Dầu thực vật tăng 110.000 tấn.

126

người tiêu dùng Việt Nam sẽ mua được những sản phẩm vừa rẻ hơn, chất

lượng cao hơn. Nông dân nghèo canh tác ở các vùng khó khăn sẽ có cơ may

phát triển nhờ những giống mới do các công ty quốc tế chuyên áp dụng công

nghệ sinh học tạo ra.

- Thúc đẩy điều chỉnh cơ cấu ngành: Tín hiệu từ thị trường và dự báo

của các cơ quan chức năng sẽ giúp người nông dân lựa chọn những giống cây,

con phù hợp, mang lại giá trị kinh tế cao, đáp ứng yêu cầu của thị trường.

- Đẩy mạnh xuất khẩu nông sản hàng hoá sẽ đem lại cơ hội cho đổi mới

công nghệ sản xuất, bảo quản và chế biến nông sản, nâng cao năng lực cạnh tranh.

- Sức ép của hàng hoá nông sản nhập khẩu đối với sản xuất và chế biến

nông sản trong nước ngày càng gia tăng, thúc đẩy việc nâng cao chất lượng và

hiệu quả sản xuất nông nghiệp. Trong sản xuất, người nông dân được tự do

lựa chọn tư liệu sản xuất nông nghiệp (phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ

thực vật, thức ăn chăn nuôi ...); trong tiêu dùng, người dân (với tư cách người

tiêu dùng) có cơ hội lựa chọn hàng hóa nông sản phong phú và có chất lượng

cao của thế giới.

- Có thể khai thác những ưu đãi của WTO dành cho các thành viên

đang phát triển như chưa phải đưa ra các cam kết cắt giảm trợ cấp xuất khẩu

hàng nông sản, không phải cắt giảm hỗ trợ trong nước đối với nông dân....

Hộp 4.4: Ba cái được khi gia nhập WTO

Theo PGS-TS. Mai Thành Phụng - Trung tâm khuyến nông quốc gia, gia nhập WTO nông

dân có 3 cái được. Thứ nhất, thị trường nông sản rộng mở, hàng hóa nông sản có thể

bán trong nước và 149 nước thành viên còn lại trong WTO. Thứ hai là đầu tư nước ngoài

vào Việt Nam sẽ tăng mạnh, đặc biệt là vào lĩnh vực nông nghiệp, nhờ vậy sẽ thúc đẩy

nền nông nghiệp Việt Nam phát triển mạnh lên. Thứ ba là bà con nông dân sẽ có dịp tiếp

cận những tiến bộ khoa học kỹ thuật mới ngày càng nhiều hơn, nhanh hơn và sâu rộng

hơn.

Nguồn: Nguyễn Huyền http://vneconomy.vn/?home=detail&page=category&cat_name=06&id= 0da606ba6fa4ce&pageid=1446

127

* Những tác động tiêu cực

Nông nghiệp, nông thôn và nông dân nước ta sẽ chịu nhiều tác động,

ảnh hưởng tới sự phát triển của nông nghiệp, đến kết cấu ổn định của nông

thôn và an ninh lương thực cho người nông dân, đặc biệt là nông dân nghèo.

- Các nước công nghiệp phát triển bảo hộ rất cao cho nông nghiệp,

trong khi nền nông nghiệp nước ta còn rất lạc hậu về cơ sở vật chất kỹ thuật

và cơ chế quản lý; chất lượng nông sản hàng hóa chưa cao cả về tiêu chuẩn kỹ

thuật, mỹ thuật và nhất là về vệ sinh an toàn thực phẩm. Bên cạnh đó, sản

xuất manh mún, chưa có những vùng chuyên canh… dẫn đến lượng cung

hàng hoá không ổn định, khó đáp ứng những đơn đặt hàng khối lượng lớn. Về

lý thuyết, người sản xuất có thể tiếp cận dễ dàng với các giống cây con mới

nhưng trên thực tế, các hộ nghèo khó có thể thụ hưởng những thành tựu công

nghệ mới bởi giá cả đầu vào cao và không thể tùy tiện nhân giống (các công

ty nước ngoài giữ quyền tác giả). Trong khi đó, hàng hóa nông nghiệp Việt

Nam thường không có nhãn hiệu có uy tín quốc tế nên bán không được giá.

- Các sản phẩm hàng hóa như đường, ngô, súc sản của Việt Nam sẽ bị

đe doạ hơn cả bởi các mặt hàng này từ Mỹ và EU nhập khẩu vào Việt Nam và

được các chính phủ trợ cấp rất cao.

Hộp 4.5: Trợ cấp của một số Chính phủ

Nhiều sản phẩm mà Việt Nam đang cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu (như gạo) hay sẽ

nhập khẩu ngày càng nhiều (như ngô) được Chính phủ các nước giàu trợ cấp ở mức độ

cao cũng như được bảo hộ thông qua hàng rào thuế quan. Chính phủ Mỹ hàng năm trợ

cấp 10 tỷ USD cho các chủ trang trại trồng ngô, hay 3.6 tỷ USD cho trang trại sản xuất gạo.

Hay một con bò EU được trợ cấp 2.62 USD mỗi ngày, nhiều hơn thu nhập của nông dân

nghèo Việt Nam.

Nguồn: Lê Kim Dung (Điều phối viên chương trình Oxfam Anh) Http://www2.vietnamnet.vn/wto/2006/10/624566/+%22n%C3%B4ng+nghi%E1%BB%87p%22+%2B+ h%E1%BA%ADu+wto&hl=vi&ct=clnk&cd=3&gl=vn

Các mặt hàng nông phẩm cũng bị đe doạ từ các thị trường khu vực như

Thái Lan. Có thể thấy một điều hiện nay giá hầu hết các nông sản Việt Nam

đều đắt hơn hàng nước ngoài mà chất lượng lại không bảo đảm. Giá thành sản

xuất hàng của ta thường cao hơn của người do tốn nhiều chi phí, trả nhiều lệ

phí, trả nhiều công gián tiếp. Trường hợp mặt hàng gạo: Thái Lan trồng lúa

128

mùa địa phương tuy năng suất chỉ đạt dưới 2,5 tấn/ha nhưng chất lượng khá

cao và đồng đều; chi phí sản xuất trên một đơn vị sản lượng thấp do tận dụng

điều kiện thiên, ít tốn phân bón, thuốc trừ sâu bệnh, diệt cỏ; Việt Nam có

năng suất lúa cao sản ngắn ngày từ 4-6 tấn/ha nhưng chi phí sản xuất cao (tiền

bơm nước, phân, thuốc trừ sâu, làm cỏ, phòng trừ chuột).

- Sản xuất và xuất khẩu thuỷ sản sẽ phải giải quyết các vấn đề khó khăn

về phế thải, dịch bệnh, thuốc, hoá chất sử dụng; nâng cao dân trí nông thôn ven

biển; giá nhiên liệu tăng cao... Việc thực hiện cam kết về Các biện pháp Vệ

sinh và Kiểm dịch động thực vật (SPS) tác động mạnh đến sản xuất và xuất

khẩu các mặt hàng này. Hiệp định này đòi hỏi sự hài hoà các tiêu chuẩn quốc

gia trong nông nghiệp và thuỷ hải sản, sẽ tác động trực tiếp đến người sản xuất

nghèo, qui mô nhỏ, nhất là vùng sâu, vùng xa trong một thời gian dài. Ngân hàng Thế giới ước tính chi phí thực thi một hiệp định là 100 triệu USD30 trong

khi nguồn lực của Chính phủ còn hạn chế sẽ là những áp lực lớn trong chi ngân

sách . Ngoài ra, ưu thế cạnh tranh bằng chi phí lao động thấp của các sản phẩm

nông nghiệp và thuỷ sản Việt Nam sẽ mất dần trong tương lai.

Hộp 4.6:Tác động tiêu cực khi gia nhập WTO

Có 3 khó khăn rất lớn mà bà con nông dân sẽ phải đối mặt. Một là, nông dân không phải muốn sản xuất cái gì cũng được, mà phải hướng đến sản xuất cái gì thị trường cần, bán có giá, có hiệu quả kinh tế. Do đó nông dân phải sản xuất theo tiêu chí thị trường chấp nhận. Hai là do tính cạnh tranh quyết liệt, nên chúng ta phải có quy trình chuẩn cho ra sản phẩm giá thành hạ năng suất tăng, chất lượng tăng và đặc biệt là bán được giá cao. Ba là marketing. Hiện nay marketing là khâu yếu nhất của sản phẩm nông nghiệp Việt Nam, làm sao để quảng bá thương hiệu, liên kết nông dân, tổ chức sản xuất ra được sản phẩm có uy tín trên thị trường có số lượng lớn.

Trong tiến trình hội nhập là cơ hội để sản phẩm nông sản Việt Nam tiếp cận nhiều thị trường trên thế giới. Đây cũng là cơ hội để nông dân tiếp cận những công nghệ mới của nhà đầu tư, bên cạnh những sức ép buộc các doanh nghiệp trong nước phải liên tục đổi mới và nâng cao về chất lượng cải tiến công nghệ và giá cả cạnh tranh. Như vậy, lợi thế của nông dân là được lựa chọn nhiều mặt hàng giá rẻ, phù hợp với yêu cầu và điều kiện sản xuất làm thế nào nâng cao chất lượng, hạ được giá thành sản phẩm trong quá trình sản xuất.

Có một thực tế là hiện nay trình độ sản xuất của bà con nông dân còn ở mức độ thấp, bộc lộ nhất là giống cây trồng, vật nuôi vẫn chưa kiểm dịch đầy đủ và cũng chưa kiểm soát nguồn gốc. Thứ hai là chưa kiểm soát tốt phân hóa học, phân bón. Thứ ba là công tác bảo quản sau thu hoạch, bao bì, nhãn hiệu hàng hóa thương hiệu vẫn chưa đáp ứng theo chuẩn mực yêu cầu của quốc tế trong quá trình hội nhập. Thứ tư là quy mô sản

30 Theo VietnamNet.

129

xuất bình quân diện tích đất trên một nông hộ còn rất thấp khoảng 0,7- 1ha/hộ, vì vậy muốn sản xuất với quy mô lớn, chất lượng đồng đều là rất khó. Thứ năm là giá thành sản xuất vẫn còn cao, chất lượng và an toàn vệ sinh thực phẩm chưa được quan tâm đầy đủ khi đưa sản phẩm ra thị trường...

Nguồn: Nguyễn Huyền http://vneconomy.vn/?home=detail&page=category&cat_name=06&id= 0da606ba6fa4ce&pageid=1446

4.5. Những tác động trong thực thi Hiệp định nông nghiệp của

WTO

Từ cam kết và thực hiện cam kết trong tiến trình thực hiện Hiệp định

Nông nghiệp trong WTO, có thể nhận thấy một số tác động của việc gia nhập

WTO đối với hoạt động sản xuất và xuất khẩu nông sản của nước ta như sau:

Thứ nhất: Đảm bảo cho hàng nông sản Việt Nam có thị trường ổn

định. Các nước thành viên tuân theo Hiệp định Nông nghiệp, tức là duy trì

thuế nhập khẩu ưu đãi trong phạm vi hạn ngạch thuế quan, sẽ đảm bảo sự

thâm nhập hàng nông sản nước ta vào 149 thị trường còn lại, tạo đầu ra ổn

định. Tuy nhiên, điểm cần lưu ý là trên thực tế, một số nước phát triển chỉ

thực hiện các cam kết đối với nhóm sản phẩm chất lượng thấp (chủ yếu dùng

làm thức ăn chăn nuôi). Đối với nhóm sản phẩm có giá trị cao, cạnh tranh trực

tiếp với sản phẩm của họ thì các quốc gia đó thường bảo hộ bằng nhiều cách

khác nhau, trong đó phổ biến là hạn ngạch. Tuy nhiên, nhìn từ tiềm năng và

hiện trạng của nông nghiệp Việt Nam, đây chưa phải là vấn đề cấp bách và có

thể giải quyết trong thời gian dài. Tác động trước mắt đối với thị trường nông

sản là việc mở cửa thị trường, Việt Nam phải giảm thuế nhập khẩu và loại bỏ

một số trợ cấp sản xuất như Hiệp định nông nghiệp qui định. Do đó, hàng hoá

nông sản Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với hàng hoá nông sản của các quốc

gia khác ngay trong chính thị trường nội địa: Chăn nuôi bò, lợn, gia cầm, sữa,

công nghiệp chế biến thực phẩm, mía đường là những ngành có sức cạnh

tranh kém, sẽ gặp phải rất nhiều khó khăn ngay tại thị trường trong nước.

Thứ hai: Hạn chế tình trạng phân biệt đối xử trong thương mại nông

31 Thực chất việc quản lý những hạn ngạch tối thiểu là nhằm mục đích hợp pháp hóa vai trò của các doanh nghiệp nhà nước. Khi các doanh nghiệp nhà nước có được quyền bán sản phẩm trên thị trường nội địa, cộng với độc quyền xuất khẩu nông sản, họ có thể lựa chọn mức định giá, và có thể thay đổi giá của sản phẩm.

130

sản. Nguyên tắc mở cửa thị trường công khai trong Hiệp định Nông nghiệp phụ thuộc vào cách thức phân bổ hạn ngạch nhập khẩu tối thiểu31, và do vậy,

đã tạo ra một số các biện pháp điều tiết khối lượng xuất nhập khẩu sản phẩm

nông nghiệp mang tính phân biệt đối xử, như phân biệt đối xử về khối lượng,

phân biệt đối xử về giá. Tình trạng phân biệt đối xử giữa các nước xuất khẩu

hàng nông sản buộc chúng ta một mặt phải có hình thức đấu tranh, đàm phán

song phương, mặt khác phải tích cực tham gia trong tiến trình đàm phán đa

phương để loại bỏ tình trạng phân biệt đối xử này. Gia nhập vào WTO cho

phép nước ta có tiếng nói để chống lại sự phân biệt đối xử đó.

Thứ ba: Tác động thúc đẩy nâng cao giá trị hàng nông phẩm. Hiệp

định chung về thuế quan ưu đãi qui định một số mặt hàng nông sản nhiệt đới

được miễn thuế nhập khẩu. Như vậy, những ưu đãi trong các hiệp định khác

nhau về hàng nông sản nhiệt đới sẽ tác động thúc đẩy xuất khẩu mặt hàng

này. Hiệp định nông nghiệp cũng đưa ra các yêu cầu các thành viên phải đưa

ra mức thuế trần đối với sản phẩm nông nghiệp đã qua chế biến, và trong

nhiều trường hợp, sản phẩm chế biến có mức thuế suất thấp hơn các sản phẩm thô hoặc sơ chế32. Những cam kết trên tạo cơ hội để Việt Nam phát triển lĩnh

vực chế biến nông sản, nâng cao giá trị gia tăng của các sản phẩm nông

nghiệp nhiệt đới dành cho xuất khẩu và tăng khả năng xuất khẩu hàng nông

sản của Việt Nam.

Thứ tư: Tăng giá nông phẩm trên thế giới tác động đến kim ngạch

xuất khẩu nông sản Việt Nam. Mặc dù vòng đàm phán Đôha kết thúc không

như dự kiến và kỳ vọng ban đầu, nhưng nhìn chung, xu thế cắt giảm trợ cấp

(nhất là trợ cấp xuất khẩu) của các nước phát triển đối với nông nghiệp đang

chuyển biến theo hướng tích cực, nghiêm túc hơn. Điều này tác động làm tăng

giá nông sản thế giới, nhất là giá lương thực. Là quốc gia xuất khẩu nông sản

lớn, Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ việc tăng giá trên thị trường thế giới, góp

phần tăng kim ngạch xuất khẩu nông sản. Năm 2006, mặc dù một số sản

phẩm xuất khẩu có sự sụt giảm về lượng, nhưng do giá tăng, kim ngạch xuất

khẩu nông sản Việt Nam vẫn đạt mức cao. So với năm 2005, năm 2006 có

131

một số mặt hàng nông sản tăng giá như gạo tăng 2,5%; cà phê tăng 49,2%; 32 Trong trường hợp như cao su, đay, dầu thực vật, các loại gia vị, thuốc lá, gỗ, là một ví dụ điển hình, thuế quan đối với thành phẩm của các mặt hàng nói trên đã được giảm nhiều so với các sản phẩm chưa qua sơ chế hoặc bán thành phẩm.

cao su tăng 33,4%; hạt tiêu tăng 6,6% ... Tính chung năm 2006, do giá tăng

làm cho tổng kim ngạch tăng 8%, đóng góp khoảng 41,2% vào tổng mức tăng, tương đương gần 3 tỷ USD33.

Thứ năm: Tác động đến an ninh lương thực. Mặc dù Việt Nam là

nước trong nhóm dẫn đầu về xuất khẩu lương thực và các sản phẩm sơ chế

khác, nhưng lại là nước nhỏ, sản xuất manh mún, năng suất lao động thấp, thu

nhập theo đầu người không cao, trong khi đó khả năng nghiên cứu dự báo tình

hình sản xuất, giá cả, xuất khẩu hàng nông sản kém. Vì vậy, khi thực thi hiệp

định mở cửa thị trường, nếu không có chiến lược lâu dài, Việt Nam dễ bị tổn

hại nếu xảy ra những biến động về thị trường từ bên ngoài. Trường hợp xảy ra

sự giảm sút sản xuất lương thực trên thế giới, có thể có tác động mạnh đến dự

trữ lương thực và an ninh lương thực quốc gia.

Như vậy, nhìn từ các cam kết và thực hiện cam kết cho thấy, những tác

động nhiều chiều phụ thuộc vào năng lực của chính các chủ thể tham gia thị

trường và tính nghiêm túc trong thực thi các nội dung của hiệp định. Việt

Nam là nước có lợi thế về nông nghiệp, khả năng cạnh tranh và xuất khẩu của

một số mặt hàng sẽ được tăng lên nếu như phần lớn trợ cấp cho nông nghiệp

của các nước phát triển bị bãi bỏ và các thành viên phải tuân thủ đúng yêu cầu

của Hiệp định Nông nghiệp.

4.6. Tác động của gia nhập WTO tới một số mặt hàng chủ yếu

- Gạo: Gạo và các sản phẩm từ gạo sẽ không chịu tác động nhiều từ các

hiệp định của WTO. Việt Nam vẫn giữ mức thuế suất 40% tại thời điểm gia

nhập. Hơn nữa, thế mạnh của gạo Việt Nam với giá rẻ, đa dạng về chủng loại

... sẽ vẫn giữ được thị phần nhất định ở thị trường trong nước. Đối với thị

trường xuất khẩu, với những hạn chế đã phân tích (chất lượng thấp, giá thành

so sánh quốc tế cao, qui trình chế biến chưa đạt chuẩn, chi phí vận chuyển,

bốc xếp ... trong xuất khẩu cao), trong thời gian trước mắt, gạo Việt Nam khó

có khả năng thâm nhập các thị trường khó tính. Tuy vậy, nhu cầu lương thực

33 Kinh tế Việt Nam và Thế giới 2006-2007, tr.16.

132

thế giới tiếp tục tăng cao, thị trường mở rộng trong khi năng lực sản xuất

nông nghiệp của thế giới không đáp ứng kịp sẽ là cơ hội tốt để gạo nước ta

tiếp tục mở rộng thị phần.

Sự tác động của WTO đối với sản phẩm gạo của Việt Nam trong thời

gian tới chủ yếu từ Thái Lan. Tác động trong tương lai có thể xảy ra là thị

phần gạo của Thái Lan sẽ ngày càng chiếm tỷ trọng cao trong thị trường nội

địa Việt Nam do những ưu thế về giá và chất lượng. Sự cạnh tranh của gạo

Thái Lan với gạo Việt Nam chủ yếu diễn ra ở thị trường nội địa và các thị

trường một số nước phát triển, yêu cầu chất lượng cao. Đối với các thị trường

khác, sản lượng gạo của Thái Lan không đủ đáp ứng nhu cầu và cũng không

phải là định hướng chiến lược của quốc gia này. Do đó, đối với thị trường

“cao cấp”, gạo Việt Nam sẽ gặp nhiều khó khăn; đối với thị trường “trung

bình và thấp cấp”, gạo Việt Nam sẽ tiếp tục giữ và mở rộng thị phần. Gạo

phẩm cấp cao của Việt Nam sẽ phải cạnh tranh ngày càng gay gắt, gạo phẩm

cấp thấp, xuất khẩu phục vụ chăn nuôi sẽ cạnh tranh ít gay gắt hơn.

- Cà phê: Xuất khẩu thứ 2 thế giới (sau Braxin), cà phê Việt Nam ít

chịu sức ép cạnh tranh do phân khúc thị trường (cà phê Việt Nam với chất

lượng trung bình, có nhiều thị trường tiêu thụ ngay khi chưa gia nhập WTO).

Đối với cà phê sơ chế, hiện thị trường Việt Nam không nhập khẩu mặt hàng

này mà đang xuất khẩu mạnh. Như vậy, gia nhập WTO, mặt hàng cà phê sơ

chế sẽ không chịu sức ép cạnh tranh tại thị trường nội địa, ngược lại, sẽ có

nhiều cơ hội xuất khẩu sang các thị trường của các quốc gia thành viên. Tiến

trình cắt giảm thuế quan đối với mặt hàng này trong khuôn khổ WTO ngày

càng có lợi cho người sản xuất và doanh nghiệp xuất khẩu bởi họ sẽ thu được

lợi nhuận cao hơn.

Đối với cà phê thành phẩm (cả hoà tan và không hoà tan), lịch trình cắt

giảm thuế từ 45% xuống 5% vào năm 2006 sẽ tác động trực tiếp đến các

doanh nghiệp chế biến trong nước, gián tiếp ảnh hưởng đến người trồng loại

hàng hoá này.

- Rau quả: Sản phẩm rau quả bao gồm rau quả tươi và rau quả qua chế

biến. Đối với rau quả tươi đặc trưng vùng nhiệt đới (hành, rau diếp) và một số

133

loại hoa (hoa hồng, phong lan), thuế suất cam kết tại thời điểm gia nhập là 0%

(mở cửa hoàn toàn). Đối với rau quả như su hào, bắp cải, súp lơ ...., mức thuế

suất cam kết tại thời điểm gia nhập từ 20-30%. Đối với rau quả khô và sản

phẩm qua chế biến, mức thuế suất cam kết khá cao (30-40% tại thời điểm gia

nhập) và lịch trình cắt giảm khoảng 50% thuế suất đến sau 2010. Như vậy,

mặt hàng rau quả ít chịu cạnh tranh ở thị trường nội địa (mặc dù một số sản

phẩm có mức thuế bằng 0) do thói quen tiêu dùng và tính đa dạng của các sản

phẩm trong nước. Trong ngắn hạn, rau quả tươi cùng chủng loại của các quốc

gia khó thâm nhập vào thị trường Việt Nam do chi phí cao, khó bảo quản;

trong dài hạn, một số sản phẩm rau quả cao cấp hoặc không sản xuất trong

nước sẽ có nhiều cơ hội ở thị trường trong nước. Đối với rau quả đã qua chế

biến, theo lịch trình cắt giảm thuế quan, sản phẩm của các nước sẽ tràn vào thị

trường Việt Nam vì năng lực cạnh tranh của ngành này khá thấp. Như vậy, cắt

giảm thuế quan sẽ chủ yếu tác động đến các sản phẩm rau quả đã qua chế

biến; đối với các sản phẩm rau quả tươi, tác động đối với sản xuất và tiêu thụ

trong nước không rõ rệt.

Đối với thị trường xuất khẩu: Sản phẩm rau quả tươi sẽ có nhiều cơ hội

tăng kim ngạch, mở rộng thị phần theo các cam kết đa phương. Tuy nhiên,

công nghệ chế biến sau thu hoạch, khả năng bảo quản kém đối với các sản

phẩm theo mùa vụ sẽ là những cản trở trong thời gian trước mắt. Đối với sản

phẩm rau quả qua chế biến, mặc dù nhu cầu thị trường thế giới khá cao nhưng

công nghệ chế biến thấp nên ngoài những mặt hàng thế mạnh (hồ tiêu, điều),

các sản phẩm nông sản Việt Nam khó có những đột biến (cả về số lượng và

kim ngạch xuất khẩu) trong thời gian trước mắt.

- Sản phẩm chăn nuôi: Sẽ chịu tác động mạnh khi gia nhập WTO.

Năng lực cạnh tranh trong chăn nuôi hiện tại rất thấp (thói quen sản xuất

truyền thống, năng suất thấp, giá thành cao, không đảm bảo an toàn vệ sinh

thực phẩm), do đó khi Việt Nam mở cửa thị trường sản phẩm chăn nuôi sẽ tác

động trực tiếp đến giá sản phẩm chăn nuôi trong nước, qua đó ảnh hưởng đến

những người sản xuất mặt hàng này. Thịt trâu, bò tươi, ướp lạnh theo cam kết

gia nhập WTO sẽ có thuế suất 20% tại thời điểm gia nhập và cắt giảm còn

134

14% đến năm 2012; thịt cừu, dê cam kết gia nhập là 10%; gà, vịt và một số

gia cầm khác giữ ở mức 40% (thời điểm gia nhập); thịt lợn tươi và ướp lạnh

sẽ có thuế suất tại thời điểm gia nhập là 30% và cắt giảm còn 25% đến 2012.

Như vậy, đối với thị trường nội địa, sản phẩm chăn nuôi của Việt Nam sẽ phải

cạnh tranh gay gắt với sản phẩm cùng loại do thuế suất nhập khẩu từng bước được cắt giảm34; đối với thị trường xuất khẩu, các mặt hàng này của Việt Nam

sẽ khó mở rộng thị phần tại các nước đang phát triển, có hàng rào kỹ thuật

khắt khe. Gia nhập WTO, thị trường sản phẩm chăn nuôi Việt Nam sẽ chịu

tác động mạnh, chịu sức ép cạnh tranh lớn ngay trên “sân nhà” và nguy cơ

giảm thị phần ngày càng rõ rệt. Nguy cơ “thua” đối với sản phẩm chăn nuôi

một mặt do sản phẩm của Việt Nam không tạo được niềm tin đối với người

tiêu dùng (sản phẩm không được kiểm dịch, qui trình kiểm dịch không

nghiêm túc, qui trình sản xuất không tuân thủ những qui định kỹ thuật, chất

lượng sản phẩm không đồng đều, năng lực quản lý nhà nước đối với vệ sinh

an toàn thực phẩm còn yếu), mặt khác, các quốc gia phát triển trợ cấp cho chăn nuôi dưới nhiều hình thức35.

- Thuỷ sản: Hai mặt hàng chủ yếu của Việt Nam là cá phi lê đông lạnh

(cá tra và cá basa - catfish) và tôm đông lạnh. Với các cam kết đa phương, thị

trường của các sản phẩm thuỷ sản chủ lực sẽ không ngừng tăng trưởng theo

hướng có lợi cho người sản xuất và kinh doanh mặt hàng này. Hiện tại, các thị

trường nhập khẩu chủ yếu hàng thuỷ sản của Việt Nam là Mỹ, EU, Nhật bản

đã có những tranh chấp thương mại nhất định trong thời gian qua (hàng Việt

Nam bị kiện bán phá giá), tuy nhiên, tổng kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng

chủ lực của Việt Nam liên tục tăng trưởng trong giai đoạn 2000 - 2006 chứng

tỏ sự linh hoạt của các nhà sản xuất và năng động của các doanh nghiệp xuất

khẩu. Ngay khi chưa gia nhập WTO, việc hiệp hội của Mỹ kiện các doanh

34 Ngay trên thị trường nội địa, ở các thành phố lớn, các nhà hàng, khách sạn ... ít thấy xuất hiện sản phẩm chăn nuôi của Việt Nam. Tại Hà Nội, tìm kiếm thịt bò Kobê, Úc ... tại các khách sạn lớn sẽ dễ hơn nhiều so với các sản phẩm thịt bò Việt Nam. 35 Một con bò của EU được hưởng trợ cấp 2,62 USD/ngày, cao hơn thu nhập trung bình của nông dân nghèo Việt Nam, Thời báo kinh tế Việt Nam, ngày 1/6/2006. 36 Theo Đánh giá 5 năm thực hiện Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ: Mặc dù Mỹ là thị trường lớn, có tranh chấp thương mại về vụ việc tôm đông lạnh và cá phi lê đông lạnh nhưng kết quả toàn ngành thuỷ sản

135

nghiệp Việt Nam bán phá giá cá phi lê và tôm đông lạnh có tác động không lớn đến kết quả chung của ngành36.

Hộp 4.7: Tăng trưởng xuất khẩu cá phi lê đông lạnh của Việt Nam trong trường hợp

Mỹ áp dụng thuế bán phá giá

Thuế bán phá giá được áp dụng với cá phi lê đông lạnh trong tháng 1/2003, khi Bộ Thương mại Mỹ đưa ra phán quyết sơ bộ về việc bán phá giá. Phán quyết cuối cùng được đưa ra vào tháng 6/2003, theo đó mức thuế áp dụng từ 31-64%. Mức thuế trên có tác động bất lợi đáng kể đến sản phẩm này ở thị trường Mỹ với mức xuất khẩu hàng tháng giảm từ trên 10 triệu USD xuống dưới 2 triệu USD. Nhìn chung, hoạt động xuất khẩu sang Mỹ bị đình trệ từ sau năm 2003.

Tuy nhiên, tổng sản lượng xuất khẩu mặt hàng này vẫn tăng trưởng đều đặn và liên tục trong giai đoạn 2000 - 2005 cho thấy, dường như phán quyết của Bộ Thương mại Mỹ có tác động không nhiều đến số lượng và kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này. Điều này được lý giải bằng việc các doanh nghiệp Việt Nam đã đa dạng hoá sản phẩm xuất khẩu (chuyển từ phi lê đông lạnh sang phi lê tươi) và tìm kiếm những thị trường mới.

Xuất khẩu cá tra và cá ba sa của Việt Nam (tấn)

2000

2001

2002

2004

2005

2003

1.129

1.737

27.987

83.844

141.011

Tổng

32.876

610

1.280

17.251

14.438

14.798

Sang Mỹ

8.803

Nguồn: Đánh giá tác động sau 5 năm thực hiện hiệp định thương mại Việt

Nam - Hoa Kỳ

Gia nhập WTO, các cam kết đa phương sẽ tạo nhiều cơ hội cho ngành

thuỷ sản của Việt Nam phát triển nhanh và bền vững trong tương lai. Tuy

nhiên, nguy cơ bị kiện bán phá giá ở một thị trường nào đó vẫn là những đe

doạ thường trực đối với các sản phẩm thuỷ sản do Việt Nam chưa được công nhận là nền kinh tế thị trường37. Với 149 thị trường đầy tiềm năng, xuất khẩu

thuỷ sản Việt Nam sẽ không phải lệ thuộc vào một vài thị trường nhất định

(như Mỹ, Nhật) và do đó, đảm bảo tính ổn định trong sản xuất và tiêu thụ

hàng hoá này. Như vậy, việc gia nhập WTO sẽ tác động không nhiều đến thị

phần, sản lượng và kim ngạch xuất khẩu hàng thuỷ sản, sự tăng trưởng có

được chủ yếu do năng lực sản xuất và kinh doanh từ phía Việt Nam.

Đánh giá chung: Qua 8 tháng gia nhập WTO, có thể thấy nông nghiệp

vẫn tăng trưởng đều đặn, kim ngạch xuất khẩu vẫn tăng trưởng ổn định. Điều đó cho thấy tăng trưởng xuất khẩu được quyết định bởi “bên cung” - tức là sự năng động của người sản xuất (chuyển đổi giống con nuôi phù hợp...) chứ không phải các chế tài thương mại do các đối tác áp đặt. - USAID - CIEM - FIA, tr. 62. 37 Trong trường hợp này, Việt Nam phải sử dụng nước thứ 3 để tính các chi phí “thị trường”.

136

Việt Nam chưa có chuyển biến rõ rệt. Sự tăng trưởng xuất khẩu của một số

sản phẩm chủ lực hay chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành cũng không thể vội

vàng kết luận do WTO mang lại. Những kết quả đạt được sau gia nhập WTO

do nhiều yếu tố, trước hết phải kể đến các chủ trương, chính sách của Đảng

và Nhà nước đã “mở đường” cho ngành phát huy, khai thác tiềm năng. Bên

cạnh đó là những nỗ lực của bản thân ngành nông nghiệp, của mỗi phân

ngành, của từng đơn vị sản xuất cũng như mỗi doanh nghiệp xuất nhập khẩu;

Thứ hai là quá trình đa phương hoá, đa dạng hoá quan hệ kinh tế đối ngoại, ký

kết và thực hiện các hiệp định song phương và đa phương trong tiến trình hội

nhập kinh tế quốc tế đã tạo những cơ hội cho ngành nông nghiệp, cho mỗi sản

phẩm những cơ hội mới, sản xuất nông nghiệp xuất phát từ tín hiệu thị

trường, từ nhu cầu trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, không thể phủ định

những tác động của WTO đến tăng trưởng sản xuất toàn ngành, tăng kim

ngạch xuất khẩu của sản phẩm, nhưng những tác động mang tính dài hạn

nhiều hơn những đột biến trước mắt.

Gia nhập WTO, dù muốn hay không thì mỗi sản phẩm, mỗi doanh

nghiệp cũng chịu những tác động nhất định về sức ép cạnh tranh từ việc mở

cửa thị trường. Đối với những mặt hàng Việt Nam có thế mạnh, có lợi thế so

sánh, có năng lực cạnh tranh cao sẽ ít chịu sức ép và có cơ hội phát triển,

những sản phẩm không có lợi thế so sánh, năng lực cạnh tranh thấp ... sẽ từng

bước thu hẹp sản xuất, tạo tiền đề cho chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành phù

hợp, hiệu quả hơn.

Việc xoá bỏ trợ cấp theo các cam kết cũng không có những xáo trộn lớn

bởi có tới 98% hỗ trợ trong nước nằm trong diện hộp xanh (được WTO cho

phép), những hỗ trợ khác hầu như không được thực hiện do năng lực tài chính

hạn chế. Các mặt hàng nông sản xuất khẩu sẽ không gặp khó khăn khi thực

hiện các cam kết đa phương về cắt giảm trợ cấp và các qui định ngặt nghèo

khác của WTO. Những tác động của WTO đến nông nghiệp nhìn nhận theo

nhiều chiều cho thấy, những cơ hội, lợi ích nhiều hơn những yếu tố bất lợi. Sự

thành công của nông nghiệp Việt Nam trong WTO chỉ có thể được quyết định

137

bởi chính năng lực nội tại của ngành.

4.7. Một số giải pháp chủ yếu

Nhìn từ cơ cấu ngành, nông nghiệp bị sức ép cạnh tranh rất mạnh bởi

sức cạnh tranh của lĩnh vực này khá thấp, sản xuất lạc hậu, phân tán, năng

suất thấp, chất lượng không đều… . Để bảo đảm cho nông nghiệp, nông thôn

phát triển, tăng trưởng nhanh và bền vững, đời sống người nông dân ổn định

và từng bước cải thiện khi Việt Nam gia nhập WTO, trước hết cần giải quyết

một số nội dung sau:

Một là, đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và cơ

cấu kinh tế nội bộ ngành nông nghiệp nói riêng. Đối với cơ cấu chung, cần

từng bước giảm tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu ngành cấp 1 bằng các biện

pháp cụ thể như phát triển mạnh công nghiệp và dịch vụ; Chuyên môn hoá

sản xuất nông nghiệp; Ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ vào sản xuất

nông nghiệp nhằm tăng năng suất và giảm số lượng lao động; Từng bước

chuyển lao động nông nghiệp sang hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp và

dịch vụ.

Tăng thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực nông nghiệp, ưu tiên các

dự án đầu tư ở khu vực nông nghiệp – nông thôn có sử dụng nhiều lao động.

Ngoài ra, cần chú trọng phát triển các làng nghề truyền thống, làng nghề thủ

công nhằm tận dụng lực lượng lao động tại chỗ.

Hai là, tăng ngân sách đầu tư cho nông nghiệp – nông thôn. Nguồn

ngân sách đầu tư cho nông nghiệp, nông thôn trước mắt cần tập trung xây

dựng kết cấu hạ tầng, kho bãi, phát triển thuỷ lợi, đầu tư vào công nghiệp chế

biến, công nghệ bảo quản sau thu hoạch, tạo điều kiện lưu thông hàng hoá

nông sản thuận lợi. Phát triển các chợ nông thôn, chợ đầu mối theo khu vực,

hình thành hệ thống thương mại nông sản thuận lợi, hiện đại.

Phát triển các hợp tác xã nông nghiệp chuyên canh, các công ty cổ phần

nông nghiệp, đảm bảo cung ứng vật tư, nguyên liệu đầu vào, giống cây con …

và đảm bảo đầu ra ổn định cho các vùng sản xuất, tạo sự an tâm, ổn định của

người sản xuất, từng bước hình thành những vùng chuyên canh, sản xuất lớn.

138

Khuyến khích người nông dân góp vốn vào các công ty cổ phần nông nghiệp,

để một mặt tăng thu nhập của chính những người nông dân, mặt khác đảm

bảo ổn định trong cung cấp nguyên liệu từ nông nghiệp.

Đẩy mạnh tích tụ ruộng đất theo hướng cho thuê lại, tạo tiền đề cho sản

xuất qui mô lớn, đồng thời rút dần lao động nông nghiệp sang làm việc ở khu

vực công nghiệp và dịch vụ gắn liền với giải quyết tốt những vấn đề an sinh

xã hội ở nông thôn.

Ba là, Nhà nước xây dựng và thực hiện chiến lược tổng thể công nghiệp

hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn; hướng dẫn nông dân kinh nghiệm

thành công; cung cấp dịch vụ tư vấn; giúp tiếp cận các chương trình vay vốn;

giúp giao dịch hợp đồng; đưa ra và kiểm soát thực hiện các quy định về chất

lượng sản phẩm và vệ sinh an toàn nông sản hàng hóa. Nhà nước cần đầu tư

gấp rút và ưu tiên cho việc cải tiến các chương trình giáo dục và đào tạo cho

nông dân, công nhân, nhà quản lý những kiến thức và kỹ năng phù hợp với

yêu cầu toàn cầu hóa. Cần sửa đổi Luật hợp tác xã cho phù hợp yêu cầu hội

nhập kinh tế thế giới.

Nâng cao chất lượng công tác quy hoạch phát triển vùng trong phạm vi

cả nước, quan hệ kinh tế giữa các vùng trên cơ sở phát huy tối đa lợi thế so

sánh của từng vùng. Chú trọng phát triển các vùng nông thôn có lợi thế so

sánh, có thế mạnh về tiềm năng tự nhiên cho phép tạo nhiều việc làm và tăng

thu nhập. Quy hoạch phát triển mạnh hệ thống thị trường tiêu thụ các mặt

hàng nông sản, nâng cao sức mua của thị trường trong nước, mà trọng tâm là

khu vực thị trường nông thôn.

Tiếp tục đổi mới và hoàn thiện các chính sách kinh tế vĩ mô như chính

sách tín dụng, chính sách thuế, chính sách đất đai, hệ thống luật pháp kinh

tế… nhằm phát triển mạnh mẽ nền kinh tế nhiều thành phần. Khuyến khích

và tạo điều kiện cho hội nông dân ở cơ sở hoạt động có hiệu quả. Tăng cường

các hoạt động phổ biến, hướng dẫn, sử dụng và chuyển giao quy trình công

nghệ mới với các hình thức thích hợp. Tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát

triển của kinh tế hộ - với tư cách đơn vị sản xuất hàng hóa trong nền kinh tế

thị trường. Sắp xếp lại và đổi mới doanh nghiệp nhà nước trong khu vực nông

139

nghiệp, thực hiện đa dạng hóa hình thức sở hữu các doanh nghiệp hoạt động

kinh doanh; thay đổi cơ chế hoạt động của các doanh nghiệp hoạt động công

ích thành những doanh nghiệp mạnh, đóng vai trò chủ đạo trong việc thực

hiện dịch vụ kỹ thuật, cung ứng giống, tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Đẩy mạnh đầu tư phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật và trang thiết bị

phục vụ cho việc lưu thông trao đổi và xuất khẩu hàng hóa nông sản. Thiết

lập và phát triển hệ thống nghiên cứu, phân tích đánh giá, dự báo, cung cấp

thông tin và giao dịch thị trường hiện đại, nhất là hệ thống phân tích, dự báo

thị trường trung và dài hạn, thị trường xuất khẩu các mặt hàng nông sản chủ

lực, thị trường mới và thị trường tiềm năng … để phục vụ việc hoạch định

chính sách vĩ mô. Về lâu dài, cần xây dựng chiến lược thị trường, vì thị

trường nông sản đang là yếu tố có tính quyết định khả năng tiêu thụ và do đó

quyết định quy mô sản xuất hàng hóa nông sản ở trong nước. Chấm dứt tình

trạng xuất khẩu nông sản chỉ dựa vào tình hình dư thừa trong nước hoặc do

một cơ cấu đã có sẵn.

Đổi mới, hoàn thiện thể chế và chính sách phát triển nông nghiệp hàng

hóa trong điều kiện mới. Hoàn chỉnh các chính sách tạo lập đồng bộ khuôn

khổ pháp lý cho việc phát triển và mở rộng thị trường sử dụng và chuyển

nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp; giao rừng và đất rừng cho hộ nông

dân kinh doanh lâu dài và thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước. Tăng cường

kiểm tra, giám sát và quản lý chặt chẽ quá trình thực hiện các chính sách và

qui định liên quan, xử lý nghiêm những sai phạm trong hoạt động thị trường.

Bốn là, đầu tư mạnh cho nghiên cứu khoa học trong nông nghiệp

(giống cây trồng và vật nuôi, kể cả những giống có gen chuyển đổi thích nghi

điều kiện canh tác khắc nghiệt của nông dân vùng sâu, vùng xa; giảm giá

thành sản xuất nông sản; công nghệ sau thu hoạch; phát triển thị trường nông

sản). Các nhà khoa học cần đưa ra được các giống cây trồng vật nuôi có chất

lượng cao, xây dựng căn cứ khoa học lựa chọn hướng phát triển sản xuất,

kinh doanh, hỗ trợ nông dân tiếp nhận chuyển giao khoa học công nghệ. Đầu

tư vào phát triển các giống mới có năng suất, chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu

ngày càng cao của thị trường trong và ngoài nước. Việc nghiên cứu, phát triển

140

các loại giống cây, con cần sự đầu tư, hỗ trợ của nhà nước phù hợp với những

yêu cầu của WTO. Chú trọng hiệu quả của các hoạt động nghiên cứu và triển

khai, đầu tư thích đáng vào chuyển giao công nghệ. Đưa công nghệ sinh học,

giống mới, quy trình sản xuất mới, công nghệ mới vào việc bảo quản, chế

biến nông sản.... Khuyến khích mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng cung

cấp dịch vụ nông nghiệp như: trợ giúp kỹ thuật, cung cấp thông tin thị trường,

hỗ trợ tài chính và hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm...

Năm là, điều chỉnh chính sách trong nước: Khai thác triệt để các qui

định của WTO cho hỗ trợ sản xuất và xuất khẩu. Xây dựng lộ trình hành động

và các biện pháp hỗ trợ cụ thể, khắc phục tình trạng chính sách hỗ trợ mang

tính tình thế, thiếu chiến lược dài hạn. Hướng chính sách hỗ trợ nông nghiệp

vào sản xuất thay vì vào hoạt động kinh doanh như hiện nay. Trong thời gian

tới, chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp cần tuân thủ theo Hiệp định nông

nghiệp của WTO, cụ thể:

+ Hỗ trợ dạng hộp xanh lá cây: Thực hiện hỗ trợ theo các nhóm. (1)

Nhà nước thực hiện cung cấp dịch vụ và phúc lợi cho nông nghiệp dưới các

hình thức như nghiên cứu khoa học, đào tạo (cấp kinh phí cho các trường đại

học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, trung tâm dạy nghề để đào tạo cán

bộ kỹ thuật, kinh tế, công nhân lành nghề phục vụ sản xuất nông nghiệp),

khuyến nông (cấp kinh phí hoạt động, hỗ trợ cơ sở vật chất cho công tác

khuyến nông). (2) Hỗ trợ lương thực, thực phẩm, hỗ trợ sản xuất nông nghiệp

cho các vùng khó khăn (vùng sâu, vùng xa, vùng bị thiên tai vv…). (3) Hỗ

trợ chuyển dịch cơ cấu, tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương thông qua

các hình thức ưu đãi thuế, đầu tư, tín dụng…

+ Hỗ trợ dạng hộp xanh da trời. Thực hiện các biện pháp hỗ trợ theo

chương trình phát triển, bao gồm: (1) Trợ cấp đầu tư của Chính phủ dưới hình

thức hỗ trợ tài chính, cho vay với lãi suất ưu đãi để phát triển kinh tế trang

trại. (2) Trợ cấp đầu vào cho người sản xuất nông nghiệp có thu nhập thấp

thông qua hệ thống ngân hàng chính sách xã hội. (3) Trợ cấp dành cho sản

xuất như khuyến khích các hộ nông dân từ bỏ cây thuốc phiện chuyển sang

141

sản phẩm nông nghiệp khác.

Ngoài ra, Chính phủ cần quan tâm bảo hộ hợp lý (bảo hộ trong khuôn

khổ qui định WTO) một số sản phẩm trong nước có giá cao so với hàng nhập

khẩu và chất lượng chưa đồng đều như bông, rau quả, thịt gia súc, gia cầm …,

từng bước nâng cao sức cạnh tranh của mỗi sản phẩm. Xây dựng những hàng

rào kỹ thuật mà WTO cho phép để bảo vệ hàng nông sản trong nước.

Để đảm bảo cho nông nghiệp phát triển bền vững, Chính phủ cần xây

dựng các chính sách ngăn cấm, hạn chế việc khai thác quá mức các nguồn tài

nguyên thiên nhiên như đất, nước, không khí, rừng, đất rừng…. Tiếp tục hoàn

thiện về chính sách đất đai, tài nguyên nước, khoáng sản, môi trường nhằm

quản lý, sử dụng có hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, hạn chế tiến tới

ngăn chặn tối đa mức độ gia tăng ô nhiễm, suy thoái môi trường, bảo vệ đa

dạng sinh học. Bên cạnh đó, cần coi trọng công tác tuyên truyền, giáo dục, kết

hợp với đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm và trình độ

khoa học và kỹ thuật của người dân đối với việc bảo vệ, khai thác cũng như

phát triển tài nguyên và môi trường

Sáu là, hỗ trợ các doanh nghiệp nông nghiệp làm hàng xuất khẩu hiểu

rõ những qui định của từng thị trường về hàng rào phi thuế quan để điều chỉnh

sản xuất theo hướng nâng cao chất lượng, thỏa mãn những tiêu chuẩn của đối

tác, đảm bảo là đối tác tin cậy, lâu dài, khắc phục tình trạng vì lợi ích trước

mắt làm tổn hại đến uy tín của các doanh nghiệp cùng lĩnh vực, của thương

hiệu nông sản Việt Nam.

Bảy là, nâng cao năng lực cạnh tranh của nông sản xuất khẩu: Cần

đánh giá cụ thể sức cạnh tranh của từng loại nông sản xuất khẩu chủ lực để có

giải pháp khắc phục những yếu kém, đảm bảo nông sản Việt Nam chiếm lĩnh

được thị trường trong nước và thế giới. Qui hoạch các vùng sản xuất chuyên

canh, thực hiện chuyên môn hóa sản xuất các loại nông sản, trước mắt là

những nông sản xuất khẩu chủ lực. Thành lập các Trung tâm kiểm nghiệm và

chứng nhận chất lượng nông sản hàng hóa phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong

nước và nhất là xuất khẩu trên các vùng sản xuất nông nghiệp qui mô tập

142

trung. Bên cạnh đó, cần xây dựng và thực hiện các thương hiệu hàng hóa

nông sản xuất khẩu của Việt Nam như trái cây, gạo, cà phê… , tạo ra những

thương hiệu riêng đối với từng mặt hàng xuất khẩu chủ lực.

Để nâng cao năng lực cạnh tranh, trước hết cần nâng cao năng suất và

chất lượng sản phẩm. Muốn vậy, một mặt cần cải tạo các giống cây trồng, vật

nuôi, mặt khác phải tổ chức lại sản xuất để có sức mạnh cung cấp cho thị

trường những lô hàng nông sản lớn. Gắn kết chặt chẽ giữa các vùng sản xuất

143

chuyên canh và chế biến nguyên liệu tại chỗ.

CHƯƠNG 5

TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP

ĐỐI VỚI DỊCH VỤ KHI GIA NHẬP WTO

5.1. Khái quát hiện trạng dịch vụ Việt Nam

Đánh giá khái quát tình hình phát triển dịch vụ sau hơn 20 năm đổi mới

cho thấy có sự đan xen giữa thành tựu và hạn chế: Bên cạnh những ngành

dịch vụ phát triển mạnh là một số ngành chưa khai thác hết tiềm năng, tốc độ

phát triển chậm. Trong giai đoạn đầu thời kỳ Đổi mới, dịch vụ tăng trưởng

nhanh, liên tục và có tốc độ cao hơn tăng trưởng GDP. Tuy nhiên, tính từ năm

1986 trở lại đây, tăng trưởng dịch vụ có xu hướng giảm, thấp hơn tốc độ tăng

trưởng GDP. Như vậy, tốc độ tăng trưởng dịch vụ giai đoạn từ 1996 trở lại

đây có xu hướng ngược với xu thế chung trên thế giới. Tỷ trọng dịch vụ trong

GDP chưa phản ánh đúng xu thế phát triển của nền kinh tế thị trường đang

phát triển mạnh.

Hình 5.1: Tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm của GDP và

lĩnh vực dịch vụ

10

8.6

7.5

7

8

8.2

6

6.97

5.7

4.4

4 % g n ở ư r t g n ă t ộ đ

c ố T

2

0 1986-1990

1990-1995

1995-2000

2000-2005

Tăng trưởng GDP

Tăng trưởng dịch vụ

Nguồn: Tổng cục Thống kê; Bộ Kế hoạch và Đầu tư - Chương trình

phát triển Liên hợp quốc

Trong giai đoạn đầu của công cuộc đổi mới, hàng loạt ngành dịch vụ

144

trước đó bị cấm trước đó đồng loạt phát triển mạnh, đã thúc đẩy lĩnh vực này

tăng trưởng nhanh cả về tốc độ và giá trị. Cơ cấu dịch vụ trong GDP năm 1986 là 33% thì đến năm 2006, con số này là 40,9%.

Tuy nhiên, từ năm 1996, tăng trưởng của dịch vụ có xu hướng sụt giảm và không đạt mục tiêu về tăng trưởng được đề ra tại các kế hoạch phát triển kinh tế xã hội: Kế hoạch đề ra là tốc độ tăng trưởng dịch vụ giai đoạn 1996 -

2000 bình quân đạt 12-13% và đến năm 2000, dịch vụ đóng góp 45-46% trong GDP, tuy nhiên, con số đạt được chỉ là 5,7% và 38,74%. Tương tự, giai đoạn 2000-2005, mục tiêu đề ra là 7% và 41-42% nhưng kết quả thực tế là

6,97% và 38,5%. Mặc dù năm 2006, tốc độ tăng của dịch vụ đạt 8,29%, cao hơn tốc độ tăng GDP (8,17%) và đóng góp 3,34 điểm phần trăm vào tốc độ

tăng trưởng chung, nhưng vẫn chưa đạt kế hoạch đề ra.

Giai đoạn 2000-2005, mặc dù dịch vụ không đạt mục tiêu kế hoạch đề ra về cả tốc độ tăng trưởng và tỷ trọng trong GDP, nhưng nhìn chung, xu

hướng tăng trưởng đã phản ánh xu thế của nền kinh tế thị trường giai đoạn đầu và biến đổi trong cơ cấu ngành.

Về các phân ngành dịch vụ, tốc độ tăng trưởng phản ánh diễn biến của cả khu vực dịch vụ nói chung: Tốc độ cao trong giai đoạn 1986-1995, có xu hướng giảm trong giai đoạn 1995-2000 và phục hồi ở giai đoạn 2000-2005.

Bảng 5.1: Tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm của các phân

ngành dịch vụ

Tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm

Phân ngành dịch vụ

1. Khách sạn và nhà hàng 2. Khoa học và công nghệ 3. Tài chính và tín dụng 4. Giáo dục và đào tạo 5. Thương mại, sửa chữa thiết bị 6. Y tế và dịch vụ xã hội 7. Vận tải, kho chứa và viễn thông 8. Hoạt động văn hoá, thể thao 9. Dịch vụ cá nhân và cộng đồng 10. Hoạt động Đảng, đoàn thể và hiệp hội 11. Quản lý nhà nước, an ninh quốc phòng,

1986- 1990 6,2 9,6 6,2 9,5 4,2 11,1 3,4 13,5 5,5 4,9 7,8

1990- 1995 9,8 7,5 16,4 11,2 7,4 5,8 7,2 9,3 10,1 70,3 7,2

1995- 2000 5,6 5,5 7,5 5,6 5,9 5 6,5 7,8 8 12,5 2,6

2000- 2005 8,7 8,6 7,7 7,5 7,5 7,4 7,4 6,2 5,9 5,9 5,5

đảm bảo xã hội bắt buộc 12. Dịch vụ kinh doanh BĐS

Tổng GDP

6,7 4,4

9,6 8,2

4,7 7,0

3,9 7,5

145

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Bảng 5.1 cho thấy, chỉ có phân ngành tài chính và tín dụng đạt mức tăng

trưởng cao liên tục trong giai đoạn 1986-2005. Trong giai đoạn 2000-2005, chỉ

có 3 phân ngành (số 1, 2, 3 trong bảng) đạt tốc độ tăng trưởng cao hơn mức

trung bình (7,5%) trong toàn ngành dịch vụ. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng cao

của một số phân ngành chưa hẳn đã đóng góp tỷ trọng lớn trong GDP.

Bảng 5.2: Tỷ trọng đóng góp của các ngành kinh tế cho GDP (giá cố

định - phân ngành của Việt Nam)

Đơn vị: %

TT

Hoạt động kinh tế

Phần trăm GDP 2000

2005

1995

Thương mại

1. Nông nghiệp, thuỷ sản, lâm nghiệp 2. Khai khoáng 3. Chế tạo 4. Tiện ích 5. Xây dựng 6. 7. Khách sạn và nhà hàng 8. Vận tải, kho bãi, viễn thông 9. Dịch vụ tài chính 10. Khoa học và công nghệ 11. Dịch vụ kinh doanh nhà đất 12. Quản lý hành chính 13. Giáo dục và đào tạo 14. Dịch vụ y tế và xã hội 15. Văn hoá, giải trí 16. Dịch vụ cá nhân và cộng đồng

19,6 5,8 22,8 2,9 8,6 16,3 3,4 3,9 2,1 0,6 3,8 2,7 3,3 1,4 0,6 2,2

23,3 6,7 18,8 2,3 7,5 16,3 3,2 3,9 2,1 0,6 4,5 2,1 3,3 1,4 0,6 2,4

Dịch vụ/GDP

26,2 5,3 15,5 1,7 7,5 17,2 3,4 4,0 2,0 0,6 5 3,6 3,6 1,5 0,6 2,3 43,8/100 41,3/100 40,5/100

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Bảng đóng góp của phân ngành dịch vụ vào GDP cho thấy, mặc dù một

số phân ngành có tốc độ tăng trưởng cao như khoa học công nghệ, giáo dục

và đào tạo ... lại có đóng góp không lớn vào GDP; Dịch vụ tài chính có tốc độ

tăng cao trong suốt giai đoạn 1986 - 2005, nhưng mới chỉ đóng góp 2,1%

GDP năm 2005. Một số phân ngành có đóng góp lớn trong GDP như chế tạo,

dịch vụ nông -lâm - thuỷ sản lại có tốc độ tăng trưởng không cao. Tốc độ tăng

trưởng cao của những phân ngành đóng góp thấp và tốc độ tăng trưởng không

cao của những phân ngành đóng góp lớn một mặt làm giảm tỷ trọng toàn

ngành dịch vụ trong GDP, mặt khác cho thấy một số ngành tăng trưởng cao

146

giai đoạn vừa qua có ý nghĩa tiềm năng nhiều hơn là những đóng góp thực tế.

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu quan trọng, nhưng nhìn chung, tăng

trưởng toàn ngành dịch vụ trong thời gian qua chưa phản ánh xu thế của nền

kinh tế thị trường năng động. Ngành dịch vụ nói chung và nhiều phân ngành

còn ở dạng tiềm năng. Nguyên nhân có thể là:

- Chưa quan tâm đúng mức đến phát triển dịch vụ: Hiện chưa có chiến

lược tổng thể phát triển dịch vụ. Mặc dù một số bộ, ngành đã xây dựng chiến

lược phát triển một số phân ngành dịch vụ nhất định nhưng do sự thay đổi bối

cảnh kinh tế xã hội thời gian gần đây, các chiến lược đó bộc lộ nhiều điểm

không phù hợp. Trong việc xây dựng chiến lược, qui hoạch, thiếu vắng sự

phối hợp giữa các ngành liên quan.

- Tình trạng độc quyền của khu vực DNNN trong lĩnh vực dịch vụ đã

kìm hãm sự phát triển của khu vực tư nhân và khu vực có vốn đầu tư nước

ngoài, kéo theo năng lực cạnh tranh ngành bị giảm sút. Nhiều dịch vụ như

viễn thông, điện, vận tải hàng không ... được cung cấp độc quyền bởi các

DNNN một mặt cản trở khả năng tiếp cận thị trường của các khu vực khác,

mặt khác không tạo động lực nâng cao chất lượng, giảm giá dịch vụ.

- Cầu về dịch vụ chưa cao: Các chủ thể kinh tế chưa quen với việc tiêu

dùng dịch vụ hay sử dụng những tổ chức cung ứng dịch vụ chuyên nghiệp.

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ chủ yếu tự cung cấp dịch vụ là chính (kể cả khi

qui mô doanh nghiệp đã lớn gấp nhiều lần). Một số doanh nghiệp chỉ sử dụng

các dịch vụ như quảng cáo, thiết kế ..., một số dịch vụ khác như quản trị, tư

vấn, đào tạo ... ít được quan tâm. Ngoài ra cũng cần kể đến thu nhập của dân

cư. Mặc dù thu nhập tăng cao trong những năm vừa qua nhưng mặt bằng thu

nhập còn thấp, do đó họ ít có điều kiện tiếp cận, tiêu dùng dịch vụ, nhất là các

dịch vụ cao cấp.

- Hiệu lực pháp lý kém, quản lý nhà nước bộc lộ bất cập. Với tính đa

dạng và phức tạp, hơn nữa, nhiều ngành dịch vụ mới ra đời đã gây không ít

khó khăn trong quản lý. Hiện tại có nhiều Bộ tham gia quản lý nhưng quá

trình phối hợp và phân công trách nhiệm chưa rõ ràng, do đó có tình trạng

chồng chéo trong quản lý. Một số lĩnh vực như bảo hộ bản quyền tác giả, đảm

147

bảo chất lượng dịch vụ, tiêu chuẩn kỹ thuật dịch vụ ... còn thiếu khung khổ

pháp lý hoặc hiệu lực quản lý kém, một mặt làm tổn hại đến người tiêu dùng,

mặt khác không khuyến khích các dịch vụ vươn lên trong cạnh tranh

Tình hình phát triển một số dịch vụ động lực

Trong nền kinh tế hiện đại, sự phát triển mạnh của các dịch vụ động lực

như tài chính, ngân hàng, logicstic (dịch vụ hậu cần), khoa học và công nghệ ...

có vai trò ngày càng quan trọng thúc đẩy tăng trưởng chung của khu vực dịch

vụ. Tỷ trọng các dịch vụ động lực ngày càng tăng trong cơ cấu GDP toàn ngành.

Hiện tại, các dịch vụ động lực ở nước ta hiện nay có tốc độ tăng trưởng

khá cao nhưng còn chiếm tỷ trọng nhỏ trong cơ cấu GDP. Do đó tốc độ tăng

trưởng cao của một số dịch vụ này tác động không nhiều đến tốc độ và tỷ

trọng của ngành so với các khu vực khác của nền kinh tế.

Bảng 5.3: Tỷ trọng đóng góp của một số dịch vụ động lực trong

GDP giai đoạn 1995-2000 (giá cố định)

% GDP

Phân ngành

1995

2000

2005

Vận tải, kho bãi, viễn thông

3,9

Dịch vụ tài chính

2,1

Khoa học và công nghệ

0,6

Dịch vụ kinh doanh nhà đất

4,5

3,8

Giáo dục và đào tạo

3,6

3,3

Đơn vị: %

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Trong 5 dịch vụ nêu trên cho thấy, chỉ có dịch vụ tài chính gia tăng cơ

cấu đóng góp trong GDP giai đoạn 1995-2005 (mặc dù mức gia tăng không

đáng kể), số còn lại hoặc giữ nguyên, hoặc suy giảm. Trong cơ cấu dịch vụ,

các dịch vụ động lực chưa phát triển tương xứng với qui mô, tốc độ tăng của

toàn ngành dịch vụ nói riêng và GDP nói chung. Tốc độ tăng trưởng dịch vụ

38 Ngô Doãn Vịnh (chủ biên), Hướng tới sự phát triển của đất nước: một số vấn đề lý thuyết và ứng dụng, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.516.

148

trung bình hàng năm của Việt Nam chỉ bằng 0,54% của Ấn Độ, 0,42 lần Indonexia, 0,93 lần Trung Quốc, 0,34 lần Hàn Quốc38...

- Về giáo dục, đào tạo: Dịch vụ trong lĩnh vực này kém phát triển, Việt

Nam chưa có nhiều cơ sở đào tạo đạt chuẩn quốc tế. Điều này ảnh hưởng trực

tiếp tới chất lượng nguồn nhân lực và năng lực cạnh tranh của phân ngành

trong bối cảnh gia nhập WTO. Những nỗ lực cải cách của ngành giáo dục tuy

đã đạt được những kết quả bước đầu, song chất lượng đào tạo vẫn là vấn đề

nan giải.

- Về dịch vụ khoa học, công nghệ: Được đầu tư mạnh trong giai đoạn

1995-2005, tuy nhiên, tỷ trọng đóng góp của phân ngành này trong GDP

không đổi trong 10 năm (chiếm 0,6%). Khả năng ứng dụng kết quả nghiên

cứu khoa học vào thực tiễn còn thấp, thị trường khoa học kém phát triển là

những nét nổi bật trong sự phát triển dịch vụ khoa học thời gian qua.

- Dịch vụ kinh doanh nhà đất, vận tải, kho bãi, viễn thông có bước phát

triển mạnh nhưng không ổn định. Chi phí vận tải của Việt Nam cao hơn so

với các nước trong khu vực. Dịch vụ kinh doanh nhà đất diễn biến phức tạp

với một thị trường thiếu đồng bộ và thông tin chưa hoàn toàn minh bạch.

- Dịch vụ tài chính: Đây là phân ngành duy nhất vừa đảm bảo tốc độ

tăng trưởng cao trong cả giai đoạn 1995-2005, vừa có tỷ trọng ngày càng lớn

trong cơ cấu GDP. Tuy vậy, những cam kết về mở của thị trường dịch vụ tài

chính trong cam kết WTO sẽ có những tác động mạnh đến phân ngành này

trong thời gian tới. Những ưu đãi của nhà nước đối với khu vực DNNN và

những yếu kém của hệ thống ngân hàng thương mại sẽ là những thách thức

thực sự trong tương lai gần.

5.2. Những cam kết chủ yếu trong lĩnh vực dịch vụ39 Cam kết chung cho tất cả các ngành hoặc phân ngành dịch vụ: Trừ khi

có qui định khác, doanh nghiệp dịch vụ nước ngoài được phép hiện diện

thương mại tại Việt Nam dưới hình thức hợp đồng, liên doanh và doanh

nghiệp 100% vốn nước ngoài. Các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài được

phép thành lập văn phòng đại diện ở Việt Nam nhưng các văn phòng này

39 Tóm lược Báo cáo của Ban công tác: Các cam kết về dịch vụ. www.mot.gov.vn

149

không được phép tham gia vào các hoạt động sinh lợi trực tiếp.

Về mua cổ phần: Các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài được phép mua

cổ phần tại các doanh nghiệp Việt Nam với số vốn không vượt quá 30% số

vốn điều lệ của doanh nghiệp đó. Sau 12 tháng tính từ khi gia nhập, hạn chế

này bị bãi bỏ trừ khi có qui định khác.

Dịch vụ tài chính:

- Bảo hiểm và các dịch vụ liên quan đến bảo hiểm: Công ty bảo hiểm

100% vốn nước ngoài không được phép cung ứng dịch vụ bảo hiểm đối với

thương vụ được chỉ định như trách nhiệm pháp lý bên thứ 3 đối với xe gắn

máy, bảo hiểm trong xây dựng và lắp đặt... Các giới hạn này sẽ được dỡ bỏ kể

từ 1/1/2008. Sau 5 năm tính từ thời điểm gia nhập, các công ty bảo hiểm nước

ngoài được thành lập chi nhánh tại Việt Nam.

- Các tổ chức tín dụng: Theo cam kết, kể từ 1/4/2007, các tổ chức tín

dụng nước ngoài sẽ được thành lập ngân hàng 100% vốn nước ngoài tại Việt

Nam với các điều kiện cụ thể đi kèm (các pháp nhân và thể nhân phải có giấy

phép mới được quyền kinh doanh, công ty mẹ phải có tổng tài sản trên 20 tỉ

USD và cuối năm trước thời điểm nộp đơn); Việc thành lập công ty tài chính

100% vốn nước ngoài hoặc công ty tài chính liên doanh, tổ chức tín dụng đó

phải có tổng tài sản trên 10 tỷ USD vào cuối năm trước thời điểm nộp đơn.

Việc thành lập ngân hàng 100% vốn nước ngoài sẽ được đối xử quốc gia đầy

đủ như ngân hàng thương mại Việt Nam trong việc thành lập hiện diện

thương mại. Công ty chứng khoán nuớc ngoài muốn kinh doanh chứng khoán

tại Việt Nam phải hoạt động theo Luật Doanh nghiệp và Nghị định số

114/2003/NÐ-CP của Chính phủ về chứng khoán và thị truờng chứng khoán

cũng như các luật lệ hiện hành khác. Thời hạn hoạt động của các công ty tài

chính liên doanh hoặc công ty tài chính 100% vốn nước ngoài, công ty cho

thuê tài chính liên doanh hoặc công ty cho thuê tài chính 100% vốn nước

ngoài tối đa là 50 năm và có thể được gia hạn. Phần vốn góp của bên nước

ngoài vào ngân hàng thương mại liên doanh không được vượt quá 50% vốn

đăng ký của ngân hàng, trong khi phần góp vốn của bên nước ngoài vào tổ

chức tín dụng phi ngân hàng liên doanh cần chiếm ít nhất 30% vốn đăng ký.

150

Tổng số cổ phần của các tổ chức tín dụng và cá nhân nước ngoài không được

vượt quá 30% vốn đăng ký của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam, trừ

khi luật pháp Việt Nam có quy định khác hoặc được cơ quan có thẩm quyền

của Việt Nam cho phép. Ngoài ra, các công ty chứng khoán nuớc ngoài muốn

giao dịch chứng khoán tại Việt Nam phải chịu các hạn chế được quy định

trong biểu cam kết cụ thể của Việt Nam.

Dịch vụ kinh doanh

- Dịch vụ pháp lý: Các tổ chức, công ty luật nước ngoài được quyền

thiết lập hiện diện thương mại tại Việt Nam dưới các hình thức: chi nhánh,

công ty trực thuộc, công ty nước ngoài, công ty liên kết. Luật sư nước ngoài

có thể hành nghề về luật nước ngoài hoặc luật quốc tế với tư cách là thành

viên hoặc người làm thuê cho các hiện diện thương mại của các tổ chức hành

nghề của luật sư nước ngoài, hoặc người làm thuê cho các văn phòng luật c.a

Việt Nam hoặc công ty luật hợp danh của Việt Nam. Để hành nghề luật sư tại

Việt Nam, người nước ngoài phải có chứng chỉ hành nghề hợp pháp do một

cơ quan hoặc tổ chức nước ngoài có thẩm quyền cấp, có thiện chí đối với Nhà

nước Việt Nam và được một hiện diện thương mại của tổ chức hành nghề luật

sư nước ngoài hoặc tổ chức luật sư Việt Nam tuyển dụng.

- Dịch vụ thuế: Sau một năm kể từ khi gia nhập WTO, Việt Nam sẽ có

thể cấp giấy phép đối với loại hình dịch vụ này tuỳ thuộc nhu cầu của nền

kinh tế.

- Dịch vụ kiến trúc, qui hoạch, tư vấn xây dựng: Trong thời gian 2 năm

kể từ khi gia nhập WTO, các doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài chỉ được

cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt

Nam. Doanh nghiệp nước ngoài phải là pháp nhân của một thành viên WTO.

- Dịch vụ máy tính: Sau 2 năm kể từ ngày gia nhập, các công ty 100%

vốn nước ngoài có thể chỉ được cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp 100%

vốn nước ngoài tại Việt Nam; sau 3 năm, có thể mở chi nhánh.

- Dịch vụ quảng cáo: Ngay sau khi Việt Nam gia nhập, các công ty

151

nước ngoài có thể mở chi nhánh, liên doanh hoặc hợp tác với các đối tác Việt

Nam với phần vốn góp không quá 51% vốn pháp định của liên doanh. Giới

hạn về tỷ lệ vốn góp sẽ được dỡ bỏ kể từ 1/1/2009.

- Nghiên cứu thị trường, tư vấn: Với tỷ lệ vốn góp không quá 51%, các

doanh nghiệp nước ngoài có thể liên kết, hợp tác, liên doanh với đối tác Việt

Nam. Thời điểm doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài được thành lập tính từ

1/1/2009. Với các dịch vụ tư vấn quản lý, sau 3 năm từ khi gia nhập, các tổ

chức nước ngoài được phép mở chi nhánh.

- Dịch vụ nông nghiệp, săn bắn và lâm nghiệp: Chỉ thành lập liên

doanh hoặc hợp đồng với phần vốn góp phía nước ngoài không vượt qúa 51%

vốn pháp định của liên doanh đó.

Dịch vụ viễn thông

Các dịch vụ qua biên giới đối với điện thoại, telex, truyền dữ liệu phụ

thuộc vào đường dây truyền hoặc di động trên mặt đất thì cần đạt được thoả

thuận thương mại với đối tác phía Việt Nam, đồng thời phải được cấp phép

cung ứng dịch vụ quốc tế. Đối với dịch vụ viễn thông cung cấp dựa trên vệ

tinh: cần thoả thuận với nhà cung cấp dịch vụ vệ tinh quốc tế của Việt Nam

được cấp phép (trừ một số dịch vụ cho các đối tượng kinh doanh ngoài khơi,

trên biển, văn phòng ngoại giao...)

Đối với dịch vụ không dựa trên tiện ích hạ tầng mạng: Các nhà cung

cấp dịch vụ được liên doanh với nhà cung ứng dịch vụ viễn thông ngay sau

khi gia nhập, phần vốn góp không vượt quá 51% vốn pháp định và sau 3 năm,

phần vốn pháp định không được vượt quá 65%. Đối với dịch vụ dựa trên tiện

ích hạ tầng mạng: Các doanh nghiệp nước ngoài được liên doanh với nhà

cung ứng dịch vụ viễn thông ngay sau khi gia nhập, phần vốn góp không vượt

quá 49% vốn pháp định.

Đối với dịch vụ viễn thông cơ bản: Sau 3 năm, các công ty nước ngoài

được phép sử dụng trạm vệ tinh mặt đất.

Các dịch vụ giải trí gia tăng khác dựa trên các dịch vụ viễn thông sẽ có

152

phần vốn góp phía nước ngoài không vượt quá 50%.

Dịch vụ phát hành và chiếu phim: Chỉ được hiện diện dưới hình thức

hợp đồng hoặc liên doanh với đối tác hợp pháp của Việt Nam, trong đó phần

vốn góp của phía nước ngoài không vượt quá 51% vốn pháp định của liên

doanh (băng video không có trong cam kết). Đối với dịch vụ chiếu phim, chỉ

cho phép hợp đồng hoặc liên doanh với đối tác hợp pháp của Việt Nam với

phần vốn góp của nước ngoài không vượt quá 51% vốn pháp định.

Dịch vụ phân phối: Các doanh nghiệp nước ngoài muốn tham gia cung

cấp dịch vụ phân phối hàng hoá sẽ phải liên doanh với các doanh nghiệp Việt

Nam với phần vốn góp giới hạn tối đa phía nước ngoài là 49% (tỷ lệ này được

dỡ bỏ vào 1/1/2008). Các công ty có vốn đầu tư nước ngoài sẽ được quyền

làm đại lý, bán buôn, bán lẻ tất cả các mặt hàng nhập khẩu hợp pháp và các

sản phẩm sản xuất trong nước theo qui định của pháp luật (trừ các danh mục

miễn trừ là xi măng, clinker, lốp, sản phẩm giấy, máy kéo, xe tải, xe con, xe

mô tô, sắt thép, rượu và các sản phẩm có cồn, phân bón, thiết bị nghe nhìn).

Sau 3 năm kể từ thời điểm gia nhập, các hạn chế này sẽ được dỡ bỏ. Tuy

nhiên, điều kiện thành lập các dịch vụ bán lẻ sẽ được xem xét trên cơ sở nhu

cầu của nền kinh tế Việt Nam. Các mặt hàng không đưa vào danh mục cam

kết trong lĩnh vực phân phối bao gồm: thuốc điếu, xì gà, sách, báo, tạp chí,

băng video, đá quí, dược phẩm, chất nổ, thuốc, dầu chế biến, dầu thô, gạo,

đường.

Dịch vụ giáo dục: Các cam kết giới hạn trong lĩnh vực khoa học kỹ

thuật, khoa học tự nhiên và công nghệ, quản trị kinh doanh và khoa học kinh

doanh, kinh tế học, toán học, luật quốc tế và đào tạo ngôn ngữ. Không cam

kết trong giáo dục phổ thông. Đối với giáo dục người lớn, giáo dục bậc cao và

các dịch vụ giáo dục khác, chỉ cho phép thành lập liên doanh. Các qui định

này được dỡ bỏ tính từ 1/1/2009, nghĩa là từ thời điểm nêu trên, các cơ sở đào

tạo 100% vốn nước ngoài sẽ được phép thành lập.

Dịch vụ môi trường: Trong thời gian 4 năm kể từ khi gia nhập, các

công ty nước ngoài được phép thành lập liên doanh với vốn góp không vượt

quá 51% vốn pháp định. Hạn chế này được dỡ bỏ sau 4 năm.

153

Dịch vụ giải trí, văn hoá, thể thao:

Trong thời gian 5 năm kể từ khi gia nhập, các công ty nước ngoài được

phép thành lập liên doanh với vốn góp không vượt quá 49% vốn pháp định.

Hạn chế này được dỡ bỏ sau 5 năm. Riêng đối với kinh doanh trò chơi điện

tử, chỉ cho phép hình thức hợp đồng hoặc liên doanh với đối tác Việt Nam đã

được cấp phép hoạt động dịch vụ này.

Bệnh viện và dịch vụ y tế: Các nhà cung ứng nước ngoài được phép

cung ứng dịch vụ dưới hình thức hợp đồng, liên doanh hoặc thành lập bệnh

viện 100% vốn nước ngoài. Vốn đầu tư tối thiểu với bệnh viện thương mại là

20 triệu USD, với phòng khám đa khoa là 200.000 USD, với cơ sở chuyên

khoa là 2 triệu USD.

Dịch vụ vận tải:

Vận tải đường biển được thành lập liên doanh, trong đó phần vốn góp của

nước ngoài không vượt quá 51% vốn pháp định. Các công ty vận tải biển 100%

nước ngoài chỉ được thành lập sau 5 năm kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO.

Vận tải hàng không được phép cung ứng dịch vụ văn phòng hoặc đại lý

bán vé tại Việt Nam. Sửa chữa hoặc bảo trì máy bay sẽ được thành lập công

ty liên doanh với vốn góp tối đa phía nước ngoài không vượt quá 51%. Sau 5

năm, công ty liên doanh 100% vốn mới được phép thành lập.

Vận tải đường sắt cho phép các công ty liên doanh với phần vốn góp

nước ngoài không vượt quá 49% vốn pháp định của liên doanh.

Vận tải đường bộ: Các công ty nước ngoài được phép vận tải bằng

đường bộ dưới hình thức hợp đồng, liên doanh với phần vốn góp không quá

49%. Sau 3 năm, tuỳ thuộc nhu cầu thị trường, các công ty liên doanh có thể

cho phép mức tối đa vốn góp phía nước ngoài lên đến 51% nhưng tài xế phải

là người Việt Nam.

Như vậy, các cam kết về dịch vụ cho thấy Việt Nam đã mở cửa thị

trường khá mạnh trong nhiều lĩnh vực và hầu hết các cam kết sẽ được thực

hiện ngay sau khi gia nhập. Gia nhập WTO, các dịch vụ tài chính, ngân hàng,

154

bảo hiểm, viễn thông, vận tải... sẽ là các lĩnh vực mở cửa mạnh mẽ nhất.

5.3. Giá cả và dịch vụ sau 6 tháng gia nhập WTO

Theo Tổng cục Thống kê, tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch

vụ 6 tháng đầu năm 2007 ước tính đạt 335,6 nghìn tỷ đồng, tăng 22,9% so với

cùng kỳ năm trước, trong đó các khu vực kinh tế đều tăng trên 25%, riêng khu

vực kinh tế nhà nước giảm 7,7%. Xét theo ngành kinh doanh, thương nghiệp

chiếm gần 82%, tăng 22,6%; khách sạn, nhà hàng chiếm 11,8%, tăng 21,7%; du lịch chiếm 1,2%, tăng 38,6%; dịch vụ chiếm 5,1%, tăng 28,4%40.

Giá tiêu dùng tháng 6/2007 tăng 0,9% so với tháng 5/2007, tăng 5,2%

so với tháng 12/2006 và tăng 7,8% so với cùng kỳ năm trước. Giá tiêu dùng

tăng do giá của tất cả các nhóm hàng hóa đều tăng với các mức độ khác nhau.

So với 6 tháng đầu năm trước, giá tiêu dùng bình quân tăng 7%, thấp hơn

mức tăng bình quân 8,6% trong 6 tháng đầu năm 2005 và 7,9% trong 6 tháng

đầu 2006 và thấp hơn mức tăng trưởng chung của nền kinh tế. Tuy vậy, với

xu hướng tăng giá như 6 tháng đầu năm và các biến động về giá trên thị

trường quốc tế, việc kiểm soát giá trong 6 tháng cuối năm là không dễ.

Hình 5.2: Chỉ số giá tiêu dùng giai đoạn 2005-2007

3

2.5

2

1.5 %

1 ệ l ỷ T

0.5

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 -0.5

-1

2005

2006

2007

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Về giá đô la Mỹ: 6 tháng có xu hướng tăng nhẹ từ tháng 4/2007 và hầu

40 http://www.gos.gov.vn

155

hết các tháng đều tăng so với cùng tháng năm trước, bình quân mỗi tháng tăng

0,5%. Giá đô la Mỹ tháng 6/2007 tăng 0,3% so với tháng trước, tăng 0,1% so

với tháng 12/2006 và tăng 0,5% so với cùng kỳ năm trước. Giá vàng: 6 tháng

biến động thất thường, bình quân 6 tháng tăng 11,9% so với 6 tháng đầu năm

trước, trong đó giá vàng tháng 6/2007 giảm 2% so với tháng trước nhưng tăng

5% so với tháng 12/2006 và tăng 2,8% so với cùng kỳ năm trước.

Hộp 5.1: Sáu tháng đầu năm 2007: Giá tăng không phải do WTO

Việc tăng giá vừa rồi là do mấy yếu tố sau: thứ nhất là do giá cả một số mặt hàng

trên thế giới tăng; thứ hai, giá lương thực thực phẩm tăng.

Việc giá xuất khẩu lương thực tăng đặt ra yêu cầu là phải mua hàng của nông dân với giá cao hơn. Điều đó có nghĩa là việc phân phối lợi ích giữa nhà sản xuất và người đi buôn hợp lý.

Do đó nó cũng góp phần làm giá lương thực trong nước tăng lên. Ngoài ra, cúm

gà, dịch bệnh cũng làm giá cả trong nước tăng, lượng tiền lưu thông tăng lên.

Nhà nước đã bỏ ra một số lượng lớn tiền để mua ngoại tệ cũng gây áp lực tăng giá. Một số chính sách giá của Nhà nước trong lĩnh vực điện, xăng dầu, than cũng kích thích tăng giá mặt hàng khác.

Đó là các yếu tố làm tăng giá mà theo tôi, việc tăng giá vừa rồi là không thể coi thường mặc dù vẫn có thể kiểm soát được. Vì thế điều này đặt ra nhiệm vụ kiềm chế giá trong sáu tháng cuối năm là rất quan trọng.

Nguồn : Trả lời của nguyên Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển với Thời báo kinh tế Việt Nam. Http://www.vneconomy.vn/?home=detail&page=category&cat_name=1017&id =cfbdb2aa160c3a.

Về xuất, nhập khẩu dịch vụ 6 tháng đầu năm 2007 ước tính đạt 6,2 tỷ

USD, tăng 20,8% trong đó xuất khẩu dịch vụ gần 3 tỷ USD, tăng 17,2% và nhập khẩu dịch vụ đạt 3,2 tỷ USD, tăng 24,4%41. Giá trị xuất khẩu các loại

dịch vụ 6 tháng đầu năm đều tăng so với cùng kỳ năm 2006. Nhập khẩu dịch

vụ có mức tăng cao hơn xuất khẩu dịch vụ (Điều này được giải thích do phí

vận tải và bảo hiểm hàng hoá nhập khẩu tăng 31,6%, dịch vụ tài chính tăng

23,1%, dịch vụ bảo hiểm tăng 16,9%).

Bưu chính, viễn thông trong nước và quốc tế tiếp tục phát triển ổn định.

Số thuê bao điện thoại phát triển mới trong 6 tháng ước tính đạt 8,9 triệu,

nâng tổng số thuê bao trên cả nước tính đến hết tháng 6 đạt 36,4 triệu. Việt

Nam được đánh giá là nước có tốc độ phát triển viễn thông cao so với các

41 Tổng cục Thống kê, http://www.gos.gov.vn

156

nước trong khu vực.

Vận chuyển hành khách 6 tháng đầu năm 2007 ước tính đạt 749,9 triệu

lượt khách, tăng 8,3% về lượt khách so với cùng kỳ năm trước. Vận chuyển

hành khách tăng ở cả vận tải đường bộ, đường sắt, đường thuỷ và đường

không. Vận chuyển hàng hoá 6 tháng ước tính đạt 181,6 triệu tấn và 45,2 tỷ

tấn.km; tăng 7,6% về tấn và 7% về tấn.km. Hầu hết các hình thức vận chuyển

đều tăng trừ vận chuyển đường sắt và đường hàng không.

Bảng 5.4: Vận tải hành khách và hàng hoá 7 tháng năm 2007

Ước tính 7 tháng năm 2007

7 tháng năm 2007 so với cùng kỳ năm trước (%)

Khối lượng luân chuyển

Khối lượng vận chuyển

Khối lượng luân chuyển

Khối lượng vận chuyển Nghìn HK Triệu HK.km 38396.1 876026.6

108.3

108.8

Trong nước Ngoài nước

874103.6 1923.0

32664.1 5732.0

108.3 107.1

107.1 119.6

A. HÀNH KHÁCH Tổng số Phân theo phạm vi vận tải Phân theo cấp quản lý

Trung ương Địa phương

17044.0 858982.6

103.8 108.4

112.9 107.2

7001.0 1638.1 104652.8 757747.4 4987.4

2907.8 114.2 2194.2 24879.8 8300.0

97.7 105.8 102.0 109.3 116.7

110.3 105.7 102.2 109.1 109.2

Đường sắt Đường biển Đường sông Đường bộ Hàng không

107.6

106.9

11437.3 26958.8

Nghìn tấn Triệu tấn.km 212578.1

52906.9

Trong nước Ngoài nước

196302.5 16275.6

19432.0 33474.9

107.4 110.3

107.2 106.8

Trung ương Địa phương

29760.1 182818.0

34904.7 18002.2

106.6 107.8

106.8 107.1

Phân theo ngành vận tải B. HÀNG HOÁ Tổng số Phân theo phạm vi vận tải Phân theo cấp quản lý Phân theo ngành vận tải

Đường sắt Đường biển Đường sông Đường bộ Hàng không

5147.2 21634.3 40860.0 144860.3 76.3

2219.9 39645.2 3804.3 7078.3 159.2

96.8 105.5 105.6 108.9 98.2

111.1 106.4 105.8 109.2 95.7

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Khách quốc tế đến Việt Nam 6 tháng đầu năm ước tính đạt 2,11 triệu

lượt người, tăng 14,7% so với cùng kỳ năm 2006. Các nhóm khách tăng cao

gồm du lịch, thăm thân nhân; các khách đến với mục đích khác giảm nhẹ.

- Ngân hàng: Mặc dù theo cam kết từ 1/4/2007 nhưng đến hết quí

157

3/2007, hiện chưa có ngân hàng nước ngoài 100% vốn được thành lập.

5.4. Tác động gia nhập WTO đến lĩnh vực dịch vụ

Việc mở cửa thị trường dịch vụ sẽ gia tăng mức độ cạnh tranh đối với

từng lĩnh vực cụ thể. Tuy nhiên, liệu sự gia tăng mức độ cạnh tranh có góp phần

cải thiện năng lực cạnh tranh của các nhà cung cấp dịch vụ trong nước? Hoặc sự

tham gia của các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài sẽ dẫn đến sự thu hẹp hay sụp

đổ của các nhà cung cấp dịch vụ trong nước, tác động bất ổn đối với nền kinh tế?

Rất khó có thể rút ra những kết luận chính xác trong thời gian quá ngắn sau khi

Việt Nam mở cửa thị trường dịch vụ, ngay cả khi thời điểm thực hiện mở cửa

một số lĩnh vực dịch vụ (như ngân hàng) đã qua gần nửa năm nhưng hiện chưa

có ngân hàng 100% vốn nước ngoài ở Việt Nam. Như vậy, những đánh giá tác

động đối với lĩnh vực dịch vụ chủ yếu mang tính dự báo.

5.4.1. Những tác động tích cực

- Tác động nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực dịch vụ. Sự phát

triển của khu vực dịch vụ trong thời gian qua được đánh giá là dưới mức tiềm

năng, chưa khai thác hết những lợi thế có được, chưa phát huy được nguồn

lực sẵn có. Trong bối cảnh mới, khi mà các phân ngành dịch vụ có sự xuất

hiện của các doanh nghiệp nước ngoài, hệ thống cung ứng dịch vụ của Việt

Nam buộc phải nâng cao năng lực, sức cạnh tranh để tồn tại và phát triển. Sức

ép cạnh tranh, nhìn từ mặt tích cực, sẽ như một động lực nhằm khơi dậy các

tiềm năng của hệ thống dịch vụ trong nước.

Trong giai đoạn đầu, sức hấp dẫn của môi trường đầu tư trong lĩnh vực

dịch vụ chính là những yếu kém của hệ thống cung ứng dịch vụ trong nước.

Các doanh nghiệp nước ngoài sẽ tìm thấy nhiều tiềm năng và cơ hội khi tham

gia thị trường Việt Nam. Khi thị phần của hệ thống cung ứng dịch vụ của

doanh nghiệp nước ngoài đạt được tỷ lệ nhất định, lợi nhuận của các doanh

nghiệp trong nước sẽ giảm xuống nhưng năng lực cạnh tranh của khu vực này sẽ được nâng cao42.

- Mở rộng thị trường, thúc đẩy xuất khẩu dịch vụ: Gia nhập WTO mở

158

ra thị trường rộng lớn đối với các tổ chức cung ứng dịch vụ, các nhà cung cấp 42 Kết luận này được Classens, Kunt và Huizinga (1998) rút ra sau khi phân tích lĩnh vực ngân hàng của 80 quốc gia giai đoạn 1988-1995.

có nhiều cơ hội hơn, thị trường rộng lớn hơn và nhu cầu thị trường đa dạng hơn. Bên cạnh đó, việc gia tăng đầu tư nước ngoài tại Việt Nam cũng mở ra

thị trường xuất khẩu dịch vụ tại chỗ hoặc những cơ hội hợp tác, liên doanh với các đối tác nước ngoài.

- Tăng cường hợp tác trong lĩnh vực dịch vụ thông qua các hiệp định và

các hiệp hội về dịch vụ nói chung, trên từng phân ngành dịch vụ nói riêng.

- Tạo lập môi trường cạnh tranh: Yêu cầu của các hiệp định trong WTO

và các cam kết đòi hỏi Việt Nam phải điều chỉnh chính sách và các qui phạm pháp luật cho phù hợp, qua đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực dịch vụ Việt Nam.

5.4.2. Những tác động tiêu cực

- Thị phần khu vực dịch vụ trong nước giảm xuống: Với lợi thế về vốn, trình độ công nghệ, nguồn nhân lực và kinh nghiệm hoạt động nên các doanh

nghiệp cung ứng dịch vụ nước ngoài sẽ có nhiều lợi thế trong cạnh tranh. Thị phần các doanh nghiệp trong nước sẽ bị thu hẹp, một số doanh nghiệp yếu

kém có thể bị phá sản, nhất là đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

- Khu vực DNNN sẽ chịu tác động mạnh từ việc điều chỉnh chính sách của Chính phủ, theo đó các lĩnh vực hạn chế dần được dỡ bỏ, sự độc quyền của

DNNN sẽ bị thu hẹp và xoá bỏ trong hầu hết các lĩnh vực dịch vụ theo cam kết. Bảo hộ đối với DNNN cũng phải xoá bỏ, do đó nếu các doanh nghiệp này không

kịp thời đổi mới thì rất khó có thể cạnh tranh trên thị trường. Sự tác động còn có thể gây đổ vỡ đối với một số DNNN thuộc lĩnh vực nhạy cảm như tài chính, ngân hàng và kéo theo những bất ổn của cả nền kinh tế.

- Đội ngũ nhân lực có trình độ trong lĩnh vực dịch vụ có thể sẽ chuyển sang làm việc cho các doanh nghiệp nước ngoài. Điều này tác động tiêu cực đến quá trình cơ cấu lại, nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp

trong nước.

5.5. Một số giải pháp

- Xây dựng chiến lược tổng thể về phát triển dịch vụ trong bối cảnh hội

nhập kinh tế quốc tế nói chung và gia nhập WTO nói riêng. Hiện tại, các cơ

159

quan chức năng của Việt Nam đang tiến hành xây dựng chiến lược quốc gia

về phát triển dịch vụ đến 2020, trong đó chỉ rõ các mục tiêu phát triển, nhấn

mạnh mối quan hệ giữa các phân ngành dịch vụ. Trong thời gian tới, cần sớm

hoàn tất chiến lược tổng thể, làm căn cứ để mỗi ngành, mỗi địa phương xây

dựng kế hoạch cụ thể và các biện pháp thực hiện.

- Hoàn thiện chính sách liên quan đến phát triển dịch vụ. Các chính

sách cần phù hợp với thông lệ quốc tế và các cam kết gia nhập WTO. Trong

thời gian tới, các chính sách định hướng vào những nội dung chính sau:

+ Tạo lập môi trường kinh doanh: Gỡ bỏ những rào cản trong môi

trường kinh doanh như giấy phép con, các qui định dưới luật không phù hợp.

Từng bước mở rộng quyền kinh doanh, quyền thành lập doanh nghiệp hoạt

động trong lĩnh vực dịch vụ đối với mọi thành phần kinh tế. Tiếp tục rà soát

những hạn chế về điều kiện kinh doanh.

+ Tạo lập môi trường cạnh tranh: Chống độc quyền trong cung ứng

dịch vụ, từng bước tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng trong các phân

ngành không nằm trong danh mục cấm (hoặc kinh doanh có điều kiện). Có

chính sách khuyến khích, thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân và khu vực

nước ngoài trong cung ứng dịch vụ.

+ Tiếp tục xã hội hoá cung ứng dịch vụ: Đẩy mạnh xã hội hoá đối với

một số loại dịch vụ công như y tế, giáo dục, văn hoá, khoa học công nghệ ...

nhằm huy động mọi nguồn lực cho phát triển, mặt khác từng bước đảm bảo sự

công bằng trong tiếp cận các dịch vụ công.

+ Đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước đối với các phân ngành dịch

vụ, đồng thời tạo mối liên kết trong công tác quản lý đối với các dịch vụ có

liên quan.

+ Thúc đẩy phát triển những dịch vụ “động lực”, tạo đà cho nền kinh tế

phát triển bền vững. Tuỳ từng phân ngành dịch vụ để có những biện pháp cụ

thể. Giải pháp chung trong nhóm này là thực hiện chính sách tự do hoá mạnh

hơn, tăng cường đầu tư, gia tăng tính cạnh tranh của mỗi phân ngành.

- Xây dựng lộ trình hội nhập dịch vụ trong khuôn khổ WTO. Với rất

160

nhiều cam kết trên từng lĩnh vực cụ thể, các cơ quan quản lý nhà nước liên

quan cần xây dựng lộ trình chung cho toàn ngành dịch vụ và cho mỗi phân

ngành, làm cơ sở để các dịch vụ định hướng hoạt động.

- Nghiêm túc thực hiện những điều chỉnh pháp luật phù hợp với các

luật lệ của WTO và các cam kết của Việt Nam. Tiếp tục rà soát, huỷ bỏ những

văn bản không còn phù hợp, đồng thời tiếp tục ban hành các văn bản pháp

luật mới phù hợp với các qui tắc chung của WTO. Đối với mỗi phân ngành cụ

thể, tuỳ thời điểm cam kết về từng nội dung (mở cửa thị trường, cắt giảm thuế

quan, huỷ bỏ những hạn chế ...) để kịp thời ban hành những qui định phù hợp.

Từng bước điều chỉnh cách tiếp cận phân ngành của dịch vụ phù hợp với phân

loại của WTO, trên cơ sở đó có thể xem xét, ban hành những văn bản pháp

luật mới (theo cách tiếp cận phân ngành mới), chẳng hạn như luật về dịch vụ

môi trường, luật về dịch vụ pháp lý...

- Thúc đẩy xuất khẩu dịch vụ: Cần kết hợp những hỗ trợ của Nhà nước

và nỗ lực của các doanh nghiệp. Trước mắt, công tác quảng bá hình ảnh, hợp

tác với các nhà cung ứng dịch vụ chuyên nghiệp, nâng cao năng lực nội tại

của mỗi nhà cung ứng trong nước ... là những điều kiện đảm bảo thành công

trong xuất khẩu dịch vụ.

5.6. Gia nhập WTO và lĩnh vực ngân hàng

Trong các cam kết và thực hiện cam kết về lĩnh vực dịch vụ, ngân hàng

là một trong những ngành nhạy cảm nhất với sự thay đổi. Trong khuôn khổ

phạm vi đề tài, chúng tôi phân tích lĩnh vực ngân hàng như một trường hợp

điển hình trong việc gia nhập WTO của Việt Nam trên lĩnh vực dịch vụ.

Cũng như nhiều lĩnh vực dịch vụ nhạy cảm khác, nhiều ý kiến lo ngại

việc thực thi các hiệp định và cam kết trong lĩnh vực ngân hàng sẽ có tác động

xấu đến các ngân hàng trong nước, nhất là với các ngân hàng thương mại

quốc doanh. Những lo ngại này xuất phát từ cả vị thế cạnh tranh mạnh của các

ngân hàng nước ngoài và những yếu kém của các ngân hàng trong nước sau

nhiều năm hoạt động không có sự cạnh tranh quốc tế. Kết quả của việc gia

161

nhập WTO đến lĩnh vực ngân hàng không thể xác định một cách đầy đủ trong

thời gian ngắn và trong bối cảnh chưa xuất hiện những đối thủ cạnh tranh

quốc tế trên thị trường Việt Nam.

5.6.1. Khái quát về lĩnh vực ngân hàng

Hiện tại trên thị trường Việt Nam có 6 ngân hàng thương mại quốc

doanh, 39 ngân hàng cổ phần tư nhân, 6 ngân hàng liên doanh và 31 chi

nhánh ngân hàng nước ngoài. Ngoài ra, còn có 46 văn phòng đại diện ngân

hàng nước ngoài, tuy nhiên các văn phòng này không được cung cấp các dịch vụ ngân hàng trong thị trường nội địa43.

Mặc dù tỷ trọng nhỏ các ngân hàng thương mại quốc doanh nhưng thị

phần của khu vực này chiếm tỷ trọng rất lớn: Bốn (trong sáu) ngân hàng

nhóm này chiếm 81% các khoản vay bằng nội tệ, 53% các khoản vay bằng

USD vào thời điểm cuối năm 2005. Các ngân hàng cổ phần tư nhân đạt được

những kết quả khả quan trong thời gian qua nhưng hầu hết có qui mô nhỏ; sáu

ngân hàng liên doanh qui mô cũng rất nhỏ, trong mỗi ngân hàng đều có 50%

vốn của một ngân hàng thương mại quốc doanh; 31 chi nhánh ngân hàng

nước ngoài chỉ chiếm tổng cộng 4% các khoản vay nội tệ và 20% các khoản

vay bằng USD.

hàng

Ngân liên doanh

Chi nhánh NH n.ngoài

Ngân TMQD 6 240.654

Ngân cổ phần 39 43.491

6 2.357

31 11.040

81 4.866

15 986

1 1.543

4 1.822

Số lượng Các khoản vay bằng nội tệ (tỷ đ) Tỷ lệ (%) Các khoản vay bằng USD (triệu USD) Tỷ lệ (%)

Nguồn: USAID, CIEM, FIA (2007), Đánh giá tác động của 5 năm triển khai

Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, Hà Nội, tr. 144.

Bảng 5.5: Hoạt động tín dụng của hệ thống ngân hàng

5.6.2. Những cải cách 5 năm qua trong lĩnh vực ngân hàng và một số kết quả

Ngay từ năm 2001, Chính phủ Việt Nam đã có nhiều biện pháp cụ thể

43 USAID, CIEM, FIA (2007), Đánh giá tác động của 5 năm triển khai Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, Hà Nội, tr. 142.

162

nhằm tái cấu trúc, nâng cao năng lực cạnh tranh của lĩnh vực ngân hàng. Theo

kế hoạch, toàn bộ các ngân hàng thương mại quốc doanh sẽ phải hoàn thành

cổ phần hoá vào năm 2010, trong đó một số ngân hàng sẽ tiến hành cổ phần

hoá ngay trong năm 2007. Tới năm 2010, nhà nước nắm giữ mức trần là 51%

cổ phần trong các ngân hàng được tiến hành cổ phần hoá. Tỷ lệ cổ phần của

một ngân hàng nước ngoài nắm giữ tối đa đối với các ngân hàng thương mại

cổ phần quốc doanh được khống chế ở mức tối đa 10% (hiện đã nâng lên

15%) và tổng vốn của các ngân hàng nước ngoài nắm giữ tại một ngân hàng

Việt Nam không vượt quá 30%.

Ngoài những nỗ lực củng cố bản thân hệ thống ngân hàng, các biện

pháp cải thiện hoạt động quản lý và giám sát cũng được tăng cường. Năm

2005, qui định về tỷ lệ phân loại nợ được ban hành, phù hợp với thông lệ

quốc tế. Các qui định khác nhằm từng bước minh bạch hoá hoạt động cũng

được qui định cụ thể: ban hành qui định mới về tỷ lệ an toàn, qui định về

chống rửa tiền và công bố thông tin... Tất cả những qui định trên nhằm từng

bước đổi mới các biện pháp quản lý và giám sát hiện đại hơn, tiếp cận dần với

các chuẩn mực quốc tế.

Những cải cách toàn diện trong 5 năm vừa qua đã mang lại những kết

quả tích cực: Lợi nhuận của các ngân hàng, nhất là ngân hàng thương mại cổ

phần tăng nhanh. Trong năm 2006, tất cả ngân hàng thương mại và các tổ

chức tín dụng đều tăng vốn điều lệ. Ba ngân hàng thương mại quốc doanh là

Ngoại thương, Đầu tư phát triển, Nông nghiệp và phát triển nông thôn hoàn

thành đợt phát hành trái phiếu có khả năng chuyển đổi, đã huy động được 1.385 tỷ đồng đến trên 3.000 tỷ đồng (tính tại thời điểm cuối năm 2006)44.

Các ngân hàng thương mại cổ phần cũng có bước phát triển mạnh. Tất cả các

ngân hàng khu vực này đều thực hiện thành công nhiều đợt phát hành trái

phiếu và cổ phiếu tăng vốn. Nhiều ngân hàng đã thu hút được các đối tác

nước ngoài tham gia như ACB, Sacombank, VP Bank, Techcombank...

44 Kinh tế Việt Nam và thế giới 2006-22007, tr. 51

163

Các dịch vụ ngân hàng từng bước được đa dạng hoá, trong đó phát triển

mạnh nhất là dịch vụ thẻ45. Bên cạnh đó, các dịch vụ gia tăng khác như kiều hối,

thanh toán, chuyển tiền trong nước và quốc tế, kinh doanh ngoại tệ cũng được

nhiều ngân hàng chú trọng đầu tư. Tính đến tháng 12/2006, có 12 ngân hàng

thương mại thành lập và đưa vào hoạt động công ty kinh doanh chứng khoán.

Chất lượng nguồn nhân lực không ngừng được nâng cao, nhất là các

ngân hàng thương mại cổ phần. Thị trường nhân lực chất lượng cao ngành

ngân hàng trong thời gian qua mang tính cạnh tranh cao, lượng cầu lớn, do đó

đòi hỏi đội ngũ cán bộ không ngừng nâng cao trình độ, đáp ứng ngày càng tốt

hơn các yêu cầu mới của thị trường. Công nghệ ngân hàng không ngừng được

đổi mới. Hầu hết các ngân hàng đã sử dụng những phần mềm chuyên ngành.

Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng được kết nối với 65 ngân hàng

thành viên và 270 chi nhánh tham gia.

Khu vực ngân hàng thương mại cổ phần có bước phát triển mạnh nhất.

Nhiều ngân hàng đạt tốc độ tăng các chỉ tiêu cơ bản trong năm 2006 (lợi

nhuận, qui mô vốn, tài sản, lượng khách, vốn huy động ...) từ 50-80% so với

cùng kỳ năm 2005. Đến 31/12/2006, ACB đạt tổng tài sản hơn 44.875 tỷ

đồng, tăng 85,97% so với cuối năm 2005; mạng lưới giao dịch gồm 80 chi

nhánh và phòng giao dịch, dẫn đầu về qui mô hoạt động trong khu vực ngân

hàng thương mại cổ phần.

Ngân hàng nước ngoài mở rộng nhanh qui mô hoạt động. Tính đến hết

năm 2006, có 9 ngân hàng, tập đoàn tài chính nước ngoài đầu tư vốn mua từ

10-30% vốn cổ phần trong 7 ngân hàng thương mại cổ phần của Việt Nam.

Tổng vốn ước tính của các ngân hàng nước ngoài đưa vào thị trường Việt

Nam đạt khoảng 1 tỷ USD. Thị phần hoạt động của các chi nhánh ngân hàng

nước ngoài năm 2006 đạt 14%, tăng 5% so với năm 2005. Tổng doanh số cho

vay của các ngân hàng và tập đoàn tài chính nước ngoài giai đoạn 1995-2006

lên tới 10 tỷ USD.

Mặc dù có những tiến bộ đáng ghi nhận nhưng nhìn chung, hệ thống

45 Hiện tại, cả nước có 17 ngân hàng phát hành thẻ và thanh toán nội địa, 10 ngân hàng thương mại làm đại lý phát hành và thanh toán thẻ tín dụng quốc tế.

164

ngân hàng Việt Nam bộc lộ nhiều yếu kém. Theo đánh giá của IMF, trong khi

nhiều ngân hàng thương mại cổ phần đạt yêu cầu an toàn vốn 8% thì các ngân

hàng thương mại quốc doanh không đảm bảo yêu cầu này. Theo thông báo

của Ngân hàng nhà nước, tổng giá trị nợ khó đòi của hệ thống ngân hàng năm 2005 là 4,4%, tuy nhiên, theo WB và IMF thì con số này là 15-30%46. Các

dịch vụ mặc dù có bước phát triển mạnh nhưng nếu so sánh loại hình (số

lượng) và chất lượng dịch vụ với một số nước trong khu vực sẽ thấy dịch vụ

của các ngân hàng Việt Nam không đa dạng và chất lượng thấp. Trong một

cuộc điều tra của UNDP, 50% số người được hỏi cho rằng họ có thể chuyển

tiền gửi sang ngân hàng nước ngoài ngay khi các hạn chế với ngân hàng nước

ngoài được bãi bỏ; 45% cho rằng họ thích vay của các ngân hàng nước ngoài hơn trong nước47.

Tổng quan hoạt động của các khối ngân hàng năm 2006 cho thấy: Thị

phần huy động vốn của khối ngân hàng thương mại quốc doanh vẫn lớn nhất,

nhưng tỷ trọng giảm so với năm 2005 (giảm 3,4%); các khối khác đều tăng thị

phần, trong đó các ngân hàng thương mại cổ phần tăng cao nhất, đạt 14,1%, tăng

2,1% so với năm 2005. Thị phần dư nợ cho vay cũng có diễn biến tương tự: các

ngân hàng thương mại quốc doanh có xu hướng giảm, các khối còn lại (cổ phần,

liên doanh, nước ngoài) đều tăng. Trên thị trường đầu tư, khối ngân hàng thương

mại cổ phần và các ngân hàng nước ngoài mở rộng và có tốc độ tăng trưởng cao,

trong khi đó ngân hàng thương mại quốc doanh có xu hướng giảm.

5.6.3. Tác động của gia nhập WTO đến lĩnh vực ngân hàng

Thực chất của việc gia nhập WTO và mở cửa lĩnh vực ngân hàng là

việc cho phép các ngân hàng nước ngoài hoạt động theo cùng điều kiện giống

với các ngân hàng Việt Nam. Như vậy, mặt tích cực của những tác động là

sức ép cạnh tranh buộc các ngân hàng trong nước phải nâng cao năng lực hoạt

động để cạnh tranh và phát triển; mặt tiêu cực có thể là những đổ vỡ hệ thống,

46 USAID, CIEM, FIA (2007), Đánh giá tác động của 5 năm triển khai Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, Hà Nội, tr. 146. 47 USAID, CIEM, FIA (2007), Đánh giá tác động của 5 năm triển khai Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, Hà Nội, tr. 147.

165

dẫn đến những bất ổn tại thị trường tài chính trong nước.

Hộp 5.2: Thời điểm lập ngân hàng 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam

Ngày 5/5/2007, Ngân hàng Nhà nước đã chính thức ban hành thông tư hướng dẫn Nghị định 22 của Chính phủ về hoạt động của chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng con 100% vốn nước ngoài, văn phòng đại diện của tổ chức tín dụng nước ngoài tại Việt Nam. Như vậy, văn bản tạo hành lang pháp lý cơ bản cuối cùng đã được ban hành.

Trước đó, từ đầu năm 2007, một số ngân hàng nước ngoài đã xúc tiến kế hoạch thành lập ngân hàng con 100% vốn. Tại những cuộc tiếp xúc với báo giới gần đây, đại diện của ngân hàng nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam là Ngân hàng Hồng Kông - Thượng Hải (HSBC) cho biết mọi điều kiện chuẩn bị cần thiết đã sẵn sàng, vấn đề còn lại là thời gian. Ngoài HSBC, một số nguồn tin còn đề cập đến khả năng nhập cuộc cùng lúc của Ngân hàng ANZ và Standard Chareted. Với HSBC, từ việc lập ngân hàng con 100% là khả năng được được mở rộng từ 5 - 10 chi nhánh, lượng nhân viên cũng dự kiến sẽ tăng gấp đôi từ 400 lên 800 người…

Về thông tư Ngân hàng Nhà nước vừa ban hành, các điều kiện đặt ra cơ bản không có nhiều thay đổi với những thông tin đã được đề cập trước đây, đặc biệt là trong các kết quả đàm phán gia nhập WTO, như yêu cầu về tổng tài sản của ngân hàng mẹ tối thiểu là 10 tỷ USD, đảm bảo tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu 8%, nợ xấu dưới 3%...

Tuy nhiên, sau thông tư trên ban hành, để thành lập ngân hàng con 100% vốn nước ngoài, ngân hàng đó phải thuộc những quốc gia, vùng lãnh thổ đã có thỏa hợp tác về trao đổi thông tin, giám sát và quản lý với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Hiện Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng đang xúc tiến để ký những thỏa thuận cần thiết trước khi thông qua xét duyệt các hồ sơ gửi về. Nguồn: http://www.vneconomy.vn

- Tác động nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống ngân hàng trong

nước: Việc các ngân hàng nước ngoài tham gia vào thị trường Việt Nam sẽ

tạo điều kiện cho các ngân hàng trong nước trao đổi, hợp tác trong hoạch

định, điều hành chính sách tiền tệ, phòng ngừa rủi ro, từng bước nâng cao uy

tín và vị thế của các ngân hàng trong nước trên trường quốc tế. Các ngân hàng

Việt Nam có điều kiện trao đổi vốn, kinh nghiệm, công nghệ quản lý, đào tạo

nguồn nhân lực. Ngoài ra, các ngân hàng trong nước cũng sẽ phải minh bạch

hơn các hoạt động giao dịch, chuyên môn hoá sâu hơn các dịch vụ gia tăng.

Kinh nghiệm của các quốc gia đang phát triển cho thấy, trong giai đoạn đầu,

các ngân hàng trong nước bị giảm thị phần và lợi nhuận nhưng bên cạnh đó,

môi trường cạnh tranh hơn sẽ cải thiện năng lực hoạt động của toàn bộ hệ

166

thống ngân hàng trong nước, mang lại lợi ích nhiều hơn cho khách hàng và cả

nền kinh tế48. Như vậy, mở cửa lĩnh vực ngân hàng, tạo lập môi trường cạnh

tranh hơn có thể tác động đến hiệu quả hoạt động của một số ngân hàng trong

nước nhưng hiệu ứng tích cực đối với khách hàng và cả nền kinh tế sẽ lớn hơn

rất nhiều.

Hộp 5.3: Trường hợp của Trung Quốc

Trung Quốc thực hiện qui chế đối xử quốc gia với các ngân hàng nước ngoài từ tháng 1/2007. Trong 5 năm trước đó, Chính phủ Trung Quốc đã từng bước nới lỏng các qui định các giới hạn với các ngân hàng nước ngoài tại quốc gia này. Kinh nghiệm Trung Quốc cho thấy, các ngân hàng nước ngoài thay vì mở rộng hoạt động bằng cách lập chi nhánh, họ đã tập trung các khoản đầu tư chiến lược vào các ngân hàng quốc doanh và các ngân hàng cổ phần tư nhân. Như vậy, các ngân hàng nước ngoài không thành lập chi nhánh để cạnh tranh với các ngân hàng Trung Quốc mà thay vào đó là hình thành các quan hệ đối tác chiến lược, góp phần củng cố hệ thống ngân hàng trong nước thông qua việc cung cấp các bí quyết kỹ thuật, cải thiện quản trị doanh nghiệp và các phương pháp quản lý rủi ro.

Chiến lược hợp tác cũng đang được các ngân hàng nước ngoài thực hiện ở Việt Nam. Thời gian qua, các ngân hàng nước ngoài đều mua cổ phần ở những ngân hàng thương mại cổ phần mạnh, trở thành đối tác chiến lược: ANZ với Ngân hàng thương mại cổ phần Sài gòn - Thương tín, Duestche Bank với Habubank, Standard Chartered Bank với ACB, HSBC với Techcombank, Paribas với Ngân hàng Thương mại cổ phần Phương Đông.

Nguồn: USAID, CIEM, FIA (2007), Đánh giá tác động của 5 năm triển khai Hiệp định

Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, Hà Nội, tr. 149.

- Giảm thị phần, lợi nhuận của các ngân hàng trong nước: Hiện tại, các

ngân hàng thương mại quốc doanh vẫn chiếm ưu thế về thị phần, khách hành

và kênh phân phối. Sự hiện diện của các ngân hàng nước ngoài trong thời

gian tới sẽ có thể có những điều chỉnh lớn về thị phần trên toàn lãnh thổ, qua

đó lợi nhuận của các ngân hàng trong nước cũng sẽ có nguy cơ suy giảm.

- Rủi ro trong quá trình tái cơ cấu: Yêu cầu đặt ra đối với các ngân hàng

trong nước là nhanh chóng đổi mới, hiện đại hoá công nghệ, đào tạo nguồn

nhân lực, thu hút cán bộ có năng lực, mở rộng qui mô. Tuy nhiên, quá trình

đổi mới công nghệ và mở rộng qui mô có thể vượt quá năng lực quản lý hiện

tại và gây ra những rủi ro mới trong hoạt động.

- Tác động đến ổn định tài chính: Xuất phát từ những yếu kém của hệ

48 Nghiên cứu của Classen, Kunt và Huizinga qua khảo sát 80 quốc gia giai đoạn 1988-1995.

167

thống ngân hàng trong nước, nhiều nghiên cứu nhận định việc mở cửa lĩnh

vực ngân hàng sẽ làm tăng rủi ro thị trường tài chính trong nước trên các mặt

giá cả, lãi suất, chu chuyển vốn. Hệ thống ngân hàng nói riêng và thị trường

tài chính trong nước sẽ đối mặt với nguy cơ bất ổn trong khu vực và trên thế

giới. Các luồng vốn chu chuyển lớn với năng lực giám sát yếu hiện nay có thể sẽ tiềm ẩn yếu tố rủi ro đối với thị trường tài chính trong nước49.

Tuy nhiên, theo phân tích của Kaminsky và Reihart (1999)50, việc tham

gia của các ngân hàng nước ngoài không đồng nghĩa với việc tăng nguy cơ

bất ổn về tài chính. Ngược lại, các tác giả còn có bằng chứng cho thấy hệ

thống ngân hàng nước ngoài góp phần làm ổn định thị trường tài chính trong

suốt thời gian xảy ra khủng hoảng ở Hoa Kỳ, Mỹ la tinh và Châu Á trong

những năm 1990. Trường hợp của Mexico và Argentina cũng rút ra những kết

luận tương tự. Kết quả nghiên cứu về hệ thống ngân hàng ở các nước Đông Á

(Indonexia, Hàn Quốc, Malaysia, Philippin, Thái lan) trong giai đoạn khủng

hoảng cho thấy nguyên nhân không phải do sự hiện diện của các ngân hàng

nước ngoài.

Từ những phân tích mang tính kinh nghiệm có thể thấy, sự tham gia

của hệ thống ngân hàng nước ngoài ít có khả năng gây những đổ vỡ của hệ

thống ngân hàng trong nước và những bất ổn tài chính. Ngược lại, sự hiện

diện của chúng còn là động lực khuyến khích các ngân hàng trong nước áp

dụng những kỹ thuật quản lý rủi ro hiệu quả hơn, đồng thời đặt ra yêu cầu với

các cơ quan quản lý nhà nước phải có những biện pháp cụ thể đối với mỗi

ngân hàng trong việc áp dụng các kỹ thuật quản lý rủi ro.

5.6.4. Một số giải pháp với lĩnh vực ngân hàng

- Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm tạo lập hành lang pháp lý có hiệu lực, đảm bảo an toàn, bình đẳng cho mọi tổ chức tài chính, ngân hàng hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam

- Từng bước đổi mới cơ cấu tổ chức, chức năng nhiệm vụ của Ngân

49 Ban Hội nhập kinh tế quốc tế thành phố Hà Nội - Uỷ ban Quốc gia về hội nhập kinh tế quốc tế, Các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. 50 USAID, CIEM, FIA (2007), Đánh giá tác động của 5 năm triển khai Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, Hà Nội, tr. 149.

168

hàng Nhà nước nhằm nâng cao vai trò và hiệu quả điều hành vĩ mô.

- Thực hiện tái cơ cấu hệ thống ngân hàng theo lộ trình đã được phê duyệt nhằm sớm hình thành những ngân hàng lớn, có uy tín, có sức cạnh

tranh trên thị trường trong và ngoài nước.

- Giảm dần bảo hộ với các ngân hàng thương mại quốc doanh. Nhanh chóng thực hiện các biện pháp tái cơ cấu như cổ phần hoá, phát hành cổ phiếu

lần đầu ...

- Từng bước nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Có kế hoạch đào tạo,

đào tạo lại đội ngũ cán bộ hiện có. Thực hiện các biện pháp nhằm thu hút lực lượng lao động có trình độ, có năng lực trên thị trường nhân sự hiện nay.

- Tăng cường hợp tác quốc tế dưới nhiều hình thức nhằm học hỏi kinh

nghiệm quản lý, công nghệ quản trị của các ngân hàng hàng đầu. Tranh thủ sự hỗ trợ của các thể chế tài chính quốc tế; tận dụng những ưu đãi của các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng giành cho các nước đang phát triển.

- Mỗi ngân hàng thương mại cần xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp với điều kiện mới; xây dựng các qui chế quản lý và điều hành phù hợp

với thông lệ và chuẩn mực quốc tế. Trước mắt, các ngân hàng thương mại tập trung vào một số nội dung chủ yếu sau:

+ Tăng vốn và cải thiện cơ cấu vốn: Mở rộng phạm vi và các hình thức

huy động như mở tài khoản phát hành séc và phiếu mua hàng, séc quà tặng. Ngân hàng có thể kết hợp với nhiều doanh nghiệp bán buôn, bán lẻ để phát

hành các phiếu mua hàng với nhiều mệnh giá và thời gian linh hoạt. Tiếp tục xây dựng mới các điểm thanh toán tự động và đồng bộ hoá công nghệ thanh toán giữa các ngân hàng với nhau.

Đơn giản hoá các thủ tục cho vay và trả góp, các ngân hàng ký hợp đồng với các doanh nghiệp để cung ứng các hàng hoá giá trị lớn (bất động sản, động sản giá trị lớn) theo hình thức trả góp với thế chấp chính là tài sản

đó. Các ngân hàng cũng có thể ký các hợp đồng mua sắm trong tương lai theo hình thức ba bên (ngân hàng - khách hàng - doanh nghiệp cung ứng sản phẩm) nhằm thu hút những khoản tiết kiệm dài hạn.

+ Đổi mới, hiện đại hoá công nghệ ngân hàng: Đầu tư đồng bộ hạ tầng công nghệ và các phần mềm chuyên ngành nhằm giảm thời gian luân chuyển

169

chứng từ và thời gian thanh toán, nhất là với các ngân hàng thương mại quốc

doanh. Từng bước tự động hoá một số khâu giao dịch, nhất là các giao dịch cần thời gian ngắn như thanh toán các nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán.

Song song với hiện đại hoá công nghệ là việc chuyển đổi, hoàn thiện hệ thống kế toán theo các tiêu chuẩn kế toán, kiểm toán quốc tế. Sự đồng bộ về hệ thống kiểm toán, kế toán sẽ tạo thuận lợi trong hợp tác, liên doanh với các

đối tác nước ngoài.

+ Cải thiện chất lượng kinh doanh và khả năng tài chính. Để nâng cao

năng lực tài chính và chất lượng kinh doanh, các ngân hàng thương mại cần tập trung vào 4 nội dung chính: (1) Tăng qui mô vốn và tập trung nguồn vốn cho kinh doanh; (2) Bổ sung vốn chủ sở hữu từ phần lợi nhuận thu được; (3)

Thanh lý những tài sản không trực tiếp tham gia vào hoạt động kinh doanh chính. Trong giai đoạn đầu, khi nguồn vốn chủ sở hữu chưa lớn, các ngân hàng thương mại cần thanh lý những tài sản giá trị lớn nhưng không tham gia

vào hoạt động kinh doanh hoặc những tài sản mang tính đầu tư dài hạn như bất động sản...; (4) Giải quyết tình trạng dư nợ, đưa về tỷ lệ an toàn, từng bước thực hiện các giao dịch (nhất là đối với khu vực DNNN) trên nguyên tắc

170

thị trường; phân loại mức độ rủi ro các khoản nợ quá hạn và ngăn chặn những khoản nợ xấu mới có thể phát sinh.

CHƯƠNG 6 GIA NHẬP WTO VÀ LĨNH VỰC XUẤT NHẬP KHẨU

6.1. Xuất khẩu Việt Nam trước khi gia nhập WTO: Thành tựu và

vấn đề đặt ra

6.1.1. Thành tựu

- Xuất khẩu tăng trưởng liên tục

Giai đoạn 1990 - 2006, với đường lối đối ngoại rộng mở, xuất khẩu của

Việt Nam liên tục gia tăng với tốc độ cao, từ 2,4 tỷ USD năm 1990 lên tới gần

40 tỷ năm 2006.

Hình 6.1: Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam qua một số năm

Đơn vị: Triệu USD

6 2 8 9 3

9 1 4 2 3

5 8 4 6 2

9 4 1 0 2

5448

5 8 4 6 1

2404

9 2 0 5 1

2 8 4 4 1

1990

1995

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Kim ngạch xuất khẩu năm 2006 cao nhất từ trước tới nay. So sánh tổng

kim ngạch xuất khẩu năm 2006 với các năm trước đó sẽ thấy: tăng gấp 16,5

lần năm 1990; gấp 7,3 lần năm 1995, gấp 2,7 lần năm 2000. Tính riêng năm

2006, qui mô xuất khẩu trung bình đạt 3,3 tỷ USD/tháng. Sự gia tăng kim

ngạch xuất khẩu qua hơn 15 năm trở lại đây đánh dầu bước chuyển đáng kể

trong thương mại đối ngoại, tốc độ tăng tương đương với các nước công

nghiệp hoá mới như Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông trong giai đoạn đầu

phát triển.

Thứ hạng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam liên tục được

171

cải thiện trong bảng xếp hạng khu vực và thế giới: năm 2006 đứng thứ 6/11

nước trong khu vực Đông Nam á, 16/44 nước và vùng lãnh thổ Châu Á, thứ

39/165 nước và vùng lãnh thổ trên thế giới (so sánh với thứ 98 của năm 1985;

thứ 70 của năm 1990; thứ 62 của năm 1995 và thứ 49 của năm 2000...).

Tăng trưởng hàng năm về xuất khẩu đạt cao. Nếu lấy năm 2000 làm cơ

sở, tốc độ tăng năm 2001 là 4%, năm 2002 là 11%, từ năm 2003 - 2006 tốc độ

đạt trên 20%. Riêng năm 2004, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao nhất với 31%.

Hình 6.2: Tăng trưởng xuất khẩu hàng năm của Việt Nam

35

30

23

31

22

25 Đơn vị: %

21

20

11

15

10

4

5

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Nguồn: Đánh giá 5 năm thực hiện Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ

- Tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu so với GDP ngày càng tăng

Tỷ lệ này cho thấy vai trò và những đóng góp quan trọng cho tăng

trưởng kinh tế của quốc gia, phản ánh độ mở của nền kinh tế. Tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu so với GDP của Việt Nam liên tục tăng từ 1995 đến nay, riêng giai đoạn 2003-2006, tỷ lệ này luôn đạt trên 50% GDP.

Hình 6.3: Tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu so với GDP

70 Đơn vị: % GDP

60

50

40

30 9 . 4 6

8 5

1 . 1 6

6 . 0 5

6 . 7 4

4 . 6 4

3 . 6 4

20 2 . 6 2

10

0 1995

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

172

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Tính riêng năm 2006, tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu so với GDP của Việt

Nam cao gấp gần 3 lần mức trung bình của thế giới (22%), đứng thứ 5 so với

các nước trong khu vực Đông Nam Á; đứng thứ 6 châu Á (trên Trung Quốc,

Nhật, Hàn Quốc, Ấn Độ...) và đứng thứ 8 thế giới.

Kim ngạch xuất khẩu tính theo bình quân đầu người năm 2006 mặc dù

còn thấp hơn so với mức trung bình của thế giới nhưng đánh dấu bước phát

triển mạnh nếu so sánh với chính Việt Nam trong các giai đoạn trước đó: gấp

12,9 lần năm 1990; gấp 6,2 lần năm 1995; gấp 2,5 lần năm 2000 và tăng

20,7% so với năm 2005.

Hình 6.4: Kim ngạch xuất khẩu bình quân đầu người

500

390.1

470.9 Đơn vị: USD/người

400

300

186.5

200

75.7

36.4

100

0 1990

1995

2000

2005

2006

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Tốc độ tăng kim ngạch xuất khẩu khá cao: giai đoạn 1991-2005 đạt

trung bình 18,9%; giai đoạn 2001-2005 đạt 17,4%. Riêng năm 2006, tốc độ

tăng trưởng đạt 22,1%, cao hơn mức trung bình của giai đoạn 1991-2005.

- Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài là động lực tăng trưởng

xuất khẩu

Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài tăng trung bình 23,2% (nếu

trừ dầu thô, khu vực này tăng tới 30,1%). Con số tuyệt đối mức tăng kim

ngạch xuất khẩu năm 2006 so với 2005 đạt 7.168 triệu USD thì riêng khu vực

có vốn đầu tư nước ngoài đóng góp 4.320 triệu USD, bằng 60,3%. Tỷ trọng

khu vực có vốn đầu tư nước ngoài cũng tăng đều trong tổng kim ngạch xuất

173

khẩu qua các năm: 54,7% năm 2004; 57,2% năm 2005 và 57,7% năm 2006.

Khu vực kinh tế trong nước mặc dù tăng thấp hơn khu vực có vốn đầu tư nước ngoài nhưng năm 2006, mức tăng là 20,5% - đây là mức tăng rất cao

khi so sánh với chính khu vực này các năm trước đó. Sự tăng trưởng của khu vực kinh tế trong nước phản ánh sự trưởng thành của các doanh nghiệp khu vực này, từng bước khẳng định vị trí, năng lực cạnh tranh được nâng cao,

chiếm lĩnh và mở rộng thị trường quốc tế.

Như vậy, so sánh 2 khu vực cho thấy, với tốc độ tăng trưởng cao, chiếm tỷ trọng lớn, khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng

khẳng định tầm quan trọng với kim ngạch xuất khẩu nói riêng và với tăng trưởng kinh tế nói chung. Khu vực này trở thành động lực của tăng trưởng

xuất khẩu trong thời gian qua và sẽ tiếp tục giữ vị trí này trong tương lai.

- Các mặt hàng chủ lực tiếp tục tăng kim ngạch xuất khẩu

Trong 25 mặt hàng chủ lực theo danh mục, có tới 21 mặt hàng đạt kim

ngạch xuất khẩu năm 2006 cao hơn năm 2005, trong đó nhiều mặt hàng tăng cao hơn mức độ tăng chung như Cao su: 58,3%; đồ chơi trẻ em: 57,7%; cà

phê: 49,9%; cáp điện: 34%... Trong tổng mức tăng tuyệt đối (7.168 triệu USD), nhiều mặt hàng có đóng góp lớn như dệt may (967 triệu), dầu thô (951 triệu), thuỷ sản (625 triệu), giầy dép (515 triệu)...

Năm 2006, có tới 9 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, tăng thêm 2 mặt hàng so với năm 2005 (cao su, cà phê). Trong số đó, dầu thô đóng góp lớn nhất với 8.323 triệu USD, kế đến là dệt may (5.802 triệu USD),

giày dép, thuỷ sản, sản phẩm gỗ, điện tử - máy tính ...

Hình 6.5: Các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD (triệu USD)

3 2 3 8

7378

2 0 8 5

4806

5 5 5 3

4 6 3 3

3005

2741

4 0 9 1

0 7 7 1

1442

1399

3 7 2 1

6 0 3 1

1 0 1 1

Cà phê

Cao su

Gạo

Thuỷ sản Giày dép Dệt may Dầu thô

Điện tử - máy tính

Sản phẩm gỗ

2006

2005

174

Ngoài các mặt hàng trên, năm 2006 còn có thêm 12 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu đạt trên 100 triệu USD, đó là than đá (927 triệu), dây điện và

cáp điện (701 triệu), hạt điều (505 triệu), túi xách - ví - vali - mũ .. (490 triệu), sản phẩm nhựa (478 triệu), sản phẩm gốm sứ (264 triệu), rau quả (263 triệu), sản phẩm mây tre cói thảm (195 triệu), hạt tiêu (190 triệu), đá quí và kim loại

quí (169 triệu), chè (111 triệu), xe đạp và phụ tùng xe đạp (110 triệu). Tổng km ngạch của 21 mặt hàng có kim ngạch trên 100 triệu đạt 32.801 triệu USD, bằng 82,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn bộ nền kinh tế.

Như vậy, các mặt hàng chủ lực đã đóng góp chủ yếu cho tăng trưởng xuất khẩu qua từng năm. Sự gia tăng của một số mặt hàng mới trong tốp “trên 100

triệu USD” cho thấy, một mặt cần tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng chủ lực, mặt khác khai thác lợi thế, phát huy thế mạnh để nâng số lượng, đa dạng hoá mặt hàng xuất khẩu, phù hợp với điều kiện Việt Nam hiện nay, đáp ứng nhu cầu

đa dạng của các thị trường mới trong khuôn khổ đàm phán WTO.

- Thị trường xuất khẩu mở rộng

Ngoài các thị trường như Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Australia, Đức, Anh, Nga... , các thị trường mới ở Châu Phi dần được hình thành và phát triển mạnh, hứa hẹn nhiều tiềm năng trong những năm tới.

Thị trường xuất khẩu tăng ở tất cả các khu vực trên thế giới, những thị trường có sức mua lớn đều có tốc độ tăng kim ngạch cao hơn tốc độ tăng chung của cả nước (châu Âu tăng 27%; châu Mỹ tăng 33,4%, thị trường châu

Phi - Tây Nam Á tăng 77,1% so với cùng kỳ năm 2005). Riêng thị trường châu Á mặc dù có tốc độ tăng thấp hơn so với tốc độ tăng KNXK của cả nước nhưng vẫn tăng 19%(51). Về quy mô, châu Á là thị trường nhập khẩu hàng hoá lớn nhất của Việt Nam đạt kim ngạch nhập khẩu trên 20,84 tỷ USD, chiếm 52,4% tổng kim ngạch xuất khẩu vào các thị trường. Châu Mỹ đạt trên 9,2 tỷ

USD, chiếm 23,1%, châu Âu đứng thứ ba với gần 7,65 tỷ USD, chiếm 19,2%; châu Phi-Tây Nam Á đạt gần 2,1 tỷ USD, chiếm 5,3%.

Bảng 6.1: Giá trị (triệu USD) và thị trường xuất khẩu (%) của Việt Nam

Năm 2004

Năm 2005

Năm 2006

Năm 06 so 05 (%)

Thị trường

KN (tr. USD)

T.trọng (%)

KN (tr. USD)

T.trọng (%)

KN (tr.USD)

T.trọng Th.hiện (%)

(%)

Ch.lệch (%)

51 Chủ yếu do xuất khẩu dầu thô và gạo giảm;

175

26,503

100

Tổng KNXK

14,513

54.8

Châu Á

5,412

20.4

Châu Âu

5,642

21.3

3.69 3.97 8.18 0.83

427

1.6

32,442 18,857 5,834 6,866 886

100.0 58.5 18.1 21.3 2.1

39,605 20,840 7,650 9,200 1,915

100.0 52.6 19.3 23.2 4.8

122.1 110.5 131.1 134.0 216.2

(2.78)

Châu Mỹ Châu Phi, Tây Nam Á

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Mỹ vẫn là thị trường lớn nhất với tốc độ tăng trưởng cao liên tục kể từ

sau Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ được ký kết. Tăng trưởng xuất khẩu vào thị trường này năm 2006 đạt 32%, năm 2005 là 19%, năm 2004 là

27% ... Giá trị xuất khẩu sang thị trường Mỹ năm 2005 đạt 5.931 triệu USD, chiếm 18,3% tổng xuất khẩu của Việt Nam. Con số tương ứng năm 2006 là 7.829 triệu USD và 19,7%.

Riêng với thị trường Mỹ, ngay sau khi thực hiện Hiệp định thương mại, tốc độ xuất khẩu tăng nhanh, đạt 128% cho thấy cơ hội đối với xuất khẩu Việt Nam sau gia nhập WTO là rất lớn. Các điều khoản trong Hiệp định thương

mại gần giống với các điều khoản của WTO. Điều đó có nghĩa là xuất khẩu của Việt Nam sẽ có cơ hội tăng trưởng nhanh tương ứng với tốc độ tăng trưởng vào Mỹ sau Hiệp định Thương mại.

Hình 6.6: Kim ngạch xuất khẩu vào thị trường Mỹ (triệu USD) và tốc

độ tăng trưởng hàng năm (%)

10000

29%

8000

Sau Hiệ p định Thương mại

26%

Trước Hiệ p định Thương mại

6000

16%

90%

4000

128%

2000

28%

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Giá trị

Tốc độ tăng trưởng

176

Nguồn: Đánh giá 5 năm thực hiện Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ

Ngoài thị trường Mỹ, thị trường EU và Nhật Bản cũng được duy trì và

mở rộng. Năm 2006, hàng dệt may xuất khẩu vào thị trường EU chiếm 21%

và tăng 43%; vào thị trường Nhật Bản tăng 20,2%. Giày dép xuất khẩu sang

EU tăng 13% và chiếm 54,4%. Các thị trường mới cũng đạt tốc độ tăng

trưởng cao: giày dép vào Argentina tăng 84%....

- Chất lượng tăng trưởng xuất khẩu từng bước được cải thiện

Cơ cấu xuất khẩu chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng nhóm hàng chế

biến sâu và hàng công nghiệp. Số lượng các mặt hàng chủ lực tăng nhanh.

Các hàng sơ chế hoặc sản phẩm thô có xu hướng giảm tương đối trong dài

hạn: Tỷ trọng hàng xuất khẩu qua chế biến tăng từ 28% năm 1996 lên 40%

năm 2000 và khoảng 50% năm 2006. Năm 1996, chỉ có 9 mặt hàng xuất khẩu

đạt kim ngạch trên 100 triệu USD thì đến năm 2006, con số này là 21, trong

đó có 9 mặt hàng đạt kim ngạch trên 1 tỷ USD.

Bảng 6.2: Kim ngạch và tỷ trọng xuất khẩu 2004-2006

KNXK năm 2004

KNXK năm 2005

KNXK năm 2006

2006 so 2005

2005 so 2004

2004 so 2003

KN

T.trọng

KN

T.trọng

KN

T.trọng

tr.USD %

%

tr.USD %

%

tr.USD %

%

Tổng XK hàng hoá

100 39,605

100

20.5

21.1

8,126

20,5

Nông, lâm, thuỷ sản Nhiên liệu, khoáng sản

22.7

24.7

9,250

23,4

CN và TCMN

40.4

38.4

15,437

39,0

131.5 122.1 150.5 131.0 123.1

26,504 5,437 6,026 10,697 4,344

32,442 6,852 8,042 12,459 5,089

122.4 126.0 133.5 116.5 117.2

122.1 118.6 115.0 123.9 133.5

Hàng hoá khác

16.4

15.6

6,792

17,1

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Tuy nhiên, kim ngạch của nhóm hàng nhiên liệu, khoáng sản thay đổi

không đáng kể trong 3 năm qua; tương tự, tỷ trọng của nhóm nông, lâm thủy

sản năm 2006 bằng 2004. Như vậy, trong 3 năm qua, cơ cấu xuất khẩu nước

ta vẫn chưa có sự chuyển tích cực theo hướng tăng tỷ lệ hàng chế biến, giảm

tỷ lệ hàng sơ chế và khoáng sản.

Đóng góp của nhân tố tăng khối lượng xuất khẩu vào tăng kim ngạch

177

của cả nước đạt cao trong năm 2004, thấp trong năm 2005 và đã tăng trở lại

trong năm 2006. Đây là dấu hiệu tích cực đối với xuất khẩu, do lượng hàng

hóa xuất khẩu tăng thể hiện quy mô sản xuất được mở rộng, là yếu tố giúp

duy tăng trưởng xuất khẩu một cách bền vững.

Bảng 6.3: Các yếu tố cấu thành tăng trưởng xuất khẩu

Trong đó

Do tăng giá

Do tăng lượng

KNXK tăng (triệu USD)

KN (triệu USD)

Tỷ trọng (%)

KN (triệu USD)

Tỷ trọng (%)

Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006

6,327.0 5,730 7,163.3

1,973.4 3,294.1 2,941.0

31.2 57.5 41.1

4,353.6 2,436.2 4,222.3

68.8 42.5 58.9

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Về nhập khẩu và cán cân thương mại:

- Kim ngạch cả năm 2006 đạt trên 44,4 tỷ USD, tăng 20,1% so với năm

2005, vượt 4,5% so với dự báo từ đầu năm. Trong đó kim ngạch nhập khẩu

của các doanh nghiệp 100% vốn trong nước ước đạt 28,05 tỷ USD, chiếm

63,2% tổng kim ngạch nhập khẩu của cả nước, tăng 20,2 % so với cùng kỳ

năm 2005. Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đạt 16,36 tỷ USD kim

ngạch nhập khẩu, chiếm 36,8%, tăng 19,9% so với năm 2005.

- Trong cơ cấu hàng nhập khẩu, máy móc, thiết bị và hầu hết các vật tư,

nguyên liệu cho sản xuất trong nước đều tăng: Nhập khẩu máy móc, thiết bị

tăng 24,1%; xăng dầu 5,8 tỷ USD, tăng 16,4% (nhưng lượng nhập giảm

3,8%); phân bón tăng 5,1%; chất dẻo tăng 26,8%; hoá chất 18,6%; giấy các

loại tăng 30,5%; vải tăng 23,1%; riêng nguyên phụ liệu dệt, may, da giảm

14,1%, và đang có xu hướng giảm do tăng sản xuất thay thế ở trong nước; sắt,

thép 2,9 tỷ USD, giảm 0,9%, nhưng lượng tăng 1,8% nhờ giá giảm.

- Thị trường nhập khẩu năm 2005 tập trung chủ yếu vào châu Á, chiếm

khoảng trên 80% tổng kim ngạch nhập khẩu của cả nước.

- Nhập khẩu dịch vụ năm 2006 đạt 5,12 tỷ USD, tăng 14,3% so với

178

năm trước, trong đó du lịch tăng 16,7% và cước phí vận tải, bảo hiểm chiếm

33,7%, tăng 20,1%. Nhập siêu dịch vụ năm 2006 chỉ còn khoảng 22 triệu

USD (năm trước 220 triệu USD).

Hình 6.7: Cán cân thương mại của Việt Nam (triệu USD)

8000

6847

6000

5066

4000

3858

2795

2000

1963

655

369

0 2001

2002

2003

2004

2005

2006

-2000

2000 -1154

-1189

-3080

-4536

-5065

-4000

-5080

-6000

-5484

-8000

Thâm hụt cán cân thương mại của Việt Nam

Thặng dư với Mỹ

Một số nhận xét: Nhập khẩu năm 2006 đã phục vụ tốt cho nhu cầu sản

xuất, xuất khẩu và tiêu dùng trong nước. Nhập khẩu năm 2006 tăng ở tất cả

các thị trường. Châu Á là thị trường có kim ngạch nhập khẩu cao nhất, đạt

trên 35,84 tỷ USD, tăng 42,6% so với cùng kỳ năm trước, chiếm tỷ trọng

80,7%. Khu vực Đông Nam Á đạt kim ngạch 10,85 tỷ USD, tăng 39,7% so

với năm 2005; Châu Âu đứng thứ hai với gần 5,44 tỷ USD, tăng 26,4% so với

cùng kỳ năm trước, chiếm tỷ trọng 12,2%; Châu Mỹ có kim ngạch nhập khẩu

đứng thứ 3, đạt gần 1,9 tỷ USD, tăng 20,6% so với cùng kỳ năm trước, chiếm

4,2%; Châu Đại Dương đạt kim ngạch 778 triệu USD, tăng 31,9% so với

cùng kỳ năm trước, chỉ chiếm 1,8% KNNK của các thị trường; Châu Phi -

Tây nam Á: tuy có tỷ trọng thấp nhất trong các thị trường nhập khẩu của Việt

Nam, đạt 322 triệu USD, chỉ chiếm 0,7% nhưng lại có tốc độ tăng trưởng cao

nhất (tăng 77,7%).

Bảng 6.4: Quy mô và tốc độ tăng của từng khu vực thị trường so với

năm 2005

Châu lục

T.hiện năm 2005

Ước năm 2006

Tốc độ

179

Tỷ trọng (%)

tăng/ giảm (%)

Kim ngạch (tr.USD)

29.844

35.843

80,7

42,6

Châu Á

1.569

4,3

1.885

4,2

20,6

Châu Mỹ

4.528

12,3

5.438

12,2

26,4

Châu Âu

648

1,8

778

1,8

31,9

Châu Đại Dương

268

0,7

322

0,7

77,7

Châu Phi

36.978

44.410 Tổng cộng

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Mặc dù giá trị nhập siêu tăng nhẹ so với dự báo từ đầu năm nhưng, tỷ

lệ nhập siêu so với kim ngạch xuất khẩu là 12,1%, thấp hơn nhiều so với

15,6% của năm 2005.

6.1.2. Vấn đề đặt ra

- Qui mô xuất khẩu còn nhỏ: So sánh với các nước trong khu vực cho

thấy qui mô xuất khẩu của Việt Nam quá nhỏ nếu tính theo bình quân đầu

người. Năm 2006, xuất khẩu bình quân đầu người của Việt Nam đạt khoảng

470 USD, thấp hơn mức trung bình của thế giới (1.385 USD). Năm 2000,

mức này của Trung Quốc là 358,8 USD; Thái Lan là 1.113,8; Singapore đạt

34.468,8 ...

Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam nhưng tỷ trọng nhập

khẩu hàng hoá của nước ta vẫn rất nhỏ trong tổng số nhập khẩu của quốc gia

này. Năm 2006, quẩn áo của Việt Nam chiếm 3,58% tổng kim ngạch nhập

khẩu mặt hàng này của Mỹ. Tương tự, mặt hàng giày dép chiếm 4,04%...

Bảng 6.5: Tỷ trọng hàng hoá Việt Nam so với tổng hàng nhập khẩu

của Mỹ (%)

2002 2003 2004 2005

0,21 0,36 0,36 0,4

1,41 3,49 3,56 3,58

180

Nhập khẩu từ Việt Nam/tổng kim ngạch nhập khẩu của Mỹ Quần áo nhập khẩu từ Việt Nam/tổng nhập khẩu quần áo của Mỹ

1,46 2,1 2,88 4,02

0,37 0,87 0,93 1

Giày dép Việt Nam/tổng nhập khẩu giày dép của Mỹ Quần áo và giầy dép Việt Nam/tổng nhập khẩu hàng tiêu dùng của Mỹ

Nguồn: Đánh giá 5 năm thực hiện Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ

Nếu so sánh xuất khẩu sang Mỹ với gần 20% tổng kim ngạch xuất khẩu

của Việt Nam nhưng chỉ chiếm 0,4% tổng giá trị nhập khẩu của quốc gia này

cho thấy qui mô tương đối của nền kinh tế nói chung và lĩnh vực xuất khẩu

nói riêng. Ngay cả khi xem xét các mặt hàng có mức tăng đột biến của Việt

Nam là dệt may và giày dép sang thị trường Mỹ thì trên thực tế, thị phần vẫn

rất nhỏ, chỉ chiếm 1% tổng tiêu dùng của Mỹ cho các sản phẩm này. Như vậy,

tiềm năng xuất khẩu của Việt Nam là rất lớn với thị trường Mỹ nói riêng và

thị trường 150 thành viên WTO nói chung.

- Cơ cấu hàng xuất khẩu còn lạc hậu: Tỷ trọng hàng hoá thô hoặc sơ

chế còn cao mặc dù đã có những thay đổi tích cực trong thời gian gần đây.

Trong cơ cấu hàng công nghiệp chế tạo thì tỷ lệ gia công còn lớn. Sản phẩm

có hàng lượng trí tuệ cao chiếm tỷ trọng nhỏ; Dịch vụ chiếm tỷ trọng nhỏ.

Mặt hàng chủ lực của Việt Nam vẫn manh mún, nhỏ bé và thiếu chiến lược rõ

ràng. Trong các hàng xuất khẩu chủ lực, dầu thô chiếm kim ngạch cao nhất

nhưng đây là ngành khai thác tài nguyên quốc gia. Ngành tiếp theo là dệt may

với kim ngạch năm 2006 đạt gần khoảng 8,3 tỷ USD nhưng nếu so sánh với

Malaysia năm 2000 với chiến lược xuất khẩu hàng điện tử (đạt 57 tỷ USD

trong tổng số 87 tỷ kim ngạch xuất khẩu) cho thấy tình trạng manh mún, nhỏ

lẻ trong xuất khẩu đang tiếp tục tái diễn.

- Chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu chậm: Trong từng ngành hàng và trong

từng lĩnh vực bộc lộ những bất cập trong hoạt động xuất khẩu. Chưa kịp thời

điều chỉnh các mặt hàng theo nhu cầu của thế giới nên trong nhiều trường

hợp, sản phẩm khó tiêu thụ hoặc bán với giá thấp hơn các sản phẩm cùng loại

(gạo, cà phê...).

- Giá trị gia tăng hàng xuất khẩu thấp: Hầu hết các mặt hàng xuất khẩu

181

dạng thô hoặc sơ chế. Một số mặt hàng khác gia công cho các hãng lớn nước

ngoài nên phần gia tăng thấp. May mặc, giày dép với việc gia công, phần thu

được của Việt Nam chiếm chỉ khoảng 20% tổng giá trị gia tăng. Tuy nhiên,

lựa chọn cách thức nào để tăng giá trị gia tăng trên mỗi đơn vị sản phẩm còn

là nội dung gây tranh cãi và thiếu chiến lược rõ ràng.

Xuất khẩu

Nhập khẩu

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Hình 6.8: Kim ngạch xuất nhập khẩu giai đoạn 1996-2006 (triệu USD)

6.2. Xuất nhập khẩu sau khi gia nhập WTO

Nền kinh tế Việt Nam những tháng sau khi gia nhập WTO được đánh

giá là tiếp tục phát triển tốt. Về xuất khẩu, theo số liệu của Bộ Thương mại,

giá trị hàng hóa xuất khẩu 9 tháng ước tính đạt 35,2 tỷ USD, tăng 19,4% so

với 9 tháng năm 2006, trong đó khu vực kinh tế trong nước xuất khẩu 15,4 tỷ

USD, tăng 24,9%; khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (không kể dầu thô) đạt

trên 14 tỷ USD, tăng 31,7%. Hầu hết các mặt hàng xuất khẩu trong 9 tháng

đều có tốc độ tăng cao, một nửa trong tổng số các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu

đã đạt giá trị trên 500 triệu USD. Mặc dù xuất khẩu của khu vực kinh tế trong

nước có mức tăng trưởng thấp hơn khu vực có vốn đầu tư nước ngoài nhưng

mức tăng 24,9% so với cùng kỳ năm 2006 cho thấy những dấu hiệu khả quan

về tốc độ tăng trưởng, qui mô xuất khẩu và số lượng mặt hàng xuất khẩu

trong thời gian tới.

Các mặt hàng chủ lực: Trong 9 tháng có 8 mặt hàng đạt mức xuất khẩu

trên 1 tỷ USD là: Dệt, may 5,8 tỷ USD, tăng 31,6%; dầu thô gần 5,8 tỷ USD,

giảm 11,3%; giày, dép gần 3 tỷ USD, tăng 13,1%; thủy sản 2,7 tỷ USD, tăng

182

13,4%; sản phẩm gỗ 1,7 tỷ USD, tăng 24,9%; hàng điện tử, máy tính 1,5 tỷ

USD, tăng 23,6%; cà phê 1,5 tỷ USD, tăng 85,9%; gạo 1,3 tỷ USD, tăng

14,9%.

Về thị trường: Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn nhất của Việt

Nam, giá trị xuất khẩu sang thị trường này 9 tháng đạt trên 7 tỷ USD, chiếm

19,9% tổng giá trị xuất khẩu 9 tháng, tăng 19,5% so cùng kỳ năm trước.

Tiếp đến là xuất khẩu sang thị trường EU đạt 6,5 tỷ USD, chiếm 18,4%

tổng giá trị xuất khẩu 9 tháng và tăng 29%. Thị trường châu Á, ngoài xuất

khẩu sang các nước trong khối ASEAN đạt 5,9 tỷ USD, chiếm 16,7% tổng

giá trị xuất khẩu 9 tháng và tăng 26% so với 9 tháng 2006 còn có những

thị trường lớn khác như Nhật Bản 4 tỷ USD, chiếm 11,4% và tăng 3,7%;

Trung Quốc 2,3 tỷ USD, chiếm 6,5% và tăng 3,3%.

Về nhập khẩu: Tổng giá trị nhập khẩu 9 tháng ước tính đạt 42,9 tỷ USD,

tăng 30,3% so cùng kỳ năm trước, trong đó khu vực kinh tế trong nước 27,5 tỷ

USD, chiếm 64,1% tổng giá trị hàng hóa nhập khẩu 9 tháng và tăng 31,3%; khu

vực có vốn đầu tư nước ngoài 15,4 tỷ USD, chiếm 35,9% và tăng 28,6%. Giá trị

hàng hóa nhập siêu 9 tháng là 7,6 tỷ USD, bằng 21,7% giá trị xuất khẩu hàng

hóa 9 tháng và gấp trên 2,2 lần mức nhập siêu 9 tháng 2006. Số liệu cân đối xuất

nhập khẩu 8 tháng cho thấy, nhập siêu 8 tháng từ thị trường Trung Quốc là 5,25

tỷ USD; Đài Loan 3,37 tỷ USD; Xin-ga-po 3,36 tỷ USD; Hàn Quốc 2,46 tỷ

USD; Thái Lan 1,5 tỷ USD.

Bảng 6.6: Một số chỉ tiêu sau 9 tháng gia nhập WTO (tăng/giảm) so với

cùng kỳ năm trước

+8,16 Tổng sản phẩm trong nước (GDP) +4,2 Giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thuỷ sản +9,4 Sản lượng thuỷ sản +17,1 Giá trị sản xuất công nghiệp +19,4 Tổng kim ngạch xuất khẩu +30,3 Tổng kim ngạch nhập khẩu +22,8 Tổng mức bán lẻ hàng hoá và dịch vụ xã hội Khách quốc tế đến Việt Nam +18,5 Giá tiêu dùng tháng 9 năm 2007 so với tháng 12 năm 2006 +7,32

183

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Điểm đáng lưu ý là nhập siêu trong 9 tháng sau gia nhập WTO tăng

nhanh (gấp hơn 2,2 lần so với cùng kỳ 2006) nhưng các mặt hàng nhập khẩu

trong giai đoạn vừa qua chủ yếu là máy móc thiết bị, các yếu tố đầu vào cho

sản xuất ....

Hộp 6.1: Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Cẩm Tú trả lời báo Tuổi trẻ

Việt Nam mới vào WTO, đầu tư tăng kéo nhu cầu nhập khẩu tăng theo nên phải chấp nhận. Nếu nhập siêu chỉ để tiêu xài, chúng tôi sẽ tìm biện pháp cắt ngay. Nhưng nhập siêu để sản xuất, nếu giảm sẽ tác động đến sự phát triển kinh tế.

Phần tăng nhập khẩu của Việt Nam trong 9 tháng vừa qua là 67,08% thuộc bảy nhóm mặt hàng gồm máy móc, thiết bị, máy tính, dầu, sắt thép... Về nhập khẩu hàng tiêu dùng, nhiều người kêu lớn nhưng điện tử tiêu dùng cũng chỉ tăng hơn 300 triệu USD...

Tổng các mặt hàng tiêu dùng thời gian qua, Việt Nam nhập tăng so với cùng kỳ chỉ 852 triệu USD so với khoảng 10 tỉ USD tổng nhập khẩu tăng thêm so với 2006 thì rõ ràng không đáng kể.

...Phần tăng hàng tiêu dùng chỉ chiếm khoảng 8,52% tổng mức tăng hàng nhập khẩu. Ta đang nhận được lợi ích từ WTO vì nhập được nguyên vật liệu, máy móc với giá rẻ hơn...

Nguồn: http://www.tuoitre.com.vn

Hình 6.9: Thay đổi kim ngạch xuất nhập khẩu 9 tháng 2007 so với 9

tháng 2006

30

20.5

20

19.4 Xuất khẩu (%)

17.4

10

0 0 0

9 tháng 2006

9 tháng 2007

-10

Chỉ tiêu của Quốc hội cho cả năm

Ước thực hiện 2007

-20

-15.5

Nhập khẩu (%)

-27.5

-30

-30.3

-40

Trong 9 tháng đầu năm, tổng kim ngạch xuất khẩu tăng cao hơn chỉ tiêu của Quốc hội đề ra, dự kiến đến hết năm, tốc độ này sẽ đạt 20,5%52. Nếu

52 Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Báo cáo tóm tắt tình hình kinh tế xã hội năm 2007 và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội năm 2008 (Trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội tại phiên họp thứ Ba, ngày 13/10/2007)

184

như biến động tỷ lệ tăng kim ngạch xuất khẩu không vượt quá xa so với dự

kiến thì nhập khẩu có diễn biến ngược lại: Chỉ tiêu Quốc hội đề ra là 15,5%

nhưng kết quả 9 tháng (2007) đạt 30,3% và theo dự báo của Bộ Kế hoạch và

Đầu tư, con số này cả năm ước khoảng 27,5%, gần gấp 2 lần chỉ tiêu đề ra.

Giá trị nhập khẩu tăng cao và nhập siêu lớn bắt nguồn từ nhiều nguyên

nhân, nhưng trước hết là do yêu cầu phát triển của nền kinh tế. Trong 9 tháng

đã nhập một số thiết bị, máy móc có giá trị lớn như: Thiết bị điện lực 442

triệu USD; máy bay 376 triệu USD; thiết bị dầu khí 350 triệu USD; tàu chở

dầu 262 triệu USD; đầu xe lửa 177 triệu USD. Ngoài ra còn do giá nhiều mặt

hàng nhập khẩu chủ yếu của nước ta trong 9 tháng vừa qua trên thị trường thế

giới đều tăng và đứng ở mức cao. Chỉ tính riêng tăng giá của 6 mặt hàng nhập

khẩu là sắt thép, chất dẻo, lúa mỳ, xăng dầu, phân bón và sợi đã làm cho giá

trị nhập khẩu 9 tháng tăng trên 1 tỷ USD (Thép 611 triệu USD, chất dẻo 168

triệu USD, lúa mỳ 72 triệu USD, xăng dầu 63 triệu USD, phân bón 55 triệu

USD, sợi dệt 46 triệu USD). Tuy nhiên, nhập khẩu tăng với tốc độ cao và

nhập siêu lớn, vượt xa mục tiêu kế hoạch đề ra đầu năm cũng cho thấy những

hạn chế về dự báo thị trường, dự báo yêu cầu của nền kinh tế nói chung và dự

báo tác động hai chiều của việc gia nhập WTO đối với hoạt động ngoại

thương nói riêng.

6.3. Một số đánh giá ban đầu về tác động sau gia nhập WTO đến

xuất nhập khẩu của Việt Nam

Kết quả xuất nhập khẩu 9 tháng sau khi gia nhập WTO mặc dù chưa

phản ánh rõ nét những tác động của việc gia nhập tổ chức này nhưng có thể

thấy được những tác động ban đầu sau:

- Thứ nhất, tốc độ tăng xuất khẩu 19.4% của 9 tháng đầu năm nay thấp

hơn mức tăng của 9 tháng năm 2006 (so với 9 tháng năm 2005), cho thấy xu

hướng tăng trưởng xuất khẩu đang chậm lại. Đây là kết quả không đúng với

những dự báo và kỳ vọng khi gia nhập WTO, thị trường xuất khẩu của Việt

Nam được mở rộng. Tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu trong 9 tháng đạt 35,2

tỷ USD, trung bình mỗi tháng đạt 3,91 tỷ USD, thấp hơn mức kỳ vọng (3,96

tỷ USD/tháng - mức kỳ vọng thấp nhất để đạt được mục tiêu giá trị xuất khẩu

185

cả năm là 47,52 tỷ USD). Trong 3 tháng còn lại, theo mục tiêu kỳ vọng, xuất

khẩu của Việt Nam phải đạt 12,32 tỷ USD, trung bình mỗi tháng đạt 4,1 tỷ

USD - điều này rất khó có thể thực hiện.

Lý giải tình trạng xuất khẩu chậm lại do lượng dầu thô xuất khẩu giảm.

Ngoài ra, một số mặt hàng xuất khẩu quan trọng khác cũng giảm giá trị xuất

khẩu như gạo, xe đạp và phụ tùng xe đạp..

Qua tình hình xuất khẩu 9 tháng cũng cho thấy, một số mặt hàng đã

tăng mạnh kim ngạch xuất khẩu như dệt may, sản phẩm nhựa, hàng điện tử,

sản phẩm gỗ, thuỷ sản , rau quả ... Sự gia tăng kim ngạch có đóng góp của cả

yếu tố lượng và giá, trong đó phần đóng góp của lượng chiếm tỷ trọng lớn.

Mặc dù vậy, tốc độ tăng kim ngạch vẫn không cao do tỷ trọng dầu thô trong

cơ cấu hàng xuất khẩu chiếm tỷ trọng lớn.

Giảm xuất khẩu dầu thô nhưng không tác động mạnh đến kim ngạch

xuất khẩu còn cho thấy, bước đầu xuất khẩu của Việt Nam không chỉ lệ thuộc

vào nguồn tài nguyên thiên nhiên. Sự gia tăng xuất khẩu các mặt hàng ngoài

dầu thô của các khu vực doanh nghiệp, nhất là với khu vực doanh nghiệp

100% vốn trong nước cho thấy, từng bước những mặt hàng sản xuất và gia

công sẽ thay thế vai trò độc tôn của dầu thô trong cơ cấu và giá trị xuất khẩu.

Thị trường xuất khẩu tiếp tục được củng cố và mở rộng, các doanh

nghiệp Việt Nam đã bước đầu khai thác được những cơ hội WTO mang lại

như hạn ngạch bị dỡ bỏ, thuế suất được cắt giảm .... Ngoài những thị trường

truyền thống tăng cao, nhất là Anh, Mỹ, Australia, EU, bản đồ thị trường xuất

khẩu của Việt Nam đã lên trên 200 nước và vùng lãnh thổ.

- Thứ hai, nhập khẩu tăng mạnh hơn xuất khẩu đã làm tăng mạnh nhập

siêu. Nhập siêu trong 9 tháng đầu năm 2007 đạt tới 7,6 tỷ USD, tăng gấp 2,3

lần cùng kỳ 2006, bằng 21% giá trị xuất khẩu và là mức kỷ lục từ trước đến

nay. Tính đến 25/10/2007, nhập khẩu tiếp tục tăng mạnh hơn xuất khẩu, cụ

thể, kim ngạch xuất khẩu 10 tháng 2007 đạt hơn 39 tỷ USD, bằng 83,5% kế

hoạch năm, tăng 18,6% so với cùng kỳ năm 2006. Trong khi đó, nhập khẩu 10

186

tháng đạt gần 48 tỷ USD, tăng 30,5% cùng kỳ và bằng 91,7% kế hoạch năm

2007. Tính chung, 10 tháng 2007, nhập siêu đã là 8,9 tỷ USD, tăng 131,5% so

với 10 tháng năm 2006 và bằng 22,8% tổng kim ngạch xuất khẩu.

Mặc dù còn nhiều ý kiến khác nhau về tỷ lệ nhập siêu nhưng qua phân

tích cơ cấu các mặt hàng nhập khẩu cho thấy, tỷ trọng các mặt hàng thiết bị

máy móc, nguyên liệu đầu vào cho sản xuất rất lớn, chiếm trên 70% giá trị

trong các mặt hàng nhập khẩu. Các mặt hàng tiêu dùng chỉ tăng 8,25% so với

cùng kỳ năm 2006 (so sánh với tốc độ tăng khoảng 60% của các mặt hàng

máy móc - thiết bị - phụ tùng).

Như vậy, sự gia tăng nhập khẩu chủ yếu là tăng đầu tư cho sản xuất53 và xuất khẩu trong tương lai54. Ngoài ra, tăng nhập khẩu còn do tăng đầu tư,

là hệ quả tất yếu của việc các doanh nghiệp FDI mở rộng qui mô, tăng năng

lực sản xuất sau khi Việt Nam gia nhập WTO.

Tuy nhiên, việc gia tăng mạnh kim ngạch xuất khẩu thời gian qua cũng

cho thấy nền kinh tế Việt Nam chịu sự phụ thuộc vào thị trường thế giới, cụ thể

là nguồn nguyên liệu, nhiên liệu và thiết bị nhập ngoại. Hầu hết các doanh

nghiệp tham gia sản xuất hàng xuất khẩu đều dựa chủ yếu vào nguồn nguyên

liệu nhập ngoài. Điều này còn cho thấy những yếu kém của công nghiệp phụ

trợ Việt Nam và việc giảm nhập siêu bằng biện pháp cắt giảm nhập khẩu trong

bối cảnh gia nhập WTO sẽ rất khó khăn, thậm chí không thể thực hiện được.

So sánh khu vực kinh tế trong nước và khu vực có vốn đầu tư nước

ngoài cho thấy, nhập siêu của của khu vực kinh tế trong nước rất cao. Chỉ tính

trong tháng 4, khối doanh nghiệp trong nước chỉ xuất khẩu 1,78 tỷ USD, thì

nhập khẩu lên tới 2,8 tỷ USSD. Ngược lại, các doanh nghiệp có vốn đầu tư

nước ngoài xuất khẩu tới 2,17 tỷ USD thì nhập khẩu chỉ là 1,7 tỷ USD. Như

vậy, hiệu quả và sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước còn yếu, chưa tận

dụng được những cắt giảm thuế suất thế nhập khẩu với hàng hoá Việt Nam.

53 Để phục vụ mục đích gia tăng đầu tư,riêng kim ngạch nhập khẩu riêng nhóm hàng máy móc, thiết bị và phụ tùng trong quý I/2007 đã tăng 891 triệu USD (tăng 66,1%), sắt thép tăng 345 triệu USD (tăng 69,3%) 54 Để phục vụ mục tiêu đẩy mạnh xuất khẩu, rõ ràng nhất là việc nhập khẩu chỉ riêng ba mặt hàng vải, sợi và bông đã tăng 216 triệu USD (bình quân tăng gần 30%), hoặc kim ngạch nhập khẩu nhóm hàng gỗ và nguyên, phụ liệu gỗ đã tăng 69 triệu USD (tăng 48,5%)... so với cùng kỳ năm 2006

187

- Thứ ba, nhập khẩu nhiều mặt hàng tăng mạnh. Tính trong 3 tháng đầu

năm 2007, hàng loạt các mặt hàng không nằm trong danh sách “chủ yếu” hay

nhóm thiết bị - máy móc. Mặc dù giá trị tăng kim ngạch nhập khẩu không lớn,

thêm 2,58 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2006 nhưng tỷ lệ khối lượng tăng rất

cao: vải (43,2%); tân dược (22,1%); thức ăn gia súc (61,6%)... Qua đó có thể

thấy xu hướng tăng các mặt hàng khác do cắt giảm thuế nhập khẩu sẽ còn tiếp

tục tăng trưởng trong giai đoạn tới. Đây là một trong những tác động rõ nhất khi thực hiện các cam kết WTO trong thời gian vừa qua55.

Bảng 6.7: 20 nhóm hàng hoá nhập khẩu có lượng và giá trị tăng mạnh trong quý I/2007

Nhóm hàng nhập khẩu

KNNK tăng do lượng NK tang trong QI/2007 so QI/2006

Tỷ lệ khối lượng hàng hoá NK tăng QI-2007/QI-2006 (%)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

9,4 10,6 13,6 18,8 19,7 20,6 22,1 23,4 29,9 32,1 32,9 34,2 38,5 42,4 45,5 45,6 61,6 62,2 62,8 31,8

(triệu USD) 116,6 41,9 9,7 13,9 11,1 48,3 27,8 24,4 34,7 39,5 144,0 200,0 97,3 59,8 46,4 170,5 86,3 26,7 845,2 536,7 2.580,6

Xăng dầu Chất dẻo nguyên liệu Cao su Thuốc trừ sâu và nguyên liệu Dầu mỡ động thực vật Hoá chất nguyên liệu Tân dược Linh kiện và phụ tùng xe gắn máy Phân bón các loại Phôi thép Điện tử, máy tính và linh kiện Vải Kim loại thường khác Gỗ và nguyên liệu Sợi các loại Thép thành phẩm Thức ăn gia súc và nguyên liệu Bông Máy móc, thiết bị, phụ tùng Hàng hoá khác Tổng số

Nguồn: Bộ Thương mại (2007).

55 Có nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng một trong những lý do giải thích cho sự gia tăng mạnh của nhập khẩu của phần lớn các mặt hàng trong những tháng đầu năm 2007 chính là hệ quả của việc cắt giảm thuế suất thuế nhập khẩu hơn 3.000 mặt hàng để thực hiện cam kết gia nhập WTO, khiến hàng nhập khẩu trở nên rẻ hơn và đổ mạnh vào thị trường trong nước.

188

- Thứ tư, kỳ vọng xuất khẩu những năm tiếp theo sẽ tăng mạnh. Gia

nhập WTO, kỳ vọng xuất khẩu tăng do cắt giảm thuế quan và dỡ bỏ dần các

rào cản phi thuế quan của các nước sẽ tạo thuận lợi hơn cho các sản phẩm

thuộc diện được cắt giảm thuế quan và dỡ bỏ hàng rào phi thuế quan của Việt

Nam thâm nhập thị trường các nước thành viên, nhất là những sản phẩm có

lợi thế so sánh như dệt may, giày dép, lắp ráp... Bên cạnh đó, áp lực gia nhập

WTO sẽ thúc đẩy cải cách trong nước đối với lĩnh vực xuất khẩu, qua đó tác

động tăng kim ngạch xuất khẩu trong tương lai.

- Thứ năm, Xuất khẩu của khu vực doanh nghiệp FDI sẽ tăng nhanh.

Đây là kết quả tất yếu sau làn sóng đầu tư nước ngoài vào Việt Nam trong

thời gian qua. Nhìn lại kết quả xuất khẩu của khối doanh nghiệp FDI cho

thấy, giai đoạn 2001 - 2006, xuất khẩu đạt tốc độ tăng trưởng cao, tỷ trọng ngày càng lớn56. Với mức tăng trưởng đầu tư nước ngoài như hiện nay, các

doanh nghiệp FDI sẽ tiếp tục đạt tốc độ tăng trưởng cao và đảm bảo tỷ trọng

trên 50% tổng kim ngạch xuất khẩu trong khoảng 5 năm tới. Tuy vậy, kết quả

thực tế còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như môi trường đầu tư, tổng vốn FDI

thực hiện, nỗ lực cải cách hành chính ...

Tóm lại: Qua phân tích những diễn biến của xuất nhập khẩu thời gian

qua, có thể nhận thấy một số tác động ban đầu của việc gia nhập WTO, mặc

dù những tác động này chưa thật sự rõ nét và chưa trở thành xu hướng chủ

đạo. Mặc dù vậy, những diễn biến trong hoạt động xuất nhập khẩu mang lại

những gợi ý quan trọng, đặt ra những yêu cầu mới với hàng hoá xuất khẩu nói

riêng, với chính sách xuất khẩu và năng lực của toàn bộ nền kinh tế nói

chung. Những vấn đề cần được quan tâm trong thời gian trước mắt có thể là

các biện pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam trên thị

trường trong và ngoài nước trong bối cảnh thuế quan đang và sẽ tiếp tục cắt

giảm; là những biện pháp lựa chọn khi nhập khẩu vẫn tiếp tục có xu hướng

tăng trong một vài năm tới; là làm thế nào để từ nước nhập siêu trở thành

56 Năm 2001 xuất khẩu của khu vực FDI chỉ chiếm 45%; Năm 2005, khi bắt đầu dấy lên làn sóng đầu tư mới vào nước ta đánh dấu bằng việc tăng mạnh thu hút FDI, khu vực này đã chiếm tới trên 57% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam. Năm 2006, con số này là 57,8%.

189

nước xuất siêu vào năm 2010 như chiến lược xuất nhập khẩu đề ra ...

6.4. Một số giải pháp

Đề án phát triển xuất khẩu giai đoạn 2006 - 2010 đã được Thủ tướng

Chính phủ phê duyệt nêu rõ mục tiêu tổng quát là "Phát triển xuất khẩu với

tốc độ tăng trưởng cao và bền vững. Đẩy mạnh đầu tư phát triển sản xuất cao

mặt hàng xuất khẩu có lợi thế cạnh tranh, có khả năng chiếm lĩnh thị phần

đáng kể trên thị trường thế giới. Chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu theo hướng

đẩy mạnh xuất khẩu những mặt hàng có giá trị gia tăng cao; sản phẩm chế

biến, chế tạo, sản phẩm có hàm lượng công nghệ và chất xám cao, giảm dần tỷ trọng hàng xuất khẩu thô; đẩy mạnh xuất khẩu dịch vụ"57. Đề án cũng chỉ

rõ các mục tiêu cụ thể gồm: (1) Phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng kim ngạch

xuất khẩu hàng hóa bình quân 17,5%/năm và đến năm 2010 đạt khoảng 72,5

tỷ USD; (2) Đạt tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu dịch vụ cả nước bình

quân 16,3%/năm và đến năm 2010 đạt khoảng 12 tỷ USD; (3) Đến năm 2010,

xuất khẩu các mặt hàng nông - lâm - thủy sản chiếm khoảng 13,7%, nhóm

hàng nhiên liệu - khoáng sản chiếm khoảng 9,6%, nhóm hàng công nghiệp và

công nghệ cao chiếm khoảng 54,0% và nhóm hàng hóa khác chiếm 22,7%

trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa; (4) Cân bằng xuất khẩu - nhập

khẩu vào những năm đầu sau năm 2010"....

Trong những tháng cuối năm 2007, đầu năm 2008, theo dự báo của Bộ

Công thương, triển vọng tăng xuất khẩu khá rõ ràng và rất khả quan do nhiều

mặt hàng có lượng xuất khẩu tăng, một số sản phẩm nông nghiệp vào vụ thu

hoạch, đặc biệt là giá một số mặt hàng trên thị trường thế giới tăng mạnh như

cà phê, gỗ, hải sản, dầu thô .... Tuy nhiên, cũng cần lưu ý đến một số yếu tố

ảnh hưởng đến xuất khẩu trong những tháng tới như dịch cúm gia cầm, lở

mồm long móng, dịch sâu rầy gây hại cho sản xuất nông nghiệp, tình trạng

hạn hán, thiếu nguồn nước ảnh hưởng đến cân đối nguồn điện....

Để khai thác những tác động tích cực của gia nhập WTO mang lại,

57 Quyết định số 156/2006/QĐ-TTg ngày 30-6-2006 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Đề án phát triển xuất khẩu giai đoạn 2006 – 2010.

190

chiến lược tổng thể là thúc đẩy xuất khẩu để một mặt góp phần cho tăng

trưởng kinh tế, mặt khác nhằm cân bằng cán cân xuất nhập khẩu58. Do đó, đề

tài tập trung đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh xuất khẩu sau gia nhập

WTO, bao gồm:

- Tiếp tục đa dạng hóa mặt hàng thúc đẩy xuất khẩu tăng về lượng, chú

trọng phát hiện các mặt hàng mới có tốc độ tăng trưởng cao và tiềm năng tăng

trưởng lớn để tập trung đầu tư. Động viên mọi thành phần kinh tế làm hàng

xuất khẩu thông qua: hỗ trợ xúc tiến thương mại, hỗ trợ sản xuất nông nghiệp

theo các nhóm chính sách thuộc hộp xanh, hộp xanh lơ và tối đa 10% đối với

nhóm chính sách thuộc hộp đỏ ... Tập trung xuất khẩu các mặt hàng công

nghệ cao, có giá trị giá tăng lớn như sản phẩm điện tử, phần mềm ... vì đây là

loại sản phẩn có thể sản xuất quy mô lớn và đang thu hút nhiều nhà sản xuất

hàng đầu thế giới đến đầu tư, đồng thời tận dụng được nguồn nhân lực chi phí

thấp để tạo ra lợi thế. Bên cạnh các sản phẩm công nghệ cao, cần đẩy mạnh

các sản phẩn sử dụng nhiều lao động như dệt may, da giày nhằm tận dụng tối

đa nguồn nhân lực dồi dào và giá rẻ. Kết hợp các sản phẩm xuất khẩu truyền

thống với các sản phẩm mới, có tiềm năng và thị trường lớn trong tương lai.

Đối với nhóm hàng nông lâm thủy sản, cần nâng cao hàm lượng chế biến,

giảm xuất khẩu thô. Trước mắt, cần quy hoạch lại nuôi trồng với quy mô lớn

và năng suất cao, gắn với chế biến sau đánh bắt. Xuất khẩu dịch vụ trước hết

với những lĩnh vực có thế mạnh như hàng không, du lịch, dịch vụ hàng hải, dịch vụ tài chính59.

- Đầu tư cải tạo, nâng cấp, hoàn thiện kết cấu hạ tầng phục vụ cho xuất

khẩu như bến cảng, kho tàng... Nâng cao năng lực bốc xếp, khả năng thông

qua ở các cảng lớn. Phát triển kết cấu hạ tầng thông tin và truyền thông trong

các khu công nghiệp, khu chế xuất.

- Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng thành tựu công nghệ

trong quản lý xuất nhập khẩu như công nghệ thông tin sau thông quan, thủ tục

58 Trong bối cảnh tăng nhập khẩu như một tất yếu vì yêu cầu của sản xuất trong nước, của các doanh nghiệp FDI, do vậy không dùng biện pháp kiềm chế nhập khẩu mà thay vào đó cần tăng mạnh xuất khẩu để cân bằng cán cân xuất nhập khẩu. 59 Xuất khẩu dịch vụ năm 2006 đạt 5,1 tỷ USD, tăng 19,6% so với năm 2005, trong đó một số dịch vụ có tỷ trọng cao đạt mức tăng trên 20% như: du lịch, tăng 23,9%; vận tải hàng không tăng 35,5%; dịch vụ hàng hải tăng 27,5%; dịch vụ tài chính tăng 22,7%. Nguồn: Bộ Thương mại.

191

lưu kho bãi... tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp khi xuất khẩu. Rút

ngắn thời gian nền kinh tế phi thị trường (12 năm), trước mắt thoả thuận với

từng đối tác để họ công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam nhằm tạo

thuận lợi cho các doanh nghiệp xuất khẩu khi có những tranh chấp thương

mại. Xây dựng bộ máy làm xuất khẩu trong sạch, loại bỏ những yếu kém trong tổ chức và cán bộ liên quan đến xuất khẩu60.

- Mở rộng thị trường xuất khẩu: Quyền tiếp cận thị trường là điều kiện

rất thuận lợi cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam tiếp tục củng cố thị

trường truyền thống, mở rộng những thị trường mới ở các khu vực châu Phi,

Mỹ la tinh, Trung Đông ... Muốn vậy, Việt Nam cần thực hiện nghiêm túc các

cam kết quốc tế, nhất là các cam kết về thuế và mở cửa thị trường trong

WTO. Bên cạnh đó, cần tiếp tục rà soát, cắt giảm các thủ tục rườm rà, cản trở

hoạt động xuất nhập khẩu. Đa dạng hoá thị trường xuất khẩu nhằm phân tán

rủi ro, giảm thiệt hại, chủ động các biện pháp ứng phó khi có những biến động bất thường trên thị trường quốc tế61,

- Tăng cường xúc tiến thương mại: Thành lập các đoàn xúc tiến thương

mại, tăng cường vai trò của đại diện thương mại của Việt Nam ở nước ngoài

trong việc cung cấp, quảng bá hình ảnh, thương hiệu của doanh nghiệp, của

hàng hoá Việt Nam. Cung cấp các kênh thông tin nhằm mở rộng hợp tác

thông qua đại lý, kênh phân phối ở nước ngoài cho các doanh nghiệp xuất

khẩu. Nâng cao vai trò của hiệp hội trong xúc tiến thương mại, quảng bá hình

ảnh, bảo vệ quyền lợi của thành viên, liên kết trong nước nhằm hỗ trợ về

thông tin thị trường, thông tin khách hàng, thị phần, xu hướng tiêu dùng ...

- Đào tạo nhân lực cho lĩnh vực xuất khẩu: Bên cạnh năng lực chuyên

môn nhất định, cần chú trọng đạo tạo kỹ năng cần thiết cho đội ngũ nhân lực

làm xuất khẩu như trình độ ngoại ngữ, khả năng nghiên cứu thị trường, kỹ

năng đàm phán quốc tế, nghiệp vụ kỹ thuật ngoại thương, am hiểu về luật

pháp kinh tế quốc tế...

- Chuẩn bị các phương án và nhân lực để ứng phó với những tình

60 Theo nguyên Bộ trưởng Thương Mại Trương Đình Tuyển, các doanh nghiệp Việt Nam không sợ cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài bằng sợ một bộ máy quản lý hành chính có tham nhũng. 61 Chẳng hạn ngoài việc xuất khẩu sang các thị trường dùng đồng đô la, cần khai thác các thị trường không sử dụng đồng tiền này để hạn chế thiệt hại khi đồng đô la giảm giá.

192

huống liên quan đến xuất khẩu hàng hoá như các vụ kiện chống bán phá giá,

các tranh chấp thương mại về thị trường, thương hiệu, các rào cản kỹ thuật

phát sinh.

- Giảm tỷ trọng xuất khẩu các mặt hàng dựa vào nguồn lợi tự nhiên, tài

nguyên thiên nhiên, thay vào đó, cần tìm kiếm những sản phẩm xuất khẩu

khác trên cơ sở khai thác lợi thế so sánh về nhân lực, vị trí địa lý, chính sách

... Trước mắt, tập trung đầu tư và thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào các khu

công nghiệp, khu chế xuất, tạo năng lực sản xuất cho xuất khẩu.

- Nâng cao giá trị gia tăng cho các sản phẩm xuất khẩu, đồng thời đảm

bảo độ tin cậy, tính an toàn của mỗi sản phẩm. Trước mắt, ứng dụng công

nghệ mới vào qui trình sản xuất hàng xuất khẩu, tăng cường hoạt động nghiên

cứu phát triển, xây dựng công nghiệp phụ trợ, công nghiệp chế biến ...

Hộp 6.2: Thứ trưởng Bộ Thương mại Nguyễn Thành Biên: Muốn đạt kế hoạch phải giữ chất lượng

Vấn đề chất lượng hàng xuất khẩu đang nổi lên rất bức xúc. Nếu chúng ta không

có giải pháp kịp thời, hiệu quả thì nguy cơ mất thị trường là rất lớn.

Chúng tôi đề nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính dành nguồn tiền thích hợp cho việc kiểm tra chất lượng hàng xuất khẩu, tuyên truyền giáo dục người dân. Phải lo từ khâu đánh bắt, nuôi trồng đến qui trình chế biến một cách tổng thể, đồng bộ. Về xuất khẩu hàng dệt may đi Mỹ, chúng tôi sẽ cố gắng giảm thiểu tác động từ chương trình giám sát của phía Mỹ.

Trước mắt, sẽ tăng cường kiểm tra giám sát xuất xứ hàng hóa, ngưng việc tạm nhập tái xuất mặt hàng dệt may nhằm chống chuyển tải bất hợp pháp. Đề xuất này đã được Thủ tướng chấp thuận.

Nguồn: Báo Tuổi trẻ, ngày 25/7/2007

- Tăng kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp FDI. Tích cực thu

hút nguồn vốn FDI vào các lĩnh vực sản xuất hàng xuất khẩu trên cơ sở qui hoạch ngành và chiến lược phát triển xuất khẩu giai đoạn 2006-2010. Xác

định một số ngành xuất khẩu chủ lực trong tương lai (sản phẩm gỗ, đóng tàu, dây và cáp điện, sản phẩm nhựa, linh kiện điện tử, dịch vụ ...) trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh để kêu gọi đầu tư, đảm bảo phát triển xuất khẩu bền vững.

- Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến những thông tin liên quan đến WTO đối với các doanh nghiệp xuất khẩu nhằm khai thác tối đa những cơ hội và ưu đãi đối với từng thị trường, từng mặt hàng, góp phần thúc

193

đẩy tăng trưởng chung.

CHƯƠNG 7

GIA NHẬP WTO VÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI

7.1. Tổng quan đầu tư nước ngoài tại Việt Nam

Đầu tư nước ngoài ở Việt Nam bắt đầu bằng chủ trương đổi mới, mở

cửa tại Đại hội Đại biểu toàn quốc của Đảng (1986). Một năm sau, Quốc hội

thông qua Luật Đầu tư nước ngoài, tạo cơ sở pháp lý cho thu hút đầu tư nước

ngoài tại Việt Nam.

Qua 20 thực hiện thu hút đầu tư nước ngoài, tính đến hết năm 2006 đã

có trên 7.000 dự án được cấp phép với tổng vốn đạt trên 70 tỷ USD, trong đó

vốn thực hiện chiếm trên 50%. Đầu tư nước ngoài đăng ký đã tăng đều trong

giai đoạn 1988-1996, giảm mạnh trong thời kỳ xảy ra khủng hoảng tài chính

châu Á (1997-1999), tăng nhẹ trong giai đoạn 2000-2003 và bùng nổ trong

giai đoạn 2004-2006.

Hình7.1: Tổng quan đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam từ

1988 đến 2006 (Triệu USD)

14000

12000

FDI đăng ký

10000

8000

6000

4000

2000

FDI thực hiện

0

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

342

526

735

1291

2209

3037

4188

6937

10163

5591

5100

2565

2839

3143

2999

3191

4548

6840

12000

FDI đăng ký

329

575

1018

2041

2556

2714

3115

2367

2335

2413

2450

2591

2650

2853

3309

4100

FDI thực hiện

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Vốn đầu tư nước ngoài thực hiện cũng có xu hướng tương tự nhưng có

mức đột biến ít hơn: Tăng đều từ năm 1988-1997, giảm nhẹ trong 2 năm 1998

194

và 1999, tăng đều kể từ năm 2000, nhất là giai đoạn 2004-2006. Riêng trong 2

năm 1998 và 1999, do khủng hoảng tài chính trong khu vực, một số doanh

nghiệp ở các quốc gia bị khủng hoảng rút lại quyết định đầu tư.

Giai đoạn 2001-2005 đánh dấu bước chuyển biến mạnh mẽ đầu tư nước

ngoài tại Việt Nam với tổng vốn đăng ký đạt 20,9 tỷ USD, tổng vốn thực hiện

đạt 14,3 tỷ USD, vượt 30% kế hoạch và tăng 13,6% so với giai đoạn 1995-

2000. Riêng năm 2006, nguồn vốn FDI vượt xa kế hoạch và cả những dự báo

lạc quan nhất, với con số kỷ lục 12 tỷ USD, bao gồm cả dự án cấp mới và

tăng vốn. So với kế hoạch đề ra (6,5 tỷ USD), thu hút FDI đã gần gấp đôi và

lớn hơn tổng vốn của 2 năm 2004 và 2005.

Hình 7.2: Tổng vốn đầu tư giai đoạn 2000-2006

14

12 Tổng vốn đầu tư (tỷ USD)

10

6.8

8

6

4.5

3.1

3.2

3

2.8

4

2

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Nguồn: Đánh giá tác động của 5 năm thực hiện Hiệp định Thương mại

Việt Nam - Hoa Kỳ, tr.83

Năm 2006, cả nước có 797 dự án được cấp phép với tổng vốn lên tới

7,6 tỷ USD, trung bình đạt 9,4 triệu USD/dự án, cao hơn 2 lần so với mức

trung bình năm 2005 (4,6 triệu USD/dự án). Hàng loạt các dự án lớn của các

tập đoàn kinh tế, các công ty xuyên quốc gia đầu tư vào Việt Nam, điển hình

là tập đoàn thép Posco với số vốn lớn nhất, đạt 1,126 tỷ USD, tiếp đến là Intel

với vốn 1 tỷ USD, dự án thép 556 triệu USD của tập đoàn Tycoons

Worldwide Steel, tập đoàn VMEP tăng vốn lên 93 triệu USD, Canon tăng đầu

tư thêm 70 triệu USD, Công ty Winvest Investment Việt Nam (300 triệu

USD), công ty TNHH điện tử Meiko (300 triệu USD)... Điều này cho thấy các

195

nhà đầu tư lớn bắt đầu quan tâm đến Việt Nam.

Năm 2006 cũng đánh dấu đợt tăng vốn đầu tư mạnh của nhiều dự án:

439 lượt dự án tăng vốn đầu tư với tổng vốn tăng hơn 2,1 tỷ USD. Mặc dù

lượt tăng dự án thấp hơn năm 2005 nhưng tổng vốn tăng thêm lớn hơn, trong

đó một số công ty tăng mạnh như Intel (tăng từ 605 triệu USD lên 1 tỷ USD),

công ty giày Linh Luh tăng vốn thêm 98 triệu USD... Một số công ty lớn

chuyển hướng đầu tư từ Trung Quốc sang Việt Nam như tập đoàn sản xuất đồ

thể thao Nike, Intel ... cho thấy môi trường đầu tư của Việt Nam không ngừng

được cải thiện và ngày càng có sức hấp hơn với các nhà đầu tư nước ngoài.

Về vốn thực hiện, năm 2006 đạt khoảng 4,1 tỷ USD, tăng 24,2% so với

năm 2005, trong đó nhiều dự án đầu tư lớn đã tích cực triển khai ngay như

Canon, Matsushita, Brathers Industries, Honda.

Đầu tư nước ngoài thực hiện giai đoạn 2000-2006 tăng chậm hơn nhiều

so với số đăng ký. Điều này có thể do độ trễ cần thiết kể từ khi doanh nghiệp

đăng ký đến khi triển khai trên thực tế. Nếu như vậy, vốn thực hiện sẽ tăng nhanh trong vài năm tiếp theo62. Ngoài ra, một số doanh nghiệp thực hiện

những biện pháp “thăm dò” bằng các khoản đầu tư nhỏ, sau một thời gian sẽ

tăng vốn nếu thấy thuận lợi và khi đã có những thành công. Với nhận định

nêu trên, có thể thấy rõ triển vọng bùng nổ vốn thực hiện vào giai đoạn trước

năm 2010 khi mà vốn đăng ký năm 2006 và một vài năm sau đó tăng mạnh.

Các dự án đầu tư nước ngoài tăng qui mô kể từ năm 2003. Sau khủng

hoảng tài chính châu Á, cả tổng khối lượng đầu tư và qui mô vốn trung bình

của dự án đều giảm mạnh, từ 27 triệu USD năm 1996 xuống còn 5 triệu USD

năm 2002. Qui mô vốn trung bình tăng đều trong giai đoạn 2003-2006 nhưng

vẫn dưới 25 triệu USD/dự án. Qui mô dự án nhỏ có thể do Việt Nam cần hơn

những lĩnh vực thu hút nhiều lao động, vốn nhỏ, phù hợp với lợi thế. Tuy vậy,

một số dự án lớn trong thời gian gần đây cho thấy, lĩnh vực sản xuất qui mô

lớn bắt đầu được quan tâm thông qua các cam kết quốc tế của Việt Nam về

khả năng tiếp cận thị trường và lĩnh vực đầu tư. Điều này cho thấy các dự án

62 Chẳng hạn, dự án 1 tỷ USD của Intel sẽ tính vốn đăng ký năm 2006 nhưng sẽ tính vào vốn thực hiện kể từ năm 2007.

196

qui mô lớn sẽ tiếp tục tăng nhanh trong giai đoạn sau gia nhập WTO.

Vị trí xếp hạng thu hút đầu tư của Việt Nam liên tục được cải thiện. Năm

2004, Việt Nam là xếp thứ 10 về tiếp nhận vốn đầu tư tại châu Á. Năm 2006 và

2007, Việt Nam có thể vượt qua một số quốc gia như Malaysia, Đài Loan...

7.2. Đánh giá chung về đầu tư nước ngoài với kinh tế Việt Nam

7.2.1. Những kết quả đạt được

- Góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, phục vụ sự nghiệp CNH,

HĐH đất nước.

Đầu tư nước ngoài đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế

xã hội Việt Nam trong hơn 20 năm đổi mới, vượt qua khủng hoảng kinh tế,

giữ vững nhịp độ tăng trưởng trong suốt gần 20 năm. Theo Báo cáo của Ban

công tác gia nhập WTO, các dự án đầu tư nước ngoài tính đến tháng 12/2005

chiếm 18% tổng vốn đầu tư, 31% doanh thu xuất khẩu, 37% sản lượng công

nghiệp, chiếm 14% GDP của Việt Nam. Các dự án này cũng tạo ra 620.000

việc làm trực tiếp và vài trăm ngàn việc làm gián tiếp.

Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã trực tiếp mở rộng thị

trường xuất khẩu, nâng cao năng lực xuất khẩu chung cho cả nền kinh tế.

Tính chung trong giai đoạn 2001-2006, kim ngạch xuất khẩu của doanh

nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chiếm 31% tổng kim ngạch xuất khẩu cả

nước, bằng 50% nếu tính cả dầu thô. Riêng trong năm 2006, doanh thu của

khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt 29,4 tỷ USD, tăng 31,3% so với năm

2005, trong đó doanh thu xuất khẩu đạt 14,6 tỷ USD (chưa kể dầu thô), tăng

31,2% so với năm 2005. Nếu tính cả dầu thô, giá trị xuất khẩu của khu vực

này đạt 22,6 tỷ USD, bằng 57% tổng giá trị xuất khẩu của cả nước.

Nhập khẩu của doanh nghiệp khu vực này năm 2006 đạt 16,35 tỷ USD,

tăng 19,3% so với năm 2005. Mặc dù nhập khẩu tăng cao nhưng mang tính

tích cực, tạo nền tảng vật chất, hạ tầng cho sản xuất, tạo đà cho xuất khẩu

trong tương lai.

Đầu tư nước ngoài trong hơn 20 năm qua chủ yếu trong lĩnh vực công

nghiệp. Kết quả đầu tư cho thấy, trong giai đoạn 2001-2005, vốn đầu tư vào

197

công nghiệp, xây dựng đạt 81% tổng giá trị đầu tư ở Việt Nam. Về giá trị sản

lượng, đầu tư nước ngoài chiếm khoảng 40% sản lượng công nghiệp, là nhân

tố quan trọng đảm bảo cho ngành này tăng trưởng trung bình trên 15% kể từ

năm 2001 đến nay. Đầu tư nước ngoài chiếm 100% ở một số lĩnh vực như dầu

thô, sản xuất máy giặt, ô tô, điều hoà, tủ lạnh, thiết bị máy tính; 60% sản

lượng cán thép; 28% xi măng; 33% máy móc thiết bị điện, điện tử; 76% thiết bị y tế chính xác; 55% sản lượng sợi; 49% da giầy63... Năm 2006, sản xuất

công nghiệp của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tăng 19,5%, cao hơn mức

tăng trưởng chung của công nghiệp cả nước.

Hình 7.3: Cơ cấu đầu tư nước ngoài theo ngành tính theo giá trị và

số lượng dự án, giai đoạn 1988-2007 (tỷ đ; dự án; %)

Dịch vụ, 903, 11%

Dịch vụ, 23.8, 33%

Công nghiệp, 44.7, 61%

Nông nghiệp, 1807, 22%

Nông nghiệp, 4.2, 6%

Công nghiệp, 5348, 67%

Theo số sự án

Theo vốn đầu tư (tỷ đ; %)

Nguồn: Tổng cục Thống kê. Số liệu tính đến tháng 9/2007; Chỉ tính

những dự án còn hiệu lực

Hầu hết các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đều có trình độ

công nghệ sản xuất tiên tiến, công nghệ quản trị hiện đại, hoạt động trong các

ngành có yêu cầu về kỹ thuật và quản trị cao như tài chính, ngân hàng, bảo

hiểm, bất động sản, công nghệ thông tin, khai thác dầu khí, sản xuất linh kiện

và lắp ráp ô tô ...

Đầu tư trực tiếp nước ngoài còn góp phần quan trọng trong tạo việc làm

và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Hiện tại, các doanh nghiệp khu vực

này tạo khoảng 1 triệu việc làm trực tiếp với mức thu nhập cao hơn các khu

198

vực kinh tế khác. Đội ngũ cán bộ quản lý và kỹ thuật làm việc trong các 63 Lê Xuân Bá (2006), Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội, tr. 21.

doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài không ngừng được nâng cao tay nghề

và trình độ quản lý. Các chuyên gia Việt Nam làm việc trong các doanh

nghiệp này từng bước thay thế các chuyên gia nước ngoài trong nhiều lĩnh

vực, nhất là mảng quản lý và điều hành kỹ thuật.

- Vốn đầu tư nước ngoài giữ vị trí quan trọng cho đầu tư phát triển

Luật Đầu tư nước ngoài ra đời năm 1987 đã kịp thời bù đắp những

thiếu hụt về đầu tư cho phát triển khi nguồn viện trợ từ Liên Xô bị cắt đột

ngột, đầu tư trong nước còn hạn chế. Ngay sau khi Luật Đầu tư nước ngoài có

hiệu lực, dòng vốn đầu tư nước ngoài tăng nhanh chóng cho đến năm 2000.

Từ sau năm 2000, mặc dù đầu tư trong nước tăng nhanh nhưng tỷ trọng vốn

đầu tư nước ngoài vẫn chiếm 17% trong giai đoạn 2001-2005. Việc đầu tư

nước ngoài tăng cao, nguồn ngân sách nhà nước có điều kiện hỗ trợ cho vùng

sâu, vùng xa, các chương trình quốc gia .... nhằm tạo sự phát triển cân đối và

bền vững. Qua đó, vốn ngân sách phát huy tác dụng trong xoá đói giảm

nghèo, rút ngắn khoảng cách giữa các vùng, miền, phát triển hạ tầng ở những

vùng yếu kém ... tạo thêm lực để tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài trong

những năm tiếp theo.

- Mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, tạo lập vị thế quốc gia trên

trường quốc tế

Đầu tư nước ngoài góp phần mở rộng kinh tế đối ngoại, khắc phục

những khó khăn trong bối cảnh Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ, góp

phần hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của cuộc khủng hoảng tài chính trong

khu vực vào những năm 90 (thế kỷ XX), từng bước tạo thế và lực mới trên

trường quốc tế.

Quan hệ đầu tư của Việt Nam đã thiết lập được với trên 70 quốc gia và

vùng lãnh thổ; quan hệ thương mại với trên 170 quốc gia và vùng lãnh thổ; ký

kết hơn 60 hiệp định thương mại song phương, trong đó có những hiệp định

rất quan trọng như ký với Trung Quốc (Hiệp định thương mại năm 1991;

Hiệp định hợp tác kinh tế năm 1992), Hoa Kỳ (Hiệp định thương mại 2000,

199

có hiệu lực từ 2001), EU (Hiệp định khung hợp tác về thương mại, đầu tư

phát triển năm 1995)... Các quan hệ đa phương cũng tiếp tục được mở rộng cả

về qui mô và chiều sâu: Nối lại quan hệ với Quĩ Tiền tệ quốc tế và Ngân hàng

Thế giới vào năm 1993; gia nhập Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN)

vào năm 1995; tham gia Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), tham gia

Hiệp định khung về đầu tư ASEAN (AIA). Cùng với các nước khác, Việt

Nam là thành viên sáng lập ASEM, trong đó có nội dung triển khai hoạt động

về xúc tiến đầu tư (IPAP). Năm 1998, Việt Nam trở thành thành viên Diễn

đàn Hợp tác kinh tế Châu Á - Thái bình dương (APEC). Từ năm 2002, Việt Nam tham gia Hiệp định mậu dịch tự do ASEAN+ (ASEAN - Trung Quốc;

ASEAN - Ấn Độ; ASEAN - Hàn Quốc...). Năm 1995 nộp đơn và năm 2006,

Việt Nam trở thành thành viên WTO.

Những nỗ lực trong quan hệ quốc tế nói chung và quan hệ đầu tư nói

riêng đã tạo lập những nền tảng quan trọng nhằm tăng thu hút đầu tư nước

ngoài trong giai đoạn vừa qua, đồng thời tạo đà cho thu hút nguồn vốn này

trong những năm tiếp theo.

- Những tác động lan toả

Đầu tư nước ngoài đã tạo nên những khu vực sản xuất - thương mại -

dịch vụ gắn liền với các doanh nghiệp, các khu vực đầu tư, hình thành những

cụm sản xuất, cụm dịch vụ phục vụ trực tiếp cho hoạt động của các dự án, các

doanh nghiệp. Qua đó, nguồn vốn đầu tư nêu trên đã gián tiếp tạo ra lượng

việc làm lớn.

Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tác động tích cực đến các

doanh nghiệp trong nước trong việc tìm kiếm thị trường xuất khẩu, nâng cao

năng lực cạnh tranh, tiêu chuẩn hoá qui trình sản xuất và quản lý (ISO) thông

qua các liên kết sản xuất, các hợp đồng cung cấp nguyên liệu, sản phẩm đầu

vào. Qua đó, các doanh nghiệp trong nước không ngừng nâng cao năng lực

cạnh tranh nhằm tiếp tục ký kết được hợp đồng với các doanh nghiệp có vốn

đầu tư nước ngoài.

Sự xuất hiện của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đòi hỏi cơ

200

chế quản lý, các chính sách cũng như mỗi cán bộ phải hoàn thiện năng lực,

trình độ đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Nói cách khác, doanh nghiệp có vốn đầu

tư nước ngoài cho chúng ta thêm những kinh nghiệm thực tiễn, bài học thực

tế trong quản lý và điều hành hoạt động doanh nghiệp trong nền kinh tế thị

trường. Qua đó, Việt Nam có thêm kinh nghiệm quản lý khu vực kinh tế khác

(nhà nước, tư nhân), hoàn thiện quản lý nhà nước đối với nền kinh tế thị

trường theo thông lệ quốc tế.

7.2.2. Một số hạn chế

Những yếu kém khách quan (trình độ phát triển kinh tế thị trường thấp,

kết cấu hạ tầng kém phát triển, hậu quả nặng nề của chiến tranh...) được nhắc

đến khá nhiều và trong nhiều trường hợp, được viện dẫn như những lý do giải

thích cho chất lượng thấp của môi trường đầu tư. Tuy nhiên, những yếu kém

này cần thời gian dài với chiến lược, qui hoạch tổng thể tầm quốc gia. Phạm

vi đề tài chỉ đề cập đến một số yếu tố mang tính chủ quan.

- Về nhận thức: Thiếu thống nhất, thậm chí ý kiến còn trái ngược về thu

hút đầu tư, các ưu đãi đầu tư, độ mở của nền kinh tế nói chung và mỗi địa

phương nói riêng, lựa chọn phát triển khu công nghiệp, khu chế xuất, cấp

phép các hình thức đầu tư .... Sự thiếu thống nhất trong nhận thức dẫn đến

lúng túng trong qui hoạch, khó khăn trong hoạch định chính sách, mâu thuẫn

trong điều hành thực tiễn, xuất hiện nhiều trường hợp “phá rào” hoặc “làm

trước, báo cáo sau” như đã từng diễn ra ở một số tỉnh Đông Nam bộ, đồng

thời, tác động tiêu cực đến môi trường đầu tư.

Kết quả thu hút đầu tư tăng mạnh là không thể phủ nhận: Năm 2005 đạt

6,3 tỷ USD; năm 2006 đạt 10,2 tỷ USD. Tuy vậy, đầu tư nước ngoài tăng

nhanh không có nghĩa môi trường đầu tư đã hấp dẫn và hoàn thiện: Năm 2005

có số dự án bị rút giấy phép hoặc đề nghị rút giấy phép là 1,27 tỷ USD; năm

2006, số vốn FDI thực hiện chỉ đạt trên 30% so với tổng vốn đăng ký (4,1 tỷ

USD trên tổng số 12 tỷ USD). Điều này có nghĩa thất bại trong thu hút đầu tư

chiếm khoảng 20% và sẽ có những tác động lan toả xấu. Số liệu trên cũng cho

thấy môi trường đầu tư còn tiềm ẩn không ít rủi ro và xu hướng chuyển dòng

đầu tư sang các nước lân cận có môi trường thuận lợi hơn có thể trở thành

201

hiện thực.

- Hệ thống pháp luật bộc lộ những bất cập: Luật Đầu tư và Luật Doanh

nghiệp được Quốc Hội thông qua năm 2005 đánh dấu những nỗ lực của Chính

phủ trong cải thiện môi trường đầu tư, tạo quyền bình đẳng trong gia nhập và

rút khỏi thị trường đối với các doanh nghiệp không phân biệt trong hay ngoài

nước. Tuy nhiên, pháp luật về kinh tế thị trường thiếu đồng bộ, một số thị

trường quan trọng như tài chính, tiền tệ, bất động sản, khoa học công nghiệp

... phát triển chậm. Giấy phép con vẫn tồn tại như một cản trở nhìn nhận dưới

góc độ thu hút và thực hiện đầu tư. Cam kết gia nhập WTO, Việt Nam chấp

nhận 12 năm kinh tế phi thị trường cho thấy xây dựng hệ thống luật pháp cho

nền kinh tế thị trường nói chung rất khó khăn và cần không ít thời gian. Một

bất cập của hệ thống pháp luật nữa là sự thiếu đồng bộ, chưa rõ ràng và khó

dự đoán. Nhiều nghị định và thông tư hướng dẫn chưa qui định cụ thể hoặc dễ thay đổi ... gây khó khăn cho các nhà đầu tư nước ngoài64.

- Qui hoạch chậm và chất lượng chưa cao: Theo qui định, các dự án

chỉ được phê duyệt và cấp phép nếu phù hợp với qui hoạch (nhiều cấp qui

hoạch, từ tổng thể đến cụ thể). Tuy nhiên, công tác qui hoạch chậm, mâu

thuẫn giữa các cấp hoặc dễ bị điều chỉnh đã gây nhiều rủi ro cho các nhà đầu

tư, thiệt hại cho cả nền kinh tế. Nhiều qui hoạch thiếu thông tin dự báo, cơ sở

dữ liệu lạc hậu, chưa gắn với sự phát triển của khu vực và thế giới cũng như những biến động mang tính dự báo65 ....

Chỉ tính riêng qui hoạch sử dụng đất, tính đến giữa năm 2006, có tới

64% số huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và 65% số xã, phường, thị

trấn chưa hoàn thành. Chất lượng qui hoạch của những đơn vị đã hoàn thành

qui hoạch cũng chưa cao, nhiều dự án treo, chậm do vướng qui hoạch hoặc

không qui hoạch khu dân cư ... gây ô nhiễm môi trường, nảy sinh nhiều vấn

đề kinh tế xã hội khác vẫn tồn tại ở nhiều địa phương.

64 Nghị định 108 của Chính phủ qui định lĩnh vực đầu tư có điều kiện trong Luật Đầu tư 2005. Tuy vậy, cả luật và nghị định mới qui định lĩnh vực đầu tư có điều kiện, chưa qui định điều kiện để đầu tư cho mỗi lĩnh vực. 65 Chiến lược kinh tế Biển đã được Quốc hội thông qua nhưng một số chuyên gia cho rằng, bản chiến lược này chưa hề tính tới mực nước biển dâng cao và Việt Nam là một trong những quốc gia chịu tác động mạnh nhất của hiện tượng thiên nhiên này. Chương trình Tiêu điểm, VTV1 Đài Truyền hình Việt nam, ngày 4/11/2007.

202

- Quản lý Nhà nước còn yếu: Bộ máy quản lý hành chính nhà nước đã

được thu gọn về đầu mối nhưng vẫn cồng kềnh, làm cho quản lý hoạt động

đầu tư nước ngoài chưa thực sự hiệu quả. Hiện tượng quan liêu, tham nhũng

của một bộ phận cán bộ liên quan đến đầu tư nước ngoài diễn ra ở nhiều nơi.

Việc phân cấp đầu tư cho các tỉnh, bên cạnh những kết quả đạt được, đã bộc

lộ tình trạng cạnh tranh không lành mạnh giữa các địa phương và việc ban

hành những ưu đãi không phù hợp với các qui định hiện hành. Theo báo cáo

của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, những năm qua đã có 42 tỉnh, thành phố ban

hành qui định ưu đãi đầu tư trái với qui định và việc phân cấp chưa rõ ràng,

khiến nhà đầu tư mất nhiều thời gian giải quyết thủ tục, không có đơn vị nào

chịu trách nhiệm nếu xảy ra sai phạm...

- Chất lượng nguồn nhân lực thấp: Mặc dù Nhà nước thực hiện nhiều

biện pháp nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhưng so với yêu cầu

phát triển, nguồn nhân lực vẫn chưa đáp ứng yêu cầu. Tỷ lệ lao động qua đào tạo trên cả nước chiếm 24% năm 200566. Trình độ học vấn, kinh nghiệm quản

lý của các lãnh đạo doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (người Việt Nam)

có cao hơn khu vực khác nhưng không nhiều do đội ngũ này chuyển sang từ

lãnh đạo doanh nghiệp phía Việt Nam (chủ yếu là DNNN). Do đó, nhiều lãnh

đạo doanh nghiệp liên doanh không bảo vệ được lợi ích của người lao động,

bảo toàn và phát triển vốn phía Việt Nam.

- Ô nhiễm môi trường: Ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí ngày

càng trầm trọng ở các khu công nghiệp, nơi tập trung số đông các doanh

nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Chất thải rắn ở các khu công nghiệp chiếm

khoảng 30% tổng chất thải rắn phát sinh hàng năm nhưng việc xử lý chất thải

này ở mỗi khu công nghiệp, mỗi nhà máy không giống nhau. Theo kết quả

khảo sát của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, chỉ khoảng 10% số doanh nghiệp có

chất thải rắn ký hợp đồng vận chuyển và xử lý với các đơn vị chuyên nghiệp.

Nhiều khu công nghiệp không có hệ thống xử lý chất thải, nước thải tập trung.

Cũng theo kết quả từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến tháng 6/2006, chỉ có

66 Ban Chỉ đạo điều tra lao động - việc làm Trung ương: Công bố điều tra lao động - việc làm 2005, ngày 17/11/2005.

203

33/135 khu công nghiệp trên cả nước đã xây dựng và vận hành hệ thống chất

thải. Một số nhà máy có xây dựng hệ thống xử lý nước thải riêng nhưng mang

tính hình thức, không vận hành thường xuyên (chỉ vận hành khi có đoàn kiểm

tra môi trường). Hệ thống lọc khí, bụi ở các khu công nghiệp chưa được quan

tâm đầy đủ, hầu hết thải trực tiếp ra môi trường.

- Kéo dãn khoảng cách thu nhập: Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước

ngoài thường lựa chọn đầu tư ở những đô thị lớn, hạ tầng phát triển, giao

thông thuận lợi, tập trung vào lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ, do đó thu nhập

của người lao động trong các khu vực này vốn đã cao lại càng cao trong

tương quan với các khu vực vùng sâu, vùng xa; giữa công nghiệp - dịch vụ

với nông nghiệp.

- Một bộ phận doanh nghiệp kinh doanh không lành mạnh: Hầu hết các

nhà đầu tư nước ngoài có dự định hoạt động lâu dài, kinh doanh lành mạnh,

tuân thủ pháp luật và thuần phong mỹ tục, văn hoá Việt Nam. Bên cạnh đó,

một bộ phận nhỏ doanh nghiệp tìm những cơ hội trục lợi, có dấu hiệu vi phạm

pháp luật, lừa đảo bằng nhiều hình thức khác nhau như khai tăng giá trị vật tư

nhập ngoại để xây dựng hạ tầng vật chất, qua đó chiếm đoạt một phần vốn

góp phía Việt Nam; Dùng dự án đã được phê duyệt để tổ chức gọi vốn đầu tư

của các tổ chức trong nước, sau đó “trốn”, gây thiệt hại cho nhiều tổ chức, cá

nhân Việt Nam; Trường đào tạo quốc tế Hà Nội (Liên doanh giữa công ty

SICT (Singapore) và Bộ Giáo dục Đào tạo Việt Nam đào tạo tiếng Anh bất

ngờ đóng cửa .... Tuy hiện tượng trên không mang tính phổ biến nhưng phía

Việt Nam cần nghiêm túc xem xét năng lực, trình độ của đội ngũ cán bộ liên

quan, năng lực thẩm định dự án, khả năng và động cơ của các tổ chức môi

giới, tư vấn, dịch vụ ...

Tóm lại: Những lợi ích mang lại luôn đi kèm với những rủi ro tiềm ẩn

trong thu hút đầu tư nước ngoài. Nhận diện rõ những mặt tích cực nhằm phát

huy, khai thác, đồng thời cũng thấy rõ những mặt trái để kịp thời ngăn ngừa

vừa là yêu cầu, là đòi hỏi đối với các cơ quan quản lý Nhà nước nói chung,

quản lý vốn đầu tư nước ngoài nói riêng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc

tế. Về tổng quan, đầu tư nước ngoài tính đến hết năm 2006 rất khả quan, đánh

204

dấu đợt bùng nổ làn sóng đầu tư, là kết quả của những nỗ lực đối ngoại của

Chính phủ, tạo tiền đề thuận lợi cho những đợt bùng nổ tiếp theo khi Việt

Nam là thành viên chính thức của WTO.

7.3. Những cam kết đầu tư của Việt Nam trong khuôn khổ WTO

Theo Báo cáo của Ban công tác gia nhập WTO, Việt Nam cam kết sẽ

sửa đổi hệ thống luật pháp, xây dựng chương trình hành động phù hợp với

Hiệp định TRIMs và thực hiện đầy đủ các yêu cầu của hiệp định này kể từ

ngay sau khi gia nhập; các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài tự do lựa chọn thị

trường cho các sản phẩm của mình thay vì ưu tiên mua sản phẩm nội địa như

trước đây (trừ những sản phẩm được nêu trong Quyết định số 718/BKH-QĐ.

Hộp 7.1 : Hiệp định về các biện pháp đầu tư liên quan tới thương mại (TRIMs)

Chỉ được áp dụng cho các biện pháp gây ảnh hưởng đến trao đổi hàng hoá. Hiệp định thừa nhận một số biện pháp có thể gây hạn chế hoặc làm méo mó thương mại. Hiệp định quy định rằng không một thành viên nào được phép áp dụng những biện pháp phân biệt đối xử đối với người hoặc hàng hoá nước ngoài (tức là vi phạm nguyên tắc “đối xử quốc gia” của GATT). Hiệp định cũng cấm áp dụng các biện pháp đầu tư làm hạn chế khối lượng trao đổi (trái với một nguyên tắc khác của GATT). Hiệp định lập danh mục các biện pháp đầu tư liên quan tới thương mại bị coi là trái với các điều khoản của GATT. Danh mục này bao gồm các biện pháp yêu cầu một doanh nghiệp phải mua một tỷ lệ sản phẩm sản xuất trong nước nào đó (“các yêu cầu về hàm lượng hàng nội địa”). Hiệp định cũng không khuyến khích các nước áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu đối với một doanh nghiệp hoặc đặt ra cho doanh nghiệp những mục tiêu xuất khẩu (các yêu cầu về cân bằng trong trao đổi”).

Theo hiệp định, các nước thành viên phải thông báo cho các nước khác, thông qua WTO, tất cả những biện pháp đầu tư nào không phù hợp với hiệp định. Các biện pháp này cần bị xoá bỏ trong thời hạn 2 năm đối với các nước phát triển (tức tới cuối năm 1996), 5 năm đối với các nước đang phát triển (tới cuối năm 1999) và 7 năm đối với các nước kém phát triển. Tháng 7/2001, Hội đồng về thương mại hàng hoá đã nhất trí kéo dài giai đoạn chuyển tiếp này đối với một số nước đang phát triển có yêu cầu.

Hiệp định lập ra một Uỷ ban về các biện pháp đầu tư liên quan tới thương mại TRIMs. Uỷ ban có trách nhiệm giám sát việc triển khai các cam kết. Hiệp định cũng quy định rằng các thành viên của WTO sẽ xem xét, muộn nhất là vào 1/1/2000, liệu có nên bổ sung vào hiệp định một số điều khoản về chính sách đầu tư và cạnh tranh hay không. Quá trình xem xét này từ nay cũng nằm trong khuôn khổ Chương trình Đôha về phát triển.

Nguồn: Ban thư ký WTO, Tìm hiểu Tổ chức thương mại thế giới, www.wto.org

Như vậy, những cam kết quan trọng nhất của Việt Nam là tuân thủ đẩy

205

đủ những qui định trong TRIMs.

Hộp 7.2: Nội dung chính của hiệp định TRIMs

Hiệp định TRIMs không đưa ra một định nghĩa chính xác về các biện pháp bị cấm. Thay vào đó, nó là một bản danh sách minh họa bao gồm những ví dụ về những biện pháp liên quan đến thương mại bị cấm. Trong bản danh sách này có những yêu cầu về tỷ lệ nội địa hoá, những yêu cầu liên quan đến tiêu dùng trong nước, các yêu cầu khác nhau về cán cân thương mại và một số yêu cầu khác.

Những yêu cầu như vậy bị cấm khi chúng là những điều kiện bắt buộc đối với việc thành lập và cả khi chúng là những điều kiện hưởng ưu đãi (ví dụ trợ cấp). Hiệp định TRIMs không phân biệt giữa các biện pháp dành cho các nhà đầu tư trong nước hay nhà đầu tư nước ngoài. Hiệp định này chỉ áp dụng đối với thương mại hàng hoá.

Mặt khác, việc yêu cầu nhà đầu tư phải xuất khẩu một phần sản phẩm của mình không bị coi là xung đột với GATT. Trợ cấp xuất khẩu bị giới hạn bởi Hiệp định về trợ cấp của WTO. Hiệp định TRIMs còn nhằm làm minh bạch hơn và làm rõ cách thức loại bỏ những biện pháp bị cấm hiện tại. Tất cả mọi thành viên của WTO đều có 90 ngày để thông báo về những yêu cầu không phù hợp với hiệp định GATT. Sau khi Hiệp định TRIMs có hiệu lực, các nước phát triển có 2 năm, nước đang phát triển có 5 năm, nước chậm phát triển có 7 năm để loại bỏ những biện pháp đã thông báo.

Nguồn: Uỷ ban Quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế (2005), Tác động của các hiệp định WTO đối với các nước đang phát triển. www.mot.gov.vn

Các ưu đãi về thuế nhập khẩu dựa trên tỷ lệ nội địa hoá đối với doanh

nghiệp sản xuất và lắp ráp xe máy đã được bãi bỏ kể từ năm 2003. Các ưu đãi

về mức thuế nhập khẩu dựa trên cơ sở tỷ lệ nội địa hoá ở các ngành điện/điện

tử/ cơ khí được bãi bỏ kể từ 1/10/2006. Các yêu cầu về tỷ lệ xuất khẩu với

doanh nghiệp đầu tư nước ngoài cũng được bãi bỏ kể từ năm 2003.

Việt Nam cũng cam kết không phân biệt đối xử về hàng hoá, dịch vụ,

đầu tư, quyền xuất khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các loại hình doanh

nghiệp. Cam kết bỏ chế độ hai giá, bỏ chính sách nội địa hoá, bỏ lệnh cấm

nhập khẩu ô tô cũ ...

- Cam kết về chính sách đầu tư: Việt Nam cam kết nhà đầu tư nước

ngoài được đầu tư trong những ngành, lĩnh vực mà pháp luật không cấm,

được tự chủ và quyết định hoạt động đầu tư theo qui định của pháp luật Việt

Nam; Các nhà đầu tư trong và ngoài nước được đối xử bình đẳng, được

khuyến khích và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong hoạt động; Cam kết công

nhận và bảo hộ quyền sở hữu tài sản, vốn đầu tư, thu nhập cũng như các

quyền và lợi ích hợp pháp khác của nhà đầu tư; Cam kết thực hiện các điều

206

ước quốc tế khác liên quan đến đầu tư mà Việt Nam là thành viên; Khuyến

khích và có chính sách ưu đãi cụ thể đối với lĩnh vực, địa bàn đầu tư.

- Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài: Cục Đầu tư nước ngoài

(Bộ Kế hoạch và Đầu tư) là cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài.

- Hình thức đầu tư nước ngoài: Đối với hình thức đầu tư trực tiếp

(FDI), nhà đầu tư nước ngoài được phép lựa chọn các hình thức 100% vốn,

liên doanh, BOT, BTO, BT, BCC, mua cổ phần, góp vốn, đầu tư thực hiện

việc sáp nhập hoặc mua lại .... Đối với hình thức đầu tư gián tiếp, nhà đầu tư

được phép mua cổ phần, cổ phiếu, trái phiếu và các giấy tờ có giá khác thông

qua quĩ đầu tư chứng khoán, các định chế tài chính trung gian ....

- Địa bàn và lĩnh vực khuyến khích đầu tư: Luật Đầu tư qui định cụ thể

về địa bàn ưu tiên đầu tư gồm các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó

khăn, đặc biệt khó khăn, khu công nghiệp, công nghệ cao ... Các qui định cụ

thể cần căn cứ vào nghị định hướng dẫn. Các lĩnh vực khuyến khích đầu tư

bao gồm công nghệ cao, vật liệu mới, nuôi trồng - chế biến nông lâm thuỷ

sản, sử dụng nhiều lao động, phát triển kết cấu hạ tầng, ngành nghề truyền

thống, y tế, giáo dục ....

- Đảm bảo vốn và tài sản cho nhà đầu tư nước ngoài: Cam kết không

quốc hữu hoá, không tịch thu bằng biện pháp hành chính; Được chuyển ra

nước ngoài các khoản như lợi nhuận, chi phí cung cấp kỹ thuật, dịch vụ, tiền

vay, vốn đầu tư, các tài sản hợp pháp của nhà đầu tư ... sau khi đã hoàn thành

nghĩa vụ tài chính với nhà nước Việt Nam.

- Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ: Cam kết bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong

hoạt động đầu tư, đảm bảo lợi ích hợp pháp trong chuyển giao công nghệ.

- Mở cửa thị trường đầu tư liên quan đến thương mại: Việt Nam mở

cửa thị trường phù hợp với cam kết trong WTO. Bãi bỏ các qui định về điều

kiện mua hàng hoá trong nước, tỷ lệ xuất khẩu hàng hoá, tỷ lệ nhập khẩu...

- Cam kết về giá, phí, lệ phí thống nhất: Nhà đầu tư nước ngoài được áp

dụng thống nhất về giá, phí, lệ phí hàng hoá, dịch vụ, do Nhà nước kiếm soát.

207

- Đảm bảo đầu tư: Việt Nam cam kết đảm bảo quyền lợi cao nhất cho

nhà đầu tư trong trường hợp có những thay đổi về chính sách: Nếu chính sách

mới có lợi hơn thì nhà đầu tư được hưởng theo qui định mới; Nếu chính sách

tổn hại đến những ưu đãi hiện hành thì nhà đầu tư được hưởng theo giấy

chứng nhận đầu tư.

- Minh bạch hoá trong đầu tư nước ngoài: Trang thông tin điện tử của

Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ cập nhật liên tục những qui định pháp lý, số liệu

thống kê, các mẫu đăng ký, các thông tin liên quan đến đầu tư nước ngoài tại

Việt Nam. Có sự trao đổi thường xuyên giữa nhà đầu tư nước ngoài và đại

diện cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư . Quá trình xây dựng văn bản qui

phạm pháp luật được công khai hoá, có sự đóng góp ý kiến của các nhà đầu tư

nước ngoài.

- Các thủ tục: Cam kết đơn giản hoá các thủ tục theo hướng tạo thuận lợi

cho nhà đầu tư. Đơn giản hoá thủ tục xin cấp visa, không hạn chế trong việc cấp

thị thực với cán bộ quản lý, chuyên gia nước ngoài. Thủ tục thẩm định dự án

cũng được qui định cụ thể, phù hợp với qui định và cam kết trong WTO.

7.4. Đầu tư kể từ khi gia nhập WTO và một số vấn đề đặt ra

Trong 10 tháng đầu năm, lượng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)

đổ vào Việt Nam đạt 11,26 tỷ USD, vượt qua con số 10,2 tỷ USD của năm

2006 (theo số liệu của Tổng cục Thống kê). Với tốc độ trung bình hàng tháng

đạt trên 1 tỷ USD. Với trên 11 tỷ USD, FDI trong 10 tháng đã tăng 36,4% so

với cùng kỳ năm 2006. Trong số này có 1.144 dự án cấp mới với 9,75 tỷ

USD, tăng 59% và 300 dự án hiện hữu xin tăng vốn, đạt 1,5 tỷ USD.

Tính theo ngành kinh tế, công nghiệp vẫn dẫn đầu về nguồn vốn đầu tư nước

ngoài với trên 5,3 tỷ USD trong 10 tháng, tiếp sau là dịch vụ với 4,25 tỷ USD.

Tính theo địa phương, trong tháng 10 có 99 dự án FDI cấp mới với 1,46

tỷ USD và 26 dự án tăng vốn, trị giá 196 triệu USD. Tổng cộng, FDI vào Việt

Nam trong tháng đạt 1,65 tỷ USD. Với tốc độ này, trong 2 tháng cuối năm,

FDI vào Việt Nam sẽ vượt mức dự kiến (kế hoạch đặt ra là 12 tỷ trong năm

2007). Bà Rịa - Vũng Tàu vẫn giữ vị trí địa phương thu hút lượng vốn FDI

208

cao nhất cả nước, với 18 dự án trị giá trên 1 tỷ USD. Tiếp sau là TP Hồ Chí

Minh và Hà Nội với lần lượt 987,4 và 896,4 triệu USD. Cho đến nay, các dự

án đầu tư vào Bà Rịa - Vũng Tàu chủ yếu trong lĩnh vực thép và nhiệt điện,

trong khi các dự án tại Hà Nội tập trung vào bất động sản và khách sạn.

Năm 2007 xuất hiện hàng loạt dự án qui mô lớn, trị giá khoảng 5 tỷ

USD đang xúc tiến vào Việt Nam, với các nhà đầu tư lớn từ Mỹ, Hàn Quốc,

tập trung ở các lĩnh vực công nghiệp, công nghệ cao và địa ốc, đối tác là

những tập đoàn lớn, có kinh nghiệm trong các lĩnh vực công nghệ cao như tập

đoàn Foxconn (Đài Loan) đầu tư dự án sản xuất điện tử kỹ thuật cao, với tổng

vốn kỷ lục 5 tỉ USD tại Bắc Ninh, Bắc Giang. Tổ hợp hoá dầu Naphtha

Cracking và xây dựng hạ tầng KCN Hoà Tâm (Phú Yên) của công ty hoá chất

SPC (Singapore) đã làm lễ khởi công xây dựng với tổng mức đầu tư 5,3 tỉ USD67. Triển vọng đến cuối năm, sẽ có thêm nhiều dự án lớn được cấp phép,

đưa con số FDI lên mức kỷ lục mới.

Tính theo quốc gia, Hàn Quốc là nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam

trong 10 tháng đầu năm với tổng vốn 2,44 tỷ USD, chiếm 21,6% lượng FDI

cả nước. Tiếp theo là British Virgin Islands (thuộc Vương quốc Anh tại vùng

biển Caribê), và Singapore với lần lượt 1,7 và 1,3 tỷ USD.

Hình 7.4: Vốn FDI trung bình 10 tháng giai đoạn 2005-2007 (Tỷ USD)

12

11.26

10

8.5

8

6 East

4.83

4 Gia nhập WTO

2

0 10 tháng 2005

10 tháng 2006

10 tháng 2007

Nguồn: Tổng cục Thống kê

67 Ngoài ra, một số dự án lớn khác như Dự án sản xuất máy tính xách tay Compal (Đài Loan) 500 triệu USD đặt tại Vĩnh Phúc; dự án đóng tàu biển cỡ lớn tại vịnh Vân Phong của TĐ STX (Hàn Quốc) 500 triệu USD; các dự án khu đô thị dịch vụ Vạn Thắng; khu du lịch sinh thái Bãi Cát Thắm (Khánh Hoà); dự án nhiệt điện BOT Mông Dương 2 (Quảng Ninh), BOT nhiệt điện than miền Nam (Bình Thuận), tổng mức đầu tư mỗi NMĐ khoảng 1,4 tỉ USD; nhà máy nhiệt điện than Vân Phong (Khánh Hoà), tổng vốn đầu tư 3,8 tỉ USD đã được Thủ tướng chấp thuận về chủ trương đầu tư.. Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

209

So sánh FDI trung bình 10 tháng giai đoạn 2005-2007 cho thấy tốc độ

tăng trưởng khá đều, từ 4,83 tỷ USD năm 2005 lên 8,5 tỷ USD năm 2006 và

11,26 tỷ USD năm 2007. Riêng năm 2006, tốc độ tăng trưởng FDI cao do đây

là năm bản lề gia nhập WTO, nhiều cam kết các các hiệp ước song phương

được ký kết, nhiều tín hiệu lạc quan từ nền kinh tế với giới đầu tư. Kể từ sau

gia nhập, với những nỗ lực cải cách sâu rộng của cả nền kinh tế nói chung và

liên quan đến lĩnh vực đầu tư nói riêng, tốc độ và qui mô tăng trưởng FDI vẫn

đạt cao, lập kỷ lục mới về số vốn đăng ký.

Một số vấn đề đặt ra trong thực thi cam kết về đầu tư

- Các cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư, nhất là ở các địa phương còn

nhiều cách hiểu không thống nhất về các nội dung cam kết, chẳng hạn thuật

ngữ “không cam kết” và “không hạn chế” có nhiều cách hiểu khác nhau, dẫn

đến những quyết định quản lý thiếu thống nhất, thậm chí trái ngược.

- Trong mảng đầu tư ở lĩnh vực dịch vụ, các cam kết về đầu tư khi gia

nhập WTO chặt chẽ hơn những qui định hiện hành của pháp luật Việt Nam

(Luật Đầu tư và các văn bản pháp lý liên quan). Điều này phát sinh nhiều vấn

đề: (1) Các cơ quan quản lý đầu tư sẽ áp dụng qui định trong cam kết WTO

hay pháp luật Việt Nam? (2) Những dự án đang thực hiện, sẽ phải điều chỉnh

theo cam kết hay vẫn hoạt động theo qui định trước đó (khi cấp phép đầu tư);

(3) Các dự án cấp mới sẽ thực hiện theo phương án nào? nhất là với các dự án

thành phần của cùng một chủ thể đầu tư (một tập đoàn có thể đầu tư nhiều dự

án thành phần, nhiều nơi trên lãnh thổ Việt Nam với thời điểm đầu tư trước và

sau khi Việt Nam là thành viên WTO). Hiện tại, một số địa phương lựa chọn

phương án an toàn, chưa vội cấp phép đầu tư mới ở những lĩnh vực có sự

khác biệt giữa luật pháp Việt Nam và các cam kết WTO.

Hộp 7.3: Sự khác biệt giữa cam kết gia nhập WTO và pháp luật Việt Nam

Trong một số ngành trước khi gia nhập WTO, chúng ta đã mở cửa với mức độ rất

cao, không hạn chế phần vốn của nhà đầu tư nước ngoài.

Tuy nhiên, theo quy định của biểu cam kết, thì chúng ta hạn chế lại. Ví dụ như trong ngành dịch vụ giáo dục, y tế thì đến ngày 1/1/2009, nhà đầu tư nước ngoài mới được phép thành lập doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Trong khi đó, từ chục năm nay, chúng ta đã cho phép hình thức này. Thậm chí đối với dịch vụ giáo dục, Việt Nam còn đặc biệt khuyến khích đầu tư và dành nhiều ưu đãi. Nguồn: Thuỳ Trang http://www.vneconomy.vn/?home=detail&page=category&cat_name=10&id

210

- Lúng túng trong quản lý giữa Bộ Thương mại và Bộ Kế hoạch & Đầu tư đối với các dự án đang chờ cấp phép (các dự án đang chờ nhưng không

nằm trong nghĩa vụ mở cửa theo các nội dung đàm phán). Khi nhà đầu tư nước ngoài đăng ký trong những ngành không nằm trong danh mục biểu cam kết, Bộ Thương mại trả lời không mở cửa, do đó các sở kế hoạch và đầu tư ở

các địa phương chưa biết xử lý như thế nào. Nhiều địa phương lựa chọn phương án từ chối cấp phép, làm xáo trộn tình hình đầu tư.

- Mức độ cam kết của Việt Nam không giống nhau giữa các hiệp định song phương và cam kết trong WTO68. Cam kết trong WTO của Việt Nam liên quan đến đầu tư so sánh với các quốc gia mới gia nhập được đánh giá là

vừa phải. Tuy nhiên, nếu so sánh với Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ thì mức độ cam kết của Việt Nam mạnh hơn. Điều này có nghĩa là các dự án đầu tư sẽ được thực thi theo cam kết của WTO và các cam kết song

phương, khu vực sẽ không còn giá trị (đã được thay thế bằng cam kết WTO). Vướng mắc phát sinh ở đây đối với trường hợp các dự án hoặc hợp phần dự án đang được triển khai theo hiệp định song phương sẽ phải điều chỉnh cho phù hợp với các cam kết WTO69.

- Việc thực thi các cam kết xoá bỏ ưu đãi dựa vào thành tích xuất khẩu hay tỷ lệ nội địa hoá có thể ảnh hưởng đến những cam kết của Chính phủ Việt Nam (hay chính quyền địa phương) về những ưu đãi dành cho các doanh nghiệp nhất định trong quá trình kêu gọi đầu tư. Như vậy, việc thực thi cam

kết WTO có thể gây xung đột lợi ích với thực thi cam kết đối với mỗi doanh nghiệp đầu tư nước ngoài.

7.5. Cải cách đầu tư và những tác động của gia nhập WTO đối với

đầu tư nước ngoài

Về cải cách đầu tư

211

Việc ban hành Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp (2005) đánh dấu bước cải cách mạnh mẽ về đầu tư, tạo điều kiện và môi trường bình đẳng cho các nhà đầu tư nước ngoài, phù hợp với các cam kết quốc tế, tạo bước đệm 68 Đây là hiện tượng không phổ biến vì thông thường, các hiệp định song phương và khu vực có độ mở lớn hơn so với các hiệp định toàn cầu. 69 Một số nhà đầu tư ở các quốc gia không có cam kết song phương với Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ các cam kết của Việt Nam, xuất hiện tình trạng “kẻ ăn không” ở một số lĩnh vực. Trong khi đó, các nhà đầu tư ở các quốc gia ký hiệp định song phương với Việt Nam có thể bị thiệt thòi nếu chính sách không điều chỉnh kịp thời.

cho gia nhập WTO và các hiệp định đầu tư khác. Nhiều hạn chế đối với các nhà đầu tư nước ngoài được dỡ bỏ, các thủ tục bảo hộ với đầu tư nước ngoài

được cải thiện, cùng với các cam kết trong WTO, lĩnh vực đầu tư được cải cách mạnh, thể hiện trên một số nội dung sau:

- Khái niệm đầu tư được mở rộng, bao gồm mọi loại hình đầu tư.

- Nhà đầu tư nước ngoài được phép thành lập công ty cổ phần và phát

hành chứng khoán.

- Nhà đầu tư nước ngoài được thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước

ngoài trong mọi lĩnh vực không bị hạn chế.

- Sử dụng trọng tài quốc tế, toà án nước ngoài hoặc luật nước ngoài

trong trường hợp có tranh chấp và pháp luật Việt Nam không qui định về các tranh chấp đó.

- Các biện pháp đầu tư dựa trên tỷ lệ xuất khẩu, tỷ lệ nội địa hoá được

bãi bỏ (tuân thủ Hiệp định TRIMs).

- Bãi bỏ chế độ hai giá và các thông lệ khác mang tính phân biệt giữa

nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài.

- Cải thiện các qui định về quản trị doanh nghiệp.

- Bãi bỏ hạn chế về vốn góp và yêu cầu về thuê, tuyển các vị trí quản lý

cấp cao là người Việt Nam trong công ty liên doanh.

- Xác lập quyền đầu tư và quyền sở hữu vốn đầu tư và các tài sản khác

liên quan của các nhà đầu tư nước ngoài.

- Các công ty nước ngoài được phép chuyển lợi nhuận ra nước ngoài.

- Cam kết các qui định chung liên quan đến đầu tư phù hợp với các yêu cầu của các hiệp ước quốc tế. Tăng khả năng tiếp cận thị trường của các nhà đầu tư nước ngoài, nhất là đối với lĩnh vực dịch vụ.

Bên cạnh việc ban hành Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư, rất nhiều

các cải cách pháp lý và các qui định liên quan đã được sửa đổi nhằm cải thiện

môi trường kinh doanh. Các cải cách nêu trên xuất phát từ nhiều yêu cầu,

trong đó có yêu cầu để gia nhập được vào WTO. Một số cải cách điển hình

212

nhằm cải thiện môi trường kinh doanh và có liên quan đến đầu tư bao gồm:

- Luật Sở hữu trí tuệ nhằm bảo hộ quyền của chủ thể đối với nhãn hiệu

hàng hoá, quyền tác giả, bằng sáng chế độc quyền ...

- Các biện pháp nhằm nâng cao năng lực của toà án.

- Các qui định mới nhằm tăng quyền của doanh nghiệp trong mối quan

hệ với chính quyền trung ương và địa phương.

- Luật Ban hành văn bản qui phạm pháp luật nhằm hoàn thiện hơn,

minh bạch hơn các hoạt động lập pháp.

- Qui định về ngân hàng, tự do hoá ngân hàng, dịch vụ pháp lý, dịch vụ

tư vấn.

- Luật Cạnh tranh nhằm điều chỉnh các hành vi cạnh tranh không lành

mạnh, tình trạng độc quyền. Luật Phá sản tạo căn cứ cho việc phá sản và tái

cơ cấu doanh nghiệp.

- Luật Thương mại mới và Luật Dân sự mới bổ sung những điều kiện

đầy đủ hơn về hợp đồng.

Về tác động của WTO tới đầu tư

Trong thời gian sau gia nhập WTO tính bằng tháng, tác động rõ rệt nhất

của WTO đối với kinh tế Việt Nam là trên lĩnh vực đầu tư nước ngoài. Tuy

vậy, như đã trình bày, rất khó bóc tách phần tác động trực tiếp từ WTO và

những nỗ lực từ phía Việt Nam trong nâng cao năng lực cạnh tranh, thu hút

đầu tư, cải thiện hạ tầng, điều chỉnh chính sách, sửa đổi luật pháp... Những

đánh giá ban đầu về tác động của WTO tới đầu tư nước ngoài xuất phát từ

những tín hiệu đầu tư trong thời gian qua và những kỳ vọng trong tương lai.

- Đầu tư nước ngoài tăng trưởng đều do Việt Nam mở cửa một số lĩnh

vực trước đây bị hạn chế. Trong các ngành mở cửa, quan trọng nhất là nhóm

ngành dịch vụ như ngân hàng, viễn thông, thương mại, phân phối, dịch vụ

pháp lý, dịch vụ tư vấn .... Đây là những ngành thu hút sự quan tâm đặc biệt

của giới đầu tư vì một mặt, các doanh nghiệp trong nước không mạnh, qui mô

nhỏ, năng lực cạnh tranh không cao, mặt khác các nhà đầu tư, nhất là ở các

213

nước phát triển rất mạnh về những lĩnh vực này. Do vậy, họ nhìn thấy những

tiềm năng to lớn khi đầu tư vào những ngành vừa là thế mạnh của họ, vừa ít

đối thủ cạnh tranh từ thị trường nội địa. Với lộ trình mở cửa từng bước, đầu tư

nước ngoài chắc chắn sẽ có những phản ứng tích cực tuỳ thuộc vào độ mở và

lộ trình thực thi cam kết.

- Thúc đẩy cải thiện môi trường đầu tư. Môi trường đầu tư của Việt

Nam được cải thiện rõ rệt thông qua cải thiện hàng loạt những lĩnh vực liên

quan trước sức ép trực tiếp và gián tiếp của việc gia nhập WTO.

Bảng 7.1: Cải cách liên quan đến đầu tư70

Năm năm trước

Thực trạng hiện nay

Các cải cách

đã được thực hiện

Không có khung pháp lý đảm

Các qui định mới về đối xử tối huệ

Pháp lệnh về

quốc và đối xử quốc gia. Cơ chế định giá kép đối với công ty nước ngoài bị xoá bỏ

bảo cho việc không phân biệt đối xử giữa các công ty trong và ngoài nước, tồn tại cơ chế định giá kép với công ty nước ngoài

đối xử và MFN/NT các qui định có tác động đến cơ chế hai giá

Quyền kinh doanh hạn chế và

Các thủ tục về quyền kinh doanh đã

Các qui định

các thủ tục không rõ ràng

được đơn giản hoá, song ở thời điểm 2006, vẫn còn những điểm chưa chắc chắn về quyền kinh doanh nhập khẩu

hướng dẫn thi hành Luật Thương mại

Các qui định về quyền sở hữu

Lần đầu tiên có một đạo luật toàn diện

Luật về quyền

về quyền sở hữu trí tuệ

sở hữu trí tuệ

trí tuệ chưa hoàn chỉnh và thiếu hiệu quả

Nhiều hạn chế đối với sự tham

Ít hạn chế hơn trong các ngành dịch

Luật Đầu tư,

gia của nhà đầu tư nước ngoài trong các ngành dịch vụ

Luật các tổ chức tín dụng, Luật về luật sư

vụ pháp lý, ngân hàng, bảo hiểm. Vẫn tồn tại nhiều vấn đề chưa được giải quyết liên quan đến tự do hoá các ngành viễn thông và phân phối

Các cơ chế khác nhau đối với các hình thức đầu tư khác nhau. Toàn bộ đầu tư nước ngoài phải được thẩm định thì

Luật pháp chung về đầu tư và doanh nghiệp áp dụng cho mọi hình thức đầu tư.Cấp phép bằng đăng ký đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài có giá trị

tư Luật Đầu Luật 2005; Doanh nghiệp 2005

70 Mặc dù một số cải cách không phải yêu cầu trực tiếp trong quá trình đàm phán gia nhập WTO nhưng chúng đã tác

động tích cực đến những nội dung đàm phán song phương và đa phương.

214

mới được cấp giấy phép. Khả năng tiếp cận các qui trình trọng tài để giải quyết các tranh chấp đầu tư còn yếu kém, bảo hộ đầu tư không mạnh

dưới 300 tỷ đồng trong các lĩnh vực không hạn chế. Khả năng tiếp cận trọng tài quốc tế mạnh hơn. Việc bảo hộ trong các trường hợp tước quyền sở hữu và quốc hữu hoá được củng cố

Các yêu cầu về tỷ lệ nội địa hoá

Đã được xoá bỏ

Luật Đầu

tư

2005

và các kết quả đầu tư khác trái với TRIMs

Không phải mọi luật và qui định

Các văn bản qui phạm pháp luật và

Luật Ban hành

đều được công bố, kể cả ở cấp trung ương và địa phương

các văn bản qui phạm pháp luật

các qui định được công bố 15 ngày trước khi có hiệu lực ở cấp trung ương. Ở cấp địa phương, các qui định phải được công bố hoặc niêm yết

Luật Phá sản

Các thủ tục phá sản kém hiệu quả

Đã được cải thiện nhưng ít được sử dụng

Việc nội luật hoá các điều ước quốc tế chưa rõ ràng

Luật về các điều ước quốc tế

Các thủ tục thực hiện những yêu cầu của các điều ước quốc tế trong nội luật đã rõ ràng, được sử dụng để phê chuẩn nghị định thư gia nhập WTO theo hình thức sử dụng một luật để điều chỉnh nhiều luật cùng một lúc

Nguồn: USAID, CIEM, FIA (2007), Đánh giá tác động của 5 năm triển khai Hiệp định

thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr.44-47.

- Mở cửa thị trường, gián tiếp thúc đẩy đầu tư. Việc tăng khả năng tiếp

cận thị trường thành viên của hàng hoá Việt Nam theo cam kết sẽ gián tiếp

thúc đẩy đầu tư. Nhiều lĩnh vực có tiềm năng xuất khẩu và những lĩnh vực

mới sẽ thu hút được nhiều doanh nghiệp đầu tư nước ngoài bởi họ nhìn thấy

triển vọng xuất khẩu các mặt hàng này sau gia nhập. Cùng với khả năng tiếp

cận thị trường của hàng hoá, nguồn nhân lực và các ưu đãi khác sẽ tạo hiệu

ứng tương tác trong thu hút đầu tư. Như vậy, trong thời gian tới, những ngành

có năng lực (hoặc tiềm năng) xuất khẩu cao như giày dép, dệt may, công

nghiệp chế tác sử dụng nhiều lao động ... với thị trường xuất khẩu rộng lớn,

nguồn nhân lực mang tính cạnh tranh (không yêu cầu trình độ quá cao) sẽ tiếp

215

tục thu hút được nguồn vốn đầu tư.

- Tăng đầu tư gián tiếp. Thị trường chứng khoán được thành lập năm

2000 và từng bước tự do hoá cho các nhà đầu tư nước ngoài về vốn cổ phần

trong các doanh nghiệp Việt Nam cũng sẽ tạo ra làn sóng đầu tư gián tiếp

trong thời gian tới. Việc nhà đầu tư nước ngoài được mua tới 49% cổ phần ở

một công ty Việt Nam được niêm yết công khai (ngoại trừ một số ít lĩnh vực

như ngân hàng) sẽ là động lực mạnh mẽ thu hút các nhà đầu tư tư nhân, các tổ

chức tài chính. Gia nhập WTO, tăng trưởng kinh tế đạt mức cao cùng với môi

trường đầu tư được cải thiện tạo ra hình ảnh đẹp về tiềm năng và triển vọng

đầu tư. Việt Nam như một điểm đến an toàn, hấp dẫn, khả năng sinh lợi cao

kể từ giữa năm 2006. Với qui mô nhỏ và non trẻ, chỉ cần khoản đầu tư nhỏ

của tổ chức đầu tư lớn ở các nước phát triển cũng là khoản đầu tư khổng lồ

với thị trường chứng khoán Việt Nam

Hình 7.5: Chỉ số Vnindex trong 2 năm 10/2005- 10/2007

Nguồn: Công ty Chứng khoán Sài gòn

Thị trường chứng khoán trong hai năm cho thấy, trong năm thứ nhất,

những biến động của thị trường và chỉ số không lớn. Kể từ cuối năm 2006, thị

trường chứng khoán có bước phát triển mạnh và bùng nổ kể từ sau gia nhập

WTO. Sự bùng nổ này do nhiều nguyên nhân, trong đó có tác động tích cực

từ việc gia nhập WTO và những cam kết của Việt Nam liên quan đến đầu tư

216

gián tiếp thông qua thị trường này.

Hình7.6: Chỉ số VNindex sau gia nhập WTO

Gia nhập WTO 7.11

Nguồn: Công ty Chứng khoán Sài gòn

Những thách thức đặt ra sau gia nhập WTO đối với đầu tư nước ngoài

- Về môi trường luật pháp: Việt Nam đã trở thành thành viên của WTO,

điều đó có nghĩa là Việt Nam phải cam kết thực hiện những tiêu chuẩn quốc

tế về sự minh bạch, tính đồng bộ, tính công bằng và tính hợp lý. Với những

nỗ lực và kết quả đạt được, môi trường luật pháp của Việt Nam đã được cải

thiện đáng kể, nhất là trong giai đoạn 5 năm vừa qua. Tuy nhiên, hệ thống luật

pháp của Việt Nam còn nhiều yếu kém. Theo cam kết, nhiều luật cũ hết hiệu

lực, luật mới được ban hành nhưng thiếu hướng dẫn, do đó chưa triển khai được trên thực tế71.

- Về cán bộ quản lý và lực lượng lao động: Để chủ động đề ra được các

kế hoạch, lộ trình hội nhập trong lĩnh vực FDI phù hợp với tình hình kinh tế

trong nước, hạn chế các tác động tiêu cực và tăng cường các tác động tích cực

của tự do hoá FDI, Việt Nam cần đội ngũ quản lý giỏi và lao động lành nghề.

71 Về vấn đề môi trường pháp lý, điều mà các nhà tài trợ và các nhà đầu tư, doanh nghiệp mong muốn hiện nay là sớm có các văn bản hướng dẫn việc thực thi các luật mới tránh để tạo ra một khoảng trống khi mà các luật cũ đã hết hiệu lực, nhưng luật mới lại chưa có Nghị định, thông tư hướng dẫn thực hiện.

217

Tuy vậy, đội ngũ cán bộ quản lý hiện nay của Việt Nam còn ít, thiếu kinh

nghiệm hội nhập. Việc đào tạo đội ngũ cán bộ đòi hỏi phải có thời gian và kinh

phí. Đây là thách thức trong bối cảnh ngân sách hạn hẹp và hệ thống giáo dục

chưa theo kịp thế giới.

Nguồn lao động phổ thông với những ưu điểm như cần cù, chịu khó và

có giá rẻ nhưng chuyên môn kỹ thuật yếu, thiếu tác phong công nghiệp và

không tôn trọng cam kết. Mặc dù tỷ lệ người biết chữ cao (chiếm 97%), tỷ lệ

người có bằng cấp trên đại học cũng tương đối cao, nhưng trên thực tế, số

người tiếp cận được với khoa học kỹ thuật, quản lý mới còn quá ít. Tính riêng

số lượng sinh viên tốt nghiệp khối kỹ thuật: Việt Nam đạt 30,6% trong tổng số, trong khi đó Trung Quốc là 64,2%, Singapore là 42%72. Như vậy, lợi thế

cạnh tranh về giá rẻ sẽ không còn là lựa chọn của các nhà đầu tư công nghệ cao.

Họ sẽ chọn đội ngũ lao động có tay nghề với giá hợp lý.

- Về quản lý nhà nước: Bên cạnh những cải cách về thủ tục hành chính

ở các khâu như thẩm định dự án, phê duyệt dự án ..., còn tồn tại một số quy

định phức tạp, gây phiền hà cho các nhà đầu tư như thủ tục ở một số lĩnh vực

xuất nhập khẩu, hải quan, đất đai.... Các thủ tục về thuế, thanh tra, kiểm tra

không nhất quán, chồng chéo, dễ thay đổi và còn hiện tượng hình sự hoá các

quan hệ kinh tế. Các giấy phép con vẫn tồn tại gây cản trở quá trình thực hiện

dự án kể cả khi nhà đầu tư đã được cấp phép. Bộ máy hành chính tồn tại

nhiều bất cập, tình trạng quan liêu, gây phiền hà cho nhà đầu tư của một số

cán bộ trong các cơ quan quản lý nhà nước cũng là một trong những cản trở

thu hút đầu tư, làm “mất điểm” môi trường đầu tư.

- Cạnh tranh thu hút FDI với các nước trong khu vực. Những cải cách

khá thành công trong thu hút đầu tư nước ngoài nói chung và thu hút FDI của

các nước trong khu vực đặt ra những thách thức trong thu hút nguồn vốn này

của Việt Nam. Môi trường luật pháp, chính sách đối với FDI của Việt Nam đã

được cải thiện mạnh trong thời gian gần đây và được các nhà đầu tư đánh giá

cao, tuy vậy, kết cấu hạ tầng, lao động, công nghiệp phụ trợ .... còn kém hấp

218

dẫn so với nhiều quốc gia trong khu vực. Hơn nữa, Việt Nam nằm trong khu 72 Một số ý kiến của các nhà đầu tư nước ngoài trong Hội nghị tư vấn của các nhà tài trợ cho rằng, giá nhân công ở Việt Nam rẻ nhưng lại hoá đắt so với các nước khác nếu so sánh tương quan giữa giá nhân công và năng suất lao động. Do đó, nhiều doanh nghiệp FDI thuê chuyên viên kỹ thuật người nước ngoài.

vực các quốc gia đều có chiến lược thu hút FDI như Trung Quốc, Ấn Độ ...,

do đó cạnh tranh thu hút nguồn vốn này ngày càng gay gắt.

Hình 7.7: So sánh cơ sở hạ tầng của các nước trong ASEAN

Sân bay 5

4.5

4

3.5

3

2.5

2

1.9 Viễn thông

Cảng biển

1.5

1

2.2

2

0.5

0

1.9 Điện lực

Giao thông

Singapore

Brunei

Malaysia

Thailand

Philippine

Indonesia

Việt Nam

Myamar

Laos

Cambodia

Nguồn:http://news.cens.com

* Điểm 5 cao nhất, điểm 0 thấp nhất

Việt Nam có ưu thế về tài nguyên, lao động trẻ và đông, giá nhân công

thấp ... nhưng những lợi thế này sẽ mất dần khi yêu cầu về chất lượng công

việc ngày càng cao. Những yếu tố khác như hạ tầng, công nghệ, dịch vụ, trình

độ lao động ... của Việt Nam kém các nước khác, trong khi đây là những yếu

tố ngày càng quan trọng cấu thành năng lực cạnh tranh FDI trong tương lai.

So sánh các yếu tố hạ tầng của Việt Nam với các nước ASEAN cho

thấy cả 5 lĩnh vực là viễn thông, điện lực, giao thông, cảng biển và sân bay

đều có điểm khá thấp, chỉ hơn Lào và Campuchia. Khi thực hiện các cam kết

219

trong khuôn khổ WTO, Việt Nam sẽ phải mở cửa hầu hết các lĩnh vực, dành

qui chế đối xử quốc gia cho các nhà đầu tư nước ngoài, không còn duy trì

chính sách bảo hộ sản xuất trong nước và nếu môi trường đầu tư chậm được

cải thiện sẽ là những yếu tố cản trở trong thu hút FDI.

- Nguy cơ trở thành “bãi rác công nghệ”.

Xu thế tự do hoá FDI sẽ tạo thuận lợi cho các nước trong đó có các

nước đang phát triển đầu tư vào Việt Nam. Chính các quốc gia này đã tiếp

nhận công nghệ lạc hậu từ các nước phát triển và họ muốn chuyển giao những

công nghệ này cho các nước kém phát triển hơn để tiếp nhận thế hệ công nghệ

mới. Do vậy, nếu quản lý không tốt, Việt Nam có thể trở thành nơi tiếp nhận

những công nghệ lạc hậu. Thực tiễn cho thấy, trong thời gian qua, do nhiều

yếu tố khác nhau, trong đó có những yếu kém từ nội tại như trình độ cán bộ,

năng lực quản lý, khả năng tiếp cận thông tin ...., Việt Nam đã tiếp nhận nhiều

công nghệ lạc hậu trên thế giới thông qua FDI, làm ảnh hưởng đến môi

trường, đến năng lực cạnh tranh của sản phẩm, doanh nghiệp và nền kinh tế.

- Mất dần thị trường trong nước của các doanh nghiệp FDI. Với tư

cách thành viên WTO, các doanh nghiệp FDI có cơ hội thúc đẩy bán hàng vào

trong nước và xuất khẩu vào thị trường các nước thành viên còn lại. Bên cạnh

đó, các thành viên WTO cũng có thêm một thị trường mới, có cơ hội thúc đẩy bán

hàng, xuất khẩu hàng hoá của họ vào Việt Nam.

- Công tác xúc tiến đầu tư bộ lộ những yếu kém. Việc xúc tiến đầu tư,

thu hút FDI trong thời gian qua bộc lộ những yếu kém như chưa xác định rõ

ràng yếu tố hấp dẫn nhất của Việt Nam đối với các nhà đầu tư nước ngoài trong tương quan với các quốc gia khác trong khu vực73.

Công tác xúc tiến đầu tư bộ lộ một số hạn chế như không cập nhật

thường xuyên các thông tin mà nhà đầu tư quan tâm; chưa tìm hiểu kỹ tiềm

năng, thế mạnh hay nhu cầu đầu tư của các nhà đầu tư khác nhau đến từ các

73 Việt Nam đã đưa ra một loạt yếu tố như là điểm hấp dẫn với các nhà đầu tư nước ngoài, chẳng hạn ổn định chính trị; ổn định kinh tế vĩ mô; vị trí địa lý lý tưởng; nguồn nhân lực trẻ và có kỹ năng; mức lương công nhân cạnh tranh (60-70% của Thái Lan, 18% của Singapore và 3-5% của Nhật Bản); kích cỡ thị trường triển vọng với dân số lớn và thu nhập đang tăng... nhưng chưa xác định điểm nào là yếu tố hấp dẫn nhất, qua đó tìm các biện pháp để tiếp tục cải thiện các yếu tố được coi là “điểm nhấn”.

220

quốc gia khác nhau; các thông điệp thường chung chung...

7.6. Một số giải pháp

Với mục tiêu tăng trưởng giai đoạn 2006-2010 dự kiến từ 7,5-8%/năm,

nền kinh tế Việt Nam sẽ cần khoảng 2.200 nghìn tỷ đồng vốn đầu tư (giá

2005), trong đó vốn trong nước chiếm khoảng 65% và vốn nước ngoài chiếm

khoảng 35% ( bằng 49 tỷ USD). Trong cơ cấu vốn nước ngoài, theo dự kiến,

vốn ODA và vốn vay sẽ tăng chậm và như vậy, vốn FDI sẽ phải tăng rất

nhanh, khoảng 25 tỷ USD vốn thực hiện. Để đảm bảo thực hiện mục tiêu đề

ra, góp phần khai thác tốt nhất những tác động tích cực của WTO mang lại,

hạn chế các tác động tiêu cực, một số biện pháp trong thời gian tới có thể là:

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách

Ban hành các chính sách phù hợp nhằm thu hút đầu tư nước ngoài vào

những ngành, lĩnh vực tạo ra năng lực cạnh tranh cho nền kinh tế. Chú ý thu

hút đầu tư nước ngoài từ các công ty xuyên quốc gia, các tập đoàn lớn (nắm

giữ công nghệ cao, công nghệ nguồn). Ngoài ra, những ngành, lĩnh vực mang

lại giá trị gia tăng cao cũng cần có những chính sách cụ thể nhằm khuyến

khích đầu tư như tạo mẫu, thiết kế hoặc các lĩnh vực nghiên cứu, triển khai.

Hoàn thiện chính sách hỗ trợ khu vực nông nghiệp – nông thôn – nông

dân phù hợp với những ưu đãi của WTO, tạo điều kiện thu hút đầu tư nước

ngoài vào khu vực này. Ban hành các qui định ưu đãi đối với đầu tư nước

ngoài vào các ngành công nghiệp phụ trợ, công nghiệp phục vụ nông nghiệp

và các ngành công nghiệp chế tác có lợi thế cạnh tranh. Bên cạnh đó, cần

hoàn thiện các chính sách hạn chế tác động tiêu cực của đầu tư nước ngoài tới

phân hoá giàu nghèo, bất bình đẳng xã hội, ô nhiễm môi trường.

Hoàn thành cổ phần hoá vào năm 2009 theo đề án tổng thể đã được Thủ

tướng phê duyệt nhằm tăng cung hàng hoá cho thị trường chứng khoán, qua

đó thu hút đầu tư gián tiếp nước ngoài, tạo vốn cho nền kinh tế.

Điều chỉnh qui định trong Luật Lao động về thời gian ký hợp đồng lao

động đối với những người được gia hạn từ lần thứ 2 trở đi (theo qui định là

phải ký hợp đồng lao động vô thời hạn) theo hướng phù hợp với các qui định

221

chung về lao động. Sửa đổi qui định trong Luật Đất đai theo hướng cho gia

hạn (có điều kiện) đối với các doanh nghiệp đầu tư phát triển hạ tầng (nhất là

hạ tầng khu công nghiệp) vì thời gian đền bù giải phóng mặt bằng thường kéo

dài (có trường hợp trên 10 năm). Ngoài ra, cần tiếp tục công khai các yêu cầu

và điều kiện về cấp giấy phép trong từng lĩnh vực cụ thể.

Thứ hai, làm tốt công tác qui hoạch

Cần thực hiện tốt nghị định của Chính phủ về công tác lập, phê duyệt

và quản lý qui hoạch. Sớm rà soát, điều chỉnh những qui hoạch không phù

hợp với qui hoạch tổng thể và công bố rộng rãi để các nhà đầu tư nước ngoài

được biết. Công bố danh sách thu hút đầu tư nước ngoài gắn với qui hoạch

tổng thể; công bố chi tiết những ngành, lĩnh vực đầu tư, làm tốt công tác xúc

tiến đầu tư …. tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư lựa chọn phương án.

Qui hoạch ngành cần dựa trên qui hoạch tổng thể, đồng thời cần có qui

hoạch chi tiết, cụ thể làm cơ sở để các nhà đầu tư ra quyết định, đồng thời tạo

thuận lợi cho các cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư. Đối với lĩnh vực nông

nghiệp, các qui hoạch cần ưu tiên là qui hoạch sử dụng đất, qui hoạch vùng

chuyên canh, qui hoạch sản phẩm mũi nhọn… Đối với công nghiệp, qui

hoạch các khu công nghiệp tập trung, các cụm công nghiệp vừa và nhỏ xa khu

dân cư đi đôi với di dời các khu công nghiệp trong nội thành, nội thị gây ô

nhiễm. Gắn qui hoạch khu công nghiệp với qui hoạch dân cư cho khu công

nghiệp. Đối với kết cấu hạ tầng, qui hoạch cần đảm bảo cho phát triển dài

hạn, gắn bó giữa các loại hình giao thông (đường bộ, đường thuỷ, đường hàng

không, đường sắt). Qui hoạch hạ tầng phải đảm bảo đi trước một bước.

Thứ ba, thu hút đầu tư nước ngoài qua chất lượng nguồn nhân lực

Điều chỉnh cơ cấu các trường đại học theo hướng tăng các trường

công nghệ phù hợp với xu thế phát triển và tình hình thực tiễn đặt ra. Đối với

đào tạo nghề, cần đa dạng hoá loại hình, kết hợp giữa đào tạo theo chương

trình cứng (giai đoạn 1) với các chương trình đào tạo mềm (giai đoạn 2), tăng

cơ hội lựa chọn môn học đối với sinh viên.

Gắn đào với nghiên cứu khoa học và thực hành thông qua liên kết đào

222

tạo giữa các trường đại học trong nước với các trường nước ngoài, giữa

trường với các doanh nghiệp, nhất là những lĩnh vực kỹ thuật, công nghệ

thông tin, phát triển thị trường ... Chú trọng phát triển các ngành kỹ thuật và

luật pháp, tạo ra đội ngũ nhân lực có trình độ kỹ thuật cao, đội ngũ những

người am hiểu luật pháp và thông lệ quốc tế để đảm nhận vai trò cụ thể trong

quan hệ thương mại với đối tác nước ngoài, nhất là trong các tranh chấp

thương mại.

Hộp 7.4: Tập trung đầu tư cho nhân lực để đón dòng vốn FDI

Phát biểu tại Quốc hội tháng 10/2007, Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân nói Chính phủ sẽ tập trung đầu tư cho nguồn nhân lực cao nhằm đáp ứng nhu cầu đang tăng của các nhà đầu tư nước ngoài.

Ông Nhân nói rằng năm 2006 trở lại đây là thời kỳ mới trong thu hút đầu tư nước ngoài và nhu cầu nhân lực chất lượng cao đang tăng lên nhanh chóng. Chẳng hạn Intel, nhà sản xuất bộ vi xử lý lớn nhất thế giới, đã đầu tư 1 tỷ USD vào Việt Nam, công ty sẽ cần 3.000 lao động, trong đó cần 1.000 kỹ sư, chủ yếu là thuộc ngành điện tử, tin học, tự động hoá.

Một trong những công ty hàng đầu thế giới về thiết kế, sản xuất vi mạch đến từ Nhật Bản đã triển khai xây dựng trung tâm tại Việt Nam. Công ty này cho biết sẽ tuyển khoảng 1.000 kỹ sư thiết kế bán dẫn.

Công ty Foxconn của Đài Loan cũng bắt đầu đầu tư vào Việt Nam. Tập đoàn này

dự kiến trong 5 năm sẽ đầu tư 5 tỷ USD và sử dụng trên 50.000 lao động.

“Vấn đề duy nhất mà cả ba nhà đầu tư đều lo lắng là không có đủ nhân lực trình độ cao mà lại rẻ so với các nước khác. Chẳng hạn, Intel cần tuyển đợt đầu 200 kỹ sư, thì tìm chưa được 100 người đạt yêu cầu...”, Phó thủ tướng nói.

Nguồn: Anh Minh (2007), “Tập trung đầu tư cho nhân lực để đón dòng vốn FDI”, Thời báo kinh tế

Sài gòn, số 45/2007 ngày 1/11/2007, tr.10.

Tăng chi ngân sách hàng năm để tăng cường giáo dục và đào tạo toàn

diện, nâng cao chất lượng lao động của Việt Nam, đáp ứng yêu cầu của nhà

đầu tư nước ngoài về chất lượng, giá cả và kỷ luật lao động; nâng cao trình độ

chuyên môn của công chức nhà nước các cấp và lao động Việt Nam liên quan

đến công tác quản lý và trực tiếp làm việc trong các doanh nghiệp có vốn đầu

tư nước ngoài. Thực hiện chính sách giáo dục mang tính đón đầu ở một số

lĩnh vực như kỹ thuật, kỹ năng kinh doanh, năng lực quản trị.

Thứ tư, hoàn thiện tổ chức bộ máy và cán bộ

Các bộ chuyên ngành tăng cường vai trò hoạch định, điều hành chính

223

sách gắn với thanh tra, kiểm tra. Phân cấp mạnh cho các địa phương và các

ban quản lý khu công nghiệp trong quản lý hoạt động đầu tư nước ngoài. Phân

định rõ chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ của mỗi phòng ban chức năng gắn

với một cá nhân cụ thể được giao nhiệm vụ giải quyết công việc và chịu trách

nhiệm đối với những vấn đề liên quan phát sinh trong quá trình hoạt động. Cơ

quan quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài cần hoạt động mang tính hỗ trợ

cho các doanh nghiệp, từng bước chuyển từ phương thức cai quản sang hoạt

động theo nguyên tắc phục vụ.

Tăng cường đào tạo đội ngũ cán bộ, công chức trong các cơ quan quản

lý nhà nước nói chung và cơ quan quản lý đầu tư nước ngoài nói riêng. Đây là

lĩnh vực đòi hỏi cán bộ phải có năng lực nhất định về ngoại ngữ, về công

nghệ thông tin, về khả năng giao tiếp và những đặc thù văn hoá ở các vùng

khác nhau trên thế giới.

Thứ năm, đẩy mạnh công tác xúc tiến đầu tư

Thường xuyên cập nhật thông tin về xu thế phát triển của thị trường thế

giới, xu hướng đầu tư, mối quan tâm của các nhà đầu tư ở các quốc gia có

lượng đầu tư lớn vào Việt Nam; nghiên cứu chính sách đầu tư của các công ty

xuyên quốc gia, các tập đoàn kinh tế lớn để có những biện pháp phù hợp

nhằm tăng thu hút FDI, đa phương hoá các đối tác đầu tư nước ngoài. Thực

hiện nhiều hình thức truyền thông nhằm kêu gọi đầu tư như thông qua du lịch,

hội chợ, trao đổi thương mại, qua các trang web, qua các kênh thông tin đại

chúng trong nước và quốc tế; Tăng cường các đoàn vận động, xúc tiến đầu tư

ở nhiều cấp; Lựa chọn đặt văn phòng đại điện đầu tư ở những nước được xác

định là các nhà đầu tư lớn, đầu tư chiến lược; Thu hút, tạo điều kiện cho các

tập đoàn lớn thế giới mở văn phòng đại diện ở Việt Nam, khuyến khích họ

224

tìm dự án đầu tư.

1. Đinh Văn Ân: “Quan niệm và thực tiễn phát triển kinh tế, xã hội tốc độ nhanh, bền

vững chất lượng cao ở Việt Nam”, NXB Thống kê, 2005

2. Mười lợi ích của hệ thống thương mại WTO, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội, 2001. 3. Lê Xuân Bá, Việt Nam gia nhập WTO và nhu cầu cấp bách về phát triển nguồn nhân

lực chất lượng cao, Thương nghiệp thị trường Việt Nam, 9/2004.

4. Lê Xuân Bá, Nguyễn Thị Tuệ Anh (2006), Tăng trưởng kinh tế Việt Nam 15 năm từ góc độ phân tích đóng góp của các nhân tố sản xuất, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội. 5. Phạm Thị Thanh Bình, Cải cách thương mại của Việt Nam trước khi gia nhập WTO,

Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương, 18/2004.

6. Doãn Kế Bôn, Nâng cao khả năng cạnh tranh cho hàng may mặc xuất khẩu khi WTO

xoá bỏ hạn ngạch dệt may vào năm 2005, Thương mại, 8/2004.

7. Bộ Kế hoạch và Đầu tư – DFI – UNDP (2001): Việt Nam hướng tới 2010 tập 1 và 2,

NXB Chính trị Quốc gia -2001.

8. Nguyễn Cảnh Chắt, Ảnh hưởng của việc gia nhập WTO đối với công nghiệp cơ khí chính

sách, Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương, số 4/2002.

9. Nguyễn Kim Chi, Xu hướng chính sách thương mại Hoa Kỳ trong bối cảnh vòng đàm

phán mới của WTO, Kinh tế Châu Á Thái Bình Dương, số 2/2003.

10. Đại học quốc gia Hà Nội, Việt Nam và tiến trình gia nhập WTO, Nhà xuất bản Thế

giới, Hà Nội, 2004.

11. Quốc Đạt, Giải đáp các vấn để về thủ tục gia nhập WTO, Nhà xuất bản Thế giới, Hà

Nội, 2005.

12. Đỗ Đức Định, Các nền kinh tế đang phát triển trong tiến trình tham gia WTO, Những

vấn đề kinh tế thế giới, số 59/1999.

13. Trung Đức, Gia nhập WTO một sự kiểm chứng nội lực Việt Nam, Con số và sự kiện, số

101/2003.

14. Nguyễn Cao Đức, “Các nhân tố quyết định đến lạm phát của Việt Nam”, Tạp chí

Nghiên cứu kinh tế, số 4, 2006.

15. Nguyễn Thị Kim Dung, Lao động Việt Nam khi gia nhập WTO, Lao động và xã hội,

247/2004.

16. Vũ Minh Giang, Juergen Wiemann, Hoàng Phước Hiệp, Việt Nam và tiến trình gia

nhập WTO, NXB Thế giới, H. 2005.

17. Việt Hà, Nông nghiệp Trung Quốc trước việc gia nhập WTO: Tác động và đối sách,

Những vấn đề kinh tế thế giới, số 3/2003.

18. Hoàng Phước Hiệp, Tìm hiểu pháp luật chống bán phá giá của tổ chức Thương mại

thế giới và Hoa Kỳ, Luật học, số 1/2003.

19. Hà Đan Huân, Một vài suy nghĩ về ngành ngân hàng và quá trình đàm phán gia nhập

WTO, Ngân hàng, số 1+2/2003.

20. James M. Buchana.H, Toàn cầu hoá như một thứ được đóng khung bởi hai lập luận

lôgíc về thương mại, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế TW, Hà nội, 2002.

21. Bernard Hoekman, Aaditya Mattoo, Philip English, Sổ tay về phát triển thương mại và WTO, Dịch: Nguyễn Mạnh Hùng ... ; H.đ.: Vũ Cương, NXB Chính trị Quốc gia, H. 2004.

225

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

22. Phạm Minh, Pháp luật kinh doanh theo Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ,

Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội, 2001.

23. Dương Thị Bình Minh: Quản lý chi tiêu công ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp,

NXB Tài chính, 2005

24. Vũ Hồng Minh, Địa vị pháp lý của nước đang phát triển trong GATT/WTO - nghiên cứu về lĩnh vực thương mại nông nghiệp và dệt may, Luận án Tiến sĩ Luật học, Nagoya, 2003.

25. Vương Trung Minh (ch.b.), Bạch Tân Thu, Vương Tuyết Khánh, Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới WTO... , Lê Quang Lâm dịch, NXB Lao động, H. 2005. 26. Ngân hàng Thế giới, Báo cáo phát triển Thế giới 2006: Công bằng và phát triển, NXB

Văn hóa Thông tin, 2005.

27. Ngân hàng Thế giới (2006), Báo cáo phát triển Việt Nam 2007 - Hướng đến tầm cao

mới, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

28. Ngân hàng Thế giới, Công ty tài chính quốc tế (2007), Báo cáo môi trường kinh doanh

2008.

29. Lê Hữu Nghĩa, Toàn cầu hoá kinh tế và hội nhập của Việt nam, Thông tin những vấn

đề lý luận, số 6/2000.

30. Phan Thảo Nguyên, Hiệp định về quyền sở hữu trí tuệ của Tổ chức Thương mại Thế

giới, Nhà nước pháp luật, số 4/2003.

31. Từ Ninh, WTO và cải cách pháp luật ở Việt Nam, Dân chủ và pháp luật, số 7/2003. 32. Đỗ Hoài Nam (ch.b.), Lê Đăng Doanh, Võ Trí Thành, Các doanh nghiệp Việt Nam với

việc gia nhập WTO, NXB Khoa học xã hội, H. 2005.

33. Bùi Đường Nghiêu,“Đánh giá mức độ bền vững của ngân sách nhà nước Việt Nam

trong điều kiện hiện nay”, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 1, 2006

34. Ngô Vĩnh Long (2005), Ai được, ai thua trong việc Trung Quốc vào WTO và một số

bài học có thể rút ra được cho Việt Nam.

35. Phan Thanh Phố, Việt Nam với tiến trình gia nhập tổ chức thương mại thế giới, NXB

Chính trị Quốc gia, H. 2005.

36. Phạm Thái Quốc, Kinh tế Trung Quốc một năm sau khi gia nhập WTO, Lý luận chính

trị, số 2/2003.

37. Farhang Rajaee, Khảo nghiệm về toàn cầu hoá, Hà Nội, 2002 38. Bùi Thiên Sơn, Tự do hoá dịch vụ tài chính trong khuôn khổ WTO: Kinh nghiệm các

nước, Nhà xuất bản Tài chính, Hà Nội, 2001.

39. Đỗ Tiến Sâm, Trung Quốc gia nhâp WTO kinh nghiệm với Việt Nam, NXB Khoa học

kỹ thuật, H.2005.

40. Bùi Tất Thắng (2006), WTO thường thức, NXB Từ điển bách khoa, Hà Nội. 41. Phạm Ngọc Thạch, Trung Quốc với việc thực thi các cam kết với WTO: Một số thách

thức đối với hệ thống pháp luật, Nghiên cứu Trung Quốc, số 1/2003.

42. Nguyễn Văn Thanh (chủ biên), Từ diễn đàn Siatơn - toàn cầu hoá và tổ chức thương

mại thế giới (WTO), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000.

43. Phan Chí Thành, Đàm phán gia nhập WTO và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam,

Nghiên cứu kinh tế, số 9/2003.

44. Nguyễn Văn Thanh, Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) với tiến trình toàn cầu hoá,

226

Cộng sản, số 3/2000.

45. Nguyễn Văn Thạo, Một số vấn đề về toàn cầu hoá kinh tế và hội nhập của Việt nam

vào kinh tế thế giới, Thông tin lý luận, số 1/2000.

46. Đinh Trọng Thịnh, Hội nhập Tổ chức Thương mại thế giới của Việt Nam: Vấn đề và

giải pháp, Ngân hàng, số 2/2004.

47. Đinh Trọng Thịnh, WTO và các nền kinh tế yếu, Nghiên cứu kinh tế, 3/2004. 48. Nguyễn Văn Thường, Tăng trưởng kinh tế Việt Nam: những rào cản cần vượt qua, Lý

luận chính trị, 2005.

49. Trần Trọng Toàn, Đình Nguyên Khiêm (đồng chủ biên), Toàn cầu hoá và hội nhập

kinh tế của Việt nam, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999.

50. Phạm Quý Thọ: “Thực trạng giảm nghèo ở Việt Nam”, Tạp chí Kinh tế và Phát triển,

số 5, 2005

51. Thông tin chọn lọc phục vụ lãnh đạo, số 4 – tháng 2/2006, Viện Khoa học tài chính. 52. Phạm Quang Thao (ch.b.), Nguyễn Kim Dũng, Nghiêm Quý Hào, Việt Nam gia nhập tổ chức thương mại thế giới : Cơ hội và thách thức, NXB Chính trị quốc gia, H. 2005. 53. Hồ Thanh Tùng s.t., b.s, Trị giá tính thuế theo GATT - WTO - Doanh nghiệp Việt

Nam hội nhập - Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi, NXB Văn hoá Thông tin, H. 2003.

54. Trung tâm tư vấn và đào tạo kinh tế thương mại ICTC, WTO thương mại đầu tư Việt Nam trong tiến trình hội nhập = Vietnam trade investment in the process of integration / Dịch: Hoàng Nam Sơn, H. 2004.

55. Nguyễn Văn Thanh, Jane Kelsey, Hồ Vĩnh, Gia nhập WTO Việt Nam kiên định con

đường đã chọn, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004.

Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia, Ngân hàng thế giới, Việt Nam sẵn sàng gia nhập tổ chức thương mại thế giới (WTO), Kỷ yếu diễn đàn Hà Nội 3-4/6/2003, TP.Hồ Chí Minh 6-7/6/2003). 56. Tổng cục Thống kê, Niên giám Thống kê 2003, Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội, 2004 57. Tổng cục Thống kê, Niên giám Thống kê 2004, Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội, 2005 58. Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc, Toàn cầu hoá kinh tế lối thoát của Trung Quốc là ở

đâu, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 2002.

59. Uỷ ban quốc gia về Hợp tác kinh tế quốc tế, Việt Nam và các tổ chức kinh tế quốc tế,

Hà Nội, 2000.

60. Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, Toàn cầu hoá, quan điểm và thực tiễn

kinh nghiệm quốc tế, Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội, 1999.

61. Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, Việt Nam tích cực chuẩn bị gia nhập WTO trong một số lĩnh vực dịch vụ, Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin, Hà Nội, 2004. 62. Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (2004), Chính sách phát triển kinh tế: Kinh nghiệm và bài học của Trung Quốc, tập 1 và 2, CIEM – UNDP, Dự án VIE 01/012, NXB Giao thông Vận tải

63. Viện khoa học xã hội Việt Nam - Viện Kinh tế Thế giới, Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới - thời cơ và thách thức, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 2004.

64. Viện Kinh tế và chính trị thế giới (2006), Trung Quốc sau khi gia nhập WTO thành

công và thách thức, NXB Thế giới.

227

65. Viện Khoa học tài chính (2006), Những vấn đề nan giải trong phát triển kinh tế xã hội

của Trung Quốc hiện nay, Thông tin chọn lọc phục vụ lãnh đạo, số 5.

66. Viện nghiên cứu Trung Quốc (2005), Trung Quốc gia nhập WTO – Kinh nghiệm với

Việt Nam, NXB Khoa học xã hội.

67. Văn hóa, thể chế, tăng trưởng Hàn Quốc và Thái Lan, Yoshihara Kunio, NXB Chính

trị Quốc gia, Hà Nội, 1996.

68. Nguyễn Văn Vĩnh, Kinh tế Trung Quốc sau một năm gia nhập WTO và một số ảnh

hưởng đến ASEAN, Kinh tế và dự báo, số 4/2003.

69. Bộ thương mại - Vụ chính sách thương mại đa biên, Kết quả vòng đàm phán Uruguay

về hệ thống thương mại đa biên, Nhà xuất bản Thống Kê, Hà Nội, 2000.

70. Bộ ngoại giao - Vụ Hợp tác kinh tế đa phương, Tài liệu tham khảo phục vụ khoá bồi d- ưỡng kiến thức dành cho cán bộ và doanh nghiệp về hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam, Hà Nội, 2000.

71. Yan Wang (2005), Trung Quốc hậu WTO: Kinh nghiệm về điều phối chính sách. 72. Dr Ramkishen S. Rajan, Trade Liberalization, New Regionalism And Poverty Reduction In Asia And The Pacific, Expert Group Meeting on Regional Trade Agreements in Asia and the Pacific, Bangkok, 30 - 31 January 2003.

73. Anderson, Kym, "Globalization, WTO and ASEAN", ASEAN Economic Bulletin,

18(1), April 2001.

74. Robert Devlin - Lucio Castro, Regional Banks and Regionalism: A new frontier for Development Financing, INTAL - ITD - STA, Working Paper 13, Buenos Aires, October 2003.

75. Margaret C. Lee, African Countries - Pawns in the Trade War Between the US and EU,

SEATINI Bulletin Vol. 6, No. 16, 15 Oct 2003.

76. Oxfam Canada, What Rules and Policies Cause Hunger?, Oct 2002. 77. Application of Sanitary and Phytosanitary Measures (SPS Agreement). 78. Monikar Binder et staff, The Role of Risk and Cost - Benefit Analysis in Determining

Quarantine Measures, Productivity Commission, Australia, 2002.

79. Ramkishen S. Rajan, Rahul Sen and Reza Siregar, Singapore and the New Regionalism: Bilateral Economic Relations with Japan and the US, Adelaide University SA 5005, Australia, June 2001.

80. Zumwalt P., How WTO Membership Affects China, Economic Perspectives, Jan 2002 81. Asian productivity Organization (APO) – Annual report, 2004 82. ASEAN Development Outlook 2005 83. Deepak Bhattasali, Shantong Li, Will Martin, China and the WTO : Accession, policy, reform, and poverty reduction strategies, Ed. Washington, D.C - The World Bank - New York, Oxford univ., 2004.

84. Kym Anderson, Agriculture, trade reform and poverty reduction : implications for sub-

Saharan Africa, Geneva - New York - United Nations, 2004.

85. Merlinda D. Ingco, John D. Nash, Agriculture and the WTO : Creating a trading system for development, Washington, D.C; The World Bank, Oxford univ. press, 2004. 86. Fan Zhai and Shantong Li, The implication of accession to WTO on China’s economy,

The Development Research Center - The State Council, P.R China

228

87. David G. Mayes and Jiao Wang, China after WTO membership – A CGE analysis of

the impact of trade liberalisation, South Bank University, UK.

88. Một số website cung cấp thông tin - www.worldbank.com; www.undp.org; www.weforum.org - www.sbv.gov.vn; www.vnexpress.net; www.vietnamnet.vn; www.vir.com.vn; www.cpv.org.vn; www.industry.gov.vn; www.vcci.com.vn; www.mof.gov.vn; www.fetp.edu.vn; www.vva21.org;....

229

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ TUYỂN THẦU NĂM 2006

Mã số: B.06-50

NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ VIỆT NAM

KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO

Cơ quan chủ trì: Viện Quản lý kinh tế

Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS Ngô Quang Minh

Thư ký đề tài: Th.S Bùi Văn Huyền

KIẾN NGHỊ

Hà Nội – 2007

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

KIẾN NGHỊ

ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ TUYỂN THẦU NĂM 2006

Mã số: B.06-50

NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ VIỆT NAM

KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO

Cơ quan chủ trì: Viện Quản lý kinh tế

Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS Ngô Quang Minh

Thư ký đề tài: ThS. Bùi Văn Huyền

Hà Nội - 2007

KIẾN NGHỊ XÂY DỰNG CƠ CHẾ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG

SAU KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO

Những tác động khi Việt Nam gia nhập WTO biểu hiện trên nhiều mặt, ở nhiều cấp độ và thay đổi theo từng thời kỳ, từng giai đoạn, chịu ảnh hưởng của các chính sách trong nước và những thay đổi của môi trường quốc tế. Trong phạm vi đề tài, do giới hạn về thời gian sau gia nhập của Việt Nam nên nhóm nghiên cứu chưa có đủ những dữ liệu ban đầu để tiến hành các phương

pháp đánh giá cần những số liệu thống kê đầy đủ. Sau một thời gian nhất định (ít nhất là sau 1 năm), những tác động đã khá rõ ràng và cơ sở dữ liệu đã được thống kê, cần có những đánh giá toàn diện, sâu sắc hơn. Về cơ chế đánh giá

tác động, đề tài kiến nghị một số nội dung sau:

1. Kiến nghị về cách tiếp cận phân nhóm trong đánh giá tác động

Đánh giá tác động không chỉ dừng lại ở những dữ kiện trong quá khứ mà còn bao hàm cả những dự báo trong ngắn hạn và dài hạn. Tuy vậy, những phân tích, tổng kết về tác động trong quá khứ có vai trò quan trọng, cho phép nhận

diện mối quan hệ của các chủ thể trong tương lai.

Nguồn số liệu cho các đánh giá cần đảm bảo tính chính xác, liên tục nhằm chỉ rõ những tác động trong quá khứ và xu hướng tác động trong tương

lai dựa trên những qui luật kinh tế khách quan.

Cơ chế đánh giá không cứng nhắc mà cần linh hoạt tuỳ thuộc đối tượng

nghiên cứu, vấn đề nghiên cứu và mục đích nghiên cứu. Sự phối hợp giữa các phương pháp khác nhau trong nhiều trường hợp là cần thiết bởi chúng cung cấp những kết luận từ nhiều góc nhìn, qua đó, vấn đề cần phân tích được nhìn nhận

toàn diện hơn.

Đánh giá tác động của WTO đến nền kinh tế Việt Nam có thể tiếp cận

từ nhiều góc độ, trong đó đánh giá theo đối tượng tác động, theo thời gian và theo chủ thể hiện được sử dụng khá phổ biến và là một trong những cách tiếp cận tỏ ra phù hợp.

1.1. Đánh giá tác động theo đối tượng

Đánh giá tác động theo đối tượng có thể phân nhóm thành: (1) Tác động

theo ngành; (2) Tác động theo thành phần và (3) Theo chủ thể chịu tác động.

- Theo ngành, lĩnh vực: Đối tượng điều chỉnh của WTO liên quan đến rất nhiều lĩnh vực như thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ, hệ thống

chính sách, quyền sở hữu .... Việc phân chia theo ngành, lĩnh vực chỉ mang tính tương đối trong đánh giá bởi các cam kết đan xen nhau, liên quan chặt chẽ với nhau (chẳng hạn cam kết về đầu tư liên quan chặt chẽ với các cam kết

quyền sở hữu trí tuệ...) và trong nhiều trường hợp, rất khó khăn khi “bóc tách” vấn đề để đánh giá. Việc phân chia theo ngành, lĩnh vực sẽ cung cấp phương pháp, nội dung phân tích bao quát, toàn diện hơn những tác động của WTO

đến nền kinh tế Việt Nam. Qua đó, từng ngành, lĩnh vực có thể xây dựng các phương án tổng thể, kế hoạch cụ thể để thực hiện cam kết, phát huy những kết quả tích cực trong việc gia nhập WTO.

Phân chia đánh giá tác động theo ngành có thể dừng lại ở ngành cấp I (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ) hoặc ngành cấp 2 (chẳng hạn, trong công

nghiệp bao gồm gia dày, dệt may ...). Việc phân định ngành cấp I hay cấp II tuỳ thuộc vào yêu cầu phân tích và mục tiêu đặt ra nhưng cần đảm bảo tính bao quát toàn bộ nền kinh tế và những tác động lẫn nhau (một chính sách cho

một ngành nhưng tác động đến nhiều ngành, ngược lại, một ngành chịu sự điều chỉnh của nhiều chính sách).

Một điểm cần lưu ý khi phân ngành và đánh giá tác động là những tác động khác nhau tới các ngành. Tuỳ theo cam kết gia nhập mà những ngành khác nhau chịu tác động nhiều hay ít. Trong phân ngành cấp II của dịch vụ,

nhiều lĩnh vực hầu như không chịu tác động từ gia nhập, nhiều lĩnh vực khác sẽ chịu những tác động rất lớn (ngân hàng).

Theo cách phân chia ngành, lĩnh vực thuần tuý sẽ chỉ dừng lại ở phân ngành thống kê. Tuy nhiên, nội dung cốt lõi trong các hiệp định của WTO là tự do hoá thương mại và đầu tư, bên cạnh đó, hai lĩnh vực này có tầm quan

trọng đặc biệt đối với nền kinh tế quốc dân trong hội nhập. Do vậy, lĩnh vực thương mại và đầu tư có thể được tách riêng để đánh giá mặc dù chúng đan xen, hiện hữu ở tất cả các ngành, lĩnh vực.

Cách phân ngành, lĩnh vực sẽ cung cấp bức tranh tổng thể về tác động của gia nhập WTO đến toàn bộ nền kinh tế cũng như đến các ngành, lĩnh vực cụ thể. Tuy nhiên, cách phân loại này có nhược điểm là dễ trùng lặp trong

phân tích và rất khó khăn khi đánh giá tác động liên ngành.

- Theo thành phần kinh tế: Mặc dù còn nhiều ý kiến khác biệt về cách tiếp cận phân chia thành phần trong nền kinh tế, tuy nhiên, đánh giá tác động

theo thành phần cũng có ý nghĩa nhất định do đặc trưng khác nhau của mỗi thành phần (được điều chỉnh bởi những chính sách khác nhau, tính chất sở hữu giống nhau và có một số đặc điểm chung), nên những tác động của WTO

nên mỗi thành phần cũng sẽ khá rõ nét.

Đánh giá tác động theo thành phần cần bao quát được diễn biến của mỗi thành phần, chuyển dịch trong từng thành phần và sự tác động đối với

mỗi thành phần. Phân tích, đánh giá tác động của WTO đối với mỗi thành phần cần chỉ rõ những kết quả của quá trình sắp xếp, chuyển dịch dưới tác

động của gia nhập, nhất là đối với thành phần kinh tế nhà nước.

Phân tích, đánh giá theo thành phần cũng sẽ góp phần chỉ rõ những ưu điểm, hạn chế của hoạch định và thực thi chính sách đối với mỗi thành phần;

điểm yếu, thế mạnh của từng thành phần trong hội nhập kinh tế quốc tế và gia nhập WTO, qua đó đề xuất những gợi ý chính sách phù hợp nhằm phát huy mọi thành phần kinh tế cho tăng trưởng và phát triển chung.

Phân tích tác động theo thành phần có thể kết hợp với những cách đánh giá, phân chia khác nhằm đảm bảo mục tiêu nghiên cứu. Tuỳ từng

trường hợp cụ thể, có thể kết hợp cách phân chia thành phần với phần chia theo đối tượng (ngành, lĩnh vực) hoặc chủ thể tác động (hiệp định). Chẳng hạn, phân tích tác động của Hiệp định đầu tư liên quan đến thương mại có

thể theo nhóm doanh nghiệp (doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp ngoài nhà nước, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài...).

- Theo chủ thể chịu tác động: Chủ thể chịu tác động đến cùng trong cam kết WTO nói riêng và các cam kết, chính sách, cơ chế ... nói chung là Chính phủ, người dân và doanh nghiệp. Cách phân chia này dựa vào chức

năng, vai trò của các chủ thể chịu tác động để phân tích, đánh giá.

Mỗi cam kết hay sự thay đổi chính sách đều tác động đến các chủ thể nêu trên với mức độ khác nhau, chẳng hạn đánh giá tác động của cắt giảm thuế nhập khẩu sẽ tác động đến cả Chính phủ, đến doanh nghiệp và người dân. Tuy nhiên, Chính phủ, với vai trò chủ thể hoạch định và thực thi chính sách sẽ chịu tác động khác với doanh nghiệp và người dân (Chính phủ sẽ

giảm nguồn thu ngân sách, doanh nghiệp sẽ chịu áp lực cạnh tranh gay gắt

hơn). Với người dân, giảm thuế nhập khẩu sẽ có tác động tuỳ theo “vai” nhất định, với vai trò là người sản xuất, người lao động, người dân sẽ chịu tác động

khác với vai trò là người tiêu dùng (một mặt, người lao động có thể mất việc làm, mặt khác, họ có nhiều lựa chọn hơn trong tiêu dùng với giá thấp hơn) ...

Phân tích, đánh giá theo đối tượng chịu tác động sẽ góp phần làm căn

cứ cho hoạch định và thực thi chính sách trên cơ sở lợi ích của các nhóm đối tượng trong xã hội.

1.2. Đánh giá tác động theo thời gian

Tác động theo thời gian bao gồm giai đoạn trước và sau gia nhập WTO. Trước khi gia nhập, kinh tế Việt Nam đã có những cải cách mạnh mẽ nhằm

từng bước tương thích, phù hợp với các nguyên tắc và thông lệ quốc tế. Kể từ thời điểm gia nhập, Việt Nam phải thực hiện các qui định và điều lệ trong các hiệp định WTO, nghị định thư trong quá trình đàm phán. Tuy nhiên, do là nước

đang phát triển, Việt Nam được hưởng một số ưu đãi về thời gian và mức độ cam kết (được chuyển đổi trong một thời gian nhất định, một số cam kết được

thực hiện theo lộ trình). Vì vậy, tác động của WTO lên từng ngành, lĩnh vực, thành phần, chủ thể, sản phẩm .... là không giống nhau ở các thời điểm khác nhau. Để đánh giá tác động sát thực, phù hợp, cần có sự theo dõi, phân tích

theo định kỳ thời gian, theo các nội dung thực hiện. Tuy nhiên, việc phân định thời gian 6 tháng, 12 tháng ... không cứng nhắc, không giống nhau đối với những ngành, lĩnh vực khác nhau mà cần tuỳ thuộc vào các cam kết, việc thực

hiện cam kết và những thay đổi của môi trường. Một số sản phẩm nông nghiệp mang tính mùa vụ, có thể đánh giá theo thời gian ngắn (6 tháng) nhưng một số sản phẩm công nghiệp, dịch vụ, việc phân định thời gian như trên sẽ lãng phí và không cần thiết và có thể không chính xác (cần thời gian dài mới bộc lộ được những điểm mạnh, điểm yếu...).

Như vậy, đánh giá theo thời gian góp phần nhìn nhận những tác động của WTO toàn diện hơn, cụ thể hơn cho từng giai đoạn khác nhau; chỉ rõ những tác động khi có những thay đổi về chính sách tương ứng với thời gian thực thi cam kết.

1.3. Tác động theo chủ thể (Tác động từ các Hiệp định của WTO)

Phân tích tác động từ các hiệp định của WTO cho phép những nghiên

cứu chuyên sâu theo từng lĩnh vực, từng nội dung tương ứng với các qui định trong mỗi hiệp định.

Về lý thuyết, đánh giá những tác động từ các hiệp định được thực hiện bằng việc dẫn chiếu những nội dung trong hiệp định; phân tích lĩnh vực kinh tế trong nước chịu sự điều chỉnh hiệp định; phân tích, so sánh kết quả trước và

sau khi thực thi hiệp định để có những kết luận khoa học. Tuy vậy, trên thực tế việc đánh giá tác động từ các hiệp định rất khó khăn do mỗi hiệp định chứa đựng nội dung đồ sộ với rất nhiều qui định khác nhau. Hơn nữa, những thay

đổi từ khi thực thi hiệp định chưa hẳn đã do những tác động trực tiếp từ việc gia nhập WTO mà có thể do những nỗ lực cải cách trong nước, trong ngành.

Ngoài ra, việc bóc tách tác động của các hiệp định WTO với các hiệp định song phương và khu vực cũng gặp rất nhiều khó khăn.

2. Kiến nghị mô hình định lượng dùng trong đánh giá tác động

Sử dụng mô hình đánh giá nhằm chỉ rõ những thay đổi định lượng khi

gia nhập WTO, qua đó có những đánh giá xác thực hơn. Hiện nay, việc đánh

giá tác động của WTO đối với nền kinh tế thường sử dụng nhiều mô hình

đánh giá khác nhau như CGE, ARIMA, GTAP… , mỗi mô hình có những ưu

điểm và hạn chế nhất định.

- Mô hình CGE1: Trong thời gian ngắn sau gia nhập (sau 1 năm), các

phương pháp đánh giá có thể sử dụng mô hình cân bằng tổng thể CGE

(Computable General Equilibrium), kết hợp nguyên tắc cân đối đầu vào - đầu

ra (Input/Output) với các hàm kinh tế khác, tính toán mối quan hệ giữa các

ngành kinh tế theo 3 khu vực (nông nghiệp; công nghiệp - xây dựng; thương

mại - dịch vụ); xử lý và lồng ghép một hay nhiều hàm kinh tế vào bảng cân đối

liên ngành để định lượng các chỉ tiêu kinh tế - xã hội trong cấu trúc quan hệ

giữa các ngành kinh tế; xây dựng mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với thu

nhập, tiêu dùng, tích luỹ, đầu tư.

Mô hình CGE tính toán dựa trên việc phân chia nền kinh tế thành các

1 Xem chi tiết mô hình CGE tại www.ipsard.gov.vn/News/mispa/Tap%20huan/cac%20hoa%20Tap%20huan%20dua%20len%20w eb/Bai%201.pdf

ngành khác nhau (ngành cấp I hay cấp II tuỳ thuộc mục tiêu phân tích). Do đó

mô hình này vừa có thể đánh giá được tác động đối với toàn bộ nền kinh tế,

vừa chỉ rõ những thay đổi đối với từng phân ngành cụ thể. Những thay đổi định

lượng thông qua mô hình CGE cũng cho phép chỉ rõ những thay đổi về chính

sách (trước và sau khi thực thi chính sách).

- Mô hình GTAP2: Được nhiều quốc gia sử dụng để đánh giá, dự báo tác

động của tự do hóa thương mại và đầu tư đối với nền kinh tế. Nhiều quốc gia

thành viên WTO đã sử dụng mô hình này nhằm dự báo những tác động và để

xuất giải pháp.

Mô hình phân tích thương mại toàn cầu GTAP (Global Trade Analysis

Project) cho phép phân tích tác động qua lại giữa các nền kinh tế với nhau trong

bối cảnh toàn cầu hóa. Ưu điểm của mô hình này là cho phép đánh giá tác động

không chỉ lên nền kinh tế nói chung mà còn đối với từng ngành sản xuất nói

riêng, và do vậy cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu của nền kinh tế. Mô hình GTAP

cũng có thể lượng hoá các tác động đối với các chỉ số chung của nền kinh tế

(GDP; GDP/người ...); của từng ngành (cấp I hoặc cụ thể hơn); của từng lĩnh vực

(thương mại, đầu tư...); của từng chủ thể (doanh nghiệp; hộ gia đình ...).

Ngoài 2 mô hình phổ biến nêu trên, trong mỗi lĩnh vực cụ thể có thể sử

dụng các mô hình khác nhau. Việc lựa chọn mô hình phù hợp quyết định sự thành công, tính chính xác trong đánh giá. Ứng dụng mô hình cũng cần xuất

phát từ mục tiêu, phạm vi nghiên cứu, năng lực thực hiện và quan trọng hơn là hệ thống thông tin, dữ liệu đầu vào.

3. Kiến nghị về điều kiện đảm bảo thực hiện đánh giá tác động

Thực hiện đánh giá những tác động với nền kinh tế Việt Nam có thể sử dụng mô hình phức tạp3 hoặc những phân tích đơn giản. Dù thực hiện bằng cách nào cũng cần hệ thống cơ sở dữ liệu thông tin kinh tế - xã hội đầy đủ, có độ tin cậy cao. Để đảm bảo chất lượng của các đánh giá, đòi hỏi cần nâng cao chất lượng của thông tin, hạ tầng cơ sở cung cấp thông tin và năng lực của đội

2 Mô hình GTAP được Giáo sư Thomas Hertel xây dựng và phát triển tại Đại học Purdue (bang New Jersey, Hoa Kỳ) từ năm 1993. Cơ sở dữ liệu gần đây nhất của mô hình GTAP là GTAP.TAB phiên bản 6.2 năm 2003. Xem chi tiết mô hình GTAP tại https://www.gtap.agecon.purdue.edu/ 3 Việc sử dụng mô hình nhằm tăng tính định lượng, nâng cao khả năng dự báo.

ngũ cán bộ.

3.1. Về hạ tầng cung cấp thông tin kinh tế - xã hội

Hạ tầng thông tin bao gồm các nguồn lực thông tin, các cơ quan và hệ

thống thông tin. Để đảm bảo những phân tích, đánh giá khách quan, chính xác, hệ thống hạ tầng cung cấp thông tin kinh tế - xã hội cần đảm bảo tính chính xác, khách quan, kịp thời, liên tục và có hệ thống.

Hiện tại, hạ tầng thông tin ở Việt Nam còn chồng chéo, chưa cập nhật kịp thời, thiếu hụt ở một số lĩnh vực, sai lệch giữa các cơ quan công bố khác

nhau ... . Cơ sở dữ liệu thông tin kinh tế - xã hội thiếu hụt, nội dung thông tin nghèo nàn, khai thác qua mạng chưa thuận lợi, thiếu cơ chế phối hợp, tương tác thông tin. Mạng lưới cơ quan thông tin phân tán, tổ chức theo cơ cấu hành

chính, hoạt động chủ yếu dựa vào ngân sách.

Để phát triển hạ tầng thông tin đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, hội nhập kinh tế quốc tế nói chung và đánh giá tác động của việc Việt

Nam gia nhập WTO nói riêng, trong thời gian tới, Chính phủ cần tập trung lực lượng xây dựng các cơ sở dữ liệu về những vấn đề trọng điểm (phục vụ

đánh giá tác động của việc gia nhập WTO là một nội dung); tổ chức khai thác nhanh chóng, rộng rãi và có hiệu quả các cơ sở dữ liệu; mở rộng mạng lưới thông tin trong hệ thống thông tin kinh tế - xã hội quốc gia. Những cơ quan

thông tin tư liệu được nhận ngân sách phải có nghĩa vụ hỗ trợ và chia sẻ cho các cơ quan thông tin trong hệ thống quốc gia.

3.2. Chất lượng thông tin

Chất lượng thu thập và xử lý thông tin kinh tế - xã hội nói chung, thông tin phục vụ công tác đánh giá tác động của việc gia nhập WTO nói riêng có

độ tin cậy chưa cao. Nhiều cơ quan công bố cùng một dữ liệu thông tin nhưng có những sai số lớn. Nguồn thông tin từ các cơ quan trong nước và nước ngoài có nhiều khác biệt mặc dù được tiến hành theo cùng một phương pháp.

Dịch vụ và sản phẩm thông tin còn nghèo nàn. Nhiều nội dung thông tin chưa đáp ứng yêu cầu.

Để nâng cao chất lượng thông tin, trước mắt cần tổ chức, sắp xếp lại cơ cấu tổ chức trong mạng lưới các cơ quan thông tin; Thiết lập một quy trình xử lý và cung cấp thông tin nghiêm túc, chuyên nghiệp. Kết hợp giữa cung cấp

thông tin “thô” ở dạng cơ sở dữ liệu ban đầu và những thông tin cấp cao có

những phân tích, đánh giá của chuyên gia. Tăng cường phản biện thông tin của các nhà quản lý, của giới nghiên cứu và các tổ chức quốc tế.

3.3. Xây dựng bộ máy và cán bộ chuyên trách đánh giá những tác động

Hiện tại, Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương đang triển khai nhiều hình thức đánh giá tác động của việc gia nhập WTO theo địa phương, theo

lĩnh vực quản lý nhà nước dưới các hình thức như dự án, đề tài, chuyên đề nghiên cứu của tổ công tác ... Trong thời gian tới, Chính phủ có thể thành lập

nhóm chuyên gia chuyên trách đánh giá những tác động từ tổng thể đến cụ thể, kịp thời cung cấp những thông tin cần thiết, những dự báo phù hợp, làm căn cứ cho hoạch định và thực thi chính sách.

Tổ chức và trách nhiệm

Hiện tại, đã có nhiều công trình dưới dạng báo, tạp chí, đề tài ... đánh giá về cơ hội và thách thức, dự báo các tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO

đến tổng thể nền kinh tế hoặc đến từng ngành/ lĩnh vực/ sản phẩm ... nhưng còn thiếu những công trình tổng thể và những đánh giá cụ thể, sát thực, cập nhật.

Trong thời gian tới, Chính phủ có thể thành lập một tổ chức chịu trách nhiệm đánh giá tác động thường xuyên, định kỳ, trở thành kênh cung cấp thông tin chính thức, xác thực, hữu ích không chỉ với Chính phủ mà cả với

doanh nghiệp, với mỗi người dân. Tổ chức này cần có sự phối hợp chặt chẽ với các tổ chức thuộc các bộ, ngành, địa phương chuyên trách về tác động của

WTO, thống nhất từ trung ương đến địa phương và các ngành, lĩnh vực. Sau một thời gian nhất định, cơ chế đánh giá tác động mang tính tự động, phối hợp hai chiều giữa tổ chức ở cấp trên và các cấp cơ sở (các tổ chức cơ sở chịu

trách nhiệm thống kê, cung cấp thông tin, được hưởng lợi từ việc nhận được những phân tích, đánh giá ở tổ chức cấp trên...).

Những kết quả phân tích, đánh giá của tổ chức chuyên trách này sẽ hỗ

trợ cho các cơ quan Đảng và Nhà nước trong việc hoạch định chính sách, tìm kiếm giải pháp kịp thời, phù hợp, phát huy các tác động tích cực, hạn chế các tác động tiêu cực; giúp doanh nghiệp nắm bắt thông tin, cơ hội kinh doanh; giúp người dân hiểu rõ những tác động đối với họ với tư cách người lao động và người tiêu dùng.

Hiện tại, hầu hết các bộ, ngành, địa phương đã thành lập bộ phận phụ

trách gia nhập WTO (hoặc hội nhập kinh tế quốc tế), do đó chỉ cần những điều chỉnh phù hợp sẽ tạo ra bộ máy đánh giá tác động hiệu quả.

Đội ngũ cán bộ

Chất lượng của các đánh giá phụ thuộc vào nhiều yếu tố như năng lực cán bộ, hạ tầng thông tin.... Trong thời gian qua, nhiều dự báo thiếu chính xác4 (mặc dù công tác dự báo luôn gặp nhiều khó khăn và chịu tác động bất thường nhiều chiều), một phần nguyên nhân trên là do chất lượng của đội ngũ

cán bộ làm công tác phân tích, dự báo.

Trong thời gian tới, cần có biện pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo những người làm công tác dự báo, đáp ứng yêu cầu đất nước, phù hợp với điều kiện

thực tiễn Việt Nam (vận dụng linh hoạt các phương pháp đánh giá, đề xuất các giải pháp phù hợp, các dự báo chính xác trong điều kiện thiếu thông tin, dữ liệu... )

Để kịp thời chỉ ra những nhân tố tác động tích cực, tiêu cực của việc

gia nhập WTO tới toàn bộ nền kinh tế, tới từng ngành, “chúng ta cần phải có

cơ chế đánh giá toàn diện tác động của việc gia nhập WTO ngay từ năm đầu

tiên. Hàng quý, 6 tháng và một năm, nên đánh giá xem WTO đã tác động như

4 Những dự báo về chỉ số giá tiêu dùng, về xuất nhập khẩu, đầu tư ... năm 2006 khác xa so với thực tế. 5 Phát biểu của Đại sứ Việt Nam tại Thụy sĩ Ngô Quang Xuân.

thế nào đến tình hình xuất nhập khẩu, thị trường, xã hội. Phải sớm có cơ chế đánh giá này, chậm là nguy hiểm”5.

Phụ lục 1

Chi tiết về chế Độ đãi ngộ tối huệ quốc (Most - Favoured Nation - MFN)

Nguyên tắc MFN yêu cầu một nước thành viên phải áp dụng thuế quan và các quy định khác đối với hàng hoá nhập khẩu từ các nước thành viên khác nhau (hoặc hàng hoá xuất khẩu tới các nước thành viên khác nhau) một cách bình đẳng, không phân biệt đối xử.

Các lĩnh vực cho hưởng Đãi ngộ Tối huệ quốc

1. Thuế quan và khoản thu thuộc bất kỳ loại nào nhằm vào hay có liên hệ tới nhập khẩu và xuất khẩu hoặc đánh vào các khoản chuyển khoản để thành toán hàng nhập xuất, nhập khẩu (I.1-điều I mục 1- Hiệp định GATT). Hàng nhập khẩu từ nước thành viên bất kỳ không phải chịu thuế và/hoặc khoản thu nêu trên cao hơn hàng nhập từ một nước thành viên khác

2. Phương thức đánh thuế và thu các khoản nêu trên (I.1). Không được đánh thuế cụ thể với hàng từ một xuất xứ song lại đánh thuế phần trăm với hàng nhập từ xuất xứ khác,. hoặc thu thuế hay các khoản thu trên bằng ngoại tệ với hàng nhập từ xuất xứ này nhưng với hàng đó nhập từ xuất xứ khác thu bằng nội tệ...

3. Luật lệ và các thủ tục liên quan tới xuất nhập khẩu (I.1). Không áp dụng những thủ tục khác (ví dụ yêu cầu chứng từ bổ sung với một loại hàng) mang tính chất phân biệt đối xử giữa hàng có xuất xứ từ các nước thành viên khác nhau.

4. Thuế nội địa và mọi khoản thu nội địa thuộc bất cứ loại nào (I.1). Không thu

phân biệt giữa hàng thuộc các xuất xứ khác nhau...

5. Mọi luật (quốc gia hay địa phương), quy tắc, quy định có tác động đến bán hàng, chào bán, mua, vận tải, phân phối hay sử dụng hàng trên thị trường nội địa (I.1) (ví dụ quy định về nhãn hàng, bao bì, đóng gói, hạn chế về vận chuyển hay kênh tiêu thụ, hay bất kỳ một biện pháp áp dụng riêng nào khác)... phải được áp dụng không mang tính phân biệt đối xử giữa hàng thuộc các xuất xứ khác nhau.

6. Các quy tắc định lượng nội địa điều chỉnh việc pha trộn, chế biến hay sử dụng tính theo khối lượng hay tỷ lệ(III.7). Ví dụ: quy định bắt buộc hay khuyến khích dùng một định lượng tối thiểu hàng nhập phải được áp dụng không mang tính phân biệt đối xử với hàng thuộc các xuất xứ khác nhau...

7. Thời gian trình chiếu phim điện ảnh (VI.b)

8. Đãi ngộ với hàng hoá quá cảnh (V.2 và V.6).

9. Các yêu cầu áp dụng với nhãn xuất xứ hàng hoá (IX.1) ...

10. áp dụng các hạn chế số lượng (XIII.1).

11. Hoạt động mua bán trong kinh doanh xuất nhập khẩu của doanh nghiệp thương mại Nhà nước (XVII.1). (Doanh nghiệp thương mại Nhà nước là những doanh nghiệp được dành riêng một độc quyền hay một đặc quyền trong kinh doanh theo định nghĩa của WTO không đồng nghĩa với doanh nghiệp thuộc sở hữu Nhà nước không chịu sự điều chỉnh của WTO).

Những ngoại lệ của Đãi ngộ Tối huệ quốc

1. Các ưu đãi khu vực (I.2 -> 4)

2. Điều khoản cho phép đãi ngộ đặc biệt và khác biệt dành cho các nước đang phát triển (quyết định của Các Bên Ký Kết- chữ Các Bên Ký Kết khi được viết hoa tất cả như vậy có nghĩa là hành động tập thể của tất cả các bên ký kết).

3. Mua sắm của Chính phủ (XVII.2)

4. Nhất thể hoá khu vực dưới hình thức liên minh thuế quan và khu vực mậu

dịch tự do (XXIV. 4 ->10)

5. Mậu dịch biên giới (XXIV.3)

6. Các ngoại lệ chung mang (XX)

7. Ngoại lệ vì lý do an ninh (XXI)

8. Miễn trách không phải thi hành một nghĩa vụ của GATT

9. Thuế chống bán phá giá và thuế đối kháng (VI)

Phụ lục 2

Chế độ đãi ngộ quốc gia (National Treatment - NT)

Nguyên tắc NT yêu cầu một nước phải đối xử bình đẳng và công bằng giữa hàng hoá nhập khẩu và hàng hoá tương tự sản xuất trong nước. Nguyên tắc này quy định rằng, bất kỳ một sản phẩm nhập khẩu nào, sau khi đã qua biên giới (đã trả xong thuế hải quan và các chi phí khác tại cửa khẩu) sẽ được hưởng sự đối xử không kém ưu đãi hơn sản phẩm tương tự sản xuất trong nước

Các lĩnh vực cho hưởng Đãi ngộ Quốc gia

1. Các khoản thuế và khoản thu nội địa thuộc bất cứ loại nào;

2. Luật, quy tắc hay yêu cầu tác động tới bán hàng, chào bán, mua hàng, vận tải,

phân phối hay sử dụng sản phẩm trong nội địa (III.4);

3. Những quy tắc định lượng trong nước yêu cầu có pha trộn, chế biến hay sử

dụng sản phẩm tính theo khối lượng hay theo tỷ lệ(III.5).

Những ngoại lệ của Đãi ngộ Quốc gia

1. Mua sắm của Chính phủ (III.8). Tuy nhiên nếu một nước tham gia Hiệp định về

mua sắm của Chính phủ thì đây không còn là ngoại lệ nữa;

2. Thanh toán các khoản trợ cấp chỉ dành riêng cho các nhà sản xuất trong nước

(III.8.b);

3. Hạn ngạch về thời gian trình chiếu phim điện ảnh (III.10 và IV).

iii

Phụ lục 3

Những biện pháp đầu tư liên quan tới thương mại (TRIMs)

* Hiệp định TRIMS chỉ áp dụng trong thương mại hàng hoá.

* Trong 13 biện pháp các nước đang phát triển thường áp dụng, được liệt kê dưới đây thì 5 biện pháp đầu (từ 1-5) bị coi là vi phạm nguyên tắc Đãi ngộ quốc gia và Hạn chế về định lượng nên bị cấm áp dụng.

1. Yêu cầu về hàm lượng nội địa (Local Content Requirements - LCRs). Đòi hỏi phải sử dụng một tỷ lệ nhất định nguyên liệu trong nước làm đầu vào của sản xuất.

2. Yêu cầu cân đối thương mại (Trade Balance Requirements). Ràng

buộc nhập khẩu phải tương ứng với một tỷ lệ xuất khẩu nhất định.

3. Yêu cầu cân đối ngoại tệ. Quy định ngoại tệ có thể sử dụng để nhập khẩu chỉ chiếm một tỷ lệ nhất định trong tổng ngoại tệ doanh nghiệp thu được từ xuất khẩu hoặc từ các nguồn khác.

4. Hạn chế hối đoái. Hạn chế tiếp cận ngoại hối và do đó hạn chế nhập

khẩu.

5. Yêu cầu tiêu thụ nội địa. Buộc công ty bán tỷ lệ nhất định thành phẩm

trên thị trường nội địa mà thực chất là hạn chế xuất khẩu.

6. Yêu cầu về chế tác. Đòi hỏi những sản phẩm nhất định phải được sản

xuất tại nước tiếp nhận đầu tư.

Quy định về xuất khẩu (EPRs). Quy định một tỷ lệ sản phẩm nhất định

7. phải xuất khẩu.

8. Yêu cầu về sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Buộc nhà đầu tư cung cấp cho một thị trường xác định một hoặc những sản phẩm theo chỉ định hoặc được sản xuất từ các thiết bị hay quy trình đã được quy định.

9. Hạn chế về chế tác. Không cho phép sản xuất những sản phẩm hoặc

nhóm sản phẩm nhất định tại nước tiếp nhận đầu tư.

10. Yêu cầu về chuyển giao công nghệ. Quy định các công nghệ nhất định phải được chuyển giao theo các điều kiện phi thương mại và/hoặc dạng cũng như mức độ của các hoạt động nghiên cứu và phát triển (R & D) phải được thực hiện tại nước chủ nhà.

11. Quy định về chuyển giao bản quyền. Buộc nhà đầu tư chuyển bản quyền

các công nghệ của họ cho nước chủ nhà.

12. Hạn chế chuyển vốn. Hạn chế quyền của nhà đầu tư được chuyển tiền thu

được từ hoạt động đầu tư về nước.

13. Yêu cầu về nắm giữ cổ phiếu. Quy định một tỷ lệ nhất định cổ phần của liên

doanh phải do các nhà đầu tư trong nước nắm giữ.

Phụ lục 4

Một số điều khoản khác trong khuôn khổ hiệp định GATS

Một số điều khoản còn lại trong khuôn khổ Hiệp định GATS có thể được chia ra

làm hai nhóm chính.

A. Các điều khoản về tiếp tục đàm phán

Khuôn khổ Hiệp định này cho phép các nước thành viên tiếp tục tiến hành đàm phán để phát triển các quy tắc điều chỉnh việc sử dụng trợ cấp và việc áp dụng các biện pháp tự vệ trong thương mại dịch vụ.

B. Các điều khoản về miễn trừ

Miễn trừ Tối huệ quốc. Miễn trừ này cho phép các nước được phép duy trì cách đối xử ưu đãi hơn mức cam kết trong GATS đối với một số nước theo các thoả thuận hợp tác khu vực hay các thoả thuận khác.

Hội nhập kinh tế. Hiệp định này cho phép các nước tham gia vào các thoả thuận tự do hoá thương mại với một số ít nước, với điều kiện là những lĩnh vực dịch vụ cơ bản phải được cam kết trong đó và phải tuân thủ một số điều kiện khác.

Hạn chế cán cân thanh toán. Các nước thành viên được phép áp đặt các hạn chế về chuyển khoản trong cán cân thanh toán, thậm chí cả ở trong các lĩnh vực mà họ đã đưa ra các cam kết cụ thể, khi cán cân thanh toán của các nước này gặp khó khăn.

Hội nhập vào thị trường lao động. Hiệp định này không ngăn cản các nước thành viên tham gia vào một thoả thuận với một nước khác về hội nhập hoàn toàn thị trường lao động giữa các nước này bằng cách miễn cho công dân của nhau những yêu cầu cấp phép lao động.

Ngoại lệ chung và ngoại lệ liên quan đến an ninh. Cũng giống như với thương mại hàng hoá, Hiệp định GATS không ngăn cản các nước áp dụng các biện pháp mà họ cho là cần thiết để bảo về các đạo đức xã hội, đời sống con người, động, thực vật; hay các quyền lợi an ninh cốt yếu của mình.

Phụ lục 5

Quyền sở hữu trí tuệ

thức của

Đối tượng

vi áp

sáng

Bằng chế

Phạm dụng Lĩnh vực chế tạo

Các phát minh mới trong lĩnh vực công nghiệp

Thiết kế vận hành

Các thoả thuận quốc tế chính Công ước Paris(*), Hiệp ước hợp tác về bằng phát minh sáng chế, Hiệp ước Budapest Công ước Paris

Các hình Quyền sở hữu trí tuệ Sở hữu công nghiệp

dáng

Thiết kế hữu ích Kiểu công nghiệp

bên sản

dáng của

Lĩnh vực chế tạo Quần áo, ô tô, thiết bị điện tử...

Các ngành

hiệu

Nhãn hàng hoá

với

Hiệp định Hague, Công ước Paris, Hiệp định Locarno Công ước Paris, Hiệp định Madrid, Hiệp định Nice, Nghị thư Madrid, định Hiệp định về luật thương hiệu Hiệp định Lisbon, Hiệp định Madrid

Bản quyền và các quyền liên quan

Sở hữu văn học và nghệ thuật

Công ước Berne(**), Công ước Rome(***), Công ước Geneva, Công ước Brussels, Công ước chung về bản quyền

nghiệp

của gây

Công nghiệp chế biến nông sản và thực phẩm, đặc biệt là rượu vang và rượu mạnh ấn phẩm, sản phẩm giải trí, nhìn, (nghe, phần phim), mềm, chương trình truyền thông Nông và thực phẩm

Kiểu ngoài phẩm Tên biểu hoặc tượng để phân biệt hàng hoá và dịch vụ của một doanh nghiệp các doanh nghiệp khác Chỉ dẫn địa lý Chỉ rõ xuất xứ của hàng hoá, qua đó thể hiện chất lượng hoặc các đặc điểm khác đặc trưng cho khu vực Nguyên tác của tác giả và các đóng góp liên quan của người thể hiện, nhà sản xuất băng đĩa, và tổ chức truyền thông. Các loài mới, ổn thuần nhất, định, đặc biệt

Quyền người giống

Liên minh bảo vệ các giống cây trồng mới (UPOV)

Bảo vệ các giống đặc thù Vi mạch

Thiết kế gốc

ước

Bí mật thương mại

thông

tin

Hiệp Washington

Bí mật thương mại

Công nghiệp vi điện tử Các ngành sản xuất

_____________________________________

(*)

Công ước Paris 1883, có tên gọi đầy đủ là Công ước về Bảo hộ Quyền Sở hữu công

nghiệp. Việt Nam đã tham gia Công ước này từ tháng 3 năm 1949.

(**)

Công ước về bảo hộ các tác phẩm văn hoá văn nghệ còn gọi tắt là Công ước Bern-1886. Nội dung chủ yếu cũng là dành đãi ngộ quốc gia và quy định tiêu chuẩn bảo hộ tối thiểu với những điều kiện dành riêng cho các nước đang phát triển.

(***)

Công ước quốc tế về bảo hộ những người trình diễn, người sản xuất các chương trình âm thanh và các tổ chức phát sóng, gọi tắt là Công ước Rome 1961. Nội dung chính của Công ước là chế độ đãi ngộ quốc gia và bảo hộ tối thiểu.

Phụ lục 6: GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ

1. Các thuật ngữ chung

Hội nghị Bộ trưởng Cơ quan quyết định tối cao của WTO, bao gồm các Bộ

trưởng của tất cả các thành viên, nhóm họp ít nhất 2 năm 1 lần.

Đại hội đồng Cơ quan quyết định tối cao của WTO trong thời gian giữa các khoá họp của Hội nghị Bộ trưởng; bao gồm các đại diện của các thành viên WTO, thường là các nhà ngoại giao thường trú tại Giơnevơ.

Vòng đàm phán Uruguay Vòng đàm phán thương mại đa phương bắt đầu từ tháng 9 năm 1986 tại thành phố Punta del Esta ở Uruguay, và kết thúc tại Giơnevơ vào tháng 12 năm 1993. Các Bộ trưởng đã ký Biên bản cuối cùng ghi nhận các kết quả đạt được tại vòng đàm phán này tại hội nghị Bộ trưởng ở Marrakesh (Marốc) tháng 4 năm 1994.

GATT Hiệp định chung về thuế quan và thương mại, là tiền thân của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Phiên bản mới của hiệp định này từ nay là một phần trong các Hiệp định của WTO.

GATT 1947 Phiên bản cũ của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (trước

phiên bản GATT 1994).

GATT 1994 Phiên bản mới của GATT và là một phần của Hiệp định về WTO, điều

chỉnh các vấn đề về thương mại hàng hoá.

Các thành viên Các chính phủ thành viên đã gia nhập WTO.

MFN Quy chế tối huệ quốc (được ghi trong điều 1 của GATT 1994, điều 2 của GATS và điều 4 của Hiệp định TRIPS); là nguyên tắc bắt buộc một nước không được có sự phân biệt đối xử giữa các nước đối tác trong thương mại.

TPRB, TPRM Cơ quan kiểm điểm chính sách thương mại - khi Đại hội đồng nhóm họp theo những trình tự bất thường nhằm kiểm điểm chính sách và hoạt động thương mại của các thành viên WTO trong khuôn khổ một Cơ chế kiểm điểm chính sách thương mại.

Chương trình tiếp nối Các công việc phải tiến hành sau năm 1995 được xác

định trong các Hiệp định của WTO.

Chế độ đối xử quốc gia Nguyên tắc bắt buộc một quốc gia phải dành cho đối tác nước ngoài cùng một chế độ đãi ngộ như đối với các thể nhân và pháp nhân trong nước. Điều III của GATT 1994 qui định các hàng hoá nhập khẩu sau khi hoàn thành thủ tục hải quan phải được đối xử giống như đối với hàng hoá cùng loại trong nước. Điều XVII của GATS và điều 3 của Hiệp định TRIPS cũng đề cập đến những qui định về nguyên tắc đối xử quốc gia trong thương mại dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ.

Minh bạch Sự đánh giá về tính công khai và dễ dự đoán của các chính sách và

tập quán thương mại cũng như quá trình triển khai chúng.

2. Thuế quan

ITA Hiệp định về công nghệ thông tin, còn gọi là Tuyên bố của các Bộ trưởng về thương mại sản phẩm công nghệ thông tin; theo hiệp định này đến năm 2000 các nước tham gia sẽ phải dỡ bỏ thuế quan đối với loại sản phẩm này.

vii

ITA II Các cuộc đàm phán nhằm mở rộng danh mục các sản phẩm trong Hiệp

định ITA.

Thương mai điện tử Các hình thức sản xuất, quảng cáo, bán hàng và phân phối

sản phẩm thông qua các mạng lưới viễn thông.

Cố định mức thuế trần Cam kết không được tăng thuế quan lên cao hơn mức đã thoả thuận. Trong trường hợp một mức thuế quan trần được ấn định, sẽ không được phép nâng thuế quan lên cao hơn mức này nếu không có hình thức bù lỗ cho bên bị thiệt hại.

Mức thuế đỉnh Mức thuế quan tương đối cao, thường được áp dụng đối với các sản phẩm "nhạy cảm" trong khi mặt bằng thuế quan chung lại thấp. Đối với các nước công nghiệp phát triển, mức thuế trần15% thường được coi là "mức thuế đỉnh".

Thuế quan Loại thuế áp dụng cho các mặt hàng nhập khẩu. Được tính theo giá trị hàng hoá (theo tỷ lệ phần trăm của giá trị hàng hoá) hoặc theo một cơ sở cố định (ví dụ 7 đô la trên 100 kg). Thuế quan sẽ tạo lợi thế về giá cho các sản phẩm nội địa cùng loại và là một nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

Mức thuế hại Mức thuế quan thấp đến mức chi phí cho việc thu thuế còn cao

hơn số tiền thu được.

Free-rider hay quốc gia được hưởng lợi mà không cần phải có đi có lại Đây là thuật ngữ được sử dụng để chỉ một nước không đưa ra các cam kết nhượng bộ trong thương mại nhưng lại được giảm thuế quan và có được sự nhượng bộ của các nước thông qua đàm phán trên cơ sở nguyên tắc tối huệ quốc.

Danh mục các nhượng bộ Danh mục các mức thuế trần được cố định.

WCO, Tổ chức Hải quan Thế giới, là một tổ chức đa phương có trụ sở ở Bruxelles; các nước thành viên thông qua vai trò trung gian của tổ chức này tìm cách đơn giản hoá và hợp lý hoá các thủ tục hải quan.

Thuế quan lũy tiến Đánh thuế các bán thành phẩm nhập khẩu cao hơn so với nguyên liệu nhập khẩu, nhưng thấp hơn so với với thành phẩm nhập khẩu. Đây là biện pháp để bảo vệ công nghiệp chế biến trong nước và hạn chế mọi hoạt động chế biến tại các nước có nguyên vật liệu.

HS Hệ thống điều hoà Danh mục ký hiệu quốc tế do Tổ chức Hải quan Thế giới thiết lập, gồm 6 con số cho phép các quốc gia thành viên dựa trên một cơ sở chung để phân loại hàng hoá tham gia trao đổi. Từ chữ số thứ 7, các nước có thể sử dụng các ký hiệu riêng trong phạm vi quốc gia để xác định thuế quan và các ứng dụng khác.

3. Biện pháp phi thuế quan

VRA, VER, OMA (Thoả thuận tự hạn chế, tự hạn chế xuất khẩu, thoả thuận về trao đổi mậu dịch có điều tiết) Thoả thuận song phương theo đó nước xuất khẩu hàng hoá (chính phủ hoặc một ngành sản xuất) tự giảm hoặc hạn chế xuất khẩu trong khi các nước nhập khẩu không sử dụng hạn ngạch, thuế quan hay các biện pháp hạn chế nhập khẩu khác.

Lách luật Biện pháp mà các nhà xuất khẩu sử dụng để không phải trả thuế chống

bán phá giá hoặc thuế đối kháng.

Thuế chống bán phá giá Điều VI Hiệp định GATT 1994 cho phép áp dụng đối với hàng hoá bán phá giá một loại thuế chống phá giá ngang bằng với khoản chênh lệch giữa

viii

giá xuất khẩu và giá trị thực của hàng hoá bán phá giá nếu như việc bán phá giá gây thiệt hại cho các nhà sản xuất mặt hàng đó tại nước nhập khẩu.

Bán phá giá Hiện tượng bán phá giá xảy ra khi hàng hoá được xuất khẩu với giá thấp hơn giá trị của nó, điều này có nghĩa giá xuất khẩu thấp hơn so với giá bán trên thị trường nội địa hoặc thị trường các nước thứ 3, hoặc giá thành sản xuất.

Cam kết về giá Cam kết tăng giá xuất khẩu hàng hoá của nhà xuất khẩu để tránh

không bị đánh thuế bán phá giá.

Tạo điều kiện thuận lợi cho trao đổi mậu dịch, dỡ bỏ các rào cản hạn chế lưu

thông hàng hoá qua biên giới (ví dụ : đơn giản hoá các thủ tục hải quan)

PSI Giám định hàng hoá trước khi gửi hàng – Việc sử dụng dịch vụ của các công ty tư nhân chuyên nghiệp để kiểm tra chi tiết các chuyến hàng được xuất ra nước ngoài, ví dụ như kiểm tra giá, số lượng, chất lượng...

Các biện pháp đối kháng Biện pháp được các nước nhập khẩu áp dụng, thường dưới hình thức nâng thuế để đối lại các khoản trợ cấp mà nước xuất khẩu đã cấp cho các nhà sản xuất hay xuất khẩu.

Các biện pháp tự vệ Biện pháp được thực hiện để bảo hộ ngành sản xuất trong nước trước những áp lực của hàng hoá nhập khẩu - được qui định ở điều XIX của GATT 1994

Các biện pháp phi thuế quan Hạn ngạch, chế độ giấy phép nhập khẩu, qui định

kiểm dịch, các lệnh cấm,...

Qui tắc về xuất xứ Các đạo luật, qui định và thủ tục hành chính cho phép xác định xuất xứ của một sản phẩm. Một quyết định về xuất xứ của cơ quan hải quan có thể là cơ sở để xác định một chuyến hàng có nằm trong hạn ngạch được phép hay không, được hưởng ưu đãi thuế quan hay sẽ bị đánh thuế chống bán phá giá. Các qui tắc về xuất xứ có thể thay đổi tuỳ theo từng quốc gia.

QRs Biện pháp hạn chế số lượng – là các mức trần đặc biệt được đặt ra để hạn chế số lượng hoặc giá trị hàng hoá được phép nhập khẩu (hoặc xuất khẩu) trong một giai đoạn cụ thể.

Trợ cấp Có 2 loại trợ cấp phổ biến nhất : trợ cấp xuất khẩu và trợ cấp trong nước. Trợ cấp xuất khẩu là việc chính phủ dành cho doanh nghiệp một lợi thế để xuất khẩu hàng hoá, còn trợ cấp trong nước là một lợi thế không trực tiếp liên quan đến xuất khẩu.

Thuế hoá Trình tự thủ tục liên quan đến các qui định về mở cửa thị trường cho các sản phẩm nông nghiệp, cụ thể là quá trình biến các biện pháp phi thuế quan thành các loại thuế.

4. Dệt may

MFA Hiệp định đa sợi (1974-1994). Trong khuôn khổ hiệp định này, các nước có thị trường dệt may bị rối loạn do việc gia tăng hàng nhập khẩu từ một nước khác, có thể tiến hành đàm phán để hạn chế số lượng hàng nhập khẩu.

ATC, Hiệp định dệt may của WTO nhằm đưa thương mại hàng dệt may vào

khuôn khổ các qui định của GATT trong thời gian 10 năm.

ITCB Văn phòng quốc tế về dệt may - Tổ chức có trụ sở ở Giơnevơ gồm 20 thành

viên là các nước đang phát triển xuất khẩu hàng dệt may.

CTG - Hội đồng Thương mại hàng hoá có nhiệm vụ giám sát việc áp dụng các

Hiệp định của WTO về thương mại hàng hoá, kể cả ATC.

Lách luật Hành động né tránh các qui định về hạn ngạch và các hạn chế khác

bằng cách thay đổi nguồn gốc xuất xứ sản phẩm.

Cơ chế tự vệ tạm thời cho phép các nước thành viên áp dụng những biện pháp hạn chế đối với một số nước xuất khẩu nếu nước nhập khẩu có thể chứng minh được rằng tổng lượng hàng hoá nhập hoặc hàng nhập khẩu đến từ các nước trên tăng cao đến mức có thể đe doạ, gây thiệt hại nghiêm trọng đến ngành sản xuất tương ứng trong nước.

TMB Cơ quan giám sát hàng dệt may, gồm một Chủ tịch và 10 thành viên, thực hiện nhiệm vụ trên danh nghĩa cá nhân, giám sát việc thực thi các cam kết đươc qui định trong ATC.

Chương trình hội nhập Chương trình cắt giảm các hạn chế theo 4 giai đoạn bắt

đầu từ 1 tháng 1 năm 1995 đến 1 tháng 1 năm 2005 theo qui định của Hiệp định đa sợi.

Sử dụng lại hạn ngạch Khi nước xuất khẩu sử dụng hạn ngạch xuất khẩu của

năm trước mà họ đã không sử dụng hết.

Chuyển đổi Khi nước xuất khẩu chuyển một phần hạn ngạch của mặt hàng này

sang mặt hàng khác bị hạn chế nhập khẩu.

Sử dụng trước thời hạn Nước xuất khẩu sử dụng một phần hạn ngạch của năm

sau.

5. Nông nghiệp/SPS

Lịch trình 2000 Các kế hoạch cải cách tài chính của EC giai đoạn 2000-2006 nhằm củng cố liên minh để tiếp nhận thêm các nước thành viên mới. Trong số các kế hoạch này, có cuộc cải cách về Chính sách nông nghiệp chung (CAP)

Phân loại biện pháp hỗ trợ Hỗ trợ trong nước. Hộp xanh lá cây: các biện pháp hỗ trợ không ảnh hưởng đến giao dịch hàng hoá và vì vậy không bị hạn chế. Hộp xanh da trời : biện pháp hỗ trợ liên quan đến sản xuất được phép áp dụng với điều kiện phải hạn chế sản xuất, và như vậy chỉ có ảnh hưởng tối thiểu đến trao đổi mậu dịch. Hộp hổ phách: biện pháp hỗ trợ được coi là có ảnh hưởng làm sai lệch giá cả và lượng hàng hoá trao đổi và vì vậy phải được cam kết cắt giảm.

Điểu khoản hoà hoãn Điều 13 của Hiệp định về Nông nghiệp qui định: các trợ cấp dành cho các sản phẩm nông nghiệp được nêu trong một cam kết của hiệp định này không thể bị xem xét lại vì qui định của các hiệp định khác trong khuôn khổ WTO, đặc biệt là Hiệp định về trợ cấp của GATT. Điều khoản này hết hiệu lực vào cuối năm 2003.

Codex Alimentarius Uỷ ban hỗn hợp của FAO và WHO có nhiệm vụ xây dựng

các qui chuẩn quốc tế về sự an toàn của các loại thực phẩm.

Sai lệch Tình huống trong đó giá cả và sản lượng hàng hoá cao hơn hoặc thấp

hơn so với mức thông thường của một thị trường có cạnh tranh.

Nhóm Cairns Nhóm các nước xuất khẩu nông sản đấu tranh ủng hộ tự do hóa trao đổi thương mại trong lĩnh vực này. Được thành lập vào năm 1986 tại Cairns (Ôxtrâylia) trước khi bắt đầu vòng đàm phán Uruguay. Bao gồm các nước sau: Nam Phi, Achentina, Ôxtrâylia, Braxin, Canađa, Chilê, Colombia, Fidji, Inđônêxia, Malayxia, Niu Dilân, Paraguay, Philippins, Thái Lan và Uruguay.

Đa chức năng, khái niệm theo đó nông nghiệp không phải chỉ có chức năng sản xuất lương thực và sợi, mà còn có chức năng bảo vệ cảnh quan môi trường, tạo việc làm ở nông thôn...

Văn phòng kiểm dịch động vật quốc tế, Văn phòng có nhiệm vụ xây dựng các

quy chuẩn quốc tế về sức khỏe động vật.

CAP, Chính sách Nông nghiệp chung của Liên minh châu Âu, là một hệ thống chi tiết với các mục tiêu sản xuất và cơ chế thương mại hoá nhằm tạo khuôn khổ cho hoạt động trao đổi thương mại nông sản giữa các nước trong nội bộ EU và giữa EU với thế giới bên ngoài.

Thuế khả biến Thuế suất thay đổi tuỳ theo giá cả trên thị trường nội địa.

Trợ cấp bù giá Trợ cấp của nhà nước dành cho người sản xuất một số mặt hàng, tương đương với mức chênh lệch giữa giá mục tiêu và giá trên thị trường nội địa hoặc lãi suất cho vay (chỉ số nào thấp hơn sẽ lấy chỉ số đó).

Chương trình phát triển xuất khẩu Chương trình hỗ trợ xuất khẩu của Mỹ để giúp các sản phẩm Mỹ có thể cạnh tranh với các nông sản xuất khẩu được trợ cấp của EU trên một số thị trường xuất khẩu.

Chương trình cải cách Chương trình nhằm giảm dần các khoản trợ cấp và các biện pháp bảo hộ, và thực hiện một số cải cách khác theo tinh thần của Hiệp định Nông nghiệp.

Bảo hộ ở khu vực biên giới Những biện pháp được áp dụng để hạn chế nhập

khẩu tại các cửa khẩu.

Qui định kiểm dịch động thực vật Những qui định được các chính phủ thông qua để bảo vệ sức khoẻ con người, các loài động thực vật, nhằm đảm bảo là thực phẩm khi tiêu thụ phải an toàn.

An ninh lương thực Khái niệm không khuyến khích việc mở cửa thị trường nội địa cho các sản phẩm nông nghiệp nước ngoài, với lý do một nước trong khả năng của mình về nguyên tắc phải tự thỏa mãn được nhu cầu lương thực thiết yếu.

Hỗ trợ trong nước Bao gồm tất cả các biện pháp có tác dụng giữ giá của nhà sản xuất ở mức cao hơn giá trên thị trường thương mại quốc tế, cụ thể gồm các biện pháp như trợ cấp trực tiếp cho nhà sản xuất, trợ cấp bù giá, các biện pháp giảm chi phí sản xuất và thương mại chỉ được áp dụng trong sản xuất nông nghiệp.

6. Sở hữu trí tuệ

Hiệp định Lisbonne Hiệp định do WIPO quản lý, có mục đích bảo vệ các chỉ dẫn

địa lý và quản lý việc đăng ký các chỉ dẫn địa lý quốc tế.

Hiệp định Madrid Hiệp định do WIPO quản lý nhằm phát hiện và loại bỏ những

chỉ dẫn giả hoặc đưa ra các thông tin sai lệch về các sản phẩm.

TRIPS Các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ.

Hộp thư Yêu cầu nêu trong Hiệp định TRIPS đối với các nước thành viên WTO chưa có cơ chế bảo vệ dược phẩm và hóa phẩm dùng trong Nông nghiệp (ví dụ như bằng phát minh sáng chế)

CBD Công ước về đa dạng sinh học.

Hàng giả Sử dụng nhãn mác đã đăng ký trên những sản phẩm cùng loại hoặc tương tự với sản phẩm đã đăng ký nhãn hiệu nhằm mục đích lừa đảo người tiêu dùng để họ tin rằng mình mua được hàng thật

Công ước Berne Hiệp ước do WIPO quản lý về quyền tác giả đối với các tác

phẩm văn học và nghệ thuật.

Công ước Paris Hiệp ước do WIPO quản lý nhằm bảo vệ quyền sở hữu công

nghiệp như bằng sáng chế, bản vẽ thiết kế hoặc kiểu dáng công nghiệp.

Công ước Roma Hiệp định do WIPO, UNESCO và ILO quản lý nhằm bảo vệ các

nghệ sĩ biểu diễn, người xuất bản, ghi âm, các tổ chức phát thanh truyền hình.

IP Quyền sở hữu trí tuệ.

Chỉ dẫn địa lý Tên các địa danh (hoặc các tên gọi gắn với một địa danh) được sử dụng để nhận dạng các sản phẩm có chất lượng, nổi tiếng hoặc có đặc trưng riêng vì chúng có xuất xứ từ địa danh này (Ví dụ: Champagne, Tequilla, Roquefort).

WIPO Tổ chức thế giới về sở hữu trí tuệ

Ăn cắp bản quyền Hành động sao chép lậu các thiết bị, sản phẩm đã đăng ký quyền tác giả vì mục đích thương mai, và các hoạt động buôn bán trái phép các loại hàng hoá sao chép.

Quyền sở hữu trí tuệ Bao gồm quyền sở hữu đối với các ý tưởng sáng tạo, nhất là các tác phẩm văn học nghệ thuật (được bảo hộ bằng quyền tác giả), quyền sở hữu đối với các phát minh, sáng chế (được bảo hộ bằng bằng sáng chế), quyền sở hữu đối với mẫu mã ký hiệu để phân biệt sản phẩm của một doanh nghiệp (được bảo hộ bằng thương hiệu) và các khía cạnh khác liên quan đến quyền sở hữu công nghiệp.

Hiệp ước Washington Hiệp ước về bảo vệ sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực mạch

tích hợp.

UPOV Liên đoàn quốc tế về bảo vệ các giống thực vật mới.

7. Đầu tư

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài

Nghĩa vụ bắt buộc cung cấp một sản phẩm, nghĩa vụ phải xuất khẩu hàng hoá

sang một nước hoặc một khu vực khác của nhà đầu tư.

TRIMs Các biện pháp đầu tư liên quan đến thương mại.

Yêu cầu liên quan đến cân bằng trong trao đổi mậu dịch Nhà đầu tư được yêu

cầu phải sử dụng tiền xuất khẩu hàng hoá để thanh toán chi phí nhập khẩu

Yêu cầu liên quan đến tỷ lệ nội địa Nhà đầu tư phải sử dụng một tỉ lệ nhất định

nguyên vật liệu trong nước trong hàng hóa mà mình sản xuất.

Yêu cầu liên quan đến xuất khẩu hàng hóa Một tỉ lệ hàng hóa nhất định phải

được xuất khẩu ra nước ngoài.

8. Giải quyết cạnh tranh

Mất hoặc giảm các lợi thế Ảnh hưởng tiêu cực đến các ưu thế và triển vọng mà một nước có thể có nhờ qui chế thành viên của WTO vì một nước khác đã điều chỉnh chế độ mậu dịch hoặc không chấp hành nghĩa vụ của mình trong khuôn khổ WTO.

xii

Tính tự động Tiến bộ đạt được một cách "tự động" theo thời gian trong quá trình giải quyết tranh chấp, thể hiện ở việc thành lập các nhóm chuyên gia, xác định thẩm quyền và thành phần của các nhóm chuyên gia và các trình tự thông qua quyết định

Nhóm chuyên gia Gồm 3 chuyên gia do DSB lập ra để giải quyết một vụ tranh

chấp cụ thể và đưa ra các khuyến cáo theo tinh thần các qui định của WTO.

Bản ghi nhớ về giải quyết tranh chấp Qui ước của Vòng đàm phán Uruguay về

các nguyên tắc và trình tự giải quyết các tranh chấp.

DSB - Cơ quan giải quyết tranh chấp, khi Đại hội đồng WTO nhóm họp để giải

quyết các tranh chấp

Cơ quan phúc thẩm, là một cơ quan độc lập gồm 7 thành viên có nhiệm vụ xem xét các nhận định nêu trong báo cáo của nhóm chuyên gia theo đề nghị của một trong các bên tranh chấp.

9. Dịch vụ

GATS, Hiệp định chung về thương mại dịch vụ của WTO.

Cam kết Cam kết tự do hóa thương mại dịch vụ mà các nước thành viên sẵn

sàng thực hiện.

Cam kết cụ thể (xem từ : Danh sách các cam kết cụ thể)

Danh sách các cam kết cụ thể Danh sách các cam kết của một thành viên WTO

về mở của thị trường và các ràng buộc về chế độ đối xử quốc gia.

Danh sách quốc gia Các danh sách thuế quan trong phụ lục của Hiệp định GATT xác định các cam kết đã được các thành viên WTO chấp nhận một cách tự nguyện hoặc thông qua đàm phán.

Phương thức cung cấp Cách thức mà sản phẩm dịch vụ được cung cấp hoặc tiêu thụ trong trao đổi thương mại quốc tế. Phương thức 1: qua biên giới. Phương thức 2: tiêu thụ ở nước ngoài. Phương thức 3: qua cơ quan đại diện thương mại ở nước ngoài. Phương thức 4: qua sự di chuyển của các thể nhân.

Đa phương thức Phương pháp vận chuyển sử dụng nhiều hơn một loại phương tiện vận tải.Vì các mục đích đàm phán trong khuôn khổ GATS, thuật ngữ này được sử dụng chủ yếu để chỉ các dịch vụ “đưa đến tận nhà” gồm vận tải đường biển.

Nghĩa vụ chung Những nghĩa vụ được áp dụng cho tất cả các lĩnh vực thương

mại dịch vụ khi Hiệp định có hiệu lực thi hành.

Đề xuất Đề xuất tăng cường tự do hóa lĩnh vực dịch vụ của một nước.

Thể nhân Khái niệm chỉ các cá nhân, trái với khái niệm pháp nhân chỉ các tổ

chức, doanh nghiệp.

Đại diện thương mại Việc có một văn phòng, một chi nhánh thương mại ở nước

ngoài.

Nghị định thư Là những hiệp định bổ sung của GATS. Nghị định thư thứ hai liên quan đến những cam kết trong lĩnh vực dịch vụ tài chính được đưa ra vào năm 1995. Nghị định thư thứ 3 đề cập đến sự đi lại của các thế nhân.

Cẩn trọng Thuật ngữ này được dùng trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, liên quan đến việc các cơ quan nhà nước quản lý thị trường nhằm bảo vệ các nhà đầu tư và những người gửi tiền tiết kiệm và để tránh sự bất ổn và các cuộc khủng hoảng

xiii

Phí phân bổ Một loại phí trong lĩnh vực viễn thông. Đây là phí do nhà khai thác hệ

thống điện thoaị trong nước thu về từ tiền các cuộc thoại gọi đến từ nước ngoài .

10. Các tổ chức khu vực/ Thương mại và phát triển

ACP, Tổ chức các quốc gia châu Phi, vùng Caribê và Thái Bình Dương. Gồm 71 nước có những ưu đãi trong quan hệ thương mại với Liên minh châu Âu trong khuôn khổ Công ước Lomé.

EFTA Tổ chức thương mại tự do châu Âu.

NAFTA Khu vực thương mại tự do Bắc Mỹ gồm Canađa, Mỹ và Mêhicô.

ASEAN, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á. Bảy nước ASEAN là thành viên WTO (Brunây, Inđônêxia, Malayxia, Myanmar, Philippins, Singapor và Thái Lan) thường bày tỏ quan điểm về các vấn đề được nêu trong khuôn khổ WTO với tư cách là một nhóm thống nhất. Các nước thành viên ASEAN còn lại là Lào và Việt Nam.

APEC Diễn đàn hợp tác khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

CARICOM Cộng đồng và Thị trường chung của vùng Caribê gồm 15 nước.

CTD Uỷ ban về thương mại và phát triển WTO

ITC Trung tâm thương mại quốc tế được thành lập từ hiệp định GATT, hiện nay do WTO và Liên hợp quốc đồng quản lý. Liên hợp quốc tham gia quản lý thông qua UNCTAD. ITC là trung tâm điều phối hợp tác kỹ thuật và thúc đẩy thương mại ở các nước đang phát triển.

EC Các cộng đồng châu Âu (Tên chính thức của Liên minh châu Âu ở WTO).

UNCTAD Hội nghị LHQ về thương mại và phát triển.

UNCITRAL Uỷ ban LHQ về Luật thương mại quốc tế, có nhiệm vụ soạn thảo văn

bản luật, ví dụ như các văn bản trong lĩnh vực mua sắm chính phủ.

Cộng đồng Andean gồm Bôlivia, Côlômbia, Ecuađo, Pêru và Vênêzuêla

G7 Nhóm 7 nước công nghiệp phát triển nhất gồm : Đức, Canađa, Mỹ, Pháp,

Italia, Nhật Bản, Anh.

G15 Nhóm 15 nước đang phát triển tạo nên cơ quan chính trị chính của Phong

trào không liên kết.

G77 Nhóm các nước đang phát triển được thành lập năm 1964 sau khi kết thúc

khoá họp đầu tiên của UNCTAD (ban đầu chỉ có 77 nước, hiện nay lên đến 130 nước).

GRULAC Ttổ chức không chính thức các nước Mỹ la tinh là thành viên WTO.

MERCOSUR gồm có Achentina, Braxin, Paraguay và Uruguay.

LDCs Các nước chậm phát triển nhất.

Nhóm bộ tứ gồm Canađa, Mỹ, Cộng đồng châu Âu và Nhật Bản

HLM, Hội nghị thượng đỉnh WTO về các nước chậm phát triển, họp tại Giơnevơ

tháng 10/1997.

SACU Liên đoàn Hải quan Nam phi, gồm Nam Phi, Botswana, Lesotho, Namibia

và Swaziland.

GSP Hệ thống ưu đãi phổ cập – các chương trình ưu đãi thuế quan của các nước

phát triển dành cho hàng nhập khẩu từ các nước đang phát triển

xiv

Đối xử đặc biệt và ưu đãi, các chế độ điều khoản ưu đãi trong các hiệp định

WTO dành cho các nước đang phát triển.

Liên minh thuế quan Các nước thành viên trong liên minh cùng áp dụng một

mức thuế quan chung cho hàng hóa từ bên ngoài nhập vào (ví dụ Liên minh châu Âu).

Khu vực thương mại tự do Thuế quan sẽ được bãi bỏ trong giao dịch giữa các nước thành viên, nhưng các nước thành viên sẽ tự qui định một mức thuế nhập khẩu riêng đối với các nước thứ 3 (Ví dụ Khu vực thương mại tự do Bắc Mỹ NAFTA).

11. Thương mại và môi trường

Agenda 21 Chương trình hành động 21, là tuyên bố được thông qua tại Hội nghị

thượng đỉnh LHQ về môi trường và phát triển tại Rio de Janeiro năm 1992.

LCA phương pháp phân tích vòng đời cho phép đánh giá một loại sản phẩm hay

dịch vụ có ảnh hưởng đến môi trường hay không.

MEA Hiệp định đa phương về môi trường.

BTA Điều chỉnh thuế tại cửa khẩu.

Điều XX Điều khoản của GATT qui định các « ngoại lệ » được phép không phải

tuân theo các qui tắc thương mại.

CTE Uỷ ban về thương mại và môi trường của WTO.

CITES Hiệp ước về thương mại quốc tế cấm buôn bán các loài động thực vật có

nguy cơ tiệt chủng.

Công ước Basel Một hiệp định đa phương về môi trường liên quan đến các chất

thải nguy hiểm.

Ngoại lệ Qui định của các thành viên WTO cho phép một thành viên không phải chấp hành những cam kết thông thường. Qui chế ngoại lệ chỉ giới hạn trong một khoảng thời gian nhất định và mọi yêu cầu kéo dài thời hạn đều phải có lý do chính đáng.

Ex ante, ex post, trước và sau khi áp dụng một biện pháp.

TBT Hiệp định của WTO về các rào cản kỹ thuật trong thương mại.

PPM, Quy trình và phương pháp sản xuất.

Nghị định thư Montréal, Hiệp định đa phương về môi trường liên quan đến vấn

đề suy giảm tầng ô zôn.

EST, Công nghệ hợp lý không có hại cho môi trường.

EST&P, Công nghệ hợp lý không có hại cho môi trường và các sản phẩm được

sản xuất bằng công nghệ này.

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ TUYỂN THẦU NĂM 2006

Mã số: B.06-50

NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ VIỆT NAM

KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO

Cơ quan chủ trì: Viện Quản lý kinh tế

Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS Ngô Quang Minh

Thư ký đề tài: Th.S Bùi Văn Huyền

CÁC CHUYÊN ĐỀ

Hà Nội - 2007

MỤC LỤC

Trang

Một số vấn đề chung về Tổ chức Thương mại Thế

ThS. Ngô Thị Ngọc Anh

giới ...........................................................................

Những hệ quả bất lợi từ WTO đối với các nước

TS. Trịnh Thị Ái Hoa

đang phát triển ........................................................

Suy nghĩ về những thách thức về chính sách, thể

PGS.TS Kim Văn Chính

chế quản lý của Việt Nam thời kỳ hậu hội nhập

WTO ......................................................................... 41

Cơ hội và thách thức với kinh tế Việt Nam khi gia

ThS. Bùi Văn Huyền

nhập WTO ...............................................................

Tác động của việc gia nhập WTO tới thương mại

TS. Đặng Ngọc Lợi

Việt Nam - Những dự báo và giải pháp .................... 62

Tác động gia nhập WTO đến hoạt động thương mại

ThS. Nguyễn Thị Kim Đoan

của Việt Nam ............................................................ 91

Gia nhập WTO: Tác động đối với công nghiệp Việt

PGS.TS Ngô Quang Minh

Nam .........................................................................

105

Những tác động đối với nông nghiệp khi Việt Nam

ThS. Nguyễn Xuân Phi

gia nhập WTO .......................................................... 128

Tác động của việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới

ThS. Nguyễn Văn Chiến

đến các doanh nghiệp Việt Nam ............................................. 146

Kinh nghiệm của Trung Quốc trong điều chỉnh chính

TS. Nguyễn Quốc Thái

sách tài khoá sau khi gia nhập WTO ........................ 155

MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG

VỀ TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI

ThS. Ngô Thị Ngọc Anh

1. Sự ra đời của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)

Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (gọi tắt theo tiếng Anh là GATT) là một trong những thành quả của việc tổ chức lại các quan hệ kinh tế quốc tế sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Ban đầu, với sáng kiến của Mỹ, các chuyên gia kinh tế Mỹ, Anh đã bắt tay soạn thảo những nội dung chính nhằm thiết lập một tổ chức kinh tế quốc tế sau chiến tranh.

Mặc dù đã đạt được những thành công lớn, nhưng đến cuối những năm 80, đầu 90, tình hình thương mại quốc tế có nhiều thay đổi, GATT bắt đầu tỏ

ra có những bất cập, không theo kịp tình hình.

- Khiếm khuyết lớn nhất của GATT là tính chất “tạm thời” của hiệp định này với tư cách là một “điều ước quốc tế”. GATT không phải là tổ chức

quốc tế nên đã gây ra những tranh cãi về tư cách thành viên. Trường hợp của Trung Quốc là ví dụ: Quốc gia này đã tham gia ký kết ban đầu như “thành viên sáng lập” của GATT. Tháng 7/1986, Trung Quốc đệ đơn khôi phục tư cách thành viên ký kết ban đầu nhưng không được các chuyên gia pháp lý của GATT chấp thuận với lý do đây không phải là tổ chức quốc tế, vì vậy không

thể áp dụng qui định kế thừa hay khôi phục tư cách thành viên.

- Những thành công của GATT trong việc giảm và ràng buộc thuế quan ở mức thấp cộng với một loạt các cuộc suy thoái kinh tế trong những năm 70 và 80 đã thúc đẩy các nước xây dựng các loại hình bảo hộ phi thuế quan để đối phó với hàng nhập khẩu, đồng thời thực hiện nhiều hình thức hỗ trợ và trợ cấp. Những biến đổi này có nguy cơ làm giảm và mất đi những giá trị mà việc giảm

thuế quan mang lại cho thương mại quốc tế. Trong khi đó, phạm vi của GATT không cho phép đề cập một cách cụ thể và sâu rộng đến các vấn đề này.

- Khi GATT được thành lập năm 1948, Hiệp định này chủ yếu điều tiết

thương mại hàng hoá hữu hình. Đến những năm 80, GATT đã không còn

thích ứng với thực tiễn thương mại thế giới bởi sự phát triển nhanh chóng của

các lĩnh vực thương mại dịch vụ như ngân hàng, bảo hiểm, vận tải hàng

không, vận tải biển, du lịch, xây dựng, tư vấn... . Cùng với các loại hình

thương mại dịch vụ, các vấn đề thương mại trong đầu tư và bảo hộ quyền sở

hữu trí tuệ liên quan đến thương mại đã phát triển nhanh chóng và trở thành

một bộ phận quan trọng của thương mại quốc tế, đòi hỏi những thay đổi sâu

rộng trong các hiệp định cũng như mô hình tổ chức.

- Một số khiếm khuyết trong lĩnh vực thương mại hàng hoá dần bộc lộ.

Chẳng hạn trong nông nghiệp và dệt may, các cố gắng tự do hoá thương mại

đã không đạt được thành công như mong muốn. Kết quả là còn rất nhiều

ngoại lệ với các quy tắc chung trong hai lĩnh vực thương mại này.

- Cơ cấu tổ chức và cơ chế giải quyết tranh chấp, GATT cũng tỏ ra

không thích ứng với tình hình thế giới. Thương mại quốc tế ở những năm 80

và 90 đòi hỏi phải có một tổ chức thường trực, có nền tảng pháp lý vững chắc

để đảm bảo thực thi các hiệp định, quy định chung của thương mại quốc tế,

trong khi đó GATT chỉ là một hiệp định. Về hệ thống giải quyết tranh chấp,

GATT chưa có một cơ chế điều tiết thủ tục tố tụng chặt chẽ, không đưa ra

một thời gian biểu nhất định, do đó, các vụ việc tranh chấp thường bị kéo dài,

dễ bị bế tắc. Để thúc đẩy hoạt động thương mại quốc tế một cách hiệu quả, hệ

thống này cần phải được tổ chức lại.

Nhận thức rõ những khiếm khuyết đó, các bên tham gia GATT đã nỗ

lực để củng cố và mở rộng hệ thống thương mại đa biên. Từ năm 1986 đến

1994, Hiệp định GATT và các hiệp định phụ trợ của nó đã được các nước

thảo luận sửa đổi và cập nhật để thích ứng với điều kiện thay đổi của môi

trường thương mại thế giới. Hiệp định GATT 1947, cùng với các quyết định

đi kèm và một vài biên bản giải thích khác đã hợp thành GATT 1994. Một số

hiệp định riêng biệt cũng đạt được trong các lĩnh vực như Nông nghiệp, Dệt

may, Trợ cấp, Tự vệ và các lĩnh vực khác; cùng với GATT 1994, chúng tạo

thành các yếu tố của các Hiệp định Thương mại đa phương về Thương mại

Hàng hoá. Vòng đàm phán Uruguay cũng thông qua một loạt các quy định

mới điều chỉnh thương mại Dịch vụ và Quyền Sở hữu trí tuệ liên quan đến

thương mại. Một trong những thành công lớn nhất của vòng đàm phán lần này

là các nước đã cho ra Tuyên bố Marrakesh thành lập WTO, bắt đầu đi vào

hoạt động từ ngày 1/1/1995.

2. Mục tiêu, chức năng, nguyên tắc hoạt động

Mục tiêu trực tiếp của WTO được nêu trong tuyên bố thành lập nhằm Xây dựng một cơ chế thương mại đa biên chặt chẽ, ổn định và khả thi hơn1 theo hướng tạo ra những thoả thuận và cam kết tương hỗ của các thành viên nhằm giảm đáng kể thuế, hàng rào cản trở thương mại và loại bỏ sự phân biệt

đối xử trong TMQT. Có thể cụ thể hoá mục tiêu của WTO theo ba giác độ: kinh tế, chính trị, xã hội.

Mục tiêu kinh tế của WTO là đẩy mạnh phát triển thương mại quốc tế

minh bạch, có thể dự đoán được nhằm tạo điều kiện cho các nhà đầu tư kinh doanh có thể ra các quyết định đúng, nhờ đó không chỉ các quốc gia tham gia

thương mại quốc tế có thể tăng trưởng việc làm, thu nhập và phát triển bền vững, mà nền kinh tế thế giới cũng đạt tới trạng thái hiệu quả.

Mục tiêu chính trị của WTO là thiết lập một thể chế pháp lý toàn cầu

cho phép duy trì môi trường thương mại ổn định, khuyến khích thương mại tự do, hạn chế các quốc gia đưa ra các chính sách thương mại tuỳ tiện làm tổn hại đến quá trình phát triển thương mại quốc tế.

Đặc biệt WTO có giành sự chú ý nhất định đến việc tạo điều kiện cho các quốc gia kém phát triển tham gia thương mại quốc tế.

Như vậy, từ các mục tiêu được công bố công khai của WTO có thể thấy

1 Vụ Chính sách thương mại đa biên -Bộ Thương mại (2000), Kết quả vòng đàm phán Urugoay về hệ thống thương mại đa biên, NXB Thống kê, Hà Nội.

quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, trong thực tế, quá trình thực hiện mục tiêu có rất nhiều mâu thuẫn giữa các bên tham gia cũng như các vấn đề nảy

sinh do xung đột về lợi ích, do trình độ phát triển và lựa chọn chính sách của các thành viên.

Chức năng

Theo Hiệp định Marrakesh thành lập WTO, tổ chức này có năm chức

năng cơ bản như sau:

Một là: Tạo thuận lợi cho việc thực thi, quản lý và tiến hành các mục tiêu của Hiệp định này và các Hiệp định thương mại đa biên khác, cũng như các Hiệp định nhiều bên. WTO có trách nhiệm theo dõi chính sách thương

mại của các quốc gia thành viên nhằm thúc đẩy việc thực thi chúng theo cách thức mà các nước đã cam kết tập thể với nhau.

Hai là: Tạo ra diễn đàn đàm phán giữa các nước thành viên về quan hệ

thương mại giữa các nước này về các vấn đề được đề cập đến trong các Hiệp định WTO và thực thi kết quả của các cuộc đàm phán đó. Đàm phán tại WTO

dựa trên hai nguyên tắc: (1) Nhân nhượng lẫn nhau: Một quốc gia không thể chỉ “nhận” mà cần có những điều khoản để đổi lại; (2) Đối xử đặc biệt với nước đang phát triển, nhất là các nước kém phát triển.

Ba là: Giải quyết tranh chấp giữa các nước thành viên trên cơ sở Quy định và thủ tục giải quyết tranh chấp. WTO nỗ lực xây dựng một cơ chế giải

quyết tranh chấp độc lập và công bằng những vấn đề khúc mắc, tranh chấp nảy sinh giữa các thành viên của WTO thông qua các thủ tục pháp lý khách quan. Tuy nhiên, do khả năng gây ảnh hưởng không chính thức cũng như khả

năng tham gia vào hoạt động pháp lý thực tế để giải quyết các tranh chấp cụ thể là khác nhau giữa các nước có tiềm lực, có sức mạnh ngoại thương khác nhau, nên thực tế giải quyết tranh chấp hiện nay trong WTO chưa đạt được

mức độ khách quan như mong muốn. Song, theo đánh giá chung, cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO đã ít nhiều thể hiện được tính độc lập và khách quan của nó.

Bốn là: Thực hiện rà soát chính sách thương mại thông qua Cơ chế rà soát chính sách thương mại. Định kỳ theo quy định của WTO, các quốc gia

phải gửi báo cáo về chế độ thương mại của mình cho WTO và cơ quan giúp

việc của WTO có trách nhiệm gửi báo cáo này cho các thành viên quan tâm. Thông qua việc giám sát chính sách thương mại quốc gia, WTO thúc đẩy

quan hệ hiểu biết lẫn nhau giữa các nước thành viên, qua đó khuyến khích các thành viên tuân thủ các quy định, cam kết và thủ tục mà các nước thoả thuận. Các quốc gia có ảnh hưởng lớn đến thương mại quốc tế như Mỹ, EU, Nhật

Bản … định kỳ rà soát chính sách là hai năm, các quốc gia khác thường là 4-6 năm tuỳ thuộc mức độ ảnh hưởng đến thương mại toàn cầu. Riêng đối với các nước chậm phát triển, thời gian này có thể dài hơn.

Năm là: Nhằm đạt được một sự nhất quán, hài hoà trong việc hoạch định chính sách thương mại toàn cầu, WTO sẽ phối hợp với IMF, WB hay

một số tổ chức quốc tế khác như Trung tâm thương mại Quốc tế (ITC), Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) trong những lĩnh vực cụ thể, chẳng hạn như tăng cường năng lực điều hành của Chính phủ đối với các quốc

gia chậm phát triển.

Nguyên tắc cơ bản

WTO hoạt động dựa trên một bộ các luật lệ và quy tắc tương đối phức tạp, bao gồm các hiệp định, phụ lục, quyết định và giải thích khác nhau điều chỉnh hầu hết các lĩnh vực thương mại quốc tế. Tuy vậy, tất cả các văn bản đó

đều được xây dựng trên cơ sở bảy nguyên tắc cơ bản của WTO.

Nguyên tắc 1: Không có sự phân biệt đối xử

Nguyên tắc này được cụ thể hoá trong các quy định về chế độ Đãi ngộ Tối huệ quốc (MFN) và Đãi ngộ Quốc gia (NT). MFN là một nguyên tắc cơ bản của WTO, được nêu trong Điều I - Hiệp định GATT, điều II - Hiệp định

GATS và điều IV - Hiệp định TRIPS. Theo nguyên tắc MFN, WTO yêu cầu một nước thành viên phải áp dụng thuế quan và các quy định khác đối với hàng hoá nhập khẩu từ các nước thành viên khác nhau (hoặc hàng hoá xuất

khẩu tới các nước thành viên khác nhau) một cách bình đẳng, không phân biệt đối xử. Điều đó có nghĩa là nếu một nước thành viên dành cho sản phẩm từ bất kỳ nước thành viên nào mức thuế quan hay bất kỳ một ưu đãi nào khác thì cũng phải dành mức thuế quan hoặc ưu đãi đó cho sản phẩm tương tự của tất cả các quốc gia thành viên khác một cách ngay lập tức và vô điều kiện. WTO cũng cho phép các nước thành viên được duy trì một số ngoại lệ của nguyên

tắc này; Nguyên tắc NT: Trong khi nguyên tắc MFN yêu cầu một nước thành

viên không được phép áp dụng đối xử phân biệt giữa các nước thành viên thì nguyên tắc NT yêu cầu một nước phải đối xử bình đẳng và công bằng giữa

đối xử không kém ưu đãi hơn sản phẩm tương tự sản xuất trong nước.

Nguyên tắc MFN và NT lúc đầu chỉ được áp dụng trong lĩnh vực thương mại hàng hoá, sau khi WTO ra đời thì nó được mở rộng cả sang

thương mại dịch vụ, quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại và các lĩnh vực khác, tuy vậy mức độ áp dụng của quy tắc này trong các lĩnh vực là

khác nhau. Trong thương mại hàng hoá: MFN và NT được áp dụng tương đối toàn diện và triệt để. Trong thương mại dịch vụ: MFN và NT cũng được áp dụng với những lĩnh vực mà một thành viên đã cam kết mở cửa thị trường,

tế liên quan đến sở hữu trí tuệ.

Nguyên tắc 2: Chỉ bảo hộ bằng thuế quan

Trong WTO, việc bảo hộ các ngành công nghiệp nội địa không bị ngăn cấm. Tuy nhiên, WTO đưa ra một nguyên tắc là các nước chỉ được thực hiện bảo hộ chủ yếu thông qua thuế quan, không được sử dụng các biện pháp

thương mại khác. Mục tiêu của nguyên tắc này để đảm bảo sự minh bạch của việc bảo hộ và giảm thiểu những tác dụng bóp méo thương mại phát sinh.

Nguyên tắc 3: Tạo dựng một nền tảng ổn định cho thương mại

Một nguyên tắc cơ bản của WTO là các nước thành viên có nghĩa vụ đảm bảo tính ổn định cho thương mại quốc tế, thông qua việc các nước ràng

Để đảm bảo nguyên tắc này, các nước thành viên WTO còn có nghĩa vụ phải minh bạch hoá các quy định thương mại của mình, phải thông báo mọi

biện pháp đang áp dụng và ràng buộc chúng (tức là cam kết sẽ không thay đổi

theo chiều hướng bất lợi cho thương mại, nếu thay đổi phải được thông báo, tham vấn và bù trừ hợp lý). Tính dự báo được nhằm giúp các nhà kinh doanh

Nguyên tắc 4: Thương mại ngày càng tự do hơn thông qua đàm phán

WTO đảm bảo thương mại giữa các quốc gia ngày càng tự do hơn thông qua quá trình đàm phán hạ thấp các hàng rào thương mại để thúc đẩy

nhận chức năng là diễn đàn đàm phán thương mại đa phương để các nước có thể liên tục thảo luận về vấn đề tự do hoá thương mại.

WTO kiên trì xu hướng hạn chế dần đi tới xoá bỏ các hàng rào cản trở

thương mại quốc tế như thuế quan và các biện pháp phi thuế quan nhằm tiến tới một thị trường thống nhất dựa trên các quy tắc cạnh tranh kinh tế. Do đó,

ngoài việc khuyến khích, duy trì thường xuyên các cuộc đàm phán giảm thuế quan, WTO còn thúc đẩy, mở rộng các đàm phán nhằm đi tới các hiệp định bổ sung về thủ tục hành chính đối với hàng xuất nhập khẩu.

Gần đây, WTO mở rộng các vấn đề đàm phán sang lĩnh vực môi trường và lao động liên quan đến sản xuất sản phẩm. Về phương diện xã hội, các quy định của một số nước liên quan đến bảo vệ môi trường và an toàn lao động

cho phụ nữ và trẻ em mang tính nhân đạo. Nhưng về mặt điều kiện thương mại thì các quy định mới này có thể cản trở hoạt động thương mại và gây bất lợi cho hàng hoá của các nước kém phát triển. Do đó, quá trình hoạch định và thực thi chính sách thương mại tự do của WTO trong mối liên hệ đến các vấn đề công bằng và phát triển còn tiềm ẩn nhiều khía cạnh phức tạp và mâu

thuẫn nhau.

Nguyên tắc 5: Tạo lập môi trường cạnh tranh ngày càng bình đẳng

WTO là một hệ thống các nguyên tắc nhằm thúc đẩy cạnh tranh tự do, công bằng và không bị bóp méo. Tất cả các Hiệp định của WTO như về nông nghiệp, dịch vụ, quyền sở hữu trí tuệ... đều nhằm mục tiêu tạo một môi trường

cạnh tranh ngày càng bình đẳng hơn giữa các quốc gia.

WTO khuyến khích thương mại theo khuynh hướng cạnh tranh kinh tế thuần tuý dựa trên lợi thế cạnh tranh nhằm thiết lập cơ cấu phân công lao

động quốc tế hiệu quả. Chính vì thế, trong các nội dung đàm phán, cũng như trong các hiệp định đã ký kết của WTO các biện pháp can thiệp của nhà nước làm hạn chế phạm vi hoạt động của cơ chế thị trường cạnh tranh tự do hoặc

làm méo mó giá cả thường bị gây áp lực phải hạn chế dần, đi tới xoá bỏ. Nguyên tắc này đặc biệt liên quan đến thương mại nhà nước và trợ cấp của nhà nước, nhất là trong các vòng đàm phán gần đây, khi vấn đề trợ cấp nông

sự hỗ trợ tài chính của nhà nước.

Nguyên tắc 6: Nguyên tắc "khước từ" và khả năng áp dụng các

hành động khẩn cấp

Khi tình hình kinh tế hay thương mại của một nước gặp khó khăn nhất thời, WTO cho phép các nước thành viên được tạm thời miễn không thực hiện

những nghĩa vụ nhất định.

WTO cũng cho phép các chính phủ được áp dụng các biện pháp tự vệ

khẩn cấp trong những trường hợp quy định. Các thành viên có thể áp dụng các hạn chế nhập khẩu hay tạm ngừng các nhân nhượng thuế quan đối với những sản phẩm cụ thể khi nhập khẩu các sản phẩm này tăng mạnh, gây ra

hoặc đe doạ gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho các nhà sản xuất trong nước.

- Nước nhập khẩu gặp khó khăn về cán cân thanh toán

- Có căng thẳng về ngoại hối (do nhu cầu nhập khẩu vì mục tiêu phát triển tăng mạnh, hoặc do các nước này thiết lập hay mở rộng hoạt động sản xuất trong nước).

Khi các nước áp dụng các ngoại lệ này, các hạn chế số lượng phải được

áp dụng trên cơ sở không có sự phân biệt đối xử.

Nguyên tắc 7: Ưu đãi dành cho các nước đang phát triển

Một trong những mục tiêu hoạt động của WTO là cần phải có nỗ lực tích cực để đảm bảo rằng các quốc gia đang phát triển, đặc biệt là các quốc gia kém

phát triển nhất, duy trì được tỷ phần tăng trưởng trong thương mại quốc tế tương xứng với nhu cầu phát triển kinh tế của các nước đó. Với khoảng 2/3 số thành viên của mình là các nước đang và kém phát triển, WTO luôn khuyến

khích phát triển, dành những điều kiện đối xử đặc biệt và khác biệt cho các quốc gia này, với mục tiêu đảm bảo sự tham gia sâu rộng hơn của họ vào hệ thống thương mại đa phương. WTO cũng dành cho các nước đang phát triển,

các nền kinh tế chuyển đổi những ưu đãi nhất định trong việc thực thi các hiệp định, đồng thời chú ý đến trợ giúp kỹ thuật cho các nước này.

Những ưu đãi được khuyến khích trong WTO khá đa dạng, từ cam kết giảm thuế quan bất tương xứng đến lộ trình thực hiện cam kết dài hơn cho các nước đang phát triển, thậm chí WTO cho phép miễn nghĩa vụ cam kết cho các

nước chậm phát triển nhất.

3. Cơ cấu tổ chức của WTO

Bộ máy điều hành của WTO được tổ chức như sau:

- Hội nghị Bộ trưởng WTO: Là cơ quan cao nhất của WTO, bao gồm đại diện của tất cả các thành viên, định kỳ họp 2 năm một lần. Hội nghị Bộ trưởng sẽ

thực thi chức năng thông qua hầu hết các quyết định của WTO (các hiệp định, thông báo, chương trình nghị sự của các vòng đàm phán, giải thích ý nghĩa các hiệp định).

- Đại hội đồng WTO: Là cơ quan thường trực giữa hai kỳ họp của Hội nghị Bộ trưởng. Đại hội đồng cũng bao gồm đại diện của tất cả các thành viên và thực hiện 3 chức năng: chức năng của Hội nghị Bộ trưởng trong thời gian

giữa các khoá họp (giải quyết tất cả các công việc có liên quan đến WTO); chức năng của cơ quan giải quyết tranh chấp khi có vụ việc đưa lên Đại hội đồng; chức năng của cơ quan rà soát chính sách thương mại của các thành

viên theo định kỳ. Đại hội đồng còn quy định quy chế hoạt động và thủ tục hành chính cho các hội đồng trực thuộc.