1
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI
KHOA VĂN HOÁ DÂN TỘC THIỂU SỐ
NGUYỄN ĐÌNH HIẾU
TẬP QUÁN SINH ĐẺ VÀ NUÔI DẠY CON CÁI
CỦA NGƯỜI DAO VỚI VIỆC CHĂM SÓC SỨC
KHOẺ PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM HIỆN NAY Ở XÃ
THƯỢNG YÊN CÔNG, THỊ XÃ UÔNG BÍ,
QUẢNG NINH
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN VĂN HOÁ
CHUYÊN NGÀNH VĂN HOÁ DÂN TỘC THIỂU SỐ
MÃ SỐ: 608
NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS.TRẦN BÌNH
Hà Nội, 2008
3
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh khãa luËn nµy chóng t«i ®· nhËn ®−îc sù
gióp ®ì tËn t×nh cña c¸n bé vµ nh©n d©n x· Th−îng Yªn
C«ng, thÞ x· U«ng BÝ (Qu¶ng Ninh), c¸c thÇy c« gi¸o Khoa
V¨n hãa d©n téc thiÓu sè, TS. TrÇn B×nh,... Nh©n ®©y chóng
t«i xin göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c nhÊt tíi tÊt c¶ vµ mong tiÕp tôc
nhËn ®−îc nh÷ng gióp ®ì quý b¸u.
Do kh¶ n¨ng cña chóng t«i cã h¹n nªn khãa luËn nµy
ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Chóng t«i mong nhËn
®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u.
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
NguyÔn §×nh HiÕu
1
MỤC LỤC
më ®Çu .............................................................................................................. 5
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ................................................................. 7
Ch−¬ng 1 ............................................................................................................. 10
1.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn ë Th−îng Yªn C«ng ................................................. 10
1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh ......................................................................... 10
1.1.2. §Êt ®ai, th¶m thùc vËt vµ hÖ ®éng vËt .............................................. 10
1.1.3. Thêi tiÕt, khÝ hËu ............................................................................... 11
1.1.4. S«ng ngßi, thñy v¨n ........................................................................... 12
1.1.5. C¬ së h¹ tÇng kü thuËt ...................................................................... 12
1.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi ë Th−îng Yªn C«ng ....................................... 12
1.2.1. D©n téc, d©n sè, ph©n bè d©n c− ...................................................... 12
1.2.2. T×nh h×nh kinh tÕ- x· héi ë Th−îng Yªn C«ng ................................. 13
1.2.3. M¹ng l−íi y tÕ ch¨m sãc søc kháe .................................................... 15
1.3. Kh¸i qu¸t vÒ ng−êi Dao ë Th−îng Yªn C«ng .......................................... 17
1.3.1. Nguån gèc, tªn gäi, d©n sè, ph©n bè c− tró ...................................... 17
1.3.2. §Æc ®iÓm m−u sinh ........................................................................... 23
1.3.3. §Æc ®iÓm nhµ cöa, trang phôc, ¨n uèng ........................................... 24
1.3.4. X· héi truyÒn thèng .......................................................................... 27
1.3.5. §Æc ®iÓm vÒ ®êi sèng tinh thÇn ........................................................ 29
Ch−¬ng 2 ............................................................................................................. 33
2.1. Quan niÖm vÒ sinh ®Î vµ con c¸i.............................................................. 33
2.1.1. Quan niÖm vÒ sù ra ®êi cña con ng−êi ............................................. 35
2.1.2. Sinh ®Î ®èi víi gia ®×nh, dßng hä, céng ®ång ................................... 36
2.2. C¸c tËp qu¸n liªn quan ®Õn TP ................................................................. 36
2.2.1. VÒ ¨n uèng, ch¨m sãc TP .................................................................. 36
2.2.2. C¸c nghi lÔ liªn quan ®Õn thai nghÐn ............................................... 37
2.2.3. C¸c liªng kþ trong thêi kú mang thai ................................................ 39
2.3. C¸c tËp tôc khi sinh ®Î ............................................................................. 41
2.3.1. ChuÈn bÞ cho sinh në ........................................................................ 41
2.3.2. TËp tôc khi sinh në ............................................................................ 41
2.3.3. TËp tôc liªn quan ®Õn ®Î khã ............................................................ 43
2.4. Ch¨m sãc SP vµ hµi nhi ............................................................................ 46
2.4.1. Ch¨m sãc SP ..................................................................................... 46
2.4.2. ¡n uèng cho SP khi mÊt s÷a .............................................................. 48
2.4.3. Ch¨m sãc hµi nhi sau khi sinh .......................................................... 48
2.5. TËp qu¸n nu«i d¹y con c¸i ....................................................................... 48
2.5.1. Tõ khi trÎ míi sinh ®Õn 2 tuæi .......................................................... 48
2.5.2. Tõ khi trÎ 3 tuæi ®Õn 6 tuæi ................................................................ 50
2.5.3. Giai ®o¹n trÎ tõ 6 ®Õn 10 tuæi .......................................................... 51
2.5.4. Giai ®o¹n tõ 10 ®Õn 18 tuæi .............................................................. 52
Ch−¬ng 3 ............................................................................................................. 61
3.1. HiÖn tr¹ng m¹ng l−íi y tÕ t¹i ®Þa ph−¬ng víi sinh ®Î hiÖn nay ............... 61
3.2. BiÕn ®æi trong quan niÖm vÒ sinh ®Î vµ con c¸i ...................................... 62
3.3. BiÕn ®æi cña tËp tôc liªn quan ®Õn thai s¶n, sinh ®Î ................................. 64
2
3.6. ¶nh h−ëng cña tËp qu¸n sinh ®Î, nu«i dËy con c¸i cña ng−êi Dao víi viÖc
CSSK phô n÷ vµ trÎ em hiÖn nay ë Th−îng Yªn C«ng ....................................... 67
KÕt luËn ......................................................................................................... 71
Danh môc tμi liÖu tham kh¶o ........................................................ 75
5
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Tri thøc téc ng−êi lµ mét trong c¸c thµnh tè kh«ng thÓ thiÕu cña v¨n hãa
téc ng−êi. Nã kh«ng nh÷ng gãp phÇn kh¼ng ®Þnh mµ cßn lµ nh©n tè quan träng
quyÕt ®Þnh viÖc b¶o tån, duy tr× vµ ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n hãa cña mét céng
®ång. Nghiªn cøu v¨n hãa téc ng−êi kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu kho tµng tri thøc
d©n gian. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ tri thøc téc ng−êi sÏ bæ sung t− liÖu, gãp
phÇn hoµn thiÖn bøc tranh v¨n hãa téc ng−êi. Bëi thÕ, nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ tri
thøc téc ng−êi, tri thøc d©n gian, tri thøc b¶n ®Þa lµ mét ®ßi hái kh«ng thÓ kh«ng
®¸p øng ®èi víi nghiªn cøu v¨n hãa c¸c d©n téc thiÓu sè nãi chung, ng−êi Dao
vµ ng−êi Dao ë U«ng BÝ (Qu¶ng Ninh) nãi riªng.
Trong kho tµng tri thøc ®å sé, ®a d¹ng vµ phong phó cña c¸c téc ng−êi, tri
thøc vÒ thai nghÐn, sinh ®Î vµ nu«i dËy con c¸i lµ mét trong nh÷ng bé phËn tèi
quan träng. Nã ch¼ng nh÷ng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh tíi viÖc b¶o tån, duy tr× vµ
ph¸t triÓn sù sèng cßn cña téc ng−êi, mµ cßn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh tíi chÊt
l−îng gièng nßi cña téc ng−êi. Ngµy nay, trong bèi c¶nh x· héi hiÖn ®¹i, khoa
häc kü thuËt tiªn tiÕn ®ang lµ ®éng lùc quan träng trong sù nghiÖp t¨ng tr−ëng
kinh tÕ, b¶o ®¶m æn ®Þnh trËt tù x· héi, g×n gi÷ m«i tr−êng, b¶o tån v¨n hãa,…
MÆc dÇu vËy, trong bèi c¶nh cña c¸c d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam hiÖn nay, tri
thøc d©n gian cña hä vÉn ®ang cßn ®ãng vai trß tèi quan träng trong c«ng cuéc
ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña hä còng nh− ®Þa ph−¬ng hä hiÖn ®ang sinh sèng.
Nh− vËy râ rµng tri thøc d©n gian cña c¸c téc ng−êi ë ViÖt Nam ®· vµ ®ang lµ
mét trong c¸c nguån lùc quan träng trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa hiÖn nay ë n−íc ta. ChÝnh v× thÕ ®iÒu tra, nghiªn cøu vÒ tri thøc cña c¸c téc
ng−êi nãi chung vµ cña ng−êi Dao nãi riªng lµ nhiÖm vô khÈn thiÕt hiÖn nay. Tri
thøc vÒ téc ng−êi vÒ sinh ®Î vµ nu«i dËy con c¸i cña hä còng vËy.
§èi víi ng−êi Dao ë Th−îng Yªn C«ng, viÖc nghiªn cøu vÒ hä cßn t−¬ng
®èi Ýt ái, nÕu kh«ng muèn nãi lµ ch−a cã t¸c gi¶ nµo quan t©m. V× thÕ nghiªn
cøu vÒ t©p qu¸n sinh ®Î, nu«i dËy con c¸i cña hä vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cña nã