NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN &
SỐ 144 - THÁNG 9/2017 • 59
1. Đặt vấn đề
Giáo dục (GD) hiện đại chuyển từ dạy học (DH)
tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực (NL) là một xu
hướng đem lại hiệu quả cao trong GD nhưng cũng đòi
hỏi người dạy và người học đều phải thay đổi cách dạy,
cách học [1]. GD trải nghiệm (GDTN) là một triết lí GD mô
tả các quá trình xảy ra giữa giáo viên (GV) và học sinh (HS)
để truyền kinh nghiệm trực tiếp trongmôi trường và nội
dung học tập. Người học tham gia với kinh nghiệm trực
tiếp và tập trung phản ánh để nâng cao kiến thức, phát
triển kĩ năng (KN), làm rõ giá trị và phát triển NL. Học tập
trải nghiệm (HTTN) là một tiểu phần và hoạt động (HĐ)
theo phương pháp của GDTN.
HTTN đòi hỏi HS chủ động chiếm lĩnh kiến thức
và phát triển KN, NL, còn GV đóng vai trò là người điều
khiển, hướng dẫn, quản lí, tổ chức, tạo môi trường cho
HS HĐ. Một trong những yêu cầu đối với GV là cần biết
cách thiết kế các HĐ trải nghiệm (HĐTN) sáng tạo. Tuy
nhiên, hiện nay, GV vẫn còn chưa nhận thức rõ bản chất
DH trải nghiệm cũng như cách để thiết kế HĐTN trong
môn học. Nghiên cứu sâu về HĐTN sáng tạo, cách thức
thiết kế và tổ chức HS học tập các môn học nói chung,
Sinh học nói riêng là một hướng nghiên cứu cập nhật,
cần thiết trong bối cảnh Việt Nam đang đổi mới căn bản,
toàn diện GD.
2. Bản chất và vai trò hoạt động trải nghiệm
Học từ trải nghiệm làquá trình học theo đó kiến
thức, NL được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh
nghiệm(Kolb, 1984) [2]. Nội hàm của HĐTNST chính là
GDTN (Experiential education) là tổ chức cho HS tiến hành
các hành động (cá nhân hoặc nhóm), HS được tương tác
thực với đối tượng trong các hoàn cảnh nhất định và suy
ngẫm về những điều đã làm. Trong quá trình HĐ, có sự
tương tác giữa kinh nghiệm đã có với kinh nghiệm tiếp
thu được hiện tại, từ đó hình thành kinh nghiệm mới và
sử dụng kinh nghiệm này để giải quyết một tình huống
mới, một nhiệm vụ mới. Theo cách hiểu này, HĐTN chính
là cách dạy, cách học bằng trải nghiệm.
Theo Từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê (2003), tr.1020),
“trải có nghĩa là đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng;
nghiệm có nghĩa là kinh qua thực tế nhận thấy điều nào
là đúng”. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam [2, tr.515],
“trải nghiệm theo nghĩa chung nhất là bất kì một trạng
thái có màu sắc xúc cảm nào được chủ thể cảm nhận, trải
qua, đọng lại thành bộ phận (cùng với tri thức, ý thức...)
trong đời sống tâm lí của từng người. Theo nghĩa hẹp hơn,
chuyên biệt hơn của tâm lí học, là những tín hiệu bên trong,
nhờ đó nghĩa của các sự kiện đang diễn ra đối với cá nhân
được ý thức, chuyển thành ý riêng của cá nhân, góp phần
lựa chọn tự giác các động cơ cần thiết, điều chỉnh hành vi
của cá nhân”.
Từ những nghiên cứu trên, chúng tôi quan niệm:
HĐTN trong DH là nhiệm vụ học tập trong đó HS được độc
lập thực hiện hoặc tham gia tích cực vào tất các khâu từ đề
xuất ý tưởng, thiết kế kế hoạch, tổ chức và đánh giá kết quả
thực hiện. Qua đó, HS vừa chiếm lĩnh kiến thức, vừa phát
triển KN, NL và hình thành các phẩm chất. Trong quá trình
HS trải nghiệm, GV đóng vai trò như người tạo động lực cho
người học. Các HĐTN thường được tổ chức theo một chu
trình. Ở giai đoạn bắt đầu, HS vận dụng kinh nghiệm vốn
có của bản thân để giải quyết vấn đề học tập và ở giai đoạn
kết thúc, HS có thể vận dụng kiến thức, kinh nghiệm đã học
để giải quyết một cách linh hoạt, chủ động, sáng tạo những
vấn đề thực tiễn đời sống và xã hội.
3. Mô hình học tập trải nghiệm
Mô hình HTTN của David Kolb (1984) cung cấp một
cơ sở để lựa chọn các HĐ học tập cho người học. Dựa
trên những nghiên cứu của Dewey, Lewin, Piaget, theo
Kolb, quá trình học tập của người học diễn ra theo một
chu trình gồm 4 giai đoạn, việc học chỉ đạt hiệu quả khi
người học tham gia cả 4 giai đoạn này (Hình 1). Thông
THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC
SINH HỌC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
TRẦN THỊ GÁI - Trường Đại học Vinh
Email: tranthigaidhv@gmail.com
PHAN THỊ THANH HỘI - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Email: phanthanhhoi@gmail.com
Tóm tắt: Học tập trải nghiệm đòi hỏi học sinh phải chủ động chiếm lĩnh kiến thức và phát triển kĩ năng, năng lực. Để
thực hiện được việc tổ chức học sinh trải nghiệm, giáo viên cần thiết kế các hoạt động trải nghiệm và hướng dẫn học sinh
học tập. Bài viết đưa ra quy trình thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học và một ví dụ minh họa về thiết kế hoạt
động trải nghiệm trong dạy học chủ đề Thành phần hóa học của tế bào - Sinh học tế bào - Sinh học 10 ở trường phổ thông.
Từ khóa: Hoạt động trải nghiệm; giáo dục trải nghiệm; dạy học; Sinh học.
(Nhận bài ngày 05/9/2017; Nhận kết quả phản biện và chỉnh sửa ngày 15/9/2017; Duyệt đăng ngày 25/9/2017).
