1. M ĐUỞ Ầ
Kinh t tri th c xu t hi n nh m t th i đi kinh t m i, v i m t nguyênế ứ ấ ệ ư ộ ờ ạ ế ớ ớ ộ
lý sáng t o c a c i hoàn toàn khác v i các th i đi kinh t nông nghi p ho cạ ủ ả ớ ờ ạ ế ệ ặ
công nghi p. Đó là n n kinh t d a trên s d n d t c a ngu n l c trí tu vàệ ề ế ự ự ẫ ắ ủ ồ ự ệ
kh năng k t n i sâu, r ng trên không gian toàn c u. Đi u đó khi n cho toànả ế ố ộ ầ ề ế
c u hóa tr thành m t quá trình khó đo ng c, di n ti n nhanh, sâu r ng vàầ ở ộ ả ượ ễ ế ộ
v n hành trên c s c a chính nó - m t n n kinh t tri th c, mang b n ch tậ ơ ở ủ ộ ề ế ứ ả ấ
toàn c u. Trong b i c nh đó, m t n c đang phát tri n nh Vi t Nam, dù cóầ ố ả ộ ướ ể ư ệ
đi m xu t phát th p, cũng ph i tham gia vào quá trình c a kinh t tri th c trênể ấ ấ ả ủ ế ứ
c s xem xét l i các khía c nh khác nhau c a t duy phát tri n, đ ti n b cơ ở ạ ạ ủ ư ể ể ế ướ
theo yêu c u c a th i đi, tăng c ng năng l c h i nh p th c s vào n nầ ủ ờ ạ ườ ự ộ ậ ự ự ề
kinh t th gi i.ế ế ớ Hi n nay, Đng, Nhà n c ta đang quy t li t xây d ng vàệ ả ướ ế ệ ự
phát tri n n n kinh t tri th c. V y kinh t tri th c là gì, xây d ng kinh t triể ề ế ứ ậ ế ứ ự ế
th c t i Vi t Nam nh th nào và các đi u ki n phát tri n kinh t tri th c ứ ạ ệ ư ế ề ệ ể ế ứ ở
Vi t Nam là gì… là nh ng v n đ c n ti p t c nghiên c u. Trong ti u lu nệ ữ ấ ề ầ ế ụ ứ ể ậ
này, đ tài t p trung nghiên c u các đi u ki n kinh t tri th c Vi t Namề ậ ứ ề ệ ế ứ ở ệ
hi n nay. ệ
2. N I DUNGỘ
2.1. Khái ni m ệkinh t tri th cế ứ
T nh ng năm 80 c a th k XX tr l i đây, s phát tri n c a khoa h cừ ữ ủ ế ỷ ở ạ ự ể ủ ọ
và công ngh đã tác đng m nh m và đã làm cho n n kinh t th gi i đangệ ộ ạ ẽ ề ế ế ớ
bi n đi sâu s c, toàn di n, chuy n t kinh t công nghi p sang kinh t triế ổ ắ ệ ể ừ ế ệ ế
th c. Đây là m t b c ngo t có ý nghĩa l ch s tr ng đi đi v i quá trìnhứ ộ ướ ặ ị ử ọ ạ ố ớ
phát tri n c a nhân lo i.ể ủ ạ
Khái ni m “kinh t tri th c” đc nh c đn v i các cách di n đt khácệ ế ứ ượ ắ ế ớ ễ ạ
nhau, nh ng quan đi m thông th ng cho r ng n n kinh t tri th c là n nư ể ườ ằ ề ế ứ ề
kinh t trong đó tri th c tr thành y u t quy t đnh. Theo đnh nghĩa c aế ứ ở ế ố ế ị ị ủ
World Bank, kinh t tri th c là: “N n kinh t d a vào tri th c nh đng l cế ứ ề ế ự ứ ư ộ ự
chính cho sự tăng tr ng kinh tưở ế”. Kinh t tri th c là bi u hi n hay xu h ngế ứ ể ệ ướ
c a n n kinh t hi n đi, trong đó tri th c, lao đng ch t xám đc phát huyủ ề ế ệ ạ ứ ộ ấ ượ
kh năng sinh l i c a nó và mang l i hi u qu kinh t l n lao trong t t c cácả ợ ủ ạ ệ ả ế ớ ấ ả
ngành kinh t : công nghi p, nông - lâm - ng nghi p và d ch v , ph c v choế ệ ư ệ ị ụ ụ ụ
phát tri n kinh t .ể ế
1
Kinh t tri th c cũng đc hi u là n n kinh t ch y u d a trên c s triế ứ ượ ể ề ế ủ ế ự ơ ở
th c, khoa h c; d a trên vi c t o ra và s d ng tri th c, ph n ánh s phátứ ọ ự ệ ạ ử ụ ứ ả ự
tri n c a l c l ng s n xu t trình đ cao. Ho c cũng đc hi u là m tể ủ ự ượ ả ấ ở ộ ặ ượ ể ộ
lo i môi tr ng kinh t - k thu t, văn hóa - xã h i m i, có nh ng đc tínhạ ườ ế ỹ ậ ộ ớ ữ ặ
phù h p và t o thu n l i nh t cho vi c h c h i, đi m i và sáng t o. Trongợ ạ ậ ợ ấ ệ ọ ỏ ổ ớ ạ
môi tr ng đó, tri th c s t t y u tr thành nhân t s n xu t quan tr ng nh t,ườ ứ ẽ ấ ế ở ố ả ấ ọ ấ
đóng góp vào phát tri n kinh t xã h i.ể ế ộ
Trong n n kinh t tri th c, vi c t o ra và s d ng tri th c chi m u thề ế ứ ệ ạ ử ụ ứ ế ư ế
trong quá trình t o ra c a c i v t ch t. Đó không ch đn gi n là s thúc đyạ ủ ả ậ ấ ỉ ơ ả ự ẩ
v t qua các gi i h n c a tri th c, mà còn là s d ng hi u qu t t c cácượ ớ ạ ủ ứ ử ụ ệ ả ấ ả
d ng tri th c trong các ho t đng c a n n kinh t .ạ ứ ạ ộ ủ ề ế N n kinh t tri th c c nề ế ứ ầ
d a trên nh ng ho t đng có hàm l ng tri th c cao, t đó thúc đy các ti nự ữ ạ ộ ượ ứ ừ ẩ ế
b v khoa h c và công ngh , vì v y nh ng tri th c hi n h u cũng tr nên l iộ ề ọ ệ ậ ữ ứ ệ ữ ở ỗ
th i nhanh chóng. Đc đi m chính c a m t n n kinh t tri th c là tăng tr ngờ ặ ể ủ ộ ề ế ứ ưở
ph thu c vào năng l c trí th c c a con ng i nhi u h n là các y u t đuụ ộ ự ứ ủ ườ ề ơ ế ố ầ
vào v t ch t hay tài nguyên thiên nhiên.ậ ấ
Có th hi u n n kinh t tri th c là n n kinh t s d ng tri th c nh làể ể ề ế ứ ề ế ử ụ ứ ư
đng l c chính c a tăng tr ng kinh t , trong đó tri th c đc h p thu, t o ra,ộ ự ủ ưở ế ứ ượ ấ ạ
ph bi n và s d ng hi u qu đ thúc đy s phát tri n kinh t . Tuy nhiên,ổ ế ử ụ ệ ả ể ẩ ự ể ế
n n kinh t tri th c không nh t thi t ph i xoay quanh công ngh cao và côngề ế ứ ấ ế ả ệ
ngh thông tin. Ví d , vi c áp d ng nh ng k thu t m i trong canh tác nôngệ ụ ệ ụ ữ ỹ ậ ớ
nghi p có th nâng cao s n l ng đáng k , hay vi c s d ng nh ng d ch vệ ể ả ượ ể ệ ử ụ ữ ị ụ
logistic hi n đi có th cho phép nh ng ngành ngh th công truy n th ngệ ạ ể ữ ề ủ ề ố
m r ng th tr ng tiêu th h n so v i tr c đây.ở ộ ị ườ ụ ơ ớ ướ
Tóm l i, có th đnh nghĩa r ng tri th c là ngu n l c chính c a n n kinhạ ể ị ằ ứ ồ ự ủ ề
t tri th c so v i các ngu n l c v t ch t khác. Nó cũng quan tr ng nh đtế ứ ớ ồ ự ậ ấ ọ ư ấ
đai và lao đng trong n n kinh t nông nghi p, hay tài nguyên thiên nhiên vàộ ề ế ệ
máy móc trong n n kinh t công nghi p, th m chí còn quan tr ng h n do tínhề ế ệ ậ ọ ơ
không ng ng đi m i và sáng t o c a nó nh m tăng năng su t lao đng vàừ ổ ớ ạ ủ ằ ấ ộ
đóng góp m nh m vào quá trình tăng tr ng và ch t l ng c a quá trình này.ạ ẽ ưở ấ ượ ủ
2.2. Đc tr ng c a n n kinh t tri th cặ ư ủ ề ế ứ
Kinh t tri th c có nh ng nét khác so v i các n n kinh t tr c đó.ế ứ ữ ớ ề ế ướ
Nh ng đc đi m này còn đang đnh hình và ti p t c phát hi n. Tuy v y, cóữ ặ ể ị ế ụ ệ ậ
th nêu lên nh ng đc tr ng c b n có tính xuyên su t.ể ữ ặ ư ơ ả ố
2
- Th nh t, kinh t tri th c là n n kinh t đc hình thành, phát tri nứ ấ ế ứ ề ế ượ ể
trên c s các ngành s n xu t và d ch v s d ng công ngh cao và sáng t oơ ở ả ấ ị ụ ử ụ ệ ạ
công ngh tr thành lo i hình s n xu t tiêu bi u nh t.ệ ở ạ ả ấ ể ấ
Trong s n xu t, kinh t tri th c l y các ngành công ngh cao làm n nả ấ ế ứ ấ ệ ề
t ng. Nh ng ngành công ngh cao nh công ngh thông tin, công ngh sinhả ữ ệ ư ệ ệ
h c, công ngh nano,… chúng đang h i t v i nhau t o thành n n t ng choọ ệ ộ ụ ớ ạ ề ả
m t h th ng công ngh m i c a th k XXI - công ngh c a n n kinh t triộ ệ ố ệ ớ ủ ế ỷ ệ ủ ề ế
th c. H th ng công ngh m i này đang làm bi n đi sâu s c quá trình s nứ ệ ố ệ ớ ế ổ ắ ả
xu t, cách th c s n xu t kinh doanh, ph ng th c t ch c qu n lý... Và nhấ ứ ả ấ ươ ứ ổ ứ ả ư
v y, nó chi ph i toàn b quá trình v n đng, phát tri n c a n n kinh t qu cậ ố ộ ậ ộ ể ủ ề ế ố
dân. Đi u này hoàn toàn phù h p v i quan đi m c a các nhà kinh t h c choề ợ ớ ể ủ ế ọ
r ng, ch khi nào có đc các ngành công ngh cao mà giá tr do tri th c m iằ ỉ ượ ệ ị ứ ớ
mang l i chi m 2/3 t ng giá tr s n ph m là ngành kinh t tri th c và khiạ ế ổ ị ả ẩ ế ứ nào
n n kinh t bao g m ch y u các ngành kinh t tri th c thì g i là n n kinh tề ế ồ ủ ế ế ứ ọ ề ế
tri th c.ứ
Trong h th ng công ngh m i thì công ngh thông tin có ý nghĩa quy tệ ố ệ ớ ệ ế
đnh. M i lĩnh v c ho t đng trong xã h i hi n đi đu có tác đng và in d uị ọ ự ạ ộ ộ ệ ạ ề ộ ấ
n c a công ngh thông tin. S phát tri n c a công ngh thông tin (siêu xa lấ ủ ệ ự ể ủ ệ ộ
thông tin, Internet,…) giúp cho thông tin và tri th c phát huy đc nh ng m tứ ượ ữ ặ
m nh c a nó. V i t c đ truy n t i thông tin nhanh chóng đã làm cho nh pạ ủ ớ ố ộ ề ả ị
đi u cu c s ng, s n xu t kinh doanh sôi đng h n lên, th gi i d ng nhệ ộ ố ả ấ ộ ẳ ế ớ ườ ư
đang thu h p l i, vòng đi c a k thu t và s n ph m càng rút ng n.ẹ ạ ờ ủ ỹ ậ ả ẩ ắ
Công ngh thông tin là đi m t a, x ng s ng c a n n kinh t qu c dân,ệ ể ự ươ ố ủ ề ế ố
nên các ngành kinh t ph i d a vào đó đ đi m i và phát tri n. Vì v y, ho tế ả ự ể ổ ớ ể ậ ạ
đng sáng t o tr thành ho t đng đc tr ng c a n n s n xu t t ng lai vàộ ạ ở ạ ộ ặ ư ủ ề ả ấ ươ
“sáng t o cái m i” đc coi là nhân t n i t i, là linh h n c a n n kinh t triạ ớ ượ ố ộ ạ ồ ủ ề ế
th c. Ho t đng sáng t o ch y u là sáng t o công ngh m i, s n ph m m i,ứ ạ ộ ạ ủ ế ạ ệ ớ ả ẩ ớ
ph ng th c qu n lý m i,… trong đó sáng t o công ngh m i là lo i hình s nươ ứ ả ớ ạ ệ ớ ạ ả
xu t tiêu bi u nh t.ấ ể ấ
- Th hai, v n quý nh t trong n n kinh t tri th c là tri th c, tri th cứ ố ấ ề ế ứ ứ ứ
khoa h c công ngh cùng v i lao đng k năng cao là l c l ng s n xu t thọ ệ ớ ộ ỹ ự ượ ả ấ ứ
nh t, là l i th đ phát tri n. H c t p là nhu c u th ng xuyên đi v i m iấ ợ ế ể ể ọ ậ ầ ườ ố ớ ọ
ng i và phát huy nhân t con ng i tr thành nhi m v trung tâm c a xãườ ố ườ ở ệ ụ ủ
h i.ộ
3
N i dung c a cu c cách m ng công nghi p tr c đây, máy móc thay thộ ủ ộ ạ ệ ướ ế
lao đng c b p c a con ng i, còn ngày nay máy tính giúp con ng i trongộ ơ ắ ủ ườ ườ
lao đng trí óc, nhân lên g p b i s c m nh trí tu , s c sáng t o c a conộ ấ ộ ứ ạ ệ ứ ạ ủ
ng i. Tri th c v a đc s d ng đ qu n lý, đi u khi n, tham gia vào quáườ ứ ừ ượ ử ụ ể ả ề ể
trình s n xu t, v a tr c ti p là thành t trong s n ph m nh nguyên li u s nả ấ ừ ự ế ố ả ẩ ư ệ ả
xu t. Tri th c đ x lý tri th c, làm ra tri th c,… Tri th c đang tr thànhấ ứ ể ử ứ ứ ứ ở
ngu n l c c b n nh t, quan tr ng h n c v n, tài nguyên và s c lao đng,ồ ự ơ ả ấ ọ ơ ả ố ứ ộ
“Tri th c là nhân t tr c ti p c a ch c năng s n xu t” - d báo c a Mác đãứ ố ự ế ủ ứ ả ấ ự ủ
tr thành hi n th c.ở ệ ự
Trong n n kinh t tri th c, ho t đng ch y u nh t là t o ra tri th c,ề ế ứ ạ ộ ủ ế ấ ạ ứ
qu ng bá tri th c, s d ng tri th c, bi n tri th c thành giá tr . L c l ng s nả ứ ử ụ ứ ế ứ ị ự ượ ả
xu t xã h i loài ng i t d a vào tài nguyên thiên nhiên đang chuy n d nấ ộ ườ ừ ự ể ầ
sang d a ch y u vào năng l c trí tu c a con ng i.ự ủ ế ự ệ ủ ườ
Có th kh ng đnh, n n kinh t tri th c hình thành và phát tri n là nhể ẳ ị ề ế ứ ể ờ
năng l c sáng t o c a con ng i, năng l c t o ra tri th c m i và t n d ng triự ạ ủ ườ ự ạ ứ ớ ậ ụ
th c m i. Sáng t o và đi m i là đng l c c a s phát tri n kinh t - xã h i,ứ ớ ạ ổ ớ ộ ự ủ ự ể ế ộ
là ngu n g c c a kinh t tri th c ngày nay.ồ ố ủ ế ứ
Không gi ng nh các ngu n l c khác b m t đi khi s d ng, tri th c vàố ư ồ ự ị ấ ử ụ ứ
thông tin càng s d ng càng đc hoàn thi n, giá tr c a nó cáng nhân lên.ử ụ ượ ệ ị ủ
Đc đi m n i b t c a tri th c trong th i đi ngày nay là t c đ gia tăng nhanhặ ể ổ ậ ủ ứ ờ ạ ố ộ
chóng, kh năng lan truy n r ng rãi bu c m i ng i đu h c t p đ phátả ề ộ ộ ọ ườ ề ọ ậ ể
tri n trí sáng t o, ch đng theo k p s đi m i và có kh năng thúc đy sể ạ ủ ộ ị ự ổ ớ ả ẩ ự
đi m i. Do đó, m t n n kinh t tri th c đòi h i ph i đu t m nh vào sổ ớ ộ ề ế ứ ỏ ả ầ ư ạ ự
phát tri n tri th c m i nh m duy trì và tăng c ng vai trò d n d t c a tri th c.ể ứ ớ ằ ườ ẫ ắ ủ ứ
Y u t c t lõi c a n n kinh t là tri th c l i g n v i con ng i, do conế ố ố ủ ề ế ứ ạ ắ ớ ườ
ng i t o ra, còn t ch t c a con ng i l i liên quan tr c ti p đn ho t đngườ ạ ố ấ ủ ườ ạ ự ế ế ạ ộ
giáo d c, cho nên h th ng giáo d c ph i đm b o cho m i ng i đc h cụ ệ ố ụ ả ả ả ọ ườ ượ ọ
t p, chú tr ng phát tri n tài năng c a con ng i thông qua đi m i h th ngậ ọ ể ủ ườ ổ ớ ệ ố
giáo d c. Giáo d c ph i bi n tri th c thành k năng, tri th c thành trí l c, dânụ ụ ả ế ứ ỹ ứ ự
trí thành nhân l c. Giáo d c ph i đt con ng i vào v trí trung tâm.ự ụ ả ặ ườ ị
- Th ba, kinh t tri th c là n n kinh t có c u trúc m ng toàn c u.ứ ế ứ ề ế ấ ạ ầ
N n kinh t th gi i đang đc c u trúc thành m t m ng l i toàn c u.ề ế ế ớ ượ ấ ộ ạ ướ ầ
V b n ch t, h th ng m ng đc c u trúc “ngang” khác c b n v i n nề ả ấ ệ ố ạ ượ ấ ơ ả ớ ề
4
kinh t tr c đây v n đng theo c u trúc “d c”. M ng l i toàn c u c a n nế ướ ậ ộ ấ ọ ạ ướ ầ ủ ề
kinh t tri th c đc ki n t o b i:ế ứ ượ ế ạ ở
+ Các “ch t li u” phát tri n c b n khác tr c nh : máy tính, m ng vi nấ ệ ể ơ ả ướ ư ạ ễ
thông, Internet, các v t li u m i,…ậ ệ ớ
+ H th ng phân công lao đng qu c t - toàn c u thay cho h th ngệ ố ộ ố ế ầ ệ ố
phân công lao đng qu c t - qu c gia. Nó v n đng theo qui t c s n xu t,ộ ố ế ố ậ ộ ắ ả ấ
th ng m i và tài chính m i trong không gian toàn c u hóa.ươ ạ ớ ầ
+ Quá trình phi t p trung hóa c u trúc kinh t -ậ ấ ế xã h i. Quá trình đô thộ ị
hóa di n ra theo nh ng xu h ng m i. Các đô th kh ng l không còn là sễ ữ ướ ớ ị ổ ồ ự
l a ch n ch y u: Khái ni m văn phòng, ch làm vi c, th tr ng… đangự ọ ủ ế ệ ỗ ệ ị ườ
thay đi m nh m khi công vi c ch y u c a nhân lo i là s n xu t tri th c,ổ ạ ẽ ệ ủ ế ủ ạ ả ấ ứ
đc ti n hành trong môi tr ng t đng hóa cao trên c s m ng thông tinượ ế ườ ự ộ ơ ở ạ
v i công c chính là máy tính n i m ng.ớ ụ ố ạ
+ S thay đi c c u quy n l c trong n n kinh t . Quan h l thu c - caiự ổ ơ ấ ề ự ề ế ệ ệ ộ
tr c a n n kinh t tr c đây đc thay b ng quan h tham d - bình đng.ị ủ ề ế ướ ượ ằ ệ ự ẳ
L c l ng nào s h u nhi u tri th c và nhân tài s quy t đnh v n m nh c aự ượ ở ữ ề ứ ẽ ế ị ậ ệ ủ
m i dân t c.ỗ ộ
- Th t , n n kinh t tri th c có t c đ phát tri n c c k cao.ứ ư ề ế ứ ố ộ ể ự ỳ
Đc đi m quan tr ng nh t c a kinh t tri th c là t c đ bi n đi c c kặ ể ọ ấ ủ ế ứ ố ộ ế ổ ự ỳ
cao. Nó th hi n t c đ s n sinh tri th c, s thay đi v giá c , t c đ ngể ệ ở ố ộ ả ứ ự ổ ề ả ố ộ ứ
d ng các phát minh khoa h c - công ngh vào th c ti n và h qu đi li n làụ ọ ệ ự ễ ệ ả ề
t c đ bi n đi c a đi s ng trên m i ph ng di n.ố ộ ế ổ ủ ờ ố ọ ươ ệ
T c đ s n sinh tri th c ngày càng nhanh, th i gian c n thi t đ tăng g pố ộ ả ứ ờ ầ ế ể ấ
đôi l ng tri th c c a nhân lo i càng rút ng n. Các nhà khoa h c đã nh nượ ứ ủ ạ ắ ọ ậ
đnh: Tri th c c a loài ng i th k XIX c 50 năm thì tăng g p đôi, sangị ứ ủ ườ ở ế ỷ ứ ấ
đu th k XX c 30 năm tăng g p đôi, vào gi a th k XX c 10 năm tăngầ ế ỷ ứ ấ ữ ế ỷ ứ
g p đôi, đn nh ng năm 1970 c 5 năm tăng g p đôi và đn nh ng năm 1980ấ ế ữ ứ ấ ế ữ
c 3 năm tăng g p đôi. Có th nói, càng lùi vào quá kh thì quãng th i gianứ ấ ể ứ ờ
nhân đôi tri th c càng l n, đo b ng th k , thiên niên k .ứ ớ ằ ế ỷ ỷ
T c đ bi n đi giá c c a các s n ph m càng m i càng nhanh. M t triố ộ ế ổ ả ủ ả ẩ ớ ộ
th c hôm nay có giá tr hàng t USD, ngày mai có th vô giá tr . D ng nh cóứ ị ỷ ể ị ườ ư
m t quy lu t: các s n ph m càng hi n đi thì t c đ bi n đi giá càng cao.ộ ậ ả ẩ ệ ạ ố ộ ế ổ
N u ph i c n đn 60 năm đ c c v n t i bi n và phí c ng bi n gi m điế ả ầ ế ể ướ ậ ả ể ả ể ả
5
