1. M ĐU
Kinh t tri th c xu t hi n nh m t th i đi kinh t m i, v i m t nguyênế ư ế
lý sáng t o c a c i hoàn toàn khác v i các th i đi kinh t nông nghi p ho c ế
công nghi p. Đó là n n kinh t d a trên s d n d t c a ngu n l c trí tu và ế
kh năng k t n i sâu, r ng trên không gian toàn c u. Đi u đó khi n cho toàn ế ế
c u hóa tr thành m t quá trình khó đo ng c, di n ti n nhanh, sâu r ng và ượ ế
v n hành trên c s c a chính nó - m t n n kinh t tri th c, mang b n ch t ơ ế
toàn c u. Trong b i c nh đó, m t n c đang phát tri n nh Vi t Nam, dù có ướ ư
đi m xu t phát th p, cũng ph i tham gia vào quá trình c a kinh t tri th c trên ế
c s xem xét l i các khía c nh khác nhau c a t duy phát tri n, đ ti n b cơ ư ế ướ
theo yêu c u c a th i đi, tăng c ng năng l c h i nh p th c s vào n n ườ
kinh t th gi i.ế ế Hi n nay, Đng, Nhà n c ta đang quy t li t xây d ng và ướ ế
phát tri n n n kinh t tri th c. V y kinh t tri th c là gì, xây d ng kinh t tri ế ế ế
th c t i Vi t Nam nh th nào và các đi u ki n phát tri n kinh t tri th c ư ế ế
Vi t Nam là gì… là nh ng v n đ c n ti p t c nghiên c u. Trong ti u lu n ế
này, đ tài t p trung nghiên c u các đi u ki n kinh t tri th c Vi t Nam ế
hi n nay.
2. N I DUNG
2.1. Khái ni m kinh t tri th cế
T nh ng năm 80 c a th k XX tr l i đây, s phát tri n c a khoa h c ế
và công ngh đã tác đng m nh m và đã làm cho n n kinh t th gi i đang ế ế
bi n đi sâu s c, toàn di n, chuy n t kinh t công nghi p sang kinh t triế ế ế
th c. Đây là m t b c ngo t có ý nghĩa l ch s tr ng đi đi v i quá trình ướ
phát tri n c a nhân lo i.
Khái ni m “kinh t tri th c” đc nh c đn v i các cách di n đt khác ế ượ ế
nhau, nh ng quan đi m thông th ng cho r ng n n kinh t tri th c là n nư ườ ế
kinh t trong đó tri th c tr thành y u t quy t đnh. Theo đnh nghĩa c aế ế ế
World Bank, kinh t tri th c là: “N n kinh t d a vào tri th c nh đng l cế ế ư
chính cho s tăng tr ng kinh tưở ế”. Kinh t tri th c là bi u hi n hay xu h ngế ướ
c a n n kinh t hi n đi, trong đó tri th c, lao đng ch t xám đc phát huy ế ượ
kh năng sinh l i c a nó và mang l i hi u qu kinh t l n lao trong t t c các ế
ngành kinh t : công nghi p, nông - lâm - ng nghi p và d ch v , ph c v choế ư
phát tri n kinh t . ế
1
Kinh t tri th c cũng đc hi u là n n kinh t ch y u d a trên c s triế ư ế ế ơ
th c, khoa h c; d a trên vi c t o ra và s d ng tri th c, ph n ánh s phát
tri n c a l c l ng s n xu t trình đ cao. Ho c cũng đc hi u là m t ượ ượ
lo i môi tr ng kinh t - k thu t, văn hóa - xã h i m i, có nh ng đc tính ườ ế
phù h p và t o thu n l i nh t cho vi c h c h i, đi m i và sáng t o. Trong
môi tr ng đó, tri th c s t t y u tr thành nhân t s n xu t quan tr ng nh t,ườ ế
đóng góp vào phát tri n kinh t xã h i. ế
Trong n n kinh t tri th c, vi c t o ra và s d ng tri th c chi m u th ế ế ư ế
trong quá trình t o ra c a c i v t ch t. Đó không ch đn gi n là s thúc đy ơ
v t qua các gi i h n c a tri th c, mà còn là s d ng hi u qu t t c cácượ
d ng tri th c trong các ho t đng c a n n kinh t . ế N n kinh t tri th c c n ế
d a trên nh ng ho t đng có hàm l ng tri th c cao, t đó thúc đy các ti n ượ ế
b v khoa h c và công ngh , vì v y nh ng tri th c hi n h u cũng tr nên l i
th i nhanh chóng. Đc đi m chính c a m t n n kinh t tri th c là tăng tr ng ế ưở
ph thu c vào năng l c trí th c c a con ng i nhi u h n là các y u t đu ườ ơ ế
vào v t ch t hay tài nguyên thiên nhiên.
Có th hi u n n kinh t tri th c là n n kinh t s d ng tri th c nh là ế ế ư
đng l c chính c a tăng tr ng kinh t , trong đó tri th c đc h p thu, t o ra, ưở ế ượ
ph bi n và s d ng hi u qu đ thúc đy s phát tri n kinh t . Tuy nhiên, ế ế
n n kinh t tri th c không nh t thi t ph i xoay quanh công ngh cao và công ế ế
ngh thông tin. Ví d , vi c áp d ng nh ng k thu t m i trong canh tác nông
nghi p có th nâng cao s n l ng đáng k , hay vi c s d ng nh ng d ch v ượ
logistic hi n đi có th cho phép nh ng ngành ngh th công truy n th ng
m r ng th tr ng tiêu th h n so v i tr c đây. ườ ơ ướ
Tóm l i, có th đnh nghĩa r ng tri th c là ngu n l c chính c a n n kinh
t tri th c so v i các ngu n l c v t ch t khác. Nó cũng quan tr ng nh đtế ư
đai và lao đng trong n n kinh t nông nghi p, hay tài nguyên thiên nhiên và ế
máy móc trong n n kinh t công nghi p, th m chí còn quan tr ng h n do tính ế ơ
không ng ng đi m i và sáng t o c a nó nh m tăng năng su t lao đng và
đóng góp m nh m vào quá trình tăng tr ng và ch t l ng c a quá trình này. ưở ượ
2.2. Đc tr ng c a n n kinh t tri th c ư ế
Kinh t tri th c có nh ng nét khác so v i các n n kinh t tr c đó.ế ế ướ
Nh ng đc đi m này còn đang đnh hình và ti p t c phát hi n. Tuy v y, có ế
th nêu lên nh ng đc tr ng c b n có tính xuyên su t. ư ơ
2
- Th nh t, kinh t tri th c là n n kinh t đc hình thành, phát tri n ế ế ượ
trên c s các ngành s n xu t và d ch v s d ng công ngh cao và sáng t oơ
công ngh tr thành lo i hình s n xu t tiêu bi u nh t.
Trong s n xu t, kinh t tri th c l y các ngành công ngh cao làm n n ế
t ng. Nh ng ngành công ngh cao nh công ngh thông tin, công ngh sinh ư
h c, công ngh nano,… chúng đang h i t v i nhau t o thành n n t ng cho
m t h th ng công ngh m i c a th k XXI - công ngh c a n n kinh t tri ế ế
th c. H th ng công ngh m i này đang làm bi n đi sâu s c quá trình s n ế
xu t, cách th c s n xu t kinh doanh, ph ng th c t ch c qu n lý... Và nh ươ ư
v y, nó chi ph i toàn b quá trình v n đng, phát tri n c a n n kinh t qu c ế
dân. Đi u này hoàn toàn phù h p v i quan đi m c a các nhà kinh t h c cho ế
r ng, ch khi nào có đc các ngành công ngh cao mà giá tr do tri th c m i ượ
mang l i chi m 2/3 t ng giá tr s n ph m là ngành kinh t tri th c và khi ế ế nào
n n kinh t bao g m ch y u các ngành kinh t tri th c thì g i là n n kinh t ế ế ế ế
tri th c.
Trong h th ng công ngh m i thì công ngh thông tin có ý nghĩa quy t ế
đnh. M i lĩnh v c ho t đng trong xã h i hi n đi đu có tác đng và in d u
n c a công ngh thông tin. S phát tri n c a công ngh thông tin (siêu xa l
thông tin, Internet,…) giúp cho thông tin và tri th c phát huy đc nh ng m t ượ
m nh c a nó. V i t c đ truy n t i thông tin nhanh chóng đã làm cho nh p
đi u cu c s ng, s n xu t kinh doanh sôi đng h n lên, th gi i d ng nh ế ườ ư
đang thu h p l i, vòng đi c a k thu t và s n ph m càng rút ng n.
Công ngh thông tin là đi m t a, x ng s ng c a n n kinh t qu c dân, ươ ế
nên các ngành kinh t ph i d a vào đó đ đi m i và phát tri n. Vì v y, ho tế
đng sáng t o tr thành ho t đng đc tr ng c a n n s n xu t t ng lai và ư ươ
“sáng t o cái m i” đc coi là nhân t n i t i, là linh h n c a n n kinh t tri ượ ế
th c. Ho t đng sáng t o ch y u là sáng t o công ngh m i, s n ph m m i, ế
ph ng th c qu n lý m i,… trong đó sáng t o công ngh m i là lo i hình s nươ
xu t tiêu bi u nh t.
- Th hai, v n quý nh t trong n n kinh t tri th c là tri th c, tri th c ế
khoa h c công ngh cùng v i lao đng k năng cao là l c l ng s n xu t th ượ
nh t, là l i th đ phát tri n. H c t p là nhu c u th ng xuyên đi v i m i ế ườ
ng i và phát huy nhân t con ng i tr thành nhi m v trung tâm c a xãườ ườ
h i.
3
N i dung c a cu c cách m ng công nghi p tr c đây, máy móc thay th ướ ế
lao đng c b p c a con ng i, còn ngày nay máy tính giúp con ng i trong ơ ườ ườ
lao đng trí óc, nhân lên g p b i s c m nh trí tu , s c sáng t o c a con
ng i. Tri th c v a đc s d ng đ qu n lý, đi u khi n, tham gia vào quáườ ượ
trình s n xu t, v a tr c ti p là thành t trong s n ph m nh nguyên li u s n ế ư
xu t. Tri th c đ x lý tri th c, làm ra tri th c,… Tri th c đang tr thành
ngu n l c c b n nh t, quan tr ng h n c v n, tài nguyên và s c lao đng, ơ ơ
“Tri th c là nhân t tr c ti p c a ch c năng s n xu t” - d báo c a Mác đã ế
tr thành hi n th c.
Trong n n kinh t tri th c, ho t đng ch y u nh t là t o ra tri th c, ế ế
qu ng bá tri th c, s d ng tri th c, bi n tri th c thành giá tr . L c l ng s n ế ượ
xu t xã h i loài ng i t d a vào tài nguyên thiên nhiên đang chuy n d n ư
sang d a ch y u vào năng l c trí tu c a con ng i. ế ườ
Có th kh ng đnh, n n kinh t tri th c hình thành và phát tri n là nh ế
năng l c sáng t o c a con ng i, năng l c t o ra tri th c m i và t n d ng tri ườ
th c m i. Sáng t o và đi m i là đng l c c a s phát tri n kinh t - xã h i, ế
là ngu n g c c a kinh t tri th c ngày nay. ế
Không gi ng nh các ngu n l c khác b m t đi khi s d ng, tri th c và ư
thông tin càng s d ng càng đc hoàn thi n, giá tr c a nó cáng nhân lên. ượ
Đc đi m n i b t c a tri th c trong th i đi ngày nay là t c đ gia tăng nhanh
chóng, kh năng lan truy n r ng rãi bu c m i ng i đu h c t p đ phát ườ
tri n trí sáng t o, ch đng theo k p s đi m i và có kh năng thúc đy s
đi m i. Do đó, m t n n kinh t tri th c đòi h i ph i đu t m nh vào s ế ư
phát tri n tri th c m i nh m duy trì và tăng c ng vai trò d n d t c a tri th c. ườ
Y u t c t lõi c a n n kinh t là tri th c l i g n v i con ng i, do conế ế ườ
ng i t o ra, còn t ch t c a con ng i l i liên quan tr c ti p đn ho t đngườ ườ ế ế
giáo d c, cho nên h th ng giáo d c ph i đm b o cho m i ng i đc h c ườ ượ
t p, chú tr ng phát tri n tài năng c a con ng i thông qua đi m i h th ng ườ
giáo d c. Giáo d c ph i bi n tri th c thành k năng, tri th c thành trí l c, dân ế
trí thành nhân l c. Giáo d c ph i đt con ng i vào v trí trung tâm. ư
- Th ba, kinh t tri th c là n n kinh t có c u trúc m ng toàn c u. ế ế
N n kinh t th gi i đang đc c u trúc thành m t m ng l i toàn c u. ế ế ượ ướ
V b n ch t, h th ng m ng đc c u trúc “ngang” khác c b n v i n n ượ ơ
4
kinh t tr c đây v n đng theo c u trúc “d c”. M ng l i toàn c u c a n nế ướ ướ
kinh t tri th c đc ki n t o b i:ế ượ ế
+ Các “ch t li u” phát tri n c b n khác tr c nh : máy tính, m ng vi n ơ ướ ư
thông, Internet, các v t li u m i,…
+ H th ng phân công lao đng qu c t - toàn c u thay cho h th ng ế
phân công lao đng qu c t - qu c gia. Nó v n đng theo qui t c s n xu t, ế
th ng m i và tài chính m i trong không gian toàn c u hóa.ươ
+ Quá trình phi t p trung hóa c u trúc kinh t - ế xã h i. Quá trình đô th
hóa di n ra theo nh ng xu h ng m i. Các đô th kh ng l không còn là s ướ
l a ch n ch y u: Khái ni m văn phòng, ch làm vi c, th tr ng… đang ế ườ
thay đi m nh m khi công vi c ch y u c a nhân lo i là s n xu t tri th c, ế
đc ti n hành trong môi tr ng t đng hóa cao trên c s m ng thông tinượ ế ườ ơ
v i công c chính là máy tính n i m ng.
+ S thay đi c c u quy n l c trong n n kinh t . Quan h l thu c - cai ơ ế
tr c a n n kinh t tr c đây đc thay b ng quan h tham d - bình đng. ế ướ ượ
L c l ng nào s h u nhi u tri th c và nhân tài s quy t đnh v n m nh c a ượ ế
m i dân t c.
- Th t , n n kinh t tri th c có t c đ phát tri n c c k cao. ư ế
Đc đi m quan tr ng nh t c a kinh t tri th c là t c đ bi n đi c c k ế ế
cao. Nó th hi n t c đ s n sinh tri th c, s thay đi v giá c , t c đ ng
d ng các phát minh khoa h c - công ngh vào th c ti n và h qu đi li n là
t c đ bi n đi c a đi s ng trên m i ph ng di n. ế ươ
T c đ s n sinh tri th c ngày càng nhanh, th i gian c n thi t đ tăng g p ế
đôi l ng tri th c c a nhân lo i càng rút ng n. Các nhà khoa h c đã nh nượ
đnh: Tri th c c a loài ng i th k XIX c 50 năm thì tăng g p đôi, sang ườ ế
đu th k XX c 30 năm tăng g p đôi, vào gi a th k XX c 10 năm tăng ế ế
g p đôi, đn nh ng năm 1970 c 5 năm tăng g p đôi và đn nh ng năm 1980 ế ế
c 3 năm tăng g p đôi. Có th nói, càng lùi vào quá kh thì quãng th i gian
nhân đôi tri th c càng l n, đo b ng th k , thiên niên k . ế
T c đ bi n đi giá c c a các s n ph m càng m i càng nhanh. M t tri ế
th c hôm nay có giá tr hàng t USD, ngày mai có th vô giá tr . D ng nh có ườ ư
m t quy lu t: các s n ph m càng hi n đi thì t c đ bi n đi giá càng cao. ế
N u ph i c n đn 60 năm đ c c v n t i bi n và phí c ng bi n gi m điế ế ướ
5