DOI: 10.56794/KHXHVN.8(212).55-63
55
Tính thng nhất đồng b ca chính sách pháp lut
v nhà giáo vi pháp lut hin hành
Vit Nam hin nay
Nguyn Th Thy
Nhận ngày 26 tháng 2 năm 2025. Chấp nhận đăng ngày 26 tháng 6 năm 2025.
Tóm tt: Hiến pháp nước Cng hòa xã hi ch nghĩa Việt Nam năm 2013 xác định: “Phát triển
giáo dc quốc sách hàng đầu nhm nâng cao dân trí, phát trin ngun nhân lc, bồi dưỡng nhân
tài”. Đây được xem là triết giáo dc của nước ta yếu t quyết định thành qu ca triết này
chính chất lượng đội ngũ nhà giáo. Hiện nay, nhà nước Vit Nam nhiều văn bản luật dưới
luật liên quan đến nhà giáo, song các chính ch vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cu thc tế của đội
ngũ này. Thông qua việc phân tích tính thng nhất, đồng b pháp lut v nhà giáo, bài viết đánh giá
thc trạng đối nh các quy định pháp lut trc tiếp gián tiếp quy định v nhà giáo, t đó
nhng khuyến ngh đối vi vic xây dng và ban hành Lut Nhà giáo.
T khóa: Pháp lut nhà giáo, chính sách, pháp lut, thng nhất, đồng b.
Phân loi ngành: Lut hc
Abstract: The 2013 Constitution of the Socialist Republic of Vietnam affirms that "Education
development is a top national policy aimed at enhancing the people’s knowledge, developing human
resources, and fostering talents." The principle is regarded as Vietnam’s educational philosophy,
with the quality of the teaching workforce being the decisive factor in its success. Currently, Vietnam
has numerous laws and sub-law documents that directly or indirectly regulate teachers. However,
when compared to the practical needs of educators, these policies remain inadequate. Through the
analysis of the coherence and consistency of legal regulations concerning teachers, this article
evaluates the current legal framework and conducts a comparative review of both direct and indirect
legal provisions governing the teaching profession. On that basis, it offers recommendations for the
formulation and promulgation of a Law on Teachers.
Keywords: Legislation on teachers, policy, legislation, consistency, synchronization.
Subjects classification: Jurisprudence
1. Đặt vấn đề
Nhà giáo là viên chc có ngh nghiệp đặc thù. Sn phm mà ngiáo to ra ngun nhân
lc chất ng ca hội. Tuy nhiên cho đến thời điểm này chính sách v nhà giáo chưa được
quy phm hóa. Chế đ, chính sách nhà giáo vẫn được áp dụng chung như đối vi tt c các
viên chức thông thường, vì vy s tôn vinh nhà giáo không được điều chnh bng pháp lut.
Tt c các văn bn luật đều nhắc đến nhà giáo nhưng đơn thuần ch là thut ng mà chưa
việc định danh nhà giáo là ai; cũng như quy định địa v pháp lý riêng cho nhà giáo. Mt khác
ng nhà giáo nhưng khim việc tại các đơn vị s nghip công lp hay làm vic tại trường
học nhưng vị thế nhà giáo, quyền nghĩa vụ ca nhà giáo li khác nhau. Nhiều quy định pháp
luật điều chnh viên chức nhà giáo như: khái niệm nhà giáo, địa v pháp ca nhà giáo, tuyn
dng, s dụng ngiáo, khen thưng và k lut nhà giáo còn thiếu thng nhất và không đồng
Trường Đại học Luật Hà Ni.
Email: nguyenthuy@hlu.edu.vn
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 8 - 2025
56
b. Bài viết tiếp cận cơ sở lý lun v tính thng nht đồng b ca pháp lut, pháp lut v nhà
giáo để đánh giá thực trng pháp lut v nhà giáo Vit Nam hin nay những góc độ như:
s cn thiết ban hành Luật Nhà giáo, định danh nhà giáo; tuyn dng, s dng nhà giáo; chế
độ đãi ng vi nhà giá. Nhiu công trình nghiên cứu có liên quan đến nhà giáo, tuy nhiên đi
ng nghiên cu chính là viên chức, cũng như nghiên cứu thc trng pháp luật liên quan đến
nhà giáo như: Nghiên cứu lun c khoa hc sửa đổi b sung Lut Giáo dục” do PGS.TS
Bùi Xuân Hi (Ch nhim), PGS.TS. Nguyễn Văn Vân, PGS. TS. Đỗ Minh Khôi, PGS. TS.
Trn Việt Dũng, TS. Thái Thị Tuyết Dung, TS. Th Thúy Hương, TS. Ngô Hữu Phước
(2021) nghiên cu, Pháp lut tuyn dng Viên chc Vit Nam hin nay - thc trng gii
pháp; Nguyn Th Thơm (2016), Luận văn thạc luật học, Trường Đại hc Lut Ni.
Thc hin pháp lut tuyn dng viên chc trong bi cảnh đại hc t ch tại trường giao
thông vn ti; Nguyn Thu Hà (2021), Luận văn Thc sĩ, Trường Đại hc Lut Hà Ni. Tuy
nhiên, nhng công trình này không nghiên cu chuyên sâu v viên chc là nhà giáo.
2. Khái quát chung v tính thng nhất, đồng b pháp lut nhà giáo.
N giáo còn được hiu giáo viên, những ni ging dy, giáo dc cho hc sinh, sinh
viên, lên kế hoch, tiến nh các tiết dy hc, thc hành phát trin khoa hc cho hc sinh c
cp, học viên, người hc p hp vi độ tui nằm trong chương trình giảng dy theo quy
định. Đồng thi, nhà giáong người đánh giá chất lượng năng lực ca ngưi hc theo quy
định của cơ sở đào to và pháp lut. N go gm giáo viên nam giáo vn n, h không ch
người đóng vai trò truyn đạt kiến thc thông tờng mà n là ngưi t chc, ch đạo, c
vn, hướng dẫn cho người học. N vậy, nhà giáo cách gi chung ca giáo vn ging viên,
ch những ni m nhim v ging dy, giáo dc ti các nhà trường, cơ sở giáo dc.
Tính thng nhất đồng b ca pháp lut nguyên tắc bản đảm bo h thng pháp
lut vn hành hiu qu, tránh mâu thun, chng chéo, to ra s nht quán trong qun
nhà nước đời sng hi. Tính thng nht ca pháp lut th hin s hài hòa, không
mâu thun giữa các văn bản quy phm pháp lut trong mt h thng pháp lut quc gia. Tính
đồng b ca pháp lut th hin s liên kết cht ch gia các quy phm pháp luật để to ra
mt h thng pháp lut hoàn chnh, th áp dng hiu qu trong thc tin. Tính thng nht
pháp luật đặt ra yêu cu mi quy phm pháp lut phi phù hp vi Hiến pháp - đạo lut gc
có hiu lc cao nhất. Các quy định pháp luật không được mâu thun, chng chéo nhau, các
văn bản pháp lut phi trình t, th tc ban hành cht chẽ, đúng thẩm quyền. Tính đồng
b ca pháp luật đt ra yêu cu không có s trùng lp giữa các quy định thuộc các lĩnh vực
khác nhau, gia Luật các văn bản hướng dn (Ngh định, Thông tư…). Luật phi có các
văn bản hướng dn kp thời để thc thi hiu qu gia pháp lut Việt Nam các điều ước
quc tế phi phù hp vi nhau. Pháp lut v nhà giáo tng th các quy phm pháp lut
điều chnh các quan h xã hi phát sinh trong quá trình tuyn dng, s dng, qun nhà
giáo cũng như quá trình thực hin quyền và nghĩa vụ pháp lý ca nhà giáo. Bi vy, các quy
đinh pháp luật v nhà giáo như: khái niệm, địa v pháp lý, tuyn dng, s dng, chế độ đãi
ngộ… cần phải được điều chnh trên nguyên tc thng nhất và đồng b.
Hiện nay, các chính sách nhà giáo được quy định nhiều văn bản pháp lut khác nhau, tu
chung nht các n bản luật như: Lut Giáo dc, Lut Giáo dục đại hc, Lut Giáo dc
ngh nghip, Lut Viên chc, Lut T chc Chính Ph Lut T chc chính quyn địa
phương… Các chính sách về nhà giáo được đề cp trc tiếp hoc gián tiếp gm: khái nim
nhà giáo; tiêu chun chc danh nhà giáo; địa v pháp nhà giáo; tuyn dng, s dng, qun
nhà giáo và chế đ làm vic ca nhà giáo; đào tạo, bi dưỡng đãi ng và tôn vinh nhà giáo.
Song, khi c th chính ch v nhà giáo, các quy định pháp lut tại các văn pháp luật hin hành
li chưa quy định da trên nguyên tc nh cht đặc thù của nhà giáo quy định chung chung
Nguyn Th Thy
57
v nhà giáo; đặc biệt coi nhà giáo như tất c các viên chc. Bi vy, vic đãi ngộ đối vi nhà
giáo da trên nhng đặc thù ca nhà giáo chưa thực s th hin tính cht, vai trò ca nhà giáo.
Mt khác, nhà giáo là ch th được điều chnh bi nhiều văn bản khác nhau, c n bản lut
những văn bản dưới lut do vy không tránh khi nhng bt cp, s thiếu thng nht
không đồng b. Tính thng nhất, đồng b ca pháp lut v nhà giáo điều kin thun lợi đảm
bo hiu lc, hiu qu trong thi hành pháp lut nhà giáo. Chính vì vậy, Đảng Cng sn Vit
Nam xác định: “Xây dựng và hoàn thin h thng pháp luật đồng b, thng nht, kh thi, công
khai, minh bch, trng tâm hoàn thin th chế kinh tế th trường định hướng hi ch
nghĩa, y dựng Nhà nước pháp quyn hi ch nghĩa Việt Nam ca nhân dân, do nhân dân
vì nhân dân” (Ban chấp hành trung ương, 2005). Đây xem là yêu cầu đi vi pháp lut n
giáo, bi: Trong quá trình xây dng cách mng, xây dng và phát triển đất nước, Đảng ta đã
c định quan điểm xuyên sut qua các thi k “Thc s coi giáo dc - đào tạo là quc sách
ng đầu”. Đảng ta luôn xác định giáo dc s nghip của Đảng, toàn n, quc sáchng
đầu, đặc bit coi trng v trí, tm quan trng của đội ngũ nhà giáo và cán bộ qun lý giáo dc
đối vi s nghip phát trin giáo dục đào tạo, góp phn phát trin ngun nhân lc cht
ợng cao, đáp ng yêu cu công nghip hóa, hiện đi hóa và hi nhp quc tế.
Pháp luật điu chỉnh nhà giáo được xem là căn cứ pháp lý và là phương tin hiu qu để
xây dng phát triển đội ngũ nhà giáo. Do vậy, nhm bảo đm tính thng nhất, đồng b
ca pháp lut v nhà giáo cn bảo đảm pháp lut v nhà giáo tuân th các yêu cầu sau đây:
- Pháp lut v nhà giáo phải đảm bo tính nhất quán. Điều này th hin ch các văn bản
luật, văn bản dưới luật điều chnh v nhà giáo phi thng nhất định danh nhà giáo; cũng như
thng nhất quy định các chính sách nhà giáo khác mc tiêu xây dng phát trin cht
ợng đội ngũ nhà giáo, đáp ứng nhu cu chất lượng nn giáo dc hiện đại và hi nhp.
- Pháp lut v nhà giáo cũng phải đảm bo tính th bc hiu lc pháp lý của các văn bản
quy phm pháp lut; bi vy tính thng nhất đồng b này phi đảm bo nguyên tắc: Văn bản
dưới lut v nhà giáo không trái với văn bản lut v nhà giáo; văn bản pháp lut v nhà giáo
của quan nhà nước cấp dưới, cấp địa phương không đưc trái với văn bản pháp lut v
nhà giáo ca cp trên cấp trung ương… Bên cạnh đó, văn bản dưới lut v nhà giáo phi
được ban hành trên cơ sở văn bản lut v nhà giáo.
- Tính thng nhất và đồng b ca pháp lut v nhà giáo còn đòi hỏi tính tương thích đng
b mi quy phm pháp lut v nhà giáo; thng nht v triết lý điu chỉnh đối vi nhà giáo;
thng nht mục đích điều chnh xây dng và phát triển đội ngũ nhà giáo đảm bo c
đức tài; góp phn xây dng phát trin nn giáo dc hiện đi, chất lượng sánh vi
các cường quc khác trên thế gii.
- Tính thng nhất đng b ca pháp lut v nhà giáo còn bảo đảm tính khoa hc
hp với phương châm bảo đảm cho nn giáo dc ngun nhân lc to nên chất lượng
giáo dc hiện đại.
Theo kết qu thng kê ca B Giáo dục Đào tạo, trong giai đoạn 2010-2021, cácquan
nhà nước thm quyền đã ban hành gần 200 văn bn quy phm pháp luật quy định trc
tiếp hoc gián tiếp đến đội ngũ nhà giáo (Lê Anh, 2023), bao gồm Lut Giáo dục năm 2019;
Lut giáo dục Đại học năm 2012 sửa đổi năm 2018; Luật Giáo dc ngh nghiệp năm 2014;
Lut Viên chc năm 2010; Luật Cán b công chc lut Viên chc sửa đổi năm 2018;
Lut T chc Chính ph năm 2015 Luật T chc chính quyền địa phương sửa đổi năm
2019; B luật lao động năm 2015. Tại các văn bản lut trc tiếp hay gián tiếp điều chnh nhà
giáo, chúng tôi nhn thy, dù thut ng nhà giáo được nhắc đến ti Lut Giáo dc, Lut Giáo
dục đại hc, lut Giáo dc ngh nghiệp, tuy nhiên định nghĩa tường minh v nhà giáo li
được quy định chính thc tại văn bản lut. Bi vy xu thế hiu nhà giáo ai vn nhng
khái nim dựa trên cơ sở thut ng tiếng vit hoc thut ng khoa hc ngôn ngữ. Dĩ nhiên,
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 8 - 2025
58
vich thc điều chỉnh như hiện nay, các nhà lp pháp mặc định nhà giáo ng chc, viên
chức, người lao độngtùy thuộc vào nơi m việc ca nhà giáo. Theo Lut n b ng chc
Lut Viên chc sửa đổi m 2018 thì tại thời điểm hin nay nhà giáo không được gi
ng chc na; bởi đội ngũ lãnh đạo các đơn vị sở trường hc, hc vin hoc Hiệu trưởng
các trưng hc trc thuộc địa phương theo Luậtn bng chc Lut Viên chc sửa đi
m 2019 đều được xác định là viên chc. Xu thế xã hi hóa lĩnh vực giáo dc vi vic nhiu
sở giáo dục tư được thành lp thì mt b phn nhà giáo li tham gia nhim v ging dy,
ng tác giáo dc vi cách người đứng đầu đơn vị s nghip công lp hoc ngưi lao
động. Như vậy, v thế ca nhà giáo ph thuc rt nhiu vào cách thc hình thành ca h khi
đưc giao nhim v ging dy. Bi vậy, các chính ch liên quan đến nhà giáo cũng thế
vn nh theo v trí ngun nhân lực theo quy định pháp lut hin hành. C th, nhà giáo
giáo viên tại các sở giáo dc công lp; nhà giáo ging viên tại các sở giáo dc cao
đẳng đại hc công lập được xác lp là viên chc, nhà giáo là giáo viên, ging viên tại các
s giáo dục thục được xác định người lao động; nhà giáo tại các sở mầm non cũng
có th là viên chc hoặc người lao động. Đây là lý do các chính sách đi với nhà giáo như:
địa v pháp lý; tuyn dng s dng, bồi dưỡng đào tạo đãi ngộ đối với nhà giáo chưa
ràng tại các văn bản lut; và các văn bản dưới lut thì vn còn nhng bt cp nhất định nh
hưởng đến v thế của nhà giáo. Và cũng bởi điều này dẫn đến s mt cân bng v ngun lc
nhà giáo giữa các địa phương. Ngoài ra, những chun mc quy chuẩn đối với nhà giáo cũng
không thng nht giữa cơ sở giáo dc công lập và cơ sở giáo dc ngoài công lp.
Khái nim nhà giáo khá quen thuc vi cuc sng, tuy nhiên lại chưa từng được ghi nhn
rõ ràng trong pháp luật. Trước đây, Luật Giáo dục năm 2005 có định nghĩa về nhà giáo, đến
Lut Giáo dục năm 2019 có nhắc đến thut ng nhà giáo nhưng lại không đưa ra khái niệm.
Bi vậy, cơ sở để định danh nhà giáo hoàn toàn không rõ ràng và thiếu sc thuyết phc.
Khi chúng ta chưa chính sách chuẩn tc v định danh nhà giáo thì các quy định v định
danh, quy chun, chun ngh nghip, chun chc danh nhà giáo s không được bảo đm
giữa nhà giáo trong cơ sở công lập cũng như nhà giáo ngoài công lp. Tính thng nhất đồng
b ca pháp lut nhà giáo s giúp chúng ta khc phục được nh trng s dng chính sách
chung ca viên chc cho nhà giáo khu vc công và gii quyết hu qu ca khu vc này (ví
d: Gim biên chế nhà giáo như giảm biên chế viên chc, cào bng thay đổi chế độ ph cp
viên chức như nhà giáo), những ni dung này ít nhiu ảnh hưởng đến chính sách tuyn dng,
quy hoch phát triển đội ngũ nhà giáo phù hp vi nhu cu s dng, thu hút, tạo động lc
phát triển đội ngũ nhà giáo (Mạnh Đoàn, 2023).
Những quy định v nhà giáo hin nay ti Lut Giáo dc và Lut Giáo dục đại hc khng
định v trí nhà giáo khá quan trng trong giáo dc quốc dân, tuy nhiên cũng chính các quy
định này biu hin s trit tiêu ln nhau và không h nâng tm v thế ca nhà giáo. Theo tác
gi H S Anh, vi bài viết “Vì sao cần có Luật Nhà giáo?” trên báo điện t Thanh niên (H
S Anh, 2023) đã đưa ra những tn ti to nên tính không thng nhất đồng b ca các
quy định pháp lut v nhà giáo hin hành:
+ Địa v pháp lý ca các nhóm nhà go khác nhau điu chnh bi các n bản lut khác nhau.
C th 3 văn bn pháp lut cùng quy định v đa v pháp lý ca nhà giáo là Lut Giáo dụcm
2019, Lut Giáo dục đại học m 2012 sửa đổi năm 2018 Luật Giáo dc ngh nghip năm
2014. n cnh đó trước m 2019 nhóm nhà giáo hiệu trưởng các cơ sở giáo dc li chu s
điu chỉnh địa v pháp lý bi Lut Cán b công chc; nhóm nhà go làm nhim v ging dy
nghiên cu ti các trường hc, hc vin ng lp được điều chnh bi Lut Viên chc m 2010
Lut Viên chc sa đổi năm 2018; Nhóm nhà giáo tại các sở go dc ngoàing lp li
được điều chnh bi B lut lao động. Nvậy địa v pháp của nhà giáo không được điều
chnh chung thng nht mà chu s điu chnh ca nhiu n bn lut khác nhau.
Nguyn Th Thy
59
+ Nhóm tác gi PGS.TS Nguyễn Văn Vân và cộng s trc thuộc trường Đại hc lut H
Chí Minh cho rng, khung pháp lut v nhà giáo còn nhiu bt cp (Bùi Xuân Hi các
cng sự, 2021): “Những quy định khá ưu việt v nhà giáo trong các lut giáo dc còn mang
nặng tính: “tuyên ngôn”, “thiếu nh tường minh ca quy phm pháp luật””, “khối lượng tính
cht công vic ca nhà giáo tương đối giống nhau nhưng chế độ lương của nhà giáo ti các
cơ sở giáo dc công lp và ngoài công lp li khác nhau. Cùng mt hành vi vi phạm nhưng
hu qu pháp lý, trách nhim pháp lý lại khác nhau”, một s quy định v nhà giáo không còn
phù hp với điều kin kinh tế xã hi hin nay.
+ xác định nhà giáo như viên chức hoặc người lao động nên rt nhiu ni dung
chun ngh nghip nhà giáo; chuẩn đạo đức nhà giáo không được quy định. Nhà giáo nhân
t quyết định s thành bi s nghip giáo dc ca mi quc gia, bi vy bên cnh các chun
mực đạo đức thì các quy đnh pháp lut v v trí ca nhà giáo là cùng quan trng, cp
thiết và nhất định phải đảm bảo tính đồng b, thng nht.
Rt nhiu do cho s cn thiết phải đảm bo nh thng nhất đồng b trong các quy
định pháp luật điều chnh v nhà giáo. Tuy nhiên, nhng vấn đề trên mang tính khái quát, ct
lõi đ chúng ta nhn thy chính sách pháp lut v nhà giáo cn thiết và cn thiết hơn nữa
chính sách v nhà giáo phải đm bo thng nht, đồng b tt c c quy định pháp lut ti
n bản lut cũng như văn bản dưới lut nhm to ra hành lang vng chc, xác lp trt t qun
nhà nước v ngiáo cũng như thúc đẩy phát trin đội ngũ nhà giáo chất lượng, hiu qu.
3. Thc trng tính thng nhất đồng b ca pháp lut v nhà giáo ti Vit Nam
hin nay
3.1. V chính sách liên quan đến định danh nhà giáo
Qua soát, chúng tôi nhn thy các văn bản lut liên quan có s dng thut ng nhà giáo,
tuy nhiên li không bt c một quy định pháp lut nào định nghĩa về nhà giáo. Như vy,
việc định danh ngiáo gp rt nhiều khó khăn và điều này to ra s không đồng b khi định
danh v nhà giáo. C th: Lut Ngiáo năm 2019, tại chương V quy định tp trung v nhà
giáo bao gm v trí, vai trò, tiêu chun ca nhà giáo, nhim v ca nhà giáo. Tuy nhiên, lut
không đưa ra khái niệm nhà giáo trong khi có ti 30 điu nhắc đến thut ng nhà giáo (Quc
hi, 2019). Ti Lut Giáo dục đại hc 2012 sửa đổi năm 2019 có hai điều nhc đến thut ng
nhà giáo là Điều 55 và Điều 58 song li không có khái nim nhà giáo ti Lut này.
Ti Lut Giáo dc ngh nghip năm 2014, thuật ngữ: “nhà giáo” đưc nhắc đến trong 25
điu lut (Quc hi, 2014). Lut Cán b ng chức năm 2008 sửa đổi b sung m 2019
87 điều lut, nhiu điều ti Lut này điều chnh cán b công chc nhà giáo, song lut này
ng không bất c điu lut nào nhc đến thut ng “nhà giáo”. Bên cạnh đó, Luật Viên
chức cũng có tới 62 điều trong đó quy định v tuyn dng, s dng… viên chức, bao gm c
viên chc nhà giáo tại các sở giáo dc công lp. Du vy, thut ng “ngiáo” vẫn không
đưc nhắc đến bt c điu lut nào. Không ch vy, khi soi chiếu vào B Luật Lao động năm
2019, chúng ta thy có 220 điều lut vi nhiều quy định v chính sách với người lao động, bao
gm những người là n giáo kí kết hp đồng lao động trong các sở giáo dục tư. Tuy vậy,
mt ln na, thut ng nhà giáo” vẫn không được nhắc đến. Nhìn t đây, ta có thể thy rng
những quy định của các văn bản lut trên đây đã không hề định danh ngiáo là ai; mt khác
giữa các văn bản lut li th hin vic không thng nht trong việc định nghĩa về nhà giáo.
3.2. Về chính sách địa vị pháp lý của nhà giáo
Các văn bản pháp luật đều quy định về chính sách địa vị pháp của nhà giáo nhưng lại
chưa đồng bộ việc xác lập địa vị pháp cho nhà giáo. Cụ thể, Luật Giáo dục năm 2019