Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Xã hội học: Di cư mùa vụ nông thôn - đô thị và vai trò giới trong gia đình có người di cư ở nông thôn Hải Phòng

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO<br /> <br /> DI CƯ MÙA VỤ NÔNG THÔN - ĐÔ THỊ VÀ VAI<br /> TRÒ GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CÓ NGƯỜI DI CƯ Ở<br /> NÔNG THÔN HẢI PHÒNG HIỆN NAY<br /> (Nghiên cứu trường hợp tại xã Quốc Tuấn và xã Quang Trung,<br /> huyện An Lão, Hải Phòng)<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN LUẬN ÁN TIẾN SĨ<br /> CHUYÊN NGÀNH: XÃ HỘI HỌC<br /> Mã số: 62 31 30 01<br /> <br /> Hà Nội – 2018<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại<br /> Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Trịnh Duy Luân<br /> 2. TS. Hà Việt Hùng<br /> <br /> Phản biện 1:...................................................<br /> ....................................................<br /> <br /> Phản biện 2:...................................................<br /> ....................................................<br /> <br /> Phản biện 3:.....................................................<br /> ......................................................<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp học viện<br /> họp tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh<br /> Vào hồi..... giờ..... ngày... tháng.... năm 2018<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam<br /> - Thư viện Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu<br /> Hiện nay, di cư ở Việt Nam bao gồm 3 loại hình chính: di cư lâu dài, di cư<br /> ngắn hạn và di cư mùa vụ. Tuy nhiên, số liệu cấp quốc gia và các nghiên cứu<br /> quy mô lớn về di cư nội địa ở Việt Nam chưa phản ánh đầy đủ về loại hình di<br /> cư ngắn hạn và di cư mùa vụ.<br /> Nhìn chung, di cư mùa vụ nông thôn - đô thị là hoạt động góp phần cải<br /> thiện cuộc sống, nâng cao thu nhập, triển kinh tế hộ gia đình và công cuộc xóa<br /> đói giảm nghèo ở nông thôn. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động về kinh tế, di<br /> cư mùa vụ cũng ảnh hưởng nhất định đến việc tổ chức đời sống gia đình người<br /> di cư tại nơi đi. Tuy nhiên, cho đến nay trên cả nước cũng như tại địa bàn thành<br /> phố Hải Phòng chưa có nghiên cứu lớn và có hệ thống nào về di cư mùa vụ<br /> nông thôn – đô thị cũng như những ảnh hưởng của nó đến vai trò giới trong gia<br /> đình. Từ thực tế tìm hiểu, nhiều địa bàn của Hải Phòng có hiện tượng di cư mùa<br /> vụ với số lượng người không nhỏ. Trong số đó, huyện An Lão là một huyện<br /> thuần nông với số lượng di cư mùa vụ tăng nhiều trong hơn 5 năm trở lại đây.<br /> Nhiều người dân hoặc là làm thêm nghề khác hoặc là di cư đi xa kiếm việc làm.<br /> Tuy vậy, việc coi nông nghiệp là sinh kế, là thẻ “bảo hiểm” của mình vốn đã ăn<br /> sâu trong suy nghĩ của nhiều người dân nông thôn nên tại địa bàn nghiên cứu,<br /> phần lớn người dân thường chọn di cư ngắn hạn, theo mùa vụ. Khác với các báo<br /> cáo nghiên cứu kết quả di cư cấp Quốc gia về hiện tượng “nữ hoá di cư”, địa<br /> bàn nghiên cứu của Luận án có những đặc điểm khác biệt nhất định về giới tính<br /> của người di cư, tần suất có mặt ở nhà của người di cư, sự phân công lao động<br /> trong gia đình và một số vấn đề khác. Một trong số đó là việc phân công lại lao<br /> động trong gia đình khi lao động chính di cư. Làm sao để có thể thay thế các<br /> công việc cũ của lao động chính? Làm sao có thể thích nghi và hoàn thành tốt<br /> các công việc đó? và làm sao để đảm bảo gia đình luôn ổn định, đoàn kết và bền<br /> vững là những câu hỏi cần nghiên cứu làm rõ. Vì lý do đó, tác giả lựa chọn đề<br /> tài “Di cư mùa vụ nông thôn - đô thị và vai trò giới trong gia đình có người di<br /> cư ở nông thôn Hải Phòng” làm đề tài nghiên cứu luận án của mình.<br /> 2. Mục tiêu nghiên cứu<br /> 2.1. Mục tiêu tổng quát<br /> Từ thực trạng di cư mùa vụ nông thôn - đô thị tại địa bàn nghiên cứu chỉ ra<br /> những ảnh hưởng của nó tới sự thay đổi vai trò giới trong gia đình người di cư.<br /> 2.2. Mục tiêu cụ thể<br /> - Làm rõ đặc điểm của di cư mùa vụ nông thôn - đô thị tại địa bàn nghiên cứu.<br /> - Chỉ ra ảnh hưởng của di cư mùa vụ đến những thay đổi về vai trò giới<br /> trong các gia đình có người di cư mùa vụ.<br /> - Đề xuất những khuyến nghị có liên quan đến việc quản lý di cư mùa vụ<br /> ở địa bàn nghiên cứu và nhận thức về bình đẳng giới trong điều kiện của các gia<br /> đình có người di cư.<br /> 3. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> 2<br /> <br /> - Đặc điểm di cư lao động mùa vụ nông thôn - đô thị tại Hải Phòng.<br /> - Ảnh hưởng của di cư mùa vụ tới sự thay đổi về vai trò giới trong gia đình<br /> có người di cư ở nông thôn Hải Phòng.<br /> 3.2. Khách thể nghiên cứu<br /> Hộ gia đình của người di cư mùa vụ hai xã Quốc Tuấn và Quang Trung,<br /> huyện An Lão, thành phố Hải Phòng.<br /> 3.3. Phạm vi nghiên cứu<br /> - Về thời gian: trong phạm vi khảo sát (2014 - 2015).<br /> - Về không gian: xã Quốc Tuấn và Quang Trung, huyện An Lão, Hải Phòng.<br /> - Về nội dung nghiên cứu: trong phạm vi mối quan hệ giữa di cư mùa vụ và<br /> vai trò giới trong các gia đình có người di cư mùa vụ ở địa bàn nghiên cứu.<br /> 4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu<br /> 4.1. Câu hỏi nghiên cứu<br /> Luận án hướng tới việc trả lời các câu hỏi nghiên cứu như sau:<br /> - Hộ gia đình có người di cư mùa vụ có những đặc điểm gì (về nhân khẩu<br /> xã hội, về các hoạt động kinh tế - xã hội)?<br /> - Di cư mùa vụ nông thôn – đô thị ảnh hưởng như thế nào tới việc thay đổi<br /> vai trò giới trong gia đình?<br /> - Cần phải làm gì để các gia đình có người di cư mùa vụ đảm bảo sự ổn<br /> định, bền vững về kinh tế và đời sống gia đình?<br /> 4.2. Giả thuyết nghiên cứu<br /> - Phần lớn người di cư mùa vụ là nam giới và đi làm xa nhà trong khoảng<br /> thời gian ngắn.<br /> - Các gia đình có người di cư mùa vụ có những thay đổi trong vai trò giới<br /> nhưng chưa bền vững.<br /> - Những thay đổi vai trò giới trong gia đình là khác nhau tùy thuộc vào ai là<br /> người di cư mùa vụ trong gia đình (vợ/ chồng/ cả hai).<br /> - Những thay đổi vai trò giới trong gia đình người di cư mùa vụ là không<br /> bền vững, nhưng vẫn góp phần vào những thay đổi trong dài hạn.<br /> 5. Phương pháp nghiên cứu<br /> 5.1. Phương pháp nghiên cứu định lượng<br /> Luận án sẽ so sánh sự thay đổi vai trò giới trong gia đình theo thời gian<br /> trước và trong khi gia đình có người di cư mùa vụ nên sẽ chọn cách tiếp cận<br /> “trước – sau” (trong Luận án sẽ sử dụng cụm từ “trước – trong” cho phù hợp<br /> với mục đích nghiên cứu). Từ danh sách tổng thể gồm 677/1222 hộ gia đình có<br /> người di cư mùa vụ của 2 xã Quốc Tuấn và Quang Trung chọn ra các hộ đưa<br /> vào mẫu theo bước nhảy là 02. Kết quả đã chọn được 338 hộ gia đình, trong đó<br /> đạt đủ yêu cầu đơn vị mẫu là 300 hộ.<br /> 5.2. Phương pháp nghiên cứu định tính<br /> Từ danh sách các hộ, tác giả chọn ngẫu nhiên 20 người để tiến hành phỏng<br /> vấn sâu, trong đó:<br /> 5.3. Phương pháp phân tích nội dung tài liệu thứ cấp<br /> Luận án sử dụng số liệu thống kê tình hình phát triển kinh tế - xã hội, cơ<br /> cấu lao động, thống kê dân số - việc làm về hiện tượng di cư mùa vụ nông thôn<br /> - đô thị. Đồng thời, tham khảo sách báo, tạp chí, internet để đưa ra các câu<br /> hỏi/giả thuyết nghiên cứu và mục tiêu của đề tài.<br /> 6. Khung phân tích và các biến số<br /> <br /> 3<br /> <br /> 6.1. Khung phân tích<br /> Chính sách kinh tế - xã hội của<br /> Nhà nước và địa phương<br /> <br /> Cung - cầu<br /> của thị<br /> trường lao<br /> động<br /> <br /> Đặc trưng<br /> nhân<br /> khẩu - xã<br /> hội của<br /> gia đình<br /> người di<br /> cư mùa vụ<br /> <br /> Trong<br /> lĩnh vực<br /> sản xuất<br /> Đặc điểm di cư<br /> mùa vụ nông<br /> thôn – đô thị<br /> <br /> Thay đổi<br /> vai trò giới<br /> trong gia<br /> đình có<br /> người di cư<br /> mùa vụ<br /> <br /> Trong công<br /> việc nội trợ<br /> Trong<br /> chăm sóc<br /> con cái và<br /> cha mẹ già<br /> Trong việc<br /> dòng họ và<br /> cộng đồng<br /> <br /> Quá trình công nghiệp hoá<br /> và đô thị hóa<br /> <br /> 6.2. Các biến số<br /> 6.2.1. Biến số độc lập<br /> - Đặc trưng nhân khẩu xã hội chủ yếu của người đang ở nhà: Tuổi; Giới<br /> tính; Học vấn; Đặc điểm gia đình: quy mô gia đình, gia đình đầy đủ hay khuyết<br /> thiếu, số thế hệ của một gia đình; Nghề nghiệp ở nơi đi; Nghề nghiệp ở nơi đến;<br /> Thu nhập của người di cư; Mức sống của gia đình có người di cư mùa vụ.<br /> - Một số đặc điểm của người di cư mùa vụ.<br /> 6.2.2. Biến số phụ thuộc<br /> - Thay đổi vai trò giới trong gia đình có người di cư mùa vụ.<br /> - Vai trò người ở lại trong gia đình ở 4 lĩnh vực (trong khi người di cư mùa vụ<br /> vắng nhà): 1/ Lĩnh vực sản xuất; 2/ Công việc nội trợ; 3/ Chăm sóc con cái và bố<br /> mẹ; 4/ Các công việc dòng họ và cộng đồng.<br /> - Ý kiến đánh giá của người không di cư trong gia đình<br /> + Nhận thức, thái độ, hành vi (người di cư, người ở nhà)<br /> + Khẳng định của người đi/ người ở nhà về lý do /ảnh hưởng của di cư tới<br /> thay đổi vai trò giới (để thích nghi).<br /> + Đánh giá về ý nghĩa của sự thay đổi, đặc điểm, xu hướng của thay đổi vai<br /> trò giới trong gia đình có người di cư mùa vụ.<br /> 6.2.3. Biến số can thiệp<br /> - Chính sách kinh tế - xã hội của địa phương<br /> <br />