X y ra tranh ch p: Tr ng tài hay tòa án?ả ấ ọ
Vi c l a ch n ph ng th c gi i quy t tranh ch p trong kinh doanh có t m quan tr ngệ ự ọ ươ ứ ả ế ấ ầ ọ
đ c bi t b i nó quy t đ nh m c đ thi t h i c a doanh nghi p m t khi th ng v b đặ ệ ở ế ị ứ ộ ệ ạ ủ ệ ộ ươ ụ ị ổ
b . ể
“C u tr i” cũng ch ng ăn thuaầ ờ ẳ
Cách đây không lâu, Trung tâm Tr ng tài Qu c t Vi t Nam bên c nh Phòng Th ng m i và Công nghi pọ ố ế ệ ạ ươ ạ ệ
Vi t Nam (VIAC) đã ph i t ch i gi i quy t m t v tranh ch p mua bán gi a m t công ty Đài Loan và chiệ ả ừ ố ả ế ộ ụ ấ ữ ộ
nhánh c a m t công ty kinh doanh h i s n có tr s t i Bà R a-Vũng Tàu. ủ ộ ả ả ụ ở ạ ị
Lý do t ch i đ c đ a ra là vì trong đi u kho n v c quan gi i quy t tranh ch p c a h p đ ng mua bán,ừ ố ượ ư ề ả ề ơ ả ế ấ ủ ợ ồ
tên c a t ch c tr ng tài này đã không đ c minh th m t cách c th mà thay vào đó l i ghi chung chungủ ổ ứ ọ ượ ị ộ ụ ể ạ
r ng “n u có tranh ch p s nh tr ng tài Vi t Nam gi i quy t”. ằ ế ấ ẽ ờ ọ ệ ả ế
VIAC t ch i là ph i vì hi n c n c có t i năm t ch c tr ng tài th ng m i khác nhau ch đâu ch có mìnhừ ố ả ệ ả ướ ớ ổ ứ ọ ươ ạ ứ ỉ
VIAC (ngoài VIAC còn có Trung tâm Tr ng tài Th ng m i Hà N i; Trung tâm Tr ng tài Th ng m iọ ươ ạ ộ ọ ươ ạ
Tp.HCM, Trung tâm Tr ng tài Th ng m i C n Th và Trung tâm Tr ng tài Th ng m i Á Châu). ọ ươ ạ ầ ơ ọ ươ ạ
Do m t quá nhi u th i gian đ nh tr ng tài phân x , cu i cùng v án đ c đ a ra Tòa án Nhân dân (TAND)ấ ề ờ ể ờ ọ ử ố ụ ượ ư
Bà R a-Vũng Tàu thì b đình ch vì đã quá th i hi u kh i ki n. Hi n v ki n đang đ c Tòa Phúc th m TANDị ị ỉ ờ ệ ở ệ ệ ụ ệ ượ ẩ
T i cao xem xét l i nh ng gi s trong tr ng h p v n b đình ch do quá th i hi u kh i ki n thì thi t h i c aố ạ ư ả ử ườ ợ ẫ ị ỉ ờ ệ ở ệ ệ ạ ủ
bên tranh ch p trong h p đ ng có th lên t i trên 100.000 Đôla M . ấ ợ ồ ể ớ ỹ
Cách đây vài năm, cũng t ng có v Công ty Dâu t m t Vi t Nam (Viseri) đã ph i “tr giá” v i phán quy t c aừ ụ ằ ơ ệ ả ả ớ ế ủ
tr ng tài Geneva (Th y S ) bu c thanh toán g n n a tri u Đôla M cho Công ty Kyunggi Silk (Hàn Qu c)ọ ụ ỹ ộ ầ ử ệ ỹ ố
trong m t v tranh ch p kéo dài su t ba năm. Riêng phí tr ng tài, Viseriộ ụ ấ ố ọ ph i tr g n 40.000 Đôla M . ả ả ầ ỹ
M t trong nh ng nguyên nhân d n đ n con s thi t h i nói trên cũng là do s su t khi ch n tr ng tài n cộ ữ ẫ ế ố ệ ạ ơ ấ ọ ọ ướ
ngoài gi i quy t tranh ch p. Không ch m t th i gian, ti n b c mà “đau” h n n a, theo Viseri, h đã không cóả ế ấ ỉ ấ ờ ề ạ ơ ữ ọ
c h i đ trình bày, cung c p ch ng c ch vì không hi u pháp lu t, không hi u h t nh ng gì mà tr ng tàiơ ộ ể ấ ứ ứ ỉ ể ậ ể ế ữ ọ
Geneva yêu c u cung c p trong quá trình xét x .ầ ấ ử
Hai tr ng h p trên ch là vài ví d trong vô s tr ng h p r i ro xu t phát t s b t c n c a doanh nghi pườ ợ ỉ ụ ố ườ ợ ủ ấ ừ ự ấ ẩ ủ ệ
trong vi c l a ch n ph ng th c gi i quy t tranh ch p khi ký k t h p đ ng. Theo ông Tr n H u Huỳnh, Phóệ ự ọ ươ ứ ả ế ấ ế ợ ồ ầ ữ
giám đ c VIAC, nhi u doanh nghi p Vi t Nam hi n v n ch a có thói quen đ t câu h i là c n l a ch nố ề ệ ệ ệ ẫ ư ặ ỏ ầ ự ọ
ph ng th c gi i quy t tranh ch p nào và t i sao l i nh v y. ươ ứ ả ế ấ ạ ạ ư ậ
Thông th ng, các đi u kho n v giá c , ch t l ng hàng hóa, ti n đ ... v n đ c các doanh nghi p chúườ ề ả ề ả ấ ượ ế ộ ẫ ượ ệ
tr ng h n là đi u kho n v gi i quy t tranh ch p, vì h v n mang n ng tâm lý “c u tr i” cho tranh ch p đ ngọ ơ ề ả ề ả ế ấ ọ ẫ ặ ầ ờ ấ ừ
x y ra. ả
Chính tâm lý nói trên đã gây ra nh ng sai sót không đáng có cho b n thân các doanh nghi p khi đ t bút ký k tữ ả ệ ặ ế
h p đ ng. Tr ng tài viên Tr n H u Huỳnh đã t ng k t m t lo t nh ng l i th ng x y ra nh : không “thèm”ợ ồ ọ ầ ữ ổ ế ộ ạ ữ ỗ ườ ả ư
th a thu n v ph ng th c gi i quy t tranh ch p; có th a thu n nh ng l i v a nh tr ng tài, l i v a nh tòaỏ ậ ề ươ ứ ả ế ấ ỏ ậ ư ạ ừ ờ ọ ạ ừ ờ
án gi i quy t ho c n u có ch n tr ng tài cũng ch hi u “l m ” v tr ng tài (đi u này d n đ n ghi sai tên tả ế ặ ế ọ ọ ỉ ể ờ ờ ề ọ ề ẫ ế ổ
ch c tr ng tài; ch n sai quy t c t t ng tr ng tài ho c lu t áp d ng...). ứ ọ ọ ắ ố ụ ọ ặ ậ ụ
Th m chí, theo Lu t s Lê Thành Kính (Văn phòng Lu t s Lê Nguy n), có tr ng h p trong h p đ ng cácậ ậ ư ậ ư ễ ườ ợ ợ ồ
bên th a thu n “s đ a ra công an gi i quy t n u x y ra tranh ch p”! ỏ ậ ẽ ư ả ế ế ả ấ
H u qu c a s b t c n nói trên là làm cho quá trình tranh ch p b kéo dài m t cách không c n thi t do ph iậ ả ủ ự ấ ẩ ấ ị ộ ầ ế ả
m t th i gian tìm c quan phân x . Đ c bi t, đ i v i các tranh ch p có y u t n c ngoài đi u này l i càngấ ờ ơ ử ặ ệ ố ớ ấ ế ố ướ ề ạ
nguy hi m. Ông Huỳnh cho bi t, trong nhi u tr ng h p t ng t , do không ch n tr c c quan nào gi iể ế ề ườ ợ ươ ự ọ ướ ơ ả
quy t nên khi phát sinh tranh ch p doanh nghi p r t lúng túng, không bi t ph i quy t đ nh nh th nào. ế ấ ệ ấ ế ả ế ị ư ế
“Ch n tr ng tài thì đã quá mu n vì đ i tác không h p tác, còn ch n tòa án n c ngoài c a đ i tác thì v a sọ ọ ộ ố ợ ọ ướ ủ ố ừ ợ
v a lo. S vì không bi t th t c, pháp lu t; lo vì chi phí cao. Ch n tòa án Vi t Nam l i không ch c b n án c aừ ợ ế ủ ụ ậ ọ ệ ạ ắ ả ủ
tòa án ta có đ c n c ngoài công nh n...”.ượ ướ ậ
Tr ng tài: “th n h m nh”?ọ ầ ộ ệ
Nh ng d n ch ng trên cho th y tâm lý “c u may” có th d n đ n nh ng h u qu h t s c tai h i. Vì v y, theoữ ẫ ứ ấ ầ ể ẫ ế ữ ậ ả ế ứ ạ ậ
tr ng tài viên Tr n H u Huỳnh, khi đàm phán h p đ ng, doanh nghi p nên đàm phán k v đi u kho n gi iọ ầ ữ ợ ồ ệ ỹ ề ề ả ả
quy t tranh ch p. ế ấ
Lo i tr nh ng ph ng th c trái lu t, doanh nghi p v n có khá nhi u s l a ch n khi x y ra tranh ch p, tạ ừ ữ ươ ứ ậ ệ ẫ ề ự ự ọ ả ấ ừ
các ph ng th c gi i quy t ngoài tòa án nh th ng l ng, trung gian, hòa gi i đ n các ph ng th c tàiươ ứ ả ế ư ươ ượ ả ế ươ ứ
phán nh tr ng tài, tòa án. Tuy nhiên, ph n l n các ý ki n đ u cho r ng trong tr ng h p các bên không thư ọ ầ ớ ế ề ằ ườ ợ ể
“nhìn m t nhau” n a thì tr ng tài đ c xem nh cách t t nh t đ gi i quy t tranh ch p. ặ ữ ọ ượ ư ố ấ ể ả ế ấ
Theo Lu t s Chu Kh c Hoài D ng, Tr ng văn phòng Lu t s D ng & c ng s , so v i tòa án vi c l aậ ư ắ ươ ưở ậ ư ươ ộ ự ớ ệ ự
ch n tr ng tài đ gi i quy t tranh ch p có năm u đi m l n. ọ ọ ể ả ế ấ ư ể ớ
Th nh t, các bên có nhi u quy n t đ nh đo t, ch ng h n nh đ c t do l a ch n tr ng tài (th m chí đ cứ ấ ề ề ự ị ạ ẳ ạ ư ượ ự ự ọ ọ ậ ượ
t mình l p ra tr ng tài), quy t c t t ng, lu t áp d ng, đ a đi m, ngôn ng , th i gian ti n hành các ho t đ ngự ậ ọ ắ ố ụ ậ ụ ị ể ữ ờ ế ạ ộ
t t ng c a tr ng tài... ố ụ ủ ọ
Th hai, có nhi u tr ng tài viên là các chuyên gia hàng đ u trong các lĩnh v c nh hàng h i, s h u trí tu ,ứ ề ọ ầ ự ư ả ở ữ ệ
ngo i th ng, công ngh thông tin... Vì v y, đ i v i các tranh ch p đòi h i chuyên môn cao, doanh nghi pạ ươ ệ ậ ố ớ ấ ỏ ệ
hoàn toàn có quy n ch đ ng tìm và l a ch n nh ng tr ng tài đáp ng yêu c u nói trên. ề ủ ộ ự ọ ữ ọ ứ ầ
Th ba, vi c xét x t i tr ng tài đ c gi bí m t. Đi u này r t có l i cho các bên, nh t là trong các tranh ch pứ ệ ử ạ ọ ượ ữ ậ ề ấ ợ ấ ấ
liên quan đ n s h u trí tu , bí m t kinh doanh hay các y u t khác mà doanh nghi p không mu n cho ng iế ở ữ ệ ậ ế ố ệ ố ườ
ngoài cu c bi t. ộ ế
Th t , tính minh b ch cao trong xét x . Theo đó, t t c tài li u, ch ng c c a m t bên đ u đ c tr ng tàiứ ư ạ ử ấ ả ệ ứ ứ ủ ộ ề ượ ọ
g i ngay cho các đ ng s còn l i đ h ph n bi n hay ki n l i. Trong t t ng dân s c a tòa án cũng cóử ươ ự ạ ể ọ ả ệ ệ ạ ố ụ ự ủ
quy đ nh cho các bên quy n này nh ng trên th c t h u nh không th c hi n đ c. ị ề ư ự ế ầ ư ự ệ ượ
Cu i cùng là thu n l i trong vi c rút ng n th i gian gi i quy t tranh ch p. N u gi i quy t b ng con đ ng tòaố ậ ợ ệ ắ ờ ả ế ấ ế ả ế ằ ườ
án, đ ng đ n có th m t r t nhi u th i gian do ph i qua hàng lo t c p xét x nh s th m, phúc th m,ươ ơ ể ấ ấ ề ờ ả ạ ấ ử ư ơ ẩ ẩ
th m chí giám đ c th m, tái th m. Trong khi đó, quy t đ nh c a tr ng tài có giá tr chung th m và có hi u l cậ ố ẩ ẩ ế ị ủ ọ ị ẩ ệ ự
c ng ch ngay. ưỡ ế
Tuy nhiên, Lu t s Nguy n Chính (Văn phòng Lu t s Nghiêm & Chính) cho r ng gi a tòa án và tr ng tàiậ ư ễ ậ ư ằ ữ ọ
không có u th nào là tuy t đ i c . Ví d , ph ng th c xét x nhi u c p c a tòa án cũng có cái hay là khư ế ệ ố ả ụ ươ ứ ử ề ấ ủ ả
năng “s a sai” n u b n án c a m t c p xét x có sai sót. Ng c l i, m t khi tr ng tài đã ra phán quy t, choử ế ả ủ ộ ấ ử ượ ạ ộ ọ ế
dù có sai sót đi chăng n a thì cũng đành... chào thua vì phán quy t đó có giá tr chung th m và có hi u l c thiữ ế ị ẩ ệ ự
hành ngay.
Do v y, theo Lu t s Chính, doanh nghi p nên xem xét k đi m m nh, y u c a t ng ph ng th c đ cóậ ậ ư ệ ỹ ể ạ ế ủ ừ ươ ứ ể
quy t đ nh h p lý tr c khi đ t bút ký vào h p đ ng. ế ị ợ ướ ặ ợ ồ
Lu t s Tr n Anh Đ c (Công ty Lu t Vilaf) thì cho r ng nên căn c vào lo i h p đ ng đ ch n ph ng th cậ ư ầ ứ ậ ằ ứ ạ ợ ồ ể ọ ươ ứ
gi i quy t tranh ch p. Ví d , đ i v i nh ng h p đ ng n vay đ n gi n thì ra tòa là cách t t nh t. Còn đ i v iả ế ấ ụ ố ớ ữ ợ ồ ợ ơ ả ố ấ ố ớ
nh ng h p đ ng th ng m i ph c t p, đòi h i chuyên môn ngành cao thì nên ch n tr ng tài. ữ ợ ồ ươ ạ ứ ạ ỏ ọ ọ
Trong khi đó, theo ông Huỳnh, v i các giao d ch có y u t n c ngoài, tr ng tài v n là ph ng th c gi i quy tớ ị ế ố ướ ọ ẫ ươ ứ ả ế
tranh ch p h u hi u nh t n u các qu c gia c a các bên tranh ch p đ u đã là thành viên Công c Liên hi pấ ữ ệ ấ ế ố ủ ấ ề ướ ệ
qu c v công nh n và thi hành quy t đ nh c a tr ng tài n c ngoài (t c Công c New York v i g n 150ố ề ậ ế ị ủ ọ ướ ứ ướ ớ ầ
qu c gia thành viên). ố
Tuy nhiên, ông cũng l u ý khi đã ch n tr ng tài thì d t khoát không đ c đ i khái, qua loa. Ph i cân nh c th tư ọ ọ ứ ượ ạ ả ắ ậ
k t vi c ch n t ch c tr ng tài, quy t c t t ng tr ng tài đ n lu t áp d ng c a n c nào, đ a đi m ti nỹ ừ ệ ọ ổ ứ ọ ắ ố ụ ọ ế ậ ụ ủ ướ ị ể ế
hành tr ng tài... Ngoài ra, không ph i m i tranh ch p liên quan đ n kinh doanh đ u có th nh tr ng tài vìọ ả ọ ấ ế ề ể ờ ọ
theo quy đ nh tr ng tài ch có th m quy n gi i quy t các tranh ch p phát sinh trong ho t đ ng th ng m i.ị ọ ỉ ẩ ề ả ế ấ ạ ộ ươ ạ
M u g i ý cho đi u kho n v gi i quy t tranh ch p: ẫ ợ ề ả ề ả ế ấ
D i đây là đi u kho n m u mà VIAC đ a ra nh m giúp cho các doanh nghi p tránh đ c nh ng tr c tr cướ ề ả ẫ ư ằ ệ ượ ữ ụ ặ
khi có th a thu n tr ng tài trong h p đ ng th ng m i:ỏ ậ ọ ợ ồ ươ ạ
“M i tranh ch p phát sinh t ho c liên quan đ n h p đ ng này s đ c gi i quy t t i Trung tâm Tr ng tàiọ ấ ừ ặ ế ợ ồ ẽ ượ ả ế ạ ọ
qu c t Vi t Nam bên c nh Phòng Th ng m i và Công nghi p Vi t Nam theo quy t c t t ng tr ng tài c aố ế ệ ạ ươ ạ ệ ệ ắ ố ụ ọ ủ
trung tâm này”.
Ngoài ra, có th b sung thêm các n i dung sau:ể ổ ộ
a. S l ng tr ng tài viên là... (1 hay 3)ố ượ ọ
b. Đ a đi m ti n hành tr ng tài...ị ể ế ọ
Đ i v i v tranh ch p có y u t n c ngoài, các bên có th b sung:ố ớ ụ ấ ế ố ướ ể ổ
c. Lu t áp d ng cho h p đ ng này là lu t c a...ậ ụ ợ ồ ậ ủ
d. Ngôn ng dùng trong t t ng tr ng tài là...ữ ố ụ ọ
Thông th ng, các đi u kho n v giá c , ch t l ng hàng hóa, ti n đ ... v n đ c các doanh nghi p chúườ ề ả ề ả ấ ượ ế ộ ẫ ượ ệ
tr ng h n là đi u kho n v gi i quy t tranh ch p vì h v n mang n ng tâm lý “c u tr i” cho tranh ch p đ ngọ ơ ề ả ề ả ế ấ ọ ẫ ặ ầ ờ ấ ừ
x y ra.ả
Ngu n: TBKTSGồ